Synteza dwóch światów - ebook

DWÓCH ŚWIA­TÓW SZKIC FI­LO­ZO­FICZ­NY

na­pi­sał

Hen­ryk Stru­ve z do­da­niem dwóch uryw­ków: i… Po­ezya, Re­li­gia i fi­lo­zo­fia

2. prze­szłość… przy­szłość i te­raź­niej­szość

WAR­SZA­WA.

NA­KŁA­DEM GE­BE­TH­NE­RA I WOLF­FA

1876.

Äîçâîëåíî Öåíçó­ðîþ. Âàðøàâà, 13 ßíâàðÿ 1876 ð.

PA­MIĘ­CI

JÓ­ZE­FA KRE­ME­RA

KA­RO­LA LI­BEL­TA

PO­ŚWIĘ­CA TEN ZA­RYS

FI­LO­ZO­FII SYN­TE­TYCZ­NEJ

AU­TOR.

Słów­ko do Czy­tel­ni­ka.

Ja­kiś ta­jem­ni­czy zwią­zek łą­czy od wie­ków fi­lo­zo­fią z po­ezyą. Naj­wy­mow­niej­szym i za­ra­zem naj­wspa­nial­szym wy­ra­zem tego związ­ku są dzie­ła Pla­to­na. W nich każ­da myśl przy­bie­ra zło­ci­stą sza­tę pięk­na, prze­ma­wia do uczu­cia; a każ­de uczu­cie pro­mie­nie­je w świe­tle my­śli, łą­czy się z ogól­nym na świat po­glą­dem.

Po­stęp cza­su ro­ze­rwał tę przy­ro­dzo­ną jed­nię.

Dla stwo­rze­nia sie­dzi­by praw­dy, pięk­na i do­bra, tych naj­przed­niej­szych wa­run­ków do­bro­by­tu i szczę­ścia, ludz­kość za­ło­ży­ła wiel­ki warsz­tat, w któ­rym kró­lu­je pra­ca.

Roz­dzie­lo­no czyn­no­ści mię­dzy głów­nych pra­cow­ni­ków.

Umysł po­szedł na lewo, do ciem­nej za­kop­co­nej kuź­ni, i za­czął wy­ra­biać szta­by że­la­zne, kół­ka, szru­by i inne skła­do­we czę­ści bu­dyn­ku. Wy­ro­by te na­zy­wa­ją: po­ję­cia­mi, ide­ami abs­trak­cyj­nem, kry­ty­ką, na­uką.

Ser­ce na­to­miast za­ję­ło pra­wą stro­nę warsz­ta­tu, ule­pia­lo pięk­ne mo­de­le, we­dług któ­rych mia­no wznieść ów przy­by­tek ludz­ko­ści. Mo­de­le te… przy­stro­jo­ne w naj­wspa­nial­sze kształ­ty, w for­my pla­stycz­ne… – to są sztu­ki­pi:ccne, po­ezya.

Czy taki po­dział pra­cy jest ostat­nim wy­ra­zem dzia­łal­no­ści ludz­kiej? Czy za­wie­ra w so­bie wy­star­cza­ją­cą rę­koj­mię urze­czy­wist­nie­nia za­mie­rzo­ne­go celu?

O nie! Dla zbu­do­wa­nia domu, rze­mieśl­nik i bu­dow­ni­czy mu­szą so­bie po­dać dłoń bra­ter­ską; tech­nik i kon­struk­tor mu­szą za­siąść u jed­ne­go sto­łu, zrów­no­wa­żyć swe my­śli i dąż­no­ści, spro­wa­dzić je do wspól­ne­go mia­now­ni­ka.

W warsz­ta­cie du­cha jest to łącz­ność iemy siu z ser­cem; na­uki kry­tycz­nej, roz­bio­ro­wej; z pla­stycz­ną twór­czo­ścią uczu­cia; fi­lo­zo­fii z po­ezyą.

Pod­czas pra­cy co­dzien­ne­go ży­cia, nie je­ste­śmy nig­dy sobą, – ludź­mi* W gło­wie na­szej za­sia­da zwy­kle tech­nik, pra­cu­ją­cy nad szcze­gó­ła­mi; ser­cem zaś za­wła­da kon­struk­tor, ślę­czą­cy nad mo­de­la­mi przy­szło­ści. Co więcćj, jed­ni żyją tyl­ko gło­wą, dru­dzy tyl­ko ser­cem.

