Człowiek bez psa - ebook

1

Kiedy Rosemarie Wunderlich Hermansson obudziła się w niedzielę 18 grudnia, było kilka minut przed szóstą, ona zaś miała w głowie wyraźny obraz.

Stała w drzwiach i patrzyła na nieznany ogród. Było lato albo wczesna jesień. Jej wzrok przykuły zwłaszcza dwa małe, grube, żółto-zielone ptaki; siedziały na drucie telefonicznym jakieś dziesięć, może piętnaście metrów od niej, a każdy z nich miał w dziobie komiksowy dymek.

„Musisz się zabić” – napisane było w jednym.

„Musisz zabić Karla-Erika” – napisane było w drugim.

Wiadomości przeznaczone były dla niej. To ona, Rosemarie Wunderlich Hermansson, miała się zabić. Albo zabić Karla-Erika. Co do tego nie było wątpliwości.

Karl-Erik był jej mężem i dopiero po kilku sekundach zdała sobie sprawę, że te niedorzeczne postulaty musiały wziąć się z czegoś, co jej się śniło. Był to jednak sen, który szybko się ulotnił, pozostawiając po sobie tylko te dwa cudaczne ptaki na drucie. Dziwne.

Krótką chwilę leżała bez ruchu na prawym boku, w otaczających ciemnościach wyobrażając sobie świt, który w tym czasie znajdował się pewnie gdzieś w okolicach Uralu, słuchała nieodmiennie spokojnego oddechu Karla-Erika i doszła do wniosku, że tak właśnie było. Ptaki rozłożyły przykrótkie skrzydła i odleciały, ale ich słowa wciąż wisiały w powietrzu i nie sposób je było źle zrozumieć.

Ona albo Karl-Erik. Właśnie tak. Między dymkami nie było „i”, było „albo”. Jedno wykluczało drugie, a wybór którejś z dróg wydawał się… wydawał się nieubłaganą koniecznością. Jezu Chryste, pomyślała, przewiesiła nogi nad brzegiem łóżka i usiadła. Jak to się mogło stać? Jakby ta rodzina nie dostała już za swoje.

Ale kiedy wyprostowała plecy i poczuła znajome poranne bóle w okolicach trzeciego i czwartego kręgu lędźwiowego, wkradły się codzienne myśli. Bezpieczny, choć nudny balsam dla duszy. Przyjęła to ze swego rodzaju obojętną wdzięcznością, wsunęła ręce w rękawy i po cichu poszła do łazienki. Rankiem człowiek jest taki bezbronny, pomyślała. Nadwrażliwy i pozostawiony sam sobie. Sześćdziesięciotrzyletnia nauczycielka prac ręcznych nie zabija swojego męża, to wykluczone.

Co prawda była też nauczycielką niemieckiego, ale to nie zmieniało znacząco sytuacji. Nie czyniło jej ani trochę bardziej do przyjęcia, bo w tym przypadku co to, u licha, za różnica – prace ręczne czy niemiecki?

A więc przyszło mi skrócić swą wędrówkę po tym łez padole, pomyślała Rosemarie Wunderlich Hermansson. Zapaliła światło, przyjrzała się w lustrze swojej dużej, gładkiej twarzy i zauważyła, że ktoś przykleił na niej uśmiech.

Dlaczego się uśmiecham? – zastanowiła się. Nie ma przecież żadnego powodu. Nigdy w życiu nie czułam się gorzej, a za pół godziny obudzi się Karl-Erik. Co takiego powiedział dyrektor? „Ów wibrujący, spiżowy głos”… który co?… „który we wzrastającym pokoleniu rozbrzmiewał moralnym i intelektualnym echem”. Skąd on to wytrzasnął? A to bałwan. „Rocznik za rocznikiem, pokolenie za pokoleniem, przez czterdzieści lat. Pedagogiczny dąb”. Tak, Fläskbergson naprawdę nazwał Karla-Erika pedagogicznym dębem. Czy mogła się w tym kryć nutka ironii?

Pewnie nie, pomyślała Rosemarie, myjąc szczoteczką elektryczną zęby po prawej stronie. Vera Ragnebjörk, jej jedyna koleżanka z wymierającej kadry germanistów w szkole Kymlingevik, twierdziła, że Fläskbergsonowi „brak wymiaru ironicznego”. To dlatego nie dało się z nim porozmawiać jak z człowiekiem i pewnie także dzięki temu niezwykłemu deficytowi udało mu się utrzymać na stołku dyrektora przez ponad trzydzieści lat. Fläskbergson był tylko o rok młodszy od Karla-Erika, ale o dobre czterdzieści kilo cięższy. Aż do tego smutnego dnia przed prawie ośmiu laty, kiedy jego żona Berit spadła z wyciągu narciarskiego w Kitzbühl i skręciła kark, spotykali się czasem. Cała czwórka. Brydż i takie tam. Wypad do teatru w Sztokholmie. Koszmarny tydzień na Krecie. Rosemarie pomyślała, że brakuje jej trochę Berit, ale nie Fläskbergsona. To znaczy nie spotkań z nim.

Dlaczego trwonię cenne poranne chwile na rozmyślania o tym ograniczonym zerze? – zreflektowała się. Dlaczego nie przesiedzę tych piętnastu minut w spokoju z poranną gazetą? Ani chybi tracę nad sobą kontrolę.

Ale przy kawie i gazecie dobre myśli także się nie pojawiły. Żadnych jasnych punktów. Kiedy podniosła wzrok na kuchenny zegar – kupiony z rozpędu w Ikei za 49,50 dawno temu, jesienią 1979 roku, i najwidoczniej niezniszczalny – pokazywał dwadzieścia minut po szóstej; upłynie co najmniej siedemnaście godzin, nim znów dane jej będzie wejść do łóżka i jeszcze jeden ponury dzień uznać za miniony. Spać, spać.

