Afrykańska Karta Praw Człowieka i Ludów. Studium podstawy normatywnej regionalnego systemu ochrony praw człowieka - ebook

Afrykański system ochrony praw człowieka był dotąd w sferze nauki polskiej obszarem intuicyjnych ocen, stereotypowych poglądów i uogólneń. Unikatowa książka dr. Marka Jana Wasińskiego wypełnia tę lukę. Postawione w niej tezy są oryginalne, często także na tle nauki europejskiej i światowej. Logiczne, przekonujące, a ponadto jasno zaprezentowane i łatwe do zrozumienia wnioski zostały sformułowane na podstawie solidnie przeprowadzonych badań. Ze względu na zakres i charakter podjętych analiz publikacja jest bezkonkurencyjna.

Na podstawie recenzji prof. dr. hab. Tadeusza Jasudowicza

Wykaz skrótów              15

Od autora         19

Wprowadzenie. Odkrywanie Afryki     21

Część Pierwsza. Na drodze do Nairobi. Geneza Karty Afrykańskiej 31

I. Uwagi wstępne    31

II. Na początku drogi. Warunki początkowe 33

II.1. Rola państw afrykańskich w tworzeniu podstaw uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka    33

II.2. Dziedzictwo kolonializmu        41

III. Pierwsze kroki. Inicjatywy MKP (1961–1978)          44

III.1. Rachunek otwarcia. W poszukiwaniu praworządności              44

III.2. Antecedencje Karty Afrykańskiej w debacie naukowej           47

III.2.1. Afrykańska Konferencja na temat rządów prawa (Lagos, 1961)               47

III.2.2. Konferencja Frankofońskich Prawników Afrykańskich (Dakar, 1967)    49

III.2.3. Kolokwium na temat praw człowieka oraz rozwoju ekonomicznego w państwach Afryki frankofońskiej (Butare, 1978) 50

III.2.4. Kolokwium na temat praw człowieka i rozwoju ekonomicznego (Dakar, 1978)                52

IV. Koncepcja afrykańskiego reżimu międzynarodowej ochrony praw człowieka w działaniach ONZ (1966–1973)       53

IV.1. Seminarium o prawach człowieka w państwach rozwijających się (Dakar, 1966)          55

IV.2. Raport Forshella (1968)            56

IV.3. Seminarium nt. regionalnej komisji praw człowieka w Afryce (Kair, 1969)       57

IV.4. Konferencja prawników afrykańskich na temat sytuacji jednostki w procesie prawnym (Addis Abeba, 1971)           59

IV.5. Seminarium nt. promocji praw człowieka w Afryce (Dar es Salaam, 1973)       60

V. Prace nad Kartą Afrykańską na forum OJA (1979–1981)   62

V.1. Geopolityczne przyczyny zainicjowania procesu prawotwórczego      62

V.1.1. Przewartościowanie zasady nieinterwencji w przestrzeni afrykańskiej               63

V.1.2. Naruszenia praw człowieka w Afryce w debacie na forum ONZ              64

V.1.3. Ekonomiczne implikacje naruszeń praw człowieka w Afryce     68

V.1.4. Znaczenie poszanowania praw człowieka dla społecznej legitymizacji władzy  70

