Ałe głach! Wszyscy równi - ebook

Przeszłość składa się przede wszystkim z pytań.

Od dawna już próbuję odpowiedzieć sobie, jak wyglądało życie kabareciarzy, satyryków, zabawiaczy publiczności w okupowanej Warszawie. Wielu z nich znalazło się za murami getta. Uczestnicząc w premierach i koncertach, pozwalali widzom i słuchaczom zapomnieć o miejscu, w którym deski sceny bywały deskami ratunku, a cudem w cudzie okazywał się śmiech.

Ci, co przeżyli, wracali niechętnie do wspomnień. Czasem jednak wracali, choć starali się wykreślić ten epizod z życiorysów. Ich historie składają się na losy bohaterów mojej książki. To losy zapomnianych autorów, kompozytorów, konferansjerów, ocalałe strofy wierszy, pointy monologów i skeczy.

Właśnie o tym jest ta opowieść. W której nie ma happy endu, jest tylko koniec.

R.M.G.WADIM PATRZYŁ NA LEŻĄCEGO W JEGO ŁÓŻKU CHŁOPAKA.

Wpółotwarte usta, ciemna plama włosów na piersi, płaski brzuch, po którym wędrowało światło przedzierające się przez rozsuniętą kotarę, obkurczony penis, pamiętający jeszcze szelest krwi.

Chłopak przekręcił się – szrama biegnąca przez lewy pośladek, wspomnienie przygody z dzieciństwa, szkła, płotu, upadku z karuzeli w wesołym miasteczku. Cień skrywający wrota otwierane nagłym wtargnięciem wywołującym zduszony jęk, finał programu w teatrzyku chłopaków grających scenę rozprawiczania niewiniątka. Wadim był ostrożny, nie pokazywał się tam, gdzie łatwo o szantaż, zaczepkę, pobicie. Stało się to jeszcze bardziej niebezpieczne po artykułach o „panach kochających inaczej” w opiniotwórczym tygodniku.

Wadim, biały Rosjanin, reżyser najpierw berlińskich, później warszawskich teatrzyków, zapewniał w wywiadach, że osiedlił się w Warszawie, bo Polki to najpiękniejsze kobiety Europy. Chętnie pokazywał się z gwiazdami scen teatralnych i kabaretowych w modnych lokalach. Na premierach i konkursach sezonowych kreacji. Te kobiety sprawiały, że łatwiej godził się z życiem i upływającym czasem. Był ich doradcą i powiernikiem sekretów. On sam polegał na zdaniu Emila Greisera, ważnej postaci w światku homo. Greiser był bogaczem. Mieszkał w pałacyku odziedziczonym po rodzicach razem z akcjami belgijskich i francuskich firm. Pozwalało mu to prowadzić żywot rentiera rozpuszczonego przez los. Miał ambicje literackie – tłumaczył awangardowych poetów, układał aforyzmy, wydawał snobistyczny miesięcznik, miejsce startu młodych. No a ponadto dzięki talentom organizacyjnym stał się odkrywcą i rozprowadzaczem chłopaków cieszących znajomych.

To Emil polecił Wadimowi chłopca, który właśnie zbudził się, patrząc na skłębioną pościel.

– O dziesiątej muszę być na próbie. Premiera za dwa tygodnie. – Wadim na chwilę przysiadł na łóżku. – Idź do łazienki, weź prysznic. Ja w tym czasie zaparzę kawę.

– Denerwujesz się tą premierą, widzę to. – Antek, takie imię miał chłopak, pogładził policzek Wadima.

– Dziwisz się? Mówią, że będzie wojna, Niemcy na nas uderzą.

– Bzdura. Nie odważą się. Nasza armia…

– Widziałem już większe armie w panice, w odwrocie.

Wadim wstał z łóżka, przeszedł do kuchni. Czuł się stary. Stary i otoczony przez spiskowców: wątrobę, kruchość naczyń, ranne zesztywnienie palców, milczenie telefonu. Wszyscy tańczą, on stoi pod ścianą – przerażała go taka wizja przyszłości.

Dobrze, że przynajmniej miał Antka.

Propozycja była zaskakująca.

Dawid puścił ją mimo uszu, przekonany, że się przesłyszał. Ale nie, znowu czuł zapach potu i widział gąbczastą twarz Maksa.

– Ogłuchłeś, człowieku, ja ci proponuję interes życia, a po tobie to spływa jak po kaczce.

Język Maksa, pełen skrótów, pożyczek z jidysz, przypomnień z rosyjskiego, wyobrażeń o niemieckim stanowił nieustające źródło inspiracji dla tekściarzy. Wpisywali je do swoich skeczy i monologów, a Maks, cóż, był dumny, że „mistrzuniowie”, tak ich nazywał, o nim nie zapominają.

– Człowieku – Maks patrzył na Dawida, kołysząc się na palcach – to przecież nie ma sensu: handelek w teatrze, człapanina od garderoby do garderoby, bo a nuż ktoś kupi paczkę papierosów, kogutka od bólu głowy, miętówkę. Ja ci proponuję coś porządnego. Będziesz moim następcą, królem klakierów na procencie z kasy. Zapowiem wszystkim, że od jutra ty rządzisz.

Maks mówił dalej. Dawid zastanawiał się, czy klakier z wieloletnim stażem przypadkiem nie zwariował.

– Dlaczego się wycofujesz? Premiera nowego programu już niedługo.

– Żona. – Maks potarł niedogolony podbródek. – Jej mamunia, kawał cholery, dostała wylewu. Chyba z tego już nie wyjdzie. Jest mieszkanie, wielka landara w centrum Lwowa, sklep, który prowadziła ze wspólnikami. Trzeba się tym zająć, a czasy niespokojne. Ona mówi, ta moja żoneczka, że lepiej przeczekać we Lwowie. Odpocząć od alarmów, wycia syren, skakania z maską gazową jak zwariowany pasikonik.

– Wojna. – Dawid oparł kasetę z papierosami o parapet okna. – Hitler nie odważy się nas zaatakować. A jeśli się odważy, za tydzień wmaszerujemy do Berlina.

– Z pewnością. – Maks pokiwał głową. – Zdecydowałem się jednak na Lwów. No to jak – klakierujesz czy wolisz targać to pudło?

– A co z odstępnym, Maksiu?

– Poczekam, nie pali się. Ręka?

– Ręka.

– Zobaczysz, ci moi będą jeszcze bić brawo, że trafił się im taki puryc, ambicjoner jak ty.

Maks ruszył ciemnym korytarzem do wyjścia dla personelu, a Dawid pomyślał, że oto po raz pierwszy uśmiechnęło się do niego szczęście. Pochodził bowiem z wielkiej i rozgałęzionej rodziny pechowców. Mawiano, że kiedy pechowiec, szlemiel, przewraca się do tyłu, to łamie sobie nos. A gdy kupuje dwa bilety na loterię, jeden z nich wygrywa groszową sumę.

Dawid kręcący się po teatrze od porannej próby do wyjścia ostatniego aktora z trudem mógł wyżyć za to, co zarobił. Uciekając przed pechem z rodzinnego Kałuszyna, wyruszył do Warszawy. Minęło pięć lat i dalej mieszkał na Smoczej, w dawnym schowku na szczotki i wiadra, a jeśli wracały do niego jakieś wspomnienia, to były to obrazy przygotowań do szabasowej wieczerzy – wrzucanie przez matkę kamieni do garnków postawionych na kuchni. Woda gotowała się, podskakiwały pokrywki, wmawiając sąsiadom zaglądającym przez okna, że u nich w szabasowy wieczór będzie się jeść tak, jak Bóg przykazał. Potem, kiedy woda już ostygła, matka wyjmowała rozgrzane kamienie, owijała je w szmaty, wsuwała za szafę, by sięgnąć po nie znowu w piątek i znów zaspokoić dumę biedaków.

Dawid przycisnął się do ściany, schodząc z drogi Adzie Wiernickiej, gwieździe teatru Gong. Humorzasta była to gwiazda, świadoma swoich atutów i sukcesów – ról w filmach, okładek czasopism, ulicznej rozpoznawalności. Ciągnęła się za nią legenda o karierze: córka wozaka z Żelaznej pracowała jako pomoc w zakładzie fryzjerskim, myjąc głowy klientom i podśpiewując z nudów. Tam, we fryzjerni na Miłej, usłyszał ją i zobaczył podstarzały wodewilista. Nie miał wątpliwości: panna od fryzjera wywoła sensację. Widzowie zapamiętają blask zapalający się w jej ciemnych oczach, oświetlający twarz o wyraźnie zarysowanych kościach policzkowych i ciężkich, jakby lekko nabrzmiałych, wargach. Ada śpiewała jak muzykalny anioł. Musiała tylko popracować nad dykcją. Uporała się z tym szybko i bez problemu.

Wodewilistę zastąpił w jej życiu architekt, później właściciel fabryki śrub i maszyn rolniczych. Aż w końcu po dziesiątkach oświadczyn i pustoszeniu kwiaciarni przyszła kolej na Adama Horna, najzdolniejszego z autorów mających zastąpić starą gwardię tekściarzy. Horn, obdarzony łatwością pisania i uchem do szlagwortów, zakochał się w Adzie. Ona też doszła do wniosku, że mogą razem zamieszkać – dobrze mieć szlagiermachera pod bokiem. O decyzji gwiazdy przesądził ostatni z prezentów, jaki dostała od Adama – dog o imieniu Czort. Czarny jak smoła, o rozkosznie różowym podniebieniu, pokazywanym z kompletem białych zębów, kiedy ziewał.

Wadim siedział w czwartym rzędzie wygaszonej widowni. Lampka zwana grzybkiem oświetlała pulpit, na którym leżał egzemplarz programu pokreślony reżyserskimi uwagami. Ada w trykocie cyrkówki z treserskim biczem w ręce skończyła swój numer i teraz czekała na uwagi. Ufała Wadimowi: potrafił wydobyć z aktora to, co zaskoczy publiczność, przeniesie ją w rzeczywistość występu.

– Kogo ty grasz? – Wadim przecierał szkła irchową szmatką. – Grasz hitlerówkę, brunatną cipę z Bundesmädchen. One są jak roboty, chcą maszerować w szeregu, zamiast kołysanek chcą śpiewać Pieśń Horsta Wessela, urodzić małego Adolfa. Ta twoja jest treserką ludzi. Tak jak w cyrku tresuje się zwierzęta. A ty robisz wszystko, by ocieplić jej postać. Pokazać dochodzącą do głosu kobiecość.

– Myślałam, że na widzach większe wrażenie zrobi takie rozdarcie, niejednoznaczność.

– Bzdura – przerwał jej Wadim, gasząc lampkę i znowu ją zapalając. – Masz grać bestię pozbawioną ludzkich uczuć, dumną z bicza i komend.

– Spróbuję to poprawić. Zostało jeszcze trochę czasu, zdążę. – Odwróciła głowę i usłyszała trzaśnięcie drzwi. Po bocznych schodkach wbiegł na scenę Adam Horn.

– Dopisałem kuplety na finał. – Pomachał złożonymi na pół kartkami. – Jakby co, pójdziemy na Berlin.

– A co z Moskwą, do Moskwy też się wybierasz? – Wadim zapalił lampkę.

– Tęskno ci do domu. – Adam mrugnął porozumiewawczo. – Zabierzemy cię, bądź spokojny. W twojej Matuszce Rosiji zapanuje wolność, swoboda…

– Wiesz, co to swoboda? – Wadim zgasił lampkę. – U nas powiadają, że swoboda jest wtedy, gdy ci mówią: Idi na chuj!, a ty idziesz, dokąd chcesz.

koniec darmowego fragmentu
zapraszamy do zakupu pełnej wersji