Była niedziela. Jej drugi dzień w roli szczęśliwej emerytki. Ostatnia znacząca życiowa zmiana przed śmiercią, jak zauważyła jakaś przyjazna dusza. Rosemarie powiedziała sobie, że gdyby tylko miała pod ręką broń, w jednej chwili urzeczywistniłaby poranną myśl. Wpakowałaby sobie kulkę w czoło, zanim Karl-Erik zdążyłby wejść do kuchni w swojej pasiastej piżamie, przeciągnąć się i ogłosić, że spał jak dziecko. Gdyby te wszystkie opisy śmierci klinicznej, które czytała, były zgodne z rzeczywistością, być może ciekawie byłoby siedzieć sobie pod sufitem i obserwować jego minę, gdy znajdzie ją leżącą na stole z głową w wielkiej kałuży ciepłej krwi.

Chociaż tak też się nie robi. Zwłaszcza nie mając dobrej broni. A są jeszcze przecież dzieci. Wypiła łyk kawy, parząc sobie koniuszek języka, i włączyła codzienne myśli. Co jest w programie na ten drugi dzień po całym zawodowym życiu?

Posprzątać cały dom. Po prostu. Jutro zaczną się zjawiać dzieci i wnuki, a we wtorek wielki dzień. Dzień, który miał być Dniem przez duże D, ale który dziwnym trafem, z winy Roberta, zbladł, zmieniając się w jakieś pompatyczne antywydarzenie. Właśnie tak. Przez całą jesień mówiło się o stu, stu dwudziestu osobach – właściwie jedynym ograniczeniem była liczba miejsc w restauracji Svea Matsalar, ale Karl-Erik rozmawiał już o tym z Brundinem, właścicielem, i sto kilkanaście osób nie stanowiło problemu.

Miało nie stanowić. Skandal z Robertem wydarzył się w sobotę 12 listopada. Lokal był od dawna zarezerwowany, nie było jednak za późno, żeby odwołać. Jakieś siedemdziesiąt zaproszeń zostało już wysłanych, ze dwadzieścia osób zdążyło potwierdzić obecność, ale kiedy ogłoszono, że ze względu na okoliczności zdecydowano się jednak na mniejsze przyjęcie w gronie rodzinnym, wszyscy wykazali zrozumienie.

Całkowite zrozumienie. Program miał dwumilionową oglądalność, a ci, którzy nie obejrzeli, dowiedzieli się następnego dnia z brukowców.

ROBI SAM-SE-ROBI. Słowa z gazetowych nagłówków wypaliły się na matczynym sercu Rosemarie niczym znak właściciela na parchatej świni. Wiedziała, że już nigdy, do końca życia, nie będzie w stanie pomyśleć o Robercie, nie wspominając tego okropnego przezwiska. Przyrzekła sobie, że nigdy, przenigdy nie przeczyta już „Aftonbladet” ani „Expressen”, i przysięgi tej jak dotąd nie złamała ani nawet nie była bliska jej złamania.

A zatem mniejsze rodzinne spotkanie. W szkole podobnie. Ta sama dyskretna zasłona miłosierdzia została spuszczona i tutaj. Kiedy państwo Hermanssonowie, po przepracowaniu łącznie sześćdziesięciu sześciu lat, w tym samym momencie zeszli z krwawej areny pedagogiki – jak to jakiś tęgi umysł, ale nie Fläskbergson, kiedyś określił – podziękowania ograniczyły się do przedłużonego zebrania z tortem, rzeczonej liczby czerwonych róż oraz kutego miedzianego serwisu do glöggu; Rosemarie po otwarciu paczki wystarczyło jedno spojrzenie, by zaczęła się zastanawiać, czy to nie ofermom z klasy Elonssona kazano natłuc tego na zajęciach technicznych, grożąc oceną niedostateczną. Elonsson, w przeciwieństwie do Fläskbergsona, miał rozwinięte poczucie ironii.

Sześćdziesiąt pięć plus czterdzieści. Wynik drugiego wielkiego grudniowego dodawania wynosił sto pięć. Rosemarie wiedziała, że Karla-Erika zmartwiło trochę, iż nie wyszła równa setka, ale z faktami się nie dyskutuje. Karl-Erik w ogóle nigdy nie dyskutował z faktami. Nie wstając z krzesła, kilka razy niepewnie rozprostowała plecy i pomyślała o tej nocy sprzed czterdziestu lat, kiedy udało jej się dwa razy powstrzymać skurcze, aż minęła dwunasta. Kiepsko skrywanej radości Karla-Erika nie sposób było nie zauważyć, i dobrze. Pierworodna córka wypchnęła się z macicy na świat w jego dwudzieste piąte urodziny. Między Ebbą a Karlem-Erikiem zawsze była niezwykle silna więź; Rosemarie zdawała sobie sprawę, że zawiązała się już wówczas – w szpitalu w Örebro cztery minuty po północy 20 grudnia 1965 roku. Położna nazywała się Geraldine Tulpin – tego imienia również nie dawało się łatwo zapomnieć.

Święta Bożego Narodzenia w ich rodzinie zawsze miały w sobie pewną obłudę. Rosemarie nigdy tego nie powiedziała, nie użyła tego słowa, ale właśnie o obłudę chodziło. Normalni ludzie, chrześcijanie i niechrześcijanie, uważali 24 grudnia za wyspę na morzu zimowych ciemności, ale w rodzinie Wunderlichów–Hermanssonów 20 grudnia był co najmniej równie ważny. Dzień urodzin Karla-Erika i Ebby. Następny był najkrótszym dniem w roku, jądrem ciemności, a Karlowi-Erikowi w jakiś szczególny sposób udało się – bez naciągania faktów, choć niewiele brakowało – dokonać jednodniowego przesunięcia, tak że osiągnięto swoiste trio. Jego urodziny, urodziny Ebby i powrót światła na ziemię.

Ebba zawsze była pupilką ojca i jego oczkiem w głowie; z nią od początku wiązał i nadal wiąże największe nadzieje. Nawet nie starał się tego ukryć.

