Depresja u nastolatka. Poradnik dla rodziców - ebook

1

Wprowadzenie

Rodzicowi może być trudno sięgnąć po taką książkę. Jeśli to robisz, to prawdopodobnie dlatego, że twoje dziecko zmaga się ze swoim nastrojem, a ty szukasz sposobu, żeby mu pomóc. Nie jest łatwo przyjąć do wiadomości, że nasze dziecko ma jakiś problem i może potrzebować szczególnej pomocy, bo ostatecznie większość rodziców chce, żeby ich dzieci – na tyle, na ile to możliwe – były szczęśliwe, beztroskie i cieszyły się życiem. Uświadomienie sobie, że dziecko nie jest szczęśliwe, rodzi u większości rodziców niepokój.

Być może zastanawiasz się, jak do tego doszło. Czy coś złego dzieje się w rodzinie? Czy może ma to coś wspólnego z przyjaciółmi twojego dziecka albo ze szkołą? A może powodu należy szukać w jakimś zdarzeniu z wczesnego dzieciństwa? Próbujesz sobie przypomnieć, czy wasza rodzina przechodziła może wówczas jakieś trudne chwile. A może martwisz się, że przyczyna leży w błędach wychowawczych, które popełniłeś. Wielu rodziców zadaje sobie tego typu pytania i często obwinia się za trudności swoich dzieci. Mimo że większość rodziców robi, co w ich mocy, by zapewnić swoim dzieciom wszystko, co najlepsze, gdy coś idzie nie tak, zwykle szukają winy w sobie. Jak często się zdarza, by rodzice gratulowali sobie, gdy ich dziecku dobrze się wiedzie? Z jakiegoś powodu łatwiej czuć się odpowiedzialnym za to, co złe, a nie za to, co dobre. Depresja to złożona choroba i rzadko jest tak, by miała jedną przyczynę. Mało prawdopodobne, by w ogóle ktoś ponosił za to winę! Lepsze zrozumienie tego, co mogło doprowadzić do problemów dziecka, może być przydatne i poświęcamy temu jeden z rozdziałów tej książki. Bardziej przydatne jednak jest dojście do tego, co sprawia, że problemy nie mijają. Umożliwia to walkę z nimi i wprowadzanie pozytywnych zmian.

Ta książka pomoże ci zrozumieć, czym jest depresja, i stwierdzić, czy twoje dziecko zmaga się z tą chorobą. Zawiera ona sugestie i wskazówki na temat pytań, jakie warto zadać, i środków bezpieczeństwa, jakie warto przedsięwziąć. Skupiamy się przede wszystkim na tym, by pomóc rodzicom odkryć, co może sprzyjać utrzymywaniu się depresyjnych nastrojów u dziecka, oraz oferujemy sugestie i strategie mające na celu ich pokonanie.

Uzupełnieniem niniejszej publikacji jest przeznaczona dla młodzieży książka Czy mam depresję i co mogę na to poradzić? Pomaga ona nastolatkom lepiej zrozumieć naturę depresji i jej wpływ na nich. Pojawiają się w niej ci sami bohaterowie, których spotkasz tutaj, oraz ich rodzice. Zawiera ona także strategie samopomocowe dla nastolatków, dzięki którym mogą poczuć się lepiej. Jeśli uznasz, że twojemu dziecku książka ta mogłaby się przydać, powiedz mu o niej albo sam mu ją kup.

Uwagi rodziców:

„To nie jest łatwe. Być rodzicem dziecka z depresją nie jest łatwo. Trzeba być tego świadomym! Ale to się da zrobić!”

