Aksamitny dotyk nocy - ebook

Przypisy

1 Władysław II Jagiełło (1362–1434) – syn Olgierda Giedyminowicza, wielki książę litewski w latach 1377–1381 oraz 1382–1401, król Polski i najwyższy książę litewski w latach 1386–1434. Założyciel dynastii Jagiellonów. Gdy wstąpił na tron polski, przyjął chrzest i przybrał imię Władysław. Długosz tak go opisuje: „Wzrostu był mizernego, twarzy ściągłej, u brody nieco zwężonej. Głowę miał małą, prawie łysą, oczy czarne i małe, niestatecznego wejrzenia i ciągle biegające. Uszy duże, nos gruby, mowę prędką, kibić kształtną, lecz szczupłą, szyję długą”. Trzeba jednak zaznaczyć, że Długosz nie był zwolennikiem króla Władysława i był mu w swoich kronikach nieprzychylny, próbując umniejszyć jego zasługi. Ale z kart historii wyłania się wytrawny wódz i zmyślny polityk. Doprowadził do fenomenalnego jak na tamte czasy sojuszu dwóch państw – Polski i Litwy, dzięki czemu możliwe stało się skruszenie krzyżackiej potęgi. W bitwie pod Grunwaldem do niego należały wszystkie decyzje militarne. Żonaty cztery razy: z Jadwigą Andegaweńską, Anną Cylejską, Elżbietą Granowską i Zofią (Sonką) Holszańską. Co ciekawe, wszystkie jego małżonki, oprócz Elżbiety, były podejrzewane o zdradę. Jednym z nawyków króla były codzienne długie kąpiele, co zadziwiało współczesnych. Kilka razy dziennie uczestniczył w mszach. Jego pasją były polowania. Ponoć gdy nie polował, lubił długo spać. Nie jadał jabłek, gdyż był podobno uczulony na ich zapach. Pijał tylko wodę.

2 Witold (1350–1430) – syn Kiejstuta i Biruty, kapłanki bogini Praurime. Legenda głosi, że kiedy Kiejstut ją ujrzał, z miejsca zapragnął poślubić. Ona jednak odmówiła mu, tłumacząc, że już bóstwom została przyrzeczona. Wzburzony książę porwał ją, zniewolił i uczynił swoją żoną. Miał z nią ośmioro dzieci, a jednym z nich był właśnie Witold.

Poparł swojego ojca w walce przeciw stryjecznemu bratu Jagielle, gdy ten objął władzę na Litwie po śmierci Olgierda. Uwięziony wraz z Kiejstutem w Krewie, najpierw uciekł do Janusza Mazowieckiego, a potem do Malborka. Tam w 1384 roku został przez Krzyżaków ochrzczony. W roku 1385 on i Jagiełło zawarli pokój. Przez następne lata toczył walkę o władzę ze Skirgiełłą, bratem Jagiełły. Wielki książę litewski od 1401 roku.

3 Ulryk von Jungingen (1360–1410) – wielki mistrz zakonu krzyżackiego od roku 1407. Wcześniej był komturem Bałgi (1396–1404), a później wielkim marszałkiem i komturem Królewca. Miłośnik słodyczy, specjalnie dla niego sprowadzano cukierki anyżowe drogą morską. Zginął na polach Grunwaldu.

4 Pierwsze prymitywne odprzodowe działa artyleryjskie miotające kamienie, zwane „burzycielami murów”, bo jak sama nazwa wskazuje, głównie do tego były używane. Były jednak bardzo drogie w użytkowaniu. Do kosztów związanych z produkcją należało dodać opłaty dla ludwisarzy, kowali, kamieniarzy, puszkarzy oraz za transport. Do przewiezienia bombardy ważącej 1,5 tony potrzebny był zaprzęg złożony z tuzina koni. Z obliczeń wynikało, że jeden strzał z bombardy kosztował 3,5 grzywny, co było równowartością czterech krów. A należy pamiętać, że wtedy bombarda mogła oddać najwyżej dwa strzały dziennie.

