Trzy oblicza Sawy Nemanjicia. Postać historyczna – autokreacja – postać literacka. Byzantina Lodziensia XXV - ebook

Autor opisuje i konfrontuje trzy oblicza żyjącego na przełomie XII i XIII stulecia Sawy Nemanjicia, znanego też jako św. Sawa Serbski, jednej z najważniejszych postaci w historii Serbii – pierwszego zwierzchnika serbskiej Cerkwi autokefalicznej, wybitnego męża stanu, wielkiego prawodawcy, zręcznego dyplomaty, utalentowanego literata. Jest to pierwsza polskojęzyczna monografia poświęcona tej nieprzeciętnej osobistości. Rozdział opisujący Sawę jako postać historyczną stanowi najobszerniejszą naukową biografię tego świętego, jaka powstała od 1900 r. Drugie oblicze Sawy – jego autokreacja – było do tej pory obszarem zupełnie niezbadanym. Natomiast wizerunek w literaturze autorstwa innych twórców przeanalizowany został dotąd jedynie fragmentarycznie. Książka w zupełności wypełnia tę lukę nie tylko w polskiej, ale również europejskiej nauce, co stanowi cel zawartych w niej rozważań. Ponadto została uzupełniona przekładem obszernego fragmentu „Żywota świętego Sawy”, pióra Teodozjusza Chilandarskiego.

Wstęp 1

ROZDZIAŁ I. Stan badań nad życiem i średniowiecznym wizerunkiem literackim Sawy Nemanjicia 7

1. Wydania tekstów źródłowych 9

2. Badania nad życiem i działalnością Sawy Nemanjicia 15

3. Badania nad wizerunkiem literackim Sawy Nemanjicia 22

4. Ujęcie porównawcze 25

ROZDZIAŁ II. Sawa jako postać historyczna 27

1. Prolog – pochodzenie 27

2. Narodziny 30

2.1. Miejsce narodzin 30

2.2. Datacja narodzin 31

3. Dzieciństwo 40

4. Własna dzielnica 45

5. Ucieczka na górę Atos 49

6. Pobyt na Atosie 52

6.1. W monasterze św. Pantaleona i przenosiny do Watopedi 52

6.2. Korespondencja z ojcem i jego przybycie 54

6.3. Założenie monasteru Chilandar 56

6.4. Śmierć ojca i początki pracy pisarskiej – dokumenty klasztorne 61

6.5. Rocznica śmierci ojca i początki twórczości literackiej 67

6.6. Wizyta Stefana Nemanjicia i święcenia Sawy 69

6.7. Pozostałe działania w Chilandarze 74

7. Powrót do Serbii 76

8. Okres studenicki 78

8.1. Malowidła w Studenicy 78

8.2. Żywot ojca i Typikon studenicki 80

8.3. Hierofania Symeona 88

8.4. Służba świętemu Symeonowi 90

8.5. Działalność duszpasterska i budowa Żiczy 90

8.6. Misja u Streza 97

9. Powrót na Atos 99

10. Podróż do Nicei i uzyskanie autokefalii 106

11. Droga powrotna do Serbii 110

12. Okres żiczki 113

12.1. Organizacja nowych struktur cerkiewnych 113

12.2. Wykończenie i rozbudowa siedziby arcybiskupiej 116

12.3. Druga koronacja królewska Stefana i sabor duchowieństwa 119

12.4. Misja u króla węgierskiego 123

12.5. Stefan Radosław współwładcą koronowanym przez Sawę? 125

12.6. Zmiana na serbskim tronie 126

12.7. Ostateczna redakcja Służby świętemu Symeonowi 128

13. Pierwsza podróż do Ziemi Świętej 130

14. Okres między pielgrzymkami 135

15. Druga podróż do Ziemi Świętej i śmierć 140

16. Epilog – przeniesienie szczątków Sawy do Serbii 147

ROZDZIAŁ III. Kreacja własnego wizerunku przez Sawę 149

1. Ogólne uwagi o tendencjach w autoprezentacji w średniowieczu 149

2. Typikon karieski 151

3. Objaśnienie dla chcącego czytać ten psałterz 154

4. Typikon chilandarski 156

5. Żywot błogosławionego Symeona 159

6. List do igumena studenickiego Spirydona 167

7. Autokreacja w Służbie świętemu Symeonowi? 169

8. Podsumowanie 172

ROZDZIAŁ IV. Sawa jako postać literacka w serbskich utworach epickich epoki średniowiecza 173

1. Stefan Nemanjić 174

1.1. Chilandarska povelja 174

1.2. Żywot świętego Symeona 175

2. Żywot prologowy Sawy Arseniusza I 181

3. Żywot prologowy świętego Sawy (starszy) 185

4. Żywot świętego Sawy Domencjana 187

5. Żywot świętego Sawy Teodozjusza Chilandarskiego 200

6. Żywot arcybiskupa Arseniusza Daniela II 209

7. Krótki żywot świętego Sawy, tak zwany chilandarski 220

Zakończenie 221

Aneks 227

Wykaz skrótów 275

Bibliografia 279

Źródła 279

Opracowania 288

Summary 315

Indeks osób 321

Indeks nazw administracyjnych, miejscowych i etnicznych 329

Ilustracje 335