„Gdy moje dziecko zachorowało na depresję, czułam się bardzo samotna. Miałam poczucie, że jako matka otrzymuję bardzo mało wsparcia. W naszym społeczeństwie nadal trudno jest rozmawiać o chorobach psychicznych. Czasem, gdy już zbierzesz się na odwagę, żeby się otworzyć, może się zdarzyć, że usłyszysz coś, co sprawi ci przykrość, i to w momencie, gdy naprawdę trudno ci radzić sobie z takimi sytuacjami. Wielu ludzi zdaje się nie rozumieć, jaki wpływ depresja twojego dziecka może mieć na ciebie. Mogą nie dostrzegać tego, jak twoja rodzina walczy, żeby sobie z nią poradzić. Mogą nie zdawać sobie sprawy, że twoje dziecko jest chore. Warto być świadomym tej ignorancji i rozumieć, że w sytuacji, w której się znalazłeś, niewiele możesz na to poradzić. Wiedz także, że nikt nie jest winny tej sytuacji. Tu nie ma winnych”.

Jak częsta jest depresja wśród nastolatków?

Wiele badań pokazuje, że depresja wśród nastolatków zdarza się bardzo często. Około jednej czwartej nastolatków doświadcza jej przed ukończeniem dziewiętnastego roku życia. W każdym momencie w grupie stu nastolatków znaleźć można pięcioro–sześcioro, którzy chorują na depresję (a bardzo możliwe, że liczba ta jest nawet większa, gdyż niezwykle trudno dowiedzieć się o każdym takim przypadku). Mimo że ogólnie statystyki przedstawiają się dość niekorzystnie dla młodych ludzi, można też spojrzeć na nie inaczej: najwyraźniej nie jesteś jedynym rodzicem, który musi się martwić o swoje dziecko. Prawdopodobnie wielu innych nastolatków i rodziców, być może w szkole twojego syna lub córki albo w sąsiedztwie, doświadcza czegoś podobnego do tego, co wy aktualnie przeżywacie. Depresja nie wybiera – zachorować na nią mogą ludzie należący do wszystkich ras, grup etnicznych i klas społecznych. Może uderzyć w każdego, w każdym momencie życia i to wcale nie oznacza, że dana osoba jest słaba albo że nie radzi sobie w życiu. Depresja statystycznie częściej dotyka nastolatków niż młodsze dzieci, co może się wiązać z nasileniem zmian, z którymi młodzi ludzie muszą sobie poradzić, zanim w pełni dorosną. Na szczęście, gdy już stwierdzimy, że mamy do czynienia z depresją, jest wiele możliwości pomocy takiej młodej osobie, które mogą ułatwić jej pokonanie obniżonego nastroju.

Czym jest depresja?

Ważne jest, żeby pamiętać, że depresja jako choroba nie jest tym samym co przejściowe obniżenie nastroju czy przygnębienie, mimo że potocznie te stany emocjonalne również określamy mianem depresji. Ludzie opisują w ten sposób swoje samopoczucie danego dnia albo nawet w którymś momencie dnia. Interesującą sprzecznością jest fakt, że słowo „depresja” nadal jest tak stygmatyzujące, mimo że jednocześnie ciągle słyszymy, że ktoś „ma depresję” w tym potocznym znaczeniu. Istnieje spore zamieszanie wokół tego terminu. Prawdziwa depresja nie jest czymś, o czym ludzie często i otwarcie rozmawiają poza środowiskiem zajmującym się chorobami psychicznymi. Rodzice dzieci dotkniętych depresją zauważają, że jest ona wciąż tematem tabu, przez co wielu młodych ludzi oraz ich rodziców i krewnych może mieć poczucie dużego osamotnienia i bycia pozostawionym samemu z problemem, bez zrozumienia ze strony dalszej rodziny, przyjaciół, a czasem także szkoły i szerszej społeczności. Trudno może być wyjaśnić innym, jak to jest na co dzień wspierać dziecko chore na depresję. Nie wiadomo nawet, jak zacząć tłumaczyć, jaki to ma wpływ na całą rodzinę albo dlaczego martwisz się o dobro i przyszłość twojego dziecka.