Nie my­ślę lek­ce­wa­żyć tego po­dzia­łu pra­cy! Mam go za ko­niecz­ny wa­ru­nek po­stę­pu. Ale z tem wszyst­kiem, obok po­dzia­łu, musi ist­nieć i łącz­ność pra­cy: in­a­czej szcze­gó­ły mar­nieć będą w ma­ga­zy­nie wie­dzy, a mo­del po­zo­sta­nie na wie­ki mo­de­lem; za­mie­rzo­ny bu­dy­nek nig­dy do skut­ku nie przyj­dzie; pra­ca nie wyda owo­cu.

Nie­chże tedy, od cza­su do cza­su, choć­by tyl­ko w pięk­ny dzień świą­tecz­ny, rze­mieśl­nik i bu­dow­ni­czy, tech­nik i kon­struk­tor, na wspól­nej dro­dze się spo­tka­ją; niech za­po­mną o róż­no­ści swych za­jęć? a uprzy­tom­nia so­bie jed­no­li­tość za­dań i ce­lów. Oży­wi to jed­ne­go, po­krze­pi dru­gie­go. Roz­sze­rzy wid­no­krąg tech­ni­ka, za­to­pio­ne­go w drob­nost­kach; ob­ja­śni kon­struk­to­ra co do fun­da­men­tów za­mie­rzo­ne­go bu­dyn­ku. Pra­ca oby­dwom pój­dzie skład­niej.

Szkic ni­niej­szy pra­gnie być bez­po­śred­nim wy­ra­zem tej łącz­no­ści; wy­ra­zem nie­ro­ze­rwal­nej jed­no­ści du­cha ludz­kie­go, or­ga­nicz­nej spój­ni jego dąż­no­ści i po­trzeb. Au­tor, kre­śląc ten szkic, nie był ani abs­trak­cyj­nym my­śli­cie­lem, ani fan­ta­stycz­nym po­eta, lecz był czło­wie­kio­ji my­ślą­cym i czu­ją­cym za­ra­zem! Nie przed­sta­wia za­tem owo­cu mo­zol­nej pra­cy dni po­wsze­dnich; ani też nie rzu­ca kwie­ciem, na ła­nach wiecz­nej wio­sny ze­bra­nym… teczndj: – oto treść i for­ma tego szki­cu.

Kto po­ezyi nie lubi; nie sza­nu­je twórczćj, bu­du­ją­cej po­tę­gi du­cha; a na­to­miast, jak ma­szy­na pa­ro­wa, przez cały rok pra­cu­je w me­cha­nicz­nym warsz­ta­cie ży­cia: – ten niech tej książ­ki nie czy­ta, bo w niej dla sie­bie nie wie­le znaj­dzie. Ale rów­nież nie jest prze­zna­czo­ną dla ma­rzy­cie­li, świę­tu­ją­cych przez całe ży­cie. Myśl–to pra­ca! A bez my­śli i naj­głęb­sze uczu­cie wy­do­być się nie może ze mgły nie­okre­ślo­no – sci i ciem­no­ty!

Więc pra­gnę czy­tel­ni­ków z umy­słem świe­żym, a ser­cem dą­żą­cem do świa­tło­ści.

TREŚĆ.

Str.

I

Słów­ko do Czy­tel­ni­ka……………..VII

SYN­TE­ZA DWÓCH ŚWIA­TÓW.

L Ludz­kość na roz­dro­żu dwóch świa­tów.

Dąż­no­ści no­wych cza­sów. A…………..1

Dwa świa­ty; uczu­cia i my­śli, wia­ry i wie­dzy, po­ezyi i ba­da­nia… 12 Przy­czy­na ich nie­jed­no­ści…………….18

II. Nie­bo i zie­mia, duch i ma­te­ryą, Bóg i świat

Czem jest nie­bo? czem zie­mia?…………. 26

Ide­alizm i re­alizm………………. 29

Duch jako isto­ta czu­ją­ca, my­ślą­ca i dzia­ła­ją­ca……… 31

Nie­moż­ność bez­po­śred­nie­go okre­śle­nia ma­te­ryi…….. o2

Ob­ja­wy świa­ta, wy­ka­zu­ją­ce jego myśl………… 34

Świat, jako cia­ło żywe…………….. 36

Isto­ta ma­te­ryi……………….. y

Bóg, ma­te­ryą i świat………………

Pan­te­izm………………….

Ko­niecz­ność i wol­ność……………..

Sta­łość, nie­zmien­ność i po­rzą­dek świa­ta……….. 51

III. Roz­ivoj ludz­ko­ści-