5 Dawna jednostka miary; 1 cetnar = ok. 50 kg

6 Jaka – modny w XIV wieku i na początku XV kaftan męski do bioder. Krojony z czterech jednolitych części, charakterystycznie uwypuklony na piersiach z owalnie podkrojonymi pachami. Szyto je z miękkich tkanin jedwabnych, aksamitu i sukna. Pod jaki jedwabne dodawano filcowe spody lub pikowane z kilku warstw płótna i waty, ułatwiające modelowanie aktualnie modnej formy. Jaki rycerskie, typu ochronnego, miały spody zbrojone metalowymi płytami bądź kolczugi wszywane pomiędzy warstwy płótna i waty.

7 Taraśnice były działami służącymi do obrony fortyfikacji, gdzie ustawiano je na specjalnie w tym celu skonstruowanych podstawach. Wyposażano je w drewniane stojaki z drabiną celowniczą umożliwiającą zmianę kąta podniesienia lufy. W źródłach można znaleźć wzmianki o zastosowaniu taraśnic w bitwach na otwartym polu, na które dowożono je na wozach, były więc działami wszechstronnymi.

8 Osoba puszkarza Michała poświadczona jest źródłowo w 1390 roku przy uwzględnieniu wydatków królewskich podczas podróży. Od 1394 roku w zapisach nazywany bywa: „providus Michael advocatus de Scavina”. Niewątpliwie był fachowcem w dziedzinie broni palnej i jak przypuszczają badacze, zawód swój uprawiał w ramach obowiązków wojskowych z racji swojej funkcji wójtowskiej. Ale mógł też to czynić za wynagrodzeniem. Obowiązki puszkarza pełnił dość długo, gdyż są o nim zapisy z lat 1403, 1406, 1412, a ostatni pochodzi z roku 1419 z Krakowa. Wielce więc prawdopodobne, że uczestniczył w wyprawach wojennych króla Jagiełły.

9 Broń ręczna, palna, służąca do rażenia wroga z murów twierdz.

10 Mniejsze bombardy początkowo transportowano na wozach, później na lawetach. Działa polowe służące do wspierania ogniem poczynań własnych wojsk.

11 Frondibola, zwana również trebuszem, była machiną miotającą pociski stromotorowo, wykorzystującą zasadę dźwigni z przeciwwagą. Używana od starożytności, charakteryzowała się dużą celnością na ograniczonym zasięgu. W średniowieczu stosowana zazwyczaj do ostrzeliwania bram lub miotania płonących pocisków do wnętrz twierdz.

12 Olbrzymich rozmiarów kusze wyposażone w ciężką podstawę lub podwozie na kołach, zaopatrzone w kołowroty ułatwiające naciąganie cięciwy. Wyrzucały okrągłe kule kamienne i metalowe oraz duże bełty z żelaznymi grotami, a ich donośność dochodziła do 900 metrów.

13 Wielki łuk wzmocniony w łożu, miotający pociski kamienne o ciężarze do 100 kilogramów, strzały i okute belki na odległość 250 metrów.

14 Komtur tucholski. W roku 1409 wraz z komturem człuchowskim najechał Krajnę.

15 Z łac.: „To, co powiedziałem, zełgałem jak pies”.

16 Okrycie z rękawami wykonane z kosztownych złotolitych tkanin, podszyte futrem, z dużym futrzanym kołnierzem, noszone przez mężczyzn i kobiety w XIV i XV wieku.

17 Staropolska jednostka masy (nazwa pochodzi od kamieni stanowiących część żaren); 1 kamień = 12,96 kg

18 Mikołaj Trąba (1358–1422) – jedna z najwybitniejszych postaci średniowiecza. Zaufany doradca króla Władysława Jagiełły. Podkanclerzy koronny w latach 1403–1412, arcybiskup halicki 1410–1412, arcybiskup gnieźnieński od 1412 i pierwszy prymas Polski. Brał udział w bitwie pod Grunwaldem. W 1415 roku przewodniczył polskiej delegacji na soborze w Konstancji i tam została wysunięta jego kandydatura na papieża. Tam też, wbrew stanowisku polskiej delegacji, nie potępił szkalującej Polaków satyry Jana Falkenberga oraz wyroku skazującego na śmierć Jana Husa. Można przypuszczać, iż uczynił to, chcąc zjednać sobie sojuszników w celu zostania papieżem. Pogubił się w swojej polityce i nawet przyłączył do koalicji antypolskiej. Jednak nic mu to nie dało, bo zarówno cesarz, jak i Krzyżacy obawiali się Polaka na tronie Piotrowym i wybrano Włocha, który przyjął imię Marcin V. Ów papież ofiarowywał Mikołajowi Trąbie godność kardynalską, którą ten odrzucił, nie chcąc podlegać wyłącznej władzy papieskiej. Tak więc papież nadał mu tytuł – prymas Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Po powrocie do kraju musiał się tłumaczyć ze swojego zachowania na soborze i został zmuszony do złożenia przysięgi oczyszczającej go z zarzutu zdrady.