V.2. Szczyt OJA w Monrowii oraz Propozycja z Monrowii (1979)    72

V.3. Travaux préparatoires 75

V.3.1. Spotkanie ekspertów w Dakarze (listopad–grudzień 1979) 75

V.3.1.1. Projekt M’baye 77

V.3.1.2. Projekt Dakarski 78

V.3.2. Pierwsza konferencja ministerialna OJA w Bandżulu (czerwiec 1980) 80

V.3.3. Druga konferencja ministerialna OJA w Bandżulu (styczeń 1981) 81

V.3.4. Spotkanie Rady Ministrów OJA w Nairobi (czerwiec 1981) 82

V.3.5. Zgromadzenie Głów Państw i Rządów OJA (czerwiec 1981, Nairobi) 83

V.3.6. U kresu drogi. Wejście w życie Karty Afrykańskiej 83

Część Druga. Karta Afrykańska jako traktat     85

I.         Podstawowe parametry Karty Afrykańskiej 85

I.1. Struktura dokumentu 85

I.2.  Natura i charakter zobowiązań wynikających z Karty 86

I.2.1.   Karta Afrykańska jako traktat 86

I.2.2.   Charakter zobowiązań wynikających z Karty Afrykańskiej 87

I.3. Protokoły dodatkowe 87

I.4.   Cechy charakterystyczne Karty Afrykańskiej 88

II. Obowiązywanie w wymiarze przestrzennym 92

II.1. Terytorialne obowiązywanie traktatu. Uwagi wprowadzające 92

II.2. Sprawowanie jurysdykcji jako warunek odpowiedzialności za naruszenie Karty 93

II.3.  Obowiązywanie ekstraterytorialne 97

III. Obowiązywanie w wymiarze temporalnym 104

III.1. Początek obowiązywania. Zagadnienie, tzw. naruszenia ciągłego 104

III.2. Dopuszczalność wypowiedzenia Karty 106

IV. Obowiązywanie w wymiarze podmiotowym 108

V. Mechanizmy wprowadzania zmian reżimu traktatowego 108

V.1. Poprawki 109

V.2. Protokoły i specjalne porozumienia 110

V.3. Dopuszczalność składania zastrzeżeń 110

VI. Dopuszczalność ograniczania przez państwo gwarantowanych praw 115

VI.1. Limitacja praw człowieka 116

VI.1.1.   Clawback clauses (klauzule zgodności z prawem) 117

VI.1.2. Klauzule szczegółowe niezaliczane do clawback clauses 122

VI.1.3.  Generalna klauzula limitacyjna 122

VI.1.4. Limitacja w praktyce stosowania Karty Afrykańskiej. Interpretacja holistyczna 123

VI.2. Derogacja praw człowieka 127

VII. Karta Afrykańska w krajowych porządkach prawnych 132

VII.1. Regulacje konstytucyjne wyznaczające miejsce Karty w systemach prawa krajowego państw afrykańskich 133

VII.1.1. Rozwiązania dualistyczne 135

VII.1.2. Rozwiązania monistyczne 135

VII.2. Orzecznictwo sądów krajowych 136

VII.2.1. Państwa systemu dualistycznego 138

VII.2.1.1. Bezpośrednie stosowanie traktatu 138

VII.2.1.2. Pośrednie stosowanie traktatu 143

VII.2.2. Państwa systemu monistycznego 147

VII.2.2.1. Bezpośrednie stosowanie traktatu 148

VII.2.2.2. Pośrednie stosowanie traktatu 149

VII.2.2.3. Wnioski 149

VIII. Mechanizmy ochrony gwarantowanych praw w ramach systemu afrykańskiego 153

Część Trzecia. Afrykańska Komisja Praw Człowieka i Ludów    159

I. Ogólne omówienie             159

II. Podstawowe zagadnienia organizacyjne  160

II.1. Kluczowe akty prawne             160

II.2. Siedziba          161

II.3. Finansowanie               165

II.4. Skład                168

II.5. Struktura wewnętrzna             171

II.6. Sekretariat     172

II.7. Przebieg sesji               173

III. Funkcje w zakresie promocji praw człowieka         178

III.1. Badanie sprawozdań okresowych państw      179

III.1.1. Cel oraz terminy obowiązku sprawozdawczego              179

III.1.2. Zawartość sprawozdań               181

III.1.3. Postępowanie Komisji w przedmiocie badania przedłożonych sprawozdań      182

III.1.4. Kontynuacja dialogu między Komisją a państwem w okresie postsprawozdawczym     185