– Niektóre dzieci mają więcej karatów od innych, tak już jest w genetycznym tyglu biologii. Czy się to komu podoba, czy nie – oznajmił któregoś razu, kiedy wyjątkowo wlał w siebie o jeden kieliszek koniaku za dużo.

I jak dotąd – pomyślała Rosemarie z goryczą, nalewając drugą filiżankę kawy, sprawdzony fundament niezbyt wytęsknionego porannego rozbudzenia – wszystko wskazuje na to, że postawił na właściwego konia.

Ebba była opoką. Robert – zawsze czarną owcą, a teraz już w ogóle szkoda słów. Możliwe, że było to mniej zaskakujące, niż sami chcieli przyznać. A Kristina? Tak, o Kristinie można było powiedzieć, że jest, jaka jest; ostatnimi laty, po urodzeniu dziecka, trochę się ustatkowała, wypłynęła na spokojniejsze wody, ale Karl-Erik uparcie twierdził, że nie ma co się cieszyć na zapas. Jeszcze na to za wcześnie, o wiele za wcześnie.

Czy ty w ogóle kiedykolwiek cieszyłeś się na zapas, mój drewniany książę? – myślała Rosemarie za każdym razem, gdy to mówił, i tego ciemnego poranka w kuchni znów jej to przyszło do głowy.

W tym właśnie momencie do kuchni wszedł Karl-Erik.

– Dzień dobry – powiedział. – Dziwne. Mimo wszystko spałem jak dziecko.

– Ty chyba panikujesz – odparła.

– Co takiego? – zapytał Karl-Erik, nastawiając czajnik. – Gdzie jest moja nowa herbata?

– Druga półka. Sprzedaż domu i przeprowadzka do tej tam urbanizacji. To takie… no, panikarskie. Tak jak mówię. Nie, na lewo.

Pobrzękiwał kubkami i puszkami.

– Ur-ba-ni-za-ción – wymówił z nienagannym hiszpańskim akcentem. – Wiem, że teraz nie jesteś do końca przekonana, ale pewnego dnia mi podziękujesz.

– Wątpię – odpowiedziała Rosemarie Wunderlich Hermansson. – Z całych sił w to wątpię. Powinieneś wyciąć włosy z nosa.

– Rosemarie – powiedział Karl-Erik, wypinając pierś. – Tutaj nie mogę już spojrzeć ludziom w oczy. Mężczyzna powinien chodzić wyprostowany i nosić głowę wysoko.

– Trzeba też umieć się ugiąć – odparła. – To mija. Ludzie zapominają, a rzeczy zyskują właściwe propor…

Przerwał jej, trzasnąwszy o blat puszką swojej nowej herbaty.

– Myślę, że już tę sprawę przedyskutowaliśmy. Lundgren obiecał, że w środę podpiszemy papiery. Dosyć już mam tego miasta. Koniec. Tylko gnuśność i tchórzostwo nas tutaj trzymają.

– Mieszkaliśmy tu trzydzieści osiem lat.

– I wystarczy. Już wypiłaś dwie kawy? Nie zapominaj, że cię ostrzegałem.

– Ale żeby przenosić się do miejsca, które nie ma nawet nazwy… – powiedziała. – Mogłoby się chociaż jakoś nazywać.

– Będzie, jak tylko hiszpańskie władze się zdecydują. Co ci się nie podoba w nazwie Estepona?

– Do Estepony jest siedem kilometrów. Do morza cztery.

Nie odpowiedział. Zalał wrzątkiem swoją zdrową zieloną herbatę i wyjął z chlebaka pieczywo ze słonecznikiem. Westchnęła. O jej śniadaniowych przyzwyczajeniach rozmawiali dwadzieścia pięć lat. O sprzedaży domu i przeprowadzce do Hiszpanii – dwadzieścia pięć dni. Choć rozmowa to nie jest dobre słowo, pomyślała. Karl-Erik podjął decyzję, po czym wykorzystał swoją dobrze naoliwioną demokratyczną machinę do przeciągnięcia jej na swoją stronę. Zawsze tak to wyglądało. Nigdy się nie poddawał. Kiedy chodziło o coś ważnego, mógł mówić, mówić i mówić, aż w końcu kapitulowała z czystego znudzenia i zmęczenia. Jak nic stosował obstrukcję parlamentarną. Tak było z zakupem samochodu. Z piekielnie drogimi regałami w biblioteczce – jak lubił nazywać ich wspólną pracownię, w której spędzał czterdzieści godzin tygodniowo, ona cztery. Z wakacyjnymi wyjazdami na Islandię, Białoruś i do Zagłębia Ruhry; w końcu było się kierownikiem Zakładu Geografii i Socjologii.

Zaliczkę za ten dom między Esteponą a Fuengirolą też wpłacił, nie pytając jej o zdanie. Z Lindgrenem z banku rozpoczął negocjacje w sprawie sprzedaży willi, nie wszczynając nawet domowego procesu demokratycznego. Temu nie był w stanie zaprzeczyć. I nie zaprzeczył.

Choć tak na dobrą sprawę może powinna być mu wdzięczna. Równie dobrze mogło to być Lahti albo Wuppertal. Przeżyłam z tym człowiekiem całe dorosłe życie, pomyślała nagle. Sądziłam, że coś między nami w końcu dojrzeje, ale tak się nie stało. To było zgniłe już na początku, a z każdym rokiem gnije tylko bardziej.

I dlaczego jest tak skrajnie podporządkowana, że musi jego winić za swoje zmarnowane życie? Oznaka kompletnej słabości, czyż nie?

– O czym tak myślisz? – zapytał.

– O niczym – odparła.

– Za pół roku o tym zapomnimy – powiedział.

– O czym zapomnimy? O życiu? O dzieciach?

– Nie gadaj bzdur. Wiesz, o czym mówię.

– Nie, nie wiem. A w ogóle to czy nie byłoby lepiej, gdyby Ebba i Leif zamieszkali w hotelu? To w końcu czwórka dorosłych, ciasno będzie.