19 Wzrostem, masą, wytrzymałością i prędkością przewyższające konie pociągowe, pochodowe, czy nawet strzelcze (dosiadane przez kuszników). Jednak bitewne obciążenie wierzchowca kopijniczego wynosiło 120–130 kilogramów, czyli tyle, ile koni kawaleryjskich podczas II wojny światowej, więc twierdzenie, jakoby rycerze jeździli na olbrzymich ogierach, może okazać się błędne. Zwierzęta te prowadzono luźno i dosiadano na krótko przed bojem. Natarcie rozpoczynano stępem, z wolna zamieniającym się w galop, a bezpośrednio przed kontaktem w cwał.

20 Giedymin (1275–1341) – wielki książę litewski, założyciel dynastii Giedyminowiczów. Twórca zjednoczonego państwa litewskiego. Prowadził nieustanne walki z Krzyżakami i był sojusznikiem Władysława Łokietka w rozprawach z nimi. Przed śmiercią podzielił swoje rozległe królestwo między siedmiu synów, z których jednym był Olgierd, ojciec Jagiełły.

21 Akka od roku 1104, gdy została zdobyta przez krzyżowców, stanowiła główny port Królestwa Jerozolimskiego. W roku 1187 została zajęta przez wojska Saladyna. Krzyżowcy, próbując odbić miasto, oblegali je od 28 sierpnia 1189 do 11 lipca 1191.

22 Drzewo Życia jest mistycznym organizmem, który odpowiada całości bytu. Ukazane w schematycznym diagramie obrazuje powstanie i budowę wszechświata, jak również atrybuty Boga. Znajduje się na nim dziesięć sefir (czasami występuje jeszcze jedenasta, Daat – Wiedza, mediująca między Chochmą i Biną). Sefiry przejmują światło kolejnej wyższej emanacji i przesyłają je niżej za pomocą dwudziestu dwóch ścieżek spinających całe drzewo. Najniższa z nich, Malcut, odbija blask i posyła go z powrotem w górę.

Sefira 1 Keter (Korona, Jedność)

Boskie Imię: Jestem, Który Jestem.

Ścieżka: środkowa – równowagi

Jest źródłem całego światła przepływającego przez Drzewo Życia, czystą, niepodzielną istotą, wolą Stwórcy. Pierwsza sefira zawiera wszystko, co było, jest i będzie. Nazywana bywa nicością, bo zawiera tajemnicę stworzenia z niczego.

Sefira 2 Chochma (Mądrość, Miłość, Moc)

Boskie Imię: Jah

Ścieżka: prawa – męska

Pierwotna, czysto męska zasada aktywności w świecie. Jednym z jej tytułów jest Abba – Ojciec. Aktywna sefira ukryta za wszystkim, co pozytywne, dynamiczne, napierające. Jest wszędzie tam, gdzie obserwujemy zmiany i ruch. Stanowi impuls dający początek działaniu.

Sefira 3 Bina (Zrozumienie, Życie, Forma)

Boskie Imię: Jahwe

Ścieżka: lewa – żeńska

Pierwotna, czysto żeńska zasada bierności w świecie. Jednym z jej tytułów jest Aima – Matka. Jest intelektem w jego biernym i refleksyjnym charakterze. Jej cechą jest bierność i czułość, znajdujące się u podłoża wszystkiego, co potencjalne, nierzeczywiste i stałe.

Sefira 4 Chesed (Łaska, Miłosierdzie)

Boskie Imię: El

Ścieżka: prawa – męska

Jest siłą nadającą kształt rzeczom, wprowadza porządek, odpowiada za świadomość zmian i różnic. Odpowiedzialna za tworzenie form, jakie ma przyjmować energia. To łaska opatrzności, która obdarza wszystkim, co potrzebne.