III.2. Mechanizmy specjalne            187

III.2.1. Specjalni sprawozdawcy            188

III.2.2. Komitety i Grupy robocze          194

III.2.3. Grupa studyjna              197

III.3. Wizyty promujące respektowanie praw człowieka     198

III.4. Przyjmowanie rezolucji           202

III.5. Inne aktywności promocyjne               206

IV. Funkcje w zakresie ochrony praw człowieka          208

IV.1. Przyjmowanie i rozpatrywanie zawiadomień indywidualnych               208

IV.1.1. Wprowadzenie               208

IV.1.2. Uwagi ogólne dotyczące postępowania w przedmiocie zawiadomień indywidualnych 211

IV.1.2.1. Niejawność postępowania          211

IV.1.2.2. Zasadnicza pisemność postępowania     213

IV.1.2.3. Podstawowe zagadnienia dowodowe   215

IV.1.2.4. Organizacja pracy Komisji            221

IV.1.2.5. Polubowne zakończenie sprawy              223

IV.1.2.6. Wycofanie zawiadomienia          228

IV.1.2.7. Zakończenie postępowania w związku z brakiem zainteresowania sprawą po stronie autora zawiadomienia  229

IV.1.2.8. Środki tymczasowe (provisional measures)        231

IV.1.2.9. Przypadki poważnych lub masowych naruszeń praw człowieka                236

IV.1.3. Etapy postępowania w przedmiocie zawiadomień indywidualnych       239

IV.1.3.1. Rejestracja zawiadomienia         240

IV.1.3.2. Przyjęcie zawiadomienia (seizure)         241

IV.1.3.3. Badanie dopuszczalności zawiadomienia            243

IV.1.3.4. Kontrola rozstrzygnięcia o niedopuszczalności zawiadomienia 272

IV.1.3.5. Rozstrzygnięcie co do przedmiotu zawiadomienia         274

IV.1.3.6. Problem respektowania orzeczeń Komisji – postępowanie po rozstrzygnięciu co do przedmiotu               291

IV.2. Przyjmowanie i rozpatrywanie zawiadomień państwowych 298

IV.3. Organizowanie misji ochronnych       301

IV.3.1. Wizyty on-site 302

IV.3.2. Misje fact-finding 304

V. Funkcje związane z interpretacją Karty Afrykańskiej 305

Część Czwarta. Afrykański Trybunał Praw Człowieka i Ludów               311

I. Geneza instytucji 311

II. Podstawowe zagadnienia organizacyjne 315

III. Jurysdykcja Trybunału 319

III.1. Jurysdykcja sporna 319

III.1.1. Właściwość ratione personae 320

III.1.1.1. Skargi indywidualne 320

III.1.1.2. Skargi Komisji, państw oraz rządowych organizacji międzynarodowych 321

III.1.2. Właściwość ratione materiae 324

III.1.3. Właściwość ratione temporis oraz właściwość ratione loci 327

III.1.4. Postępowanie w sprawach spornych 328

III.1.5. Orzeczenia w sprawach spornych 329

III.1.6.  Polubowne zakończenie postępowania 332

III.1.7. Środki zabezpieczające (interim measures) 333

III.2. Jurysdykcja doradcza 335

IV. Aktywności autopromocyjne 339

V. Stosunki między Trybunałem a Komisją. Zasady współpracy oraz przepływ spraw 342

V.1. Postępowanie w sprawie, w której skarga została złożona bezpośrednio do Trybunału 344

V.2. Postępowanie w sprawie, w której zawiadomienie wpłynęło do Komisji 346

Zakończenie  351

Źródła 357

I. Traktaty 357

II. Ważniejsze dokumenty i sprawozdania 358

III. Orzecznictwo 364

IV. Zbiory źródeł 380

Bibliografia     381

The African Charter on Human and Peoples’ Rights. The Normative Pillar of the African Regional Human Rights System            393

Od redakcji 395