Przeszył ją wzrokiem, jakby była uczennicą, która trzecią lekcję z rzędu nie oddała pracy, ona zaś wiedziała, że zaproponowała to tylko po to, by go zirytować. Oczywiście miała rację, że Ebba, Leif i dwóch nastoletnich chłopaków zajmą więcej miejsca, niż jest w domu, ale Ebba była Ebbą i Karl-Erik prędzej sprzedałby swój ostatni krawat, niż ulokował ulubienicę w innym miejscu niż ten dom i pokój, w którym dorastała. Zwłaszcza że był to ostatni raz, naprawdę ostatni.

Poczuła ucisk w gardle i wlała w siebie na wpół wystygłą kawę. A Robert? Tak, biedny Robert musi się oczywiście schować przed oczami świata najlepiej, jak potrafi; nie można mu pozwolić obijać się po hotelu, gdzie każdy mógłby się na niego gapić i z niego szydzić. Robi Sam-Se-Robi z Fucking Island. Podczas ich ostatniej rozmowy, ubiegłego wieczoru, brzmiał tak, jakby się miał zaraz rozpłakać.

Tak więc hotel przypadł Kristinie, Jakobowi i małemu Kelvinowi. Jak można nazwać dziecko Kelvin?

– Zero absolutne – oświecił Karl-Erik świeżo upieczonych rodziców, ale to nie pomogło.

Nawiasem mówiąc, Rosemarie była w zasadzie pewna, że hotel traktowali jak wygraną na loterii; nastrój, w jaki wprawiała ją Kristina po tym, jak dorosła i wyprowadziła się z domu, był mieszaniną poczucia winy, niższości i niespełnienia. Przez krótką, ale wyraźną chwilę miała w głowie myśl, że jedynym z jej trojga dzieci, o które się troszczy i któremu współczuje, jest Robert. Czy dlatego, że to syn? To aż takie proste?

Chociaż prędzej czy później z Kristiną nastąpi przełom; to znaczy, jeśli chodzi o nią, nie o Karla-Erika. To zawsze on był głównym obiektem nieprzejednaności tej dziewczyny. Jest takie słowo? Nieprzejednaność? Było tak już od pierwszego dnia jej dojrzewania, ale pedagogiczny dąb stał twardo i nie ugiął się pod ciężarem niezliczonych sprzeczek, kłótni i dyskusji – udowodnił, że posiada cechy tej zacnej rośliny. Stój tam, gdzie stoisz, nie zginaj się ani o cal. Jestem dla niego niesprawiedliwa, pomyślała. Ale tak mi cholernie smutno, że z tego wszystkiego chce mi się rzygać.

Wskazówka zegara zbliżała się do siódmej, do czasu radiowych wiadomości, a Karl-Erik wytaczał ciężkie i niemożliwe do odparcia argumenty na to, że Ebba ma być ugoszczona w domu. Rosemarie przyszło na myśl, że tak naprawdę chciałaby podejść do niego, wyciągnąć mu język z ust i go uciąć.

Jego działalność pedagogiczna była wszak zakończona, więc może to dobry moment.

I zaraz potem pojawiła się ta automatyczna myśl, że znów jest niesprawiedliwa.

– Okej, okej – powiedziała. – Nieważne.

– Czyli tak – odparł. – No to się zgadzamy. W stosunku do Roberta spróbujemy się zachowywać tak jak zwykle. Nie chcę, żebyśmy o tym wspominali. Porozmawiam z nim w cztery oczy i tyle. Powiedział, że o której będzie?

– Pod wieczór. Przyjedzie autem. Nie powiedział dokładnie.

Karl-Erik skinął w zamyśleniu głową, rozdziawił usta i wpakował w nie czubatą łyżkę naturalnego jogurtu z musli, nietkniętego ludzką ręką i wzbogaconego o trzydzieści dwa korzystne dla zdrowia minerały plus selen.

Odkurzyła na piętrze. Karl-Erik, w odruchu domowej solidarności, wziął listę zakupów, samochód i pojechał za miasto do liczącego rok centrum handlowego Coop w Billundsberg, aby tam nabyć pięćset kilo urodzinowych artykułów pierwszej potrzeby oraz choinkę. Kiedy Rosemarie tarabaniła się z wiekowym i już przestarzałym voltanem – kupionym na przedwiośniu 1983 roku w sklepie elektrycznym braci Erikssonów, Wszystko dla Domu, i najwidoczniej niezniszczalnym – zastanawiała się, ile ważnych decyzji podjęła w ciągu swojego sześćdziesięciotrzyletniego życia.

Że wyszła za Karla-Erika Belferdęba? Raczej nie. Spotykali się już w czasach liceum Karolinska (ona – skromna uczennica pierwszej klasy, on – w garniturze, elegancki i porządny chłopak z klasy trzeciej) i skruszył jej opór, tak jak kruszył przez resztę ich wspólnego życia. Kiedy się jej oświadczył, jej początkowe „nie” zmiękło do postaci „Być może, tylko powinniśmy to przełożyć do czasu skończenia szkoły”, a to z kolei do ostatecznego „No dobrze, ale najpierw musimy mieć gdzie mieszkać”. Pobrali się w roku 1963, w czerwcu 1965 ukończyła ekonomikę gospodarstwa domowego, specjalizację włókienniczą, a pół roku później na świat przyszła Ebba. To także nie była jej decyzja.

Nauczycielką prac ręcznych również została dlatego, że jej najlepsza (i jedyna) koleżanka z liceum, Bodil Rönn, już nią była. Szkołę skończyły w tym samym czasie i Bodil dostała stałą pracę w Boden, w szkole oddalonej o niecałe pięćset metrów od domu jej chłopaka Sunego, gdzie chyba do tej pory mieszkają. Pisały do siebie i przez piętnaście lat były w kontakcie, ale ostatnia kartka świąteczna od niej była sprzed siedmiu czy ośmiu lat.