Sefira 5 Gewura (Srogość, Sprawiedliwość, Surowość, Siła, Lęk)

Boskie Imię: Eloah

Ścieżka: lewa – żeńska

To surowy osąd Boży, równoważący twórczą aktywność Chesed aktywnością destrukcyjną. Odpowiada za świadomość zmian i różnic, ale w przeciwieństwie do Chesed odpowiedzialna jest za zniszczenie form, jakie może przyjmować energia.

Sefira 6 Tiferet (Piękno, Harmonia, Ozdoba)

Boskie Imię: Elohim

Ścieżka: środkowa – równowagi

Reprezentuje stan harmonii pomiędzy sefirami. Promieniuje ciepłem na ludzi, zwierzęta i uprawy łaskawością Chesed, ale również smaga je i niszczy srogością Gewury.

Sefira 7 Necach (Zwycięstwo, Wieczność)

Boskie Imię: JHVH Cewaot

Ścieżka: prawa – męska

Jest wytrzymałością, hartem ducha i nieustającą cierpliwością Boga. Reprezentuje energię nieposiadającą formy, rozkwitanie mimo przeciwności. Jest mocą przyciągania i spójności świata. Ta sefira to zwycięstwo płynące z doświadczenia. Jest to świadomość człowieka, który uczy się lekcji fizycznego świata, zwracając się ku temu, co samo się ku niemu zwraca.

Sefira 8 Hod (Chwała, Odbicie, Majestat)

Boskie Imię: Elohim Cewaot

Ścieżka: lewa – żeńska

Symbolizuje wyższe zdolności umysłowe, wnikliwość, wyobraźnię, rozum, logikę i ograniczenia narzucone umysłowi przez wykształcenie i wychowanie. Reprezentuje świadomość form, jakie przyjmuje energia. Odpowiada za tworzenie w świadomości uporządkowanych obrazów świata materialnego. W przeciwieństwie do Necach reprezentującej świadomość czystej energii, Hod musi się zamanifestować w rzeczywistości.

Sefira 9 Jesod (Fundament, Podstawa, Roztropność)

Boskie Imię: Szadaj

Ścieżka: środkowa – równowagi

Miejsce łączenia wszystkich aktywnych sił. Często utożsamiana z księżycem, ponieważ odbija światło wszystkich innych sefir w Malcut. Jest początkiem samoświadomości, tu zacierają się granice pomiędzy „ja” i „nie-ja”.

Sefira 10 Malcut (Królestwo, Panowanie)

Boskie Imię: Adonaj

Ścieżka: środkowa – równowagi

Oznacza materię bądź obecność Boga w świecie materialnym. Jest sferą ziemi i królestwem fizyczności, koncentruje się na człowieku. Ostatnie naczynie Boga i środek, dzięki któremu pozostałe sefiry urzeczywistniają swój potencjał. Jest uwiecznieniem emanacji i całego procesu stwarzania świata. Dzieła średniowieczne odbierają jej pierwotny sakralny charakter i opisują jako sefirę upadłą, skażoną materią. Natomiast kabała luriańska umieszcza Malcut w centrum stworzenia.

23 Herman von Salza (ok. 1179–1239) – mistrz zakonu krzyżackiego w latach 1209–1239, zasłynął z talentów dyplomatycznych. Walnie przyczynił się do stworzenia potęgi krzyżackiej. W roku 1226 zdobył od księcia Konrada Mazowieckiego nadanie ziemi chełmińskiej dla zakonu, a w dwa lata później wysłał pierwszych dwóch rycerzy zakonnych do Polski.

24 „Bez końca”. W kabale określenie Boga Nieskończonego.

25 Podczas kampanii 1409 roku w Wolborzu był punkt zborny armii polskiej.

26 Siemowit IV (Ziemowit) (ok. 1352–1426) – książę płocki, który w przeciwieństwie do brata Janusza wybrał politykę konfrontacji z Polską. Po śmierci Ludwika Węgierskiego pojawił się pomysł obsadzenia na tronie mazowieckiego Piasta – Siemowita. Problem w tym, że według ustaleń tron polski miała objąć młodociana Jadwiga. Stronnicy Siemowita umyślili sobie, że doprowadzą do jego ślubu z Jadwigą, jednak sprzeciwili się temu Małopolanie (z wojewodą krakowskim Janem Tęczynem na czele), obawiając się, że przez to wzrośnie potęga Wielkopolan, oraz dlatego, że mieli już w planie unię z Litwą.