Depresja to poważna sprawa. Może wpływać na wszystkie aspekty życia chorego, od jakości snu po jakość relacji z innymi ludźmi. Często pozostaje niewidzialna. Podczas gdy osoba ze złamaną nogą musi sobie radzić z wieloma trudnościami wynikającymi z faktu, że nie może się swobodnie poruszać i czuje ból, jest to chociaż stan, który wszyscy widzą. Oznacza to, że inne osoby mogą natychmiast zauważyć, z czym taka osoba się boryka, i wziąć poprawkę na jej ograniczenia, a to choremu pomaga. Depresja natomiast jest nie tylko trudna do zauważenia, ale czasem wręcz dodatkowo skrywana. W ekstremalnych przypadkach ludzie, którzy się z nią zmagają, uciekają się do skrajnych sposobów radzenia sobie z nią, w tym samookaleczania i samobójstwa.

Ponieważ depresja często jest skrywana, młodzi ludzie nierzadko bardzo długo chorują w ukryciu. Czasami ukrywają chorobę także przed najbliższą rodziną. Rodziny, które nie otrzymują wsparcia i leczenia, mogą mieć wrażenie, że są na jakiejś bezludnej wyspie i nie mają żadnego pomysłu na to, jak się z niej wydostać. Gdy wreszcie ktoś zaczyna rozmawiać z młodą osobą chorującą na depresję i z jej rodziną o ich uczuciach i o tym, jaki wpływ ta choroba ma na ich życie, wielu odczuwa ogromną ulgę.

Jak mam się dowiedzieć, czy moje dziecko ma depresję?

Większość rodziców wie, gdy z ich dzieckiem dzieje się coś niedobrego. Może ono być ogólnie smutne albo wycofane, może spędzać większość czasu w swoim pokoju, może być opryskliwe albo częściej wdawać się w kłótnie z członkami rodziny; może nie mieć apetytu, nie chcieć wychodzić ani spędzać czasu z rodziną i przyjaciółmi, mieć problemy w szkole lub wykazywać inne, jeszcze bardziej niepokojące zachowania. Jednak niektórym rodzicom może być trudno się zorientować, czy dane zachowanie to normalne zachowanie nastolatka – może po prostu etap, przez który dziecko przechodzi – czy jednak coś poważniejszego, na przykład depresja. Może być tak, że rodzice już wiedzą, że dziecko ma depresję, a rodzina konsultowała się z lekarzem rodzinnym lub innym specjalistą. Może się nawet zdarzyć, że rodzice mieli już wcześniej do czynienia z tą chorobą u innego członka rodziny, a może nawet sami na nią chorowali. Jeśli jesteś rodzicem i zastanawiasz się, czy twoje dziecko ma depresję, dalej znajdziesz jej typowe objawy. Pozwolą ci one lepiej zrozumieć, co się dzieje z twoim dzieckiem (wymienione zachowania należy traktować jako objawy jedynie wówczas, gdy odbiegają od normalnego zachowania i osobowości twojego dziecka).

Objawy depresji

Główne objawy

Obniżone samopoczucie i przygnębienie przez większość czasu

Utrata zainteresowania i radości z czynności, które wcześniej budziły zainteresowanie i sprawiały radość

Rozdrażnienie i złość

Inne częste objawy

Zmiana rytmu snu (spanie znacznie więcej niż zwykle/trudności z zasypianiem, częste budzenie się)

Poczucie, że jest się nic niewartym

Zmęczenie, obniżony poziom energii

Znaczne zmiany masy ciała

Nieuzasadnione poczucie winy

Zmiany apetytu

Trudności z podejmowaniem decyzji

Trudności z koncentracją

Poczucie niepokoju i podenerwowania

Znaczne spowolnienie działania

Poczucie beznadziei w odniesieniu do przyszłości

Myśli o śmierci

Myśli o zrobieniu sobie krzywdy

Myśli o samobójstwie lub faktyczne próby samobójcze

Dodatkowe możliwe objawy depresji

Poczucie osamotnienia

Płaczliwość

Niemożność płaczu

Poczucie otępienia lub pustki albo niemożność odczuwania emocji

Poczucie nieradzenia sobie

Brak motywacji i umiejętności podjęcia działania

Poczucie bycia w pułapce

Utrata pewności siebie

Objawy fizyczne, takie jak bóle

Pragnienie samotności przez większość czasu

Chęć zrobienia sobie krzywdy albo podejmowanie zachowań mających na celu zrobienie sobie krzywdy