Jak dotąd zero ważnych decyzji, pomyślała i przeciągnęła voltana-potwora przez przedpokój, żeby zacząć odkurzać pokoje gościnne. Albo też dawne pokoje dziecięce, czy jak by je teraz nazwać. Pokój Ebby, pokój Roberta i ciasna nora Kristiny, nie większa od schowka – ale też nigdy nie planowali więcej niż dwoje dzieci, zwłaszcza że przy tylko dwóch podejściach udało im się mieć po jednym każdej płci. A jednak stało się, jak się stało. Życie płynęło nie zawsze według planu: Kristina urodziła się w 1974 roku. Dziesięć miesięcy wcześniej Rosemarie, za radą ginekologa, odstawiła tabletki antykoncepcyjne i choć katastrofalna podróż z Fläskbergsonami do Grecji nie zaowocowała przyjemnymi wspomnieniami, zakończyła się nieplanowaną córką. Karl-Erik zapomniał kupić prezerwatywy i nie zdążył wyciągnąć w porę. Shit happens na tym najlepszym ze światów, jak i na każdym innym. W cóż to za język ubrały się jej myśli w ten zimny i mokry grudniowy poranek? God knows, holy cow – tak czy siak, było jakoś inaczej niż zwykle. Lepiej zająć się czymś neutralnym. Jaką to dziś mamy pogodę? Tu na zachodnim krańcu nie uświadczył człowiek na razie ani centymetra śniegu; kiedy wyjrzała przez okno, wydało się jej, że nawet światło dnia skapitulowało. Niebo przypominało owsiankę.

Dopiero kiedy zwinęła długi dywan w przedpokoju, zdjęła nasadkę i zaczęła odkurzać parkiet, udało jej się przypomnieć sobie rozstrzygającą decyzję. Tak, u licha.

Nazywał się Göran, nie nosił skarpetek do sandałów i w semestrze zimowym zastępował pedagoga szkolnego. To był jej trzeci rok w szkole, pięć lat po Kristinie, i nie mieściło jej się w głowie, że trzydziestosześcioletnia kobieta z trójką dzieci naprawdę jest kimś, kogo ten brodaty czaruś potrzebuje, dlatego też odpowiedziała „nie”. I najprawdopodobniej właśnie to „nie” było najważniejszą decyzją jej życia. Odprawienie z kwitkiem świeżo rozwiedzionego, barczystego, napalonego pedagoga; stało się to podczas rejsu na służbową konferencję w Finlandii: Belferdąb po raz trzeci w życiu zachorował (jeśli nie liczyć przepukliny, z którą się urodził), a pedagog pół nocy spędził w jej kabinie. Kleił się do niej, zaklinał i błagał. Zapraszał na wolny od cła vargtass. Nic z tego. Zapraszał na wolny od cła likier z moroszek. Nic z tego.

Zastanawiała się, co się z nim teraz dzieje; miał opalone na brązowo palce u nóg z interesującymi kępkami włosów i był szansą na odmianę życia, szansą, którą wypuściła z rąk. Może i dobrze; jeden jedyny mężczyzna utorował sobie drogę do jej teraz już na zawsze wyschniętego i zamkniętego łona – ale nic to, z tego, co wiedziała, ptaszek Karla-Erika także nigdy nie zbłądził przez te czterdzieści dwa lata. Zanim się pobrali, wyznał, że w drugiej klasie, podczas zwyczajowej całonocnej zabawy przed świętem Łucji, przygruchał sobie dziewczynę, która miała na imię Katarina, ale nie była w jego typie, co stało się wyraźnie widoczne jakoś w połowie lat osiemdziesiątych, kiedy to zaznała krótkotrwałej popularności, po tym jak wzięła zakładników w czasie napadu na bank w Säffle. Dlaczego napadać na bank akurat w Säffle?

Tak czy inaczej, suma ważnych decyzji zamknęła się w przykrej liczbie jeden. Rosemarie uznała, że dosyć już odkurzania, i zaczęła się zastanawiać, czy na dobrą sprawę byłaby uzasadniona optymistyczna myśl, że miała dość siły na numer dwa. Wiedziała, że dom zapisany był na ich oboje. Bez jej podpisu na dokumentach środowa transakcja spełznie na niczym. Zainteresowana kupnem para, Singlövowie, mieszkała obecnie w Rimminge; nie wiedziała o nich nic ponad to, że on jest elektrykiem i że mają trójkę dzieci.

Natomiast z tym, że zostało już wpłacone sto tysięcy koron bezzwrotnej zaliczki za trzypokojowy dom w Hiszpanii, nie mogła nic zrobić. Wybrzeże Sklerotyków, czy nie tak to się nazywało? Przez bolesną sekundę oczyma wyobraźni zobaczyła nowy nagłówek: ROBI SAM-SE-ROBI WYSYŁA RODZICÓW NA WYBRZEŻE SKLEROTYKÓW. Gdybym tylko nie była taka zrezygnowana, pomyślała i po raz kolejny włączyła ekspres do kawy. Gdyby wszystko nie wydawało się tak strasznie pozbawione sensu. Skąd mam brać siłę?

Ostatnie dni i śmierć nauczycielki prac ręcznych, pomyślała chwilę później, opadając na krzesło z trzecią tego dnia filiżanką kawy. Całkiem chwytliwy tytuł książki czy sztuki teatralnej, o ile mogła ocenić, ale samemu stanowić jej treść to chyba nic, z czego można być dumnym.

Uch – rozległ się protest jakiegoś zwoju mózgowego, który wciąż jeszcze funkcjonował – tyloma czarnymi myślami doprawdy zazwyczaj się nie otaczam. Czy to możliwe, żebym wczoraj dostała małego wylewu? Gdybym chociaż paliła, mogłabym przynajmniej pozwolić sobie na dymka. No nie, co się dzisiaj dzieje z moimi myślami? – zastanawiała się Rosemarie Wunderlich Hermansson.

Była najwyżej dziesiąta. Nadal pozostawało więcej niż dwanaście godzin do snu, a jutro dzieci i wnuki zaczną napływać jak… no właśnie, jak co? Jak żołnierze przymusowo zmobilizowani na odwołaną wojnę?

Życie, gdzie podział się twój pazur?2

Kristoffer Grundt leżał w łóżku i zmagał się z osobliwym pragnieniem. Chciał przeskoczyć cztery najbliższe dni swojego życia.

Może dla innych takie pragnienie nie było szczególnie osobliwe, nie wiedział, ale jemu zdarzyło się to pierwszy raz. Miał czternaście lat – przyszło mu do głowy, że może jest to oznaka dorastania. To, że człowiekowi trudno wytrzymać.

Pewnie, że bał się różnych rzeczy. Klasówki z matmy. Lekcji WF-u na basenie. Znalezienia się w niepilnowanym zakątku szkoły jedynie w towarzystwie Oscara Sommerlatha i Kenny’ego Lythéna z 9C.

Ale przede wszystkim tego, co wytrzymać najtrudniej: spojrzenia matki, gdy przeszywała go wzrokiem, ukazując, z jak marnej ulepiony jest gliny.

Nie z tej samej co Henrik. Co to, to nie – z Kristofferem coś poszło nie tak. Mieli te same geny, tych samych rodziców, te same wspaniałe warunki; nie, błąd nie tkwił ani w genach, ani w środowisku – chodziło jedynie o ten maleńki szczegół, jakim był on sam. Kristoffer Tobias Grundt i jego kręgosłup. Nie, źle, Kristoffer Tobias Grundt i jego brak kręgosłupa. Dziura, którą miał w duszy tam, gdzie zwykli ludzie mają charakter.

Tak właśnie było. Tak źle miały się sprawy, gdy im się bliżej przyjrzeć.

Ale żeby przeskakiwać cztery dni? Z premedytacją skracać sobie życie o dziewięćdziesiąt sześć godzin? Czy nie jest to kpina z samej… idei życia?

Było wpół do dziesiątej. Niedziela. Gdyby zamiast tego był czwartek rano, 22 grudnia, dwa dni do Wigilii… Obiecał sobie, że jeśli w ogóle dotrwa do tego czasu, zatrzyma się i wyśle w przeszłość podziękowanie. Sięgnie myślami wstecz i przypomni sobie, że czas, cokolwiek by się o nim sądziło, mimo wszystko płynie.

Kłopot w tym, że często płynie tak strasznie niemrawo i nigdy niczego nie przeskakuje.

Nie przeskoczy nieznośnej podróży samochodem do Kymlinge.

Nie przeskoczy babci, dziadka i reszty beznadziejnych krewnych.

Nie przeskoczy uroczystości z okazji sto piątej rocznicy i równie nieznośnej jazdy z powrotem do domu.

I, pomyślał Kristoffer, zamykając oczy, przede wszystkim nie przeskoczy rozmowy z matką.

– Rozumiem – rzekła wczoraj wieczorem z głębi pogrążonej w mroku sofy w dużym pokoju, gdy już myślał, że udało mu się niepostrzeżenie dostać do środka. – Rozumiem, że według ciebie to odpowiednia pora, żeby wracać do domu? Jest druga. Chodź tu i chuchnij.

Podszedł i dmuchnął jej w twarz wąskim strumieniem powietrza. W ciemności nie widział jej oczu, a nie skomentowała od razu. Ale nie łudził się.

– Jutro przed południem – powiedziała. – Spodziewam się wyjaśnień. Jestem zmęczona, Kristoffer.

Westchnął. Obrócił się w łóżku i zaczął myśleć o Lindzie Granberg.

To przez Lindę Granberg wypił wczoraj wieczorem sześć piw i kieliszek czerwonego wina oraz wypalił dziesięć papierosów. To przez Lindę w ogóle zdecydował się pójść na tę tak zwaną imprezę u Jensa & Månsa. Jens & Måns byli bliźniakami, chodzili do równoległej ósmej klasy i mieli rodziców niepoczuwających się do odpowiedzialności. Którzy na przykład szli na własną imprezę w mieście i obiecywali, że nie wrócą przed trzecią. Którzy wprawdzie nie kupowali im alkoholu, ale w piwnicy mieli dość pokaźny i dość niekontrolowany zapas.

Była mowa o ośmiu osobach, ale Kristoffer doliczył się co najmniej piętnastu. Ludzie wchodzili i wychodzili. Swoje cztery piwa opróżnił w niecałą godzinę; Erik mówił, że idzie lepiej, jeśli od początku porządnie dawać w palnik – podziałało całkiem nieźle. Wyglądało na to, że Linda nie pozostaje w tyle; odważył się wcisnąć koło niej na kanapę i rozmawiał z nią w sposób, na jaki nigdy wcześniej się nie zdobył. Śmiała się z niego i z nim, a tuż przed jedenastą wzięła go za rękę i powiedziała, że go lubi. Pół godziny i jedno piwo na głowę później zaczęli się całować – to był jego pierwszy raz. Smakowała cudownie: piwem, chipsami, świeżym tytoniem i czymś jeszcze, miękkim, ciepłym i dobrym, po prostu sobą. Samą… jak to się nazywało?… esencją… Lindy Granberg. Kiedy teraz, dziesięć godzin później, leżał w łóżku, przesuwając językiem po podniebieniu, wciąż znajdował resztki tego smaku.

Było to jednak szybko rozpływające się i przykre wspomnienie. Przede wszystkim przykre. Po całowaniu wcinali pizzę rękami prosto z pudełek, jeden z bliźniaków rozdał wszystkim kwaśne wino z kartonu w plastikowych kubeczkach i Lindzie zrobiło się niedobrze. Wstała, zataczając się trochę, i powiedziała, że zaraz wróci. Chwiejnym krokiem udała się tam, gdzie powinna być toaleta, a pół godziny później znalazł ją zupełnie gdzie indziej, śpiącą w ramionach Krillego Lundina z 9B. Wyżebrał od Erika jedno piwo, wypalił jeszcze trzy papierosy i poszedł do domu. Kiedy się głębiej nad tym zastanowił, nie tylko najbliższe cztery dni chciałby wymazać; chętnie pozbyłby się też wczorajszego dnia.

Linda Granberg, fuck you, pomyślał, ale były to tylko puste słowa, a dokładnie rzecz biorąc, właśnie to chciał przecież z nią zrobić. Mówiąc szczerze. Dobrze wiedział, że gdyby tylko trochę lepiej rozegrał swoją partię, to on, a nie Hokej-Krille Lundin, leżałby tam i ją obejmował. Życie jest czasem tak cholernie przypadkowe, ale wiadomo, że piętnastoletni hokeista z ligi juniorów ma tysiąc razy większe szanse niż… no właśnie, kto? Ciepłe kluchy? Megafrajer? Zero, nerd, wielkie nic? Do wyboru, do koloru.

Wzdrygnął się, gdy zobaczył, że w drzwiach stoi matka.

– Jedziemy teraz na małe zakupy. Wstań może i zjedz śniadanie, porozmawiam z tobą po powrocie.

– Jasne – powiedział.

Miało to zabrzmieć dziarsko i życzliwie, ale dźwięk, jaki dobył się z gardła, przypominał bardziej pisk malutkiego zwierzątka, które stanęło na drodze kosiarki do trawy.

* * *

– Ustalmy może najpierw, kogo ma ta rozmowa dotyczyć.

– Mnie – odpowiedział Kristoffer, próbując odpowiedzieć na stalowe spojrzenie matki swoim własnym, zielonkawym. Nie za bardzo się to udało.

– Tak, Kristoffer, ciebie – odparła powoli, składając ręce przed sobą na stole.

Byli sami. Godzina wpół do dwunastej. Tata znów poszedł coś załatwić. Henrik wrócił wczoraj późnym wieczorem, po pierwszym wyczerpującym semestrze na uniwersytecie w Uppsali. Jedne i drugie drzwi były zamknięte, buczała zmywarka.

– Słucham.

– Mieliśmy umowę – odparł. – Ja ją złamałem.

– Ach tak?

– Miałem być w domu o dwunastej. Przyszedłem o drugiej.

– Dziesięć po.

– Dziesięć po drugiej.

Pochyliła się trochę w jego stronę. Gdyby tak mnie przytuliła, pomyślał. Już teraz. Wiedział jednak, że to nie nastąpi, dopóki wszystko nie będzie wyjaśnione. A nie wszystko było wyjaśnione. I jeszcze długo nie będzie.

– Nie lubię zadawać pytań, Kristoffer. Chcesz powiedzieć coś więcej?

Wziął głęboki oddech.

– Skłamałem. Już wcześniej.

– Nie rozumiem.

– Wcześniej. Wcale nie miałem zamiaru iść do Jonasa.

Zaznaczyła zdziwienie, o dwa milimetry unosząc brew. Nic jednak nie powiedziała.

– Mówiłem, że mamy z Jonasem oglądać u niego film, ale kłamałem.

– Tak?

– Byłem u bliźniaków.

– Jakich bliźniaków?

Dlaczego cały czas przerywasz pytaniami, skoro nie chcesz ich zadawać? – pomyślał.

– Månsa i Jensa Petterssonów.

– Rozumiem. I dlaczego musiałeś skłamać?

– Jakbym powiedział, tobyście mnie nie puścili.

– Dlaczego mielibyśmy cię nie puścić?

– Dlatego, że to nie… to nie jest dobre miejsce na sobotni wieczór.

– Dlaczego niedobrze jest chodzić do braci Petterssonów w sobotę wieczorem?

– Oni piją… piliśmy. Było dziesięć, piętnaście osób, piliśmy piwo i paliliśmy. Nie wiem, dlaczego tam poszedłem, to było beznadziejne.

Kiwnęła głową, widział, że sprawił jej dużą przykrość.

– Nie bardzo rozumiem. To po co poszedłeś? Jakiś powód musiałeś mieć.

– Nie wiem.

– Nie wiesz, dlaczego coś robisz, Kristoffer? To poważna sprawa.

Wyglądała teraz na zmartwioną, autentycznie zmartwioną. No przytul mnie, do kurwy nędzy, pomyślał. I tak nigdy nie spełnię twoich oczekiwań. Przytul mnie i olejmy sprawę.

– Chciałem tylko spróbować… tak mi się wydaje.

– Czego spróbować?

– Jak to jest.

– Co?

– Pić i palić, do kurwy nędzy! Skończ już, nie widzisz, że nie mogę…

Płacz i zrezygnowanie wezbrały w nim gwałtowniej i szybciej, niż się spodziewał; w pewnym sensie był z tego zadowolony. Przyjemnie było móc się poddać. Skulił się nad stołem z twarzą wtuloną w rękaw i płakał. Ona się jednak nie poruszyła i nic nie powiedziała. Po minucie czy dwóch uspokoił się, wstał i poszedł urwać znad zlewu jakieś pół metra papierowego ręcznika. Wydmuchał nos i wrócił do stołu.

Siedzieli jeszcze przez chwilę w ciszy i pomału dotarło do niego, że naprawdę nie zamierza go przytulić.

– Kristoffer, chcę, żebyś opowiedział to samo tacie – powiedziała. – I chciałabym wiedzieć, czy zamierzasz dalej nas okłamywać, czy jednak możemy na tobie polegać. Może od teraz wolisz przebywać więcej w towarzystwie braci Petterssonów? Jesteśmy twoją rodziną, tata, ja i Henrik, ale jeżeli wolałbyś…

– Nie, ja… – chciał przerwać, ale to ona przerwała jemu.

– Nie teraz – powiedziała. – Wejście na drogę prawdy lub kłamstwa to ważna decyzja. Najlepiej zastanów się nad tym przez kilka dni.

Wstała i zostawiła go samego.

Nie, pomyślał, nie dotknęła mnie ani razu. Nawet nie pogładziła po plecach.

Zaczęło nagle w nim wzbierać jakieś osłupienie, równie nowe, co paraliżujące. Poczekał chwilę, po czym wybiegł z kuchni i wbiegł po schodach do swojego pokoju. Usłyszał, że po drugiej stronie cienkiej ściany obudził się Henrik; rzucił się na łóżko i zaczął bezgłośnie modlić się o to, żeby starszy brat zdecydował się wziąć prysznic, zanim przyjdzie się z nim przywitać.

Wymieniliby mnie, gdyby mogli, pomyślał Kristoffer Grundt. Tak, dawno już wymieniliby mnie na kogoś innego.

Leif Grundt przytulił syna trochę jakby od niechcenia. Po krótkiej rozmowie, którą z nim odbył, zanim siedli do kolacji, po raz kolejny doszedł do wniosku, że on i jego żona dosyć się od siebie różnią.

Delikatnie mówiąc. Ebba to znakomitość i zagadka, tak ją definiował, a do tego zagadka, na której rozwiązanie już dawno stracił nadzieję. Bezpowrotnie. W przypadku alkoholowo-tytoniowego debiutu Kristoffera – jeżeli naprawdę można tu mówić o debiucie, jak uparcie i wytrwale utrzymywał – dla żony liczyło się kłamstwo. Wprowadzenie w błąd, rozmyślne złamanie umowy. Jeśli chodzi o Leifa, miał dokładnie odwrotne zdanie. Jeśli chłopak chciał pić i palić, to, na miły Bóg, nie mógł chyba powiedzieć tego wcześniej rodzicom? Można się dorobić marskości wątroby od alkoholu i raka płuc od papierosów, ale nikt chyba jeszcze nie umarł od małego kłamstwa?

Lepszy trzeźwy kłamca niż prawdomówny alkoholik, pomyślał Leif Grundt. Gdyby miał wybierać przyszłość swoim dzieciom. Wiedział jednak, że nigdy nie będzie mu to dane.

Temu, że jego stosunek do kłamstwa jako takiego był cokolwiek wątpliwy, nie sposób zaprzeczyć. Trochę wyolbrzymiając, czego także nie zamierzał robić, zwłaszcza przy żonie, można by stwierdzić, że całe istnienie rodziny Grundtów opiera się na kłamstwie. O tak, właśnie poważnej i wspaniałej mistyfikacji chłopcy w ogóle zawdzięczają przyjście na świat.

Gdyby Leif Grundt trzymał się prawdy, nigdy nie dobrałby się ich matce do majtek. Ale do rzeczy. Myśl, że Ebba Hermansson pozwoli pracownikowi działu mięsnego w spółdzielni Konsum odebrać sobie drogocenne dziewictwo, była równie nieprawdopodobna jak to, że… że jego jąkający się przyrodni brat Henry ożeni się z Pamelą Anderson. Leif to wiedział, Ebba też. Równie dobrze wiedział, że ona do tego psychologicznego faktu się nie przyzna, nawet gdyby ją postawić przed plutonem egzekucyjnym. Kiedy wiosną 1985 roku na balu studenckim w Uppsali (wszedł dzięki sfałszowanej legitymacji) zdecydował się wystąpić jako student prawa Leif von Grundt, ta właśnie nobilitująca tożsamość, nie zaś jego na wskroś prozaiczna fujarka z Konsumu koło drugiej w nocy na stancji u Ebby, załatwiła mu wstęp na jej dziewicze mokradła. O tak.

– Kłamałeś – stwierdziła dwa miesiące później, kiedy wynikłej z tego ciąży nie sposób już było dłużej kwestionować.

– Tak – przyznał się. – Chciałem cię mieć, a to był jedyny sposób, żeby cię zdobyć.

– Jesteś niesprawiedliwy – odparła. – Doceniłabym twoją szczerość.

– Bardzo możliwe – powiedział. – Ale nie na twoim docenieniu mi zależało.

– I tak bym ci się oddała.

– Wątpię – odparł Leif Grundt. – Naprawdę bardzo wątpię. Co chcesz zrobić?

– Zrobić? – zapytała Ebba Hermansson. – Zamierzam wyjść za ciebie i urodzić dziecko, rzecz jasna.

I na tym stanęło.

Kosztowało ją to rok przerwy w studiach medycznych, nie więcej. Maksymalne wykorzystanie urlopu ojcowskiego było niemalże obowiązkiem, jeśli pracowało się w Konsumie w połowie lat osiemdziesiątych. A kiedy pięć lat później na świat przyszedł Kristoffer, był to jak najbardziej zaplanowany krok przed zbliżającą się dwuletnią praktyką lekarską Ebby. Jak na zawołanie pojawiła się też wyczekiwana koniunkcja: szpital w Sundsvall i jakby stworzona z myślą o nim posada kierownika Konsumu przy Ymergatan w tym samym mieście. Pomału udało się również załatwić specjalizację – a na to, że różne sprawy naprawdę można połączyć, Ebba Hermansson Grundt była żywym dowodem, kiedy jako trzydziestoośmioletnia matka dwójki dzieci objęła w rzeczonym szpitalu posadę ordynatora oddziału chirurgii naczyniowej. Swego diabeł nie ruszy, za dwa dni skończy czterdziestkę.

Tak myślał Leif Grundt, uśmiechając się krzywo w duchu. Szczerość kontra kłamstwo to bardziej skomplikowana sprawa, niż się ludziom na ogół wydaje – tę prawdę głęboko w sobie pielęgnował. W swego rodzaju magazynie mądrości życiowej, można by tak rzec, do którego wprawdzie co jakiś czas zaglądał, lecz coraz rzadziej zapraszał tam żonę. Bo, co tu gadać, nie było powodu.

Chociaż z drugiej strony gówniarz zaczął pić i palić – jasne, że należy mu się nagana. Powinien się wstydzić, czuć naprawdę źle i tyle.

Zadowolony z tego prostego wniosku Leif Grundt usiadł do stołu razem z synami i żoną. Był niedzielny wieczór, na świecie na dobrą sprawę żyło się dobrze. Jutro podróż do Kymlinge i trzy dni istnego piekła, wiedział o tym, ale jutro to jutro i nie warto teraz mysleć o przyszłych udrękach.