Zdesperowany Siemowit próbował porwać Jadwigę, by ją gwałtem poślubić, ale panowie małopolscy, dowiedziawszy się o tym, w porę temu zapobiegli. Później Siemowit próbował siłą podbić kraj, paląc majątki przeciwników politycznych w Książu, opanowując Kujawy i oblegając Kalisz. Część szlachty obwołała go nawet królem, ale Małopolanie do pomocy ściągnęli oddziały węgierskie, a nawet jego brat opowiedział się przeciwko niemu, co ostatecznie go zniechęciło do sięgania po koronę.

27 Chorągiew w kształcie prostokątnej płachty z wyciętymi trójkątami, godłem umieszczonym prostopadle do drzewca.

28 Spodni kaftan (dublet) do bioder, wkładany pod wierzchnie szaty i zbroję wraz z przywiązywanymi do niego nogawicami. Krój czteroczęściowy, dwudzielny z wąskimi rękawami. Jopule wkładane pod zbroje były obficie watowane na ramionach, plecach i piersiach, przeszywane wraz z warstwami płótna pionowymi ściegami w górnej części, a poziomymi w dolnej. Przy szyi wykończone oszewką lub niskim stojącym kołnierzem, sznurowane z przodu lub na plecach. Jopula wierzchnia była luźniejsza i dłuższa od spodniej.

29 Rodzaj długich sukiennych pończoch przywiązywanych do spodniej jopuli. W XIV wieku noszone z gacnikiem, następnie zeszyte z tyłu w rodzaj nogawico-spodni. Tego typu nogawice włożył Bernard.

30 Tym pseudonimem posługiwał się najlepszy krzyżacki szpieg działający w Polsce w przeddzień wybuchu wojny trzynastoletniej. Jego tożsamość do dziś nie jest znana. Informacje czerpał ze zjazdów duchowieństwa i świeckich panów królestwa, z Kazimierzem Jagiellończykiem na czele. Postać wydała mi się tak intrygująca, że przeniosłem ją o kilkadziesiąt lat wstecz i umieściłem przy Władysławie Jagielle.

31 Anna Cylejska (ok. 1380–1416) – druga żona Władysława Jagiełły. Córka Wilhelma von Cilli i Anny, córki Kazimierza Wielkiego. W roku 1394 umiera jej ojciec, a matka dwa lata później wychodzi powtórnie za mąż i wyjeżdża do Teck, pozostawiając Annę pod opieką stryja, hrabiego Hermana II Cylejskiego. Ponoć umierająca Jadwiga Andegaweńska wyraziła życzenie, żeby Anna została jej następczynią na tronie polskim, ale teza ta nie jest potwierdzona i należy przypuszczać, iż małżeństwo z Jagiełłą miało znamiona polityczne. Anna Cylejska została żoną króla Władysława w 1402 roku, a rok później odbyła się jej koronacja. W roku 1408 urodziła córkę, której nadano imię Jadwiga.

32 Mikołaj Kurowski herbu Szreniawa (1360–1411). Studiował na Uniwersytecie Karola w Pradze i tam uzyskał tytuł bakałarza, a następnie magistra. Po powrocie do kraju przyjął święcenia, został notariuszem w kancelarii królewskiej. Od roku 1395 biskup poznański. W 1399 został biskupem włocławskim i jednocześnie kanclerzem koronnym, którą to funkcję pełnił do roku 1405. W 1402 został arcybiskupem gnieźnieńskim. Zaufany człowiek Jagiełły, kilkakrotnie posłował do wielkiego mistrza krzyżackiego. Często był wysyłany w misjach dyplomatycznych. Słynne jest jego posłowanie do Malborka w sierpniu 1409 roku, gdzie wypowiedział słowa po których sprowokowany Ulryk von Jungingen wypowiedział Polsce wojnę. Chociaż sam Jagiełło temu zaprzeczał, pomysł sprowokowania wielkiego mistrza został z królem uzgodniony i po mistrzowsku zrealizowany. Więcej o tym wydarzeniu można przeczytać w I tomie cyklu: Delikatne uderzenie pioruna.