Jeśli obawiasz się, że twoje dziecko może mieć depresję, ważne jest, aby jak najszybciej zapewnić mu wsparcie. Wizyta u lekarza rodzinnego pomoże ci określić skalę problemu. Dobrym pomysłem może być także monitorowanie objawów dziecka przez tydzień czy dwa. Możesz to robić razem z dzieckiem albo – jeśli nie chcesz z nim jeszcze o tym otwarcie rozmawiać – na początek spróbuj robić to sam. Niektóre objawy będą bardziej widoczne (np. płaczliwość, rozdrażnienie), podczas gdy inne (np. poczucie beznadziei i braku perspektyw na przyszłość) są bardziej osobiste i dlatego nie da się uniknąć zadania dziecku kilku pytań, żeby lepiej zrozumieć, o jakie uczucia chodzi.

Otrzymanie jak najszybciej właściwego, profesjonalnego wsparcia jest bardzo ważne. Dzięki temu unikniesz poczucia, że sam musisz borykać się z problemem. W naszej książce znajdziesz co prawda informacje, które pomogą ci zrozumieć depresję twojego dziecka, ale w żadnym wypadku nie zachęcamy rodziców do stawiania tej diagnozy samodzielnie.

Korzystanie z kwestionariuszy

Wielu lekarzy i terapeutów korzysta z kwestionariuszy dla dzieci i ich rodziców. Ułatwiają im one rozpoznanie depresji. Jeden z takich kwestionariuszy zamieściliśmy poniżej. Jeśli chcesz, możesz skorzystać z niego wraz ze swoim dzieckiem. Kwestionariusz ten pozwala także sprawdzać, czy stan dziecka się pogarsza, pozostaje bez zmian czy – mamy nadzieję – się poprawia. Jeśli zdecydujesz się z niego skorzystać, sugerujemy, by wracać do niego co dwa tygodnie, żeby śledzić zmiany.

Oczywiście nie musisz skorzystać z tego kwestionariusza. Nie zmuszaj też do tego swojego dziecka. Zamieszczamy go tu tylko dla chętnych, którzy chcą w ten sposób uzyskać więcej informacji.

Skrócony kwestionariusz nastrojów i uczuć (ang. Short Mood and Feelings Questionnaire, SMFQ)

Celem tego kwestionariusza jest ocena samopoczucia twojego dziecka w ostatnim czasie.

W przypadku każdego z pytań zaznacz, jak twoje dziecko czuło się w ciągu ostatnich dwóch tygodni.

Jeśli uznasz, że jakieś zdanie nie pasuje do twojego dziecka, zaznacz NIEPRAWDA.

Jeśli jakieś zdanie pasuje do twojego dziecka częściowo, zaznacz CZASAMI.

Jeśli uznasz, że jakieś zdanie dobrze opisuje zachowanie twojego dziecka przez większość czasu, zaznacz PRAWDA.

Punkty za odpowiedzi przyznaje się następująco:

NIEPRAWDA = 0

CZASAMI = 1

PRAWDA = 2

NIEPRAWDA

CZASAMI

PRAWDA

1. Dziecko czuło się smutne i nieszczęśliwe.

2. Nic go nie cieszyło.

3. Czuło się tak zmęczone, że tylko siedziało bezczynnie.

4. Czuło duży niepokój.

5. Miało poczucie, że do niczego się już nie nadaje.

6. Często płakało.

7. Trudno mu się było skoncentrować i jasno myśleć.

8. Nienawidziło siebie.

9. Miało poczucie, że jest złą osobą.

10. Czuło się samotne.

11. Miało poczucie, że nikt go tak naprawdę nie kocha.

12. Miało poczucie, że nigdy nie będzie tak dobre jak inne dzieci.

13. Miało poczucie, że wszystko robi źle.

Skrócony kwestionariusz nastrojów i uczuć (SMFQ); Angold & Costello, 1987

Punkty po pierwszym wypełnieniu kwestionariusza _______

Data __________________

Punkty po drugim wypełnieniu kwestionariusza _______

Data __________________

Punkty po trzecim wypełnieniu kwestionariusza _______

Data __________________

Punkty po czwartym wypełnieniu kwestionariusza _______

Data __________________

Jak specjaliści rozpoznają depresję kliniczną

Specjaliści określają depresję na wiele różnych sposobów. Może być nazywana „epizodem depresyjnym”, „epizodem dużej depresji”, „zaburzeniem depresyjnym”, „depresją kliniczną” lub „chorobą afektywną jednobiegunową”. Depresję odróżnia się od innych rodzajów chorób depresyjnych, takich jak dystymia, choroba afektywna dwubiegunowa i depresja psychotyczna. W tej książce skupiamy się na najczęstszej formie choroby depresyjnej u młodych ludzi.

Naukowcy, psychiatrzy i terapeuci zgadzają się obecnie z tym, że aby u młodej osoby rozpoznano depresję, musi u niej występować kilka charakterystycznych dla tej choroby objawów przez co najmniej dwa tygodnie i prawie codziennie. Aby młoda osoba spełniła w całości wszystkie kryteria, musi wykazywać przynajmniej jeden z głównych objawów albo cztery lub więcej pozostałych. Objawy te muszą także prowadzić u takiej osoby do cierpienia lub znaczącego upośledzenia funkcjonowania. Kryteria różnią się nieznacznie w zależności od tego, których wskazówek diagnostycznych się trzymamy (te najczęściej stosowane to Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, czyli DSM-5). Nasilenie depresji zależy od tego, ilu objawów młoda osoba doświadcza i jak wielki wpływ mają one na jej życie.

Jeśli objawów jest mniej niż pięć, depresję określa się jako „subkliniczną”. Zwykle w takich sytuacjach w ogóle się jej nie diagnozuje. Może się zdarzyć, że nastolatek doświadcza mniejszej liczby objawów, ale upośledzają one w jakimś stopniu jego codzienne funkcjonowanie. Nie należy tego ignorować, ponieważ w przypadku niektórych młodych ludzi – jeśli w tym momencie nie zostanie im udzielona pomoc – może dojść do rozwinięcia się innych objawów i stan takiej osoby może ulec pogorszeniu.

Specjaliści stosują różne kategorie dla depresji; mówi się o depresji ŁAGODNEJ, ŚREDNIEJ lub CIĘŻKIEJ. Zależy to od liczby objawów i tego, na ile przeszkadzają one nastolatkowi w normalnym funkcjonowaniu.

Czasem objawy mogą być czymś innym, niż się wydają

Niektóre objawy depresji mogą nie być od razu oczywiste i właściwie wyglądać na coś innego. Należy na to uważać. Być może będziesz potrzebował nieco detektywistycznych umiejętności, żeby zauważyć te mniej oczywiste objawy. Dalej przedstawiamy listę możliwych zachowań, które mogą również być objawami depresji:

Na co jeszcze zwrócić uwagę

Częste „nudzenie się” mogące przypominać „lenistwo” lub brak zainteresowania czymkolwiek

Upór, częste sprzeciwianie się

Unikanie niektórych sytuacji/ludzi

Nagłe pogorszenie się ocen w szkole lub innego rodzaju szkolne problemy

Spanie naprawdę długo, niewyspanie w ciągu dnia, ziewanie

Drażliwość, kłótliwość

Niegrzeczne odpowiadanie, przesadny negatywizm

Brak zrozumienia lub wrażliwości w stosunku do innych

Nadwrażliwość

Wybuchy gniewu

Nieumiejętność podjęcia jakiegokolwiek działania

Niechęć do wspólnych posiłków, bawienie się jedzeniem na talerzu

Jedzenie dużej ilości śmieciowego jedzenia

Tajemniczość, ukrywanie czegoś przed rodziną

Używanie narkotyków, picie alkoholu

Częste narzekanie na fizyczne dolegliwości

Przesadne wyciszenie, wycofanie

Brak dbałości o wygląd i higienę

Noszenie wyłącznie ubrań z długimi rękawami (żeby ukryć blizny po samookaleczaniu)

Niewykonywanie zadań, niedotrzymywanie terminów

Ale czy nie są to po prostu normalne zachowania nastolatka?

Oczywiście wiele z wymienionych objawów da się zinterpretować jako normalne zachowania nastolatka. Bycie nastolatkiem to czasem ciężka praca i jest wiele wyzwań, z którymi człowiek w tym wieku musi się zmierzyć, w tym relacje z innymi, szkoła i presja związana z egzaminami, zmiany hormonalne, zmiany zachodzące w ciele, konieczność podejmowania decyzji dotyczących przyszłości i dochodzenie do tego, kim się właściwie jest! Wszystko to ma wpływ na zachowanie nastolatków, dlatego zmiany nastroju i zachowania nie są u nich czymś szczególnym. Zdarza się na przykład, że nastolatek zmienia swoje nawyki związane ze snem na dość niezwykłe (jak, na miłość boską, można spać aż do południa?), jest bardziej skłonny do kłótni, gdyż broni swojej niezależności, a rodzice mogą mieć wrażenie, że prowadzą dla nastolatka hotel z usługą taksówkarską, podczas gdy sam nastolatek spędza więcej czasu przed komputerem i z telefonem w ręku niż z rodziną i w domu.

Analizując objawy depresji, warto porównać je z tym, co znamy jako normalne zachowanie naszego dziecka. Nie jest to wcale łatwe, bo gdy dzieci stają się nastolatkami, ich zachowanie może się gwałtownie zmieniać i czasami rodzice mogą mieć wrażenie, że mieszkają pod jednym dachem z jakąś obcą osobą. Warto jednak dokładnie się tej osobie przyglądać i zapisywać swoje obserwacje oraz częstotliwość występowania zmienionych zachowań. Wkrótce będziesz w stanie rozróżnić pomiędzy „zachowaniem nastolatka” a zachowaniem osoby, która jest przez większość czasu przygnębiona i zamknięta w sobie. Obraz ten może się bardziej wyklarować, gdy zaczniesz zauważać kilka objawów, które zdecydowanie nie pasują do osobowości twojego dziecka i powodują, że cierpi, lub mają wyraźnie negatywny wpływ na jego życie. Jeśli takie objawy, jak obniżony nastrój i przygnębienie albo utrata zainteresowania większością zajęć, nie znikają po kilku lub więcej tygodniach, nie dadzą się raczej wytłumaczyć „normalnym” zachowaniem nastolatka.

Co możesz zrobić?

Jeśli podejrzewasz, że twoje dziecko ma depresję, albo już to wiesz, najlepsze, co możesz teraz zrobić, to porozmawiać z nim na ten temat. Być może do takiej rozmowy już doszło, a może boisz się podjąć ten temat. Czasem na niektóre tematy z nastolatkami trudno rozmawiać, ale akurat w przypadku ewentualnej depresji jest to szczególnie ważne. Z pewnością warto spróbować. W najgorszym wypadku twój nastolatek poprosi, żebyś dał mu spokój.

Uwagi rodziców:

„Co powinien zrobić rodzic? Przede wszystkim zauważyć, co się dzieje. Obserwuj innych młodych ludzi. «Normalne» zachowania nastolatków do tego stopnia mogą przypominać zachowania ludzi z depresją, że trudno zauważyć chorobę, gdy ma się z nią do czynienia. Gdy mój syn zaczął dużo spać, zaniedbywać mycie się, przestał rozmawiać, a jego pokój zamienił się w wysypisko śmieci, to było jeszcze normalne, prawda? Jednak ze względu na moje wcześniejsze doświadczenia miałam świadomość, że muszę go bacznie obserwować. Gdy zaczął coraz częściej mówić, że czuje się niewiele wart, w mojej głowie zadzwonił alarm. Gdy zdałam sobie sprawę z tego, że przestał wychodzić nie dlatego, że – jak mówił wcześniej – było to «nudne», tylko dlatego, że «nie mógł się zebrać» na tyle, żeby się umyć i ubrać, poszliśmy do lekarza rodzinnego, który natychmiast dał nam skierowanie do specjalisty”.

Jak zacząć rozmowę

Rozmowę na temat depresji należy zacząć spokojnie, zadając otwarte pytania. Najlepiej, by były one proste. Warto wcześniej je sobie zapisać, jeśli uważasz, że pomoże ci się to skupić. Wybierz na rozmowę taką chwilę, gdy oboje – i ty, i dziecko – jesteście w miarę spokojni.

Na przykład:

„Zauważyłem, że ostatnio jakby gorzej radzisz sobie w szkole. Co o tym myślisz?”

„Mam wrażenie, że jesteś ostatnio jakiś podenerwowany i sfrustrowany. Mam rację?”

„Zauważyłem, że ostatnio często jesteś smutny. To prawda?”

„Ostatnio dużo czasu spędzasz sam. Zastanawiam się, czy może coś cię gryzie”.

„Czy nadal lubisz… (tu wymieniamy hobby i zajęcia syna lub córki), czy może ostatnio starasz się do tego zmuszać?”

„Czy ostatnio częściej niż zwykle czujesz się smutny albo zły?”

Podchodź poważnie do wszystkiego, co mówi ci twoje dziecko, nawet jeśli nie od razu to rozumiesz i nawet gdy to, co słyszysz, brzmi dla ciebie zaskakująco albo nie pasuje do twoich obserwacji. ZACHOWAJ SPOKÓJ i bądź gotów regularnie powracać do tej rozmowy, gdyż nastolatek może potrzebować czasu, żeby się otworzyć i zacząć mówić o swoich uczuciach. Mimo że jest to kuszące, staraj się nie wykazywać przesadnym optymizmem i nie staraj się wpływać na uczucia dziecka. Okaż mu cierpliwość, spokój i dostępność; pokaż, że jesteś gotów je wspierać niezależnie od tego, z jakim problemem macie do czynienia.

Jeśli wydaje ci się, że twoje dziecko może sobie robić jakąś krzywdę, albo jeśli istnieje niebezpieczeństwo, że może próbować popełnić samobójstwo, działaj natychmiast. Przejdź do rozdziału trzeciego dotyczącego bezpieczeństwa. Rodzice czasem niechętnie zadają swojemu dziecku pytania na ten temat, ale żeby móc udzielić skutecznej pomocy, musisz dokładnie wiedzieć, co się z nim dzieje.

Jeśli martwisz się, że twoje dziecko może mieć depresję, usilnie zachęcamy cię do szukania dodatkowej pomocy i lekarskiego wsparcia. Depresja może czasem przypominać inne problemy medyczne (np. choroby tarczycy) albo łączyć się z innymi trudnościami (np. nadużywaniem niebezpiecznych substancji). Dlatego też bardzo ważne jest, aby ktoś profesjonalnie ocenił sytuację i poradził, co robić. Dalej znajdziesz garść informacji, jak najlepiej rozmawiać z lekarzem.

Informacja na temat zaburzeń lękowych

Depresja u młodych ludzi często występuje w parze z zaburzeniami lękowymi. Zastanów się, czy tak jest w przypadku twojego dziecka. Poniżej wymieniamy niektóre z głównych zaburzeń lękowych:

Zespół lęku uogólnionego – przesadne zamartwianie się wieloma rzeczami (znacznie więcej niż przez połowę czasu), nad którym trudno zapanować, oraz objawy fizyczne (np. problemy z zaśnięciem, bóle, