Ci szaleni Polacy - ebook

Prolog

Wo­kół wszyst­ko drża­ło, ale zdo­ła­li przy­wyk­nąć. Prze­siąk­nię­ta wil­go­cią zie­mian­ka da­wa­ła ułu­dę bez­pie­czeń­stwa przed rwą­cy­mi się na ze­wnątrz gra­na­ta­mi.

Ciem­ną pie­cza­rę, roz­ja­śnio­ną dwie­ma skrom­ny­mi lam­pa­mi, po każ­dym wy­bu­chu wy­peł­nia­ła chmur­ka gry­zą­ce­go dymu. Prze­sią­ka­ła przez szcze­li­ny drew­nia­nych wie­rzei i opa­da­ła, gry­ząc w noz­drza i gar­dła. I tyl­ko wi­bru­ją­cy huk trud­no było znieść, tak samo jak draż­nią­ce zmy­sły py­ta­nie: „Czy ko­lej­ny wpad­nie tu­taj i bę­dzie ko­niec?”.

Sie­dzie­li więc pod ścia­na­mi. We czte­rech, pod­świa­do­mie drżąc i klnąc na głos, kie­dy osiem­dzie­się­cio­dwu­mi­li­me­tro­wy gra­nat z mo­krym pla­śnię­ciem wa­lił zbyt bli­sko.

Trzask ko­lej­ne­go gło­śne­go wy­bu­chu zbiegł się z siar­czy­stym prze­kleń­stwem ra­dio­ope­ra­to­ra.

– Kur­wa mać – syk­nął, kie­dy skoń­czył de­szy­fro­wa­nie ko­mu­ni­ka­tu, i ze­rwał słu­chaw­ki z oban­da­żo­wa­nej gło­wy.

Po­zo­sta­ła trój­ka po­pa­trzy­ła na chło­pa­ka w brud­nym de­ni­son smoc­ku z zu­peł­ną obo­jęt­no­ścią.

– Spo­koj­nie, za­raz skoń­czą – wy­mam­ro­tał su­ro­wo Prze­szło-Stęp­nia­kow­ski, mo­dląc się, żeby i jemu nie za­czę­ły sia­dać ner­wy. Nie mógł so­bie na to po­zwo­lić.

– To nie o ten ło­mot cho­dzi, pa­nie ka­pi­ta­nie. – Głos chło­pa­ka drżał, kie­dy znów ba­zgrał coś w no­tat­ni­ku, zer­ka­jąc co­raz bar­dziej wy­stra­szo­ny­mi ocza­mi w książ­kę ko­dów.

So­wiec­ki ostrzał za­grał ostat­ni akord. Kil­ka po­ci­sków pa­dło nie­mal jed­no­cze­śnie, jak­by chcie­li koń­czyć z przy­tu­pem. Dach za­skrzy­piał, a spod be­lek syp­nę­ło bru­nat­nym pia­chem, co w po­łą­cze­niu z nową falą pro­cho­we­go dymu przy­pra­wia­ło o tor­sje.

Za­czę­li ka­słać i osła­niać twa­rze, na wpół głu­si, ale wyjść na po­wie­trze prze­cież nie mo­gli. Ostat­nie już, po­je­dyn­cze gra­na­ty rwa­ły się w od­da­li, wy­strze­li­wa­ne na chy­bił tra­fił.

– Pan ka­pi­tan pa­trzy. – Chło­pak od ra­dia pod­su­nął ubru­dzo­ny świ­stek ofi­ce­ro­wi, sam trąc pie­ką­ce oczy.

Stęp­nia­kow­ski zer­k­nął i szczę­ka za­ci­snę­ła mu się w ner­wo­wym gry­ma­sie.

– Je­steś pew­ny? – spy­tał przez zęby, nie uno­sząc na­wet wzro­ku.

– Tak jest – chło­pak od­po­wie­dział sta­now­czo, ura­żo­ny ta­kim py­ta­niem. Był może mło­dy, ale na ro­bo­cie się znał.

– Gdzie te­raz jest ma­jor? – Stęp­nia­kow­ski od­wró­cił się do „Char­ta”.

Par­ty­zanc­ki ofi­cer nie wy­da­wał się zbyt za­cie­ka­wio­ny tre­ścią mel­dun­ków, za­kła­da­jąc słusz­nie, że nie może to być nic we­so­łe­go. A do ta­kich in­for­ma­cji zdo­łał się świet­nie przy­zwy­cza­ić przez ostat­nie lata. Na­wet kil­ka ostat­nich ty­go­dni zna­czą­cych suk­ce­sów i wresz­cie przy­by­łej po­mo­cy nie po­zba­wi­ło go umie­jęt­no­ści ra­dze­nia so­bie z hio­bo­wy­mi wie­ścia­mi.

– Wy­da­je mi się, że sie­dzi gdzieś przy pierw­szej kom­pa­nii. – Ka­pi­tan po­gła­dził się po za­ku­rzo­nej bro­dzie. – Pew­nie tam go za­sta­ło… – Wska­zał kciu­kiem za sie­bie.

– Łącz się z nimi! – Stęp­nia­kow­ski ci­snął po­mię­tym pa­pie­rem. – Szyb­ko.

Do­pie­ro te­raz do­tar­ło do nie­go, że do­wód­ca zgru­po­wa­nia mógł tym ra­zem nie mieć szczę­ścia.

– Miał sie­dzieć na du­pie – wy­char­czał le­d­wo zro­zu­mia­le, się­gnął po ma­nier­kę i po­lał twarz reszt­ką wody.

Ra­dio­ope­ra­tor za­czął nada­wać kryp­to­nim wy­wo­ław­czy.

– Mar­ta Je­den, Mar­ta Je­den. – Na­wet nie zer­k­nął na te­le­fon po­lo­wy. Li­nie zry­wa­ło tak czę­sto, że nie na­dą­ża­li z na­pra­wa­mi.

Gdzieś za do­li­ną, do­bry ki­lo­metr da­lej, znów za­czę­ło dud­nić, wiesz­cząc po­wtór­kę z roz­ryw­ki. Sku­li­li się wszy­scy, pod­świa­do­mie cze­ka­jąc ude­rze­nia, na­ucze­ni, jak mają re­ago­wać.

– Nic, pa­nie ka­pi­ta­nie. – Ra­dio­te­le­gra­fi­ście oczy zro­bi­ły się więk­sze ze stra­chu.

– Pró­buj da­lej. Ten sprzęt za­wo­dzi… – Ofi­cer klep­nął w bla­sza­ną skrzyn­kę.

Chło­pak tyl­ko po­ki­wał gło­wą i za­czął wy­wo­ły­wać.

Mimo wil­go­ci i je­sien­ne­go chło­du ka­pi­ta­na za­la­ła fala go­rą­ca od gło­wy po same sto­py. Za­czął się po­cić, drep­tać sku­lo­ny, aż wresz­cie schwy­cił Ste­na i moc­no przy­ci­snął, jak­by mia­ło to po­móc w uko­je­niu nie­pew­no­ści.

– Ty. – Wska­zał na mło­de­go chło­pa­ka.

Ka­pral „Skry­ba” Prze­mkow­ski, po­dob­nie jak ra­dio­wiec ma­ją­cy kil­ka opa­trun­ków na cie­le, sie­dział ci­cho, zmę­czo­ny i zu­peł­nie zo­bo­jęt­nia­ły.

– Dasz radę pójść do pierw­szej kom­pa­nii? – Zo­stał je­den ostat­ni go­niec, i do tego jesz­cze ran­ny. Ran­ny i zmę­czo­ny jak oni wszy­scy.

Prze­mkow­ski spoj­rzał na „Char­ta”, po czym pod­niósł się z sy­kiem i oparł o ścia­nę.

– Pój­dę. – Głos miał tak sła­by jak cia­ło.

– Gnaj i… – Stęp­nia­kow­ski się­gnął w kąt po po­mię­ty pa­pier. Szyb­ko go roz­pro­sto­wał i przy­gła­dził dło­nią. – Znaj­dziesz ma­jo­ra. Je­śli jest cały… – Ze stra­chu prze­łknął gło­śno śli­nę. Na­wet nie prze­ra­ża­ło go tak bar­dzo, że Wę­gliń­ski mógł do­stać, ale per­spek­ty­wa, że on miał­by za­rzą­dzać tym bur­de­lem, przy­pra­wia­ła go nie­mal o za­wał. – Po­każ mu to i każ wra­cać.

Mło­dy ski­nął gło­wą, zła­pał pi­sto­let ma­szy­no­wy i ru­szył do drzwi.

– Po­wiedz im, żeby spraw­dzi­li łącz­ność – od­pro­wa­dzi­ły go sło­wa ra­dio­te­le­gra­fi­sty.

„Skry­bę” omio­tło chłod­ne i śmier­dzą­ce po­wie­trze. Lżej było od­dy­chać, ale w oczy szczy­pa­ło od dy­mów i lek­kich po­ża­rów, któ­re go­rza­ły w oko­li­cy.

Prze­biegł płyt­ką tran­sze­ją do sa­me­go koń­ca. Prze­że­gnał się i wy­sko­czył na górę. Przez chwi­lę czoł­gał się po po­go­rze­li­sku, frag­men­cie daw­ne­go lasu, te­raz ru­mo­wi­sku po­pa­lo­nych, oko­ro­wa­nych pni, któ­re ca­ły­mi set­ka­mi, po­ła­ma­ne, zbi­ły się w ogrom­ny stos.

Wy­da­wa­ło mu się przez se­kun­dę, że zie­mia go pa­rzy. Była za­kry­ta świe­ży­mi i star­szy­mi le­ja­mi, peł­na roz­sy­pa­ne­go wy­po­sa­że­nia, któ­re­go nikt już nie zbie­rał. Za­czy­nał się ruch. Ktoś krzy­czał, wzy­wa­jąc spod drew­nia­ne­go gru­zo­wi­ska po­mo­cy, ktoś inny ra­to­wał kum­pla przy­gnie­cio­ne­go pniem. Do­wód­cy plu­to­nów spraw­dza­li, ilu zo­sta­ło im lu­dzi, któ­ry­mi mo­gli jesz­cze do­wo­dzić. Czy w ogó­le ko­goś mają.

Ru­ski ogień prze­szedł da­le­ko, So­wie­ci nie po­na­wia­li ostrza­łu, nie ru­sza­li do ata­ku, więc „Skry­ba” uznał, że jest bez­piecz­ny i ma tro­chę cza­su. Pod­niósł się i ru­szył, jak szyb­ko po­tra­fił. Przy ra­nach od odłam­ków na ra­mie­niu i gło­wie nie było to ani miłe, ani pro­ste.

Do­padł po­czer­nia­łe­go wra­ku strą­co­ne­go z pięć dni temu przez So­wie­tów Spit­fi­re’a, któ­ry, po­sie­ka­ny odłam­ka­mi, stał się punk­tem orien­ta­cyj­nym na tra­sie do do­wódz­twa ba­ta­lio­nu. Ode­tchnął, roz­glą­da­jąc się wo­ko­ło. Mógł znać wszyst­kie ścież­ki i prze­sie­ki tego lasu, każ­dy ka­mień i ro­wek, tyl­ko co z tego. Z każ­dą na­wa­łą wszyst­ko się zmie­nia­ło, sta­wa­ło się obce i na­wet on, le­śny chło­pak, po­tra­fił zgu­bić dro­gę. Nie czuł się do­brze, fi­zycz­nie i men­tal­nie. Za dużo tego było. Zbyt wie­le strze­la­nia i grzmo­tów. Nie prze­żył ni­g­dy ta­kich ostrza­łów. Do­cie­ra­ło do nie­go, że albo ma dość, albo nie na­da­je się do re­gu­lar­nej bit­ki i za­wsze bę­dzie par­ty­zan­tem.

Ze­brał jesz­cze nie­co ener­gii, ści­snął au­to­mat i po­biegł da­lej. Las wy­da­wał się umie­rać mia­ro­wo, wol­no, sma­ga­ny la­wi­ną go­rą­cej sta­li, któ­ra kil­ka razy na dobę zna­czy­ła zie­lo­ne zbo­cza wiel­ki­mi dy­mią­cy­mi wy­rwa­mi.

Wszyst­kie po­jaz­dy, ja­kie tu ukry­to, zdo­bycz­ne so­wiec­kie cię­ża­rów­ki i te kil­ka Wil­ly­sów do­star­czo­nych sa­mo­lo­ta­mi na po­lo­we lot­ni­sko, wa­la­ły się w oko­li­cy. Spa­lo­ne, kan­cia­ste bry­ły ka­ro­se­rii do ni­cze­go już nie­zdat­nych wo­zów.

Pot za­czął lać mu się po ple­cach. Niby biegł z góry, po­win­no być ła­twiej, ale ilość prze­szkód mo­gła­by wy­mę­czyć i w peł­ni spraw­ne­go fa­ce­ta. Zro­bi­ło się ciem­niej i za bar­dzo nie było wia­do­mo, czy to chmu­ry, czy dymy pło­ną­cych drzew za­sła­nia­ją słoń­ce, do­peł­nia­jąc prze­ra­ża­ją­ce­go ob­ra­zu.

„Skry­ba” przy­sta­nął po raz ko­lej­ny. Zmru­żył oczy. Znów wszyst­ko było ina­czej. Ru­szył tam, gdzie gna­ło go prze­czu­cie. Wy­da­wa­ło mu się, że do­brze zro­bił.

W sza­ro-czar­nym za­wa­li­sku szyb­ko uj­rzał ster­czą­ce z ziem­nych schro­nów gło­wy. Do­strze­gał ich wię­cej i wię­cej z każ­dym su­sem.

– Do­wód­ca kom­pa­nii? – Ska­kał od zie­mian­ki do zie­mian­ki, py­ta­jąc o dro­gę.

Każ­dy po­ka­zy­wał coś in­ne­go. „Nie było tak źle tu­taj” – po­my­ślał. Ro­zej­rzał się po oko­li­cy i do­szedł do wnio­sku, że mu­sia­ło tu paść tyl­ko kil­ka po­ci­sków. Całą swo­ją wście­kłość So­wie­ci sku­pia­li na do­wódz­twie. „Już nas wy­kry­li?” Rę­ka­wem otarł pot z czo­ła.

Za­czął drżeć z oba­wy, że to znów ja­kaś gru­pa dy­wer­syj­na, szpie­dzy czy inna cho­le­ra, któ­ra wska­zu­je cele. Bo po co by na da­le­kich ty­łach czer­wo­ny ścią­gał od­wo­dy i tyle luf, ilu Prze­mkow­ski w ży­ciu nie wi­dział – albo ra­czej sły­szał.

Prze­sko­czył jesz­cze parę pni i usły­szał gło­sy. Było ich kil­ka. W sza­rej mgieł­ce dymu za­ma­ja­czy­ły wy­pro­sto­wa­ne syl­wet­ki, wszyst­kie odzia­ne w bry­tyj­skie kurt­ki spa­do­chro­no­we. Wo­kół zaś krę­ci­li się żoł­nie­rze po­ubie­ra­ni w dzi­wacz­ną mie­sza­ni­nę wsze­la­kich sor­tów – od pol­skich do ame­ry­kań­skich płasz­czy, kur­tek i bu­tów. Ka­pra­la za­wsze śmie­szy­ły ta­kie wi­do­ki. „Woj­sko ma­jo­we” – przy­po­mniał so­bie, jak „Chart” ga­niał ich jesz­cze za Niem­ca, je­śli choć nie mie­li za­pię­te­go gu­zi­ka. A te­raz było to. Ła­ta­nie bra­ków tej dziw­nej ar­mii, czym tyl­ko się dało.

Lu­dzie cho­dzi­li wy­pro­sto­wa­ni jak na spa­ce­rze po le­sie i żar­to­wa­li do­no­śnie, da­jąc upust ner­wom po ostrza­le.

– Nie za do­brze wam? – „Skry­ba” po­krę­cił gło­wą z nie­sma­kiem.

Już miał ko­goś py­tać o do­wód­cę zgru­po­wa­nia, kie­dy tuż przed nim wy­rósł ma­jor Wę­gliń­ski.

Twarz miał za­pad­nię­tą, oczy lśni­ły w cie­niu spa­do­chro­no­we­go heł­mu, za to usta szcze­rzy­ły się w nie­na­tu­ral­nym uśmie­chu. „Z nim chy­ba rze­czy­wi­ście…” – „Skry­ba” nie zdo­łał do­koń­czyć my­śli.

– A ty tu cze­go? – Wę­gliń­ski zro­bił zdzi­wio­ną minę. – Mia­łeś sie­dzieć w szta­bie. Prze­cież je­steś ran­ny…

– To do pana. Ka­pi­tan ka­zał – prze­rwał mu zdy­sza­ny „Skry­ba” i wy­cią­gnął z kie­sze­ni po­mię­ty świ­stek.

Wę­gliń­ski za­milkł, ro­zu­mie­jąc, że to musi być coś pil­ne­go.

– Z kom­pa­nią nie ma łącz­no­ści, więc ja mu­sia­łem…

Ma­jor nie słu­chał, od­szedł na bok i po­chła­niał wzro­kiem tekst. Raz, dru­gi i trze­ci.

– Ja­kiś żart – wy­psnę­ło mu się i spoj­rzał na po­słań­ca z taką wściek­ło­ścią, że pod „Skry­bą” ugię­ły się ko­la­na. Chło­pak do­pie­ro te­raz do­strzegł, że cały mun­dur ofi­ce­ra po­kry­ty jest za­schnię­tym, żół­ta­wym bło­tem. Pi­sto­let ma­szy­no­wy, ulu­bio­ny Thomp­son ma­jo­ra, wi­siał na roz­cią­gnię­tym pa­sie nie­mal u sa­mych bio­der. Rę­kaw kurt­ki Wę­gliń­skie­go był na­de­rwa­ny, a ju­to­we ma­sko­wa­nie heł­mu daw­no urwa­ły odłam­ki. Schudł. Wy­da­wał się zgar­bio­ny, o wie­le niż­szy i prze­raź­li­wie sta­ry.

– Py­tam, czy to żart, czy… – Drżą­ca ręka wy­su­nę­ła się przed twarz chło­pa­ka.

– Nie, chy­ba nie. – „Skry­ba” za­czął na­praw­dę się nie­po­ko­ić. Zer­kał ukrad­kiem na boki, szu­ka­jąc pod­świa­do­mie ra­tun­ku. Wę­gliń­ski zro­bił krok.

– To kpi­na! – Mó­wił co­raz gło­śniej.

– Co się dzie­je? – Awan­so­wa­ny do stop­nia cho­rą­że­go Za­krzew­ski wy­sko­czył zza ja­kie­goś drze­wa. Mu­siał prze­czu­wać, że coś nie­do­bre­go wisi w po­wie­trzu. – Pan po­zwo­li… – po­pro­sił uprzej­mie i za­brał ostroż­nie kart­kę z rąk Wę­gliń­skie­go. – „Wy­co­fać ba­ta­lion spe­cjal­ny ce­lem ocze­ki­wa­nia no­wych przy­dzia­łów” – czy­tał wol­no. – „Do­wód­cy mają być ewa­ku­owa­ni w cią­gu czter­dzie­stu ośmiu go­dzin. Cze­kać na dal­sze roz­ka­zy”. – Wes­tchnął głę­bo­ko, kie­dy za­krę­ci­ło mu się w gło­wie. – No to klops. – Za­ci­snął pięść i uniósł gło­wę w górę, jak­by w nie­bie szu­kał po­cie­sze­nia. Do­sko­na­le ro­zu­miał, co to ozna­cza. – Wra­ca­my do punk­tu wyj­ścia. – Głos o mało nie uwiązł mu w gar­dle.

Wę­gliń­ski tyl­ko trząsł się z bez­sil­no­ści, bez­dź­więcz­nie po­ru­sza­jąc usta­mi. Jesz­cze kil­ka dni temu zna­la­zł­by roz­wią­za­nie, wie­dział­by, co od­po­wie­dzieć. Te­raz tyl­ko wy­sa­pał:

– Nie ma mowy. – Gło­wa zro­bi­ła się cięż­ka i za­bo­la­ła go okrut­nie. – Prze­rzu­ca­ją nas taki ka­wał dro­gi, a po­tem… Mia­ły być Ka­to­wi­ce, Kra­ków, a oni… – Zdjął broń z pasa i padł na zie­mię tak cięż­ko, że „Skry­ba” i Za­krzew­ski pod­sko­czy­li, prze­ra­że­ni, że ma­jor mdle­je.

Wę­gliń­ski z tru­dem ha­mo­wał krzyk roz­pa­czy, któ­ry za­czął wy­peł­niać go ca­łe­go. Nie było we­so­ło ostat­ni­mi dnia­mi, ale przy­naj­mniej re­ali­zo­wał za­da­nie. Wie­dział do­sko­na­le, że coś w nim pę­kło, kie­dy cze­ka­li na ame­ry­kań­ską ofen­sy­wę, tam gdzie bił się do utra­ty zmy­słów. Ro­zu­miał, że sam musi so­bie dać radę. Po­zbie­rać się, ro­bić, co każą.

Przy­szły nowe roz­ka­zy. Po­moc dla par­ty­zan­tów, któ­rzy dzie­siąt­ki ki­lo­me­trów da­lej, wspie­ra­ni wresz­cie z po­wie­trza, roz­sze­rza­li na ty­łach fron­tu swo­je te­ry­to­rium, ścią­ga­jąc na sie­bie to, co czer­wo­ny mógł­by słać na fron­ty. Na Po­mo­rze, na Śląsk czy do Fran­cji. My­ślał, że jest le­piej, że gna­ny wy­uczo­nym po­czu­ciem obo­wiąz­ku choć tro­chę przy­bli­ża ko­niec, klę­skę czer­wo­ne­go pa­ją­ka i bę­dzie mógł li­czyć na od­po­czy­nek. Może u boku pew­nej Ame­ry­kan­ki.

Tym­cza­sem mie­li ich wszyst­kich po­rzu­cić, te wy­nędz­nia­łe dzie­cia­ki z la­sów. Tych, któ­rzy mie­sią­ca­mi ucho­dzi­li ob­ła­wom i pa­cy­fi­ka­cjom. Ka­za­li za­brać za­baw­ki i iść do in­nej pia­skow­ni­cy, zo­sta­wia­jąc le­śnych na pa­stwę So­wie­tów, któ­rzy wy­krze­sa­li z sie­bie, co mo­gli, i ru­szy­li z fu­rią, wie­dząc, że mu­szą się śpie­szyć, za­nim do­trą tu re­gu­lar­ne woj­ska.

– Nie ma mowy! – Wę­gliń­ski krzyk­nął tak gło­śno, że aż echo po­nio­sło. Wstał, cią­gle wpa­trzo­ny w zie­mię, oba­wia­jąc się spoj­rzeń in­nych. – Idzie­my do… – Wska­zał na „Skry­bę”, ale nie do­koń­czył.

W od­da­li coś stuk­nę­ło, ale na to nikt nie zwró­cił uwa­gi. Bli­żej cią­gle coś strze­la­ło.

Za­nim do uszu do­szedł okrut­ny grzmot, za­bra­kło po­wie­trza. „Skry­ba” ule­ciał w nie­bo, nie ma­jąc po­ję­cia, co się wo­kół nie­go dzie­je. Pa­rzy­ło go wszyst­ko, jak­by za­pło­nął ży­wym ogniem.

Upa­dek był jesz­cze bo­le­śniej­szy. Ka­pral po­ła­mał ko­ści o sęki i ga­łę­zie. W uszach mu dzwo­ni­ło, pra­wie ogłuchł. W ustach po­czuł zna­jo­my smak krwi. Wie­dział, że to ko­niec. Nie wi­dział nic. I za­nim zgasł, do­le­cia­ły do nie­go tyl­ko da­le­kie, sła­be sło­wa: „Do­wód­ca ran­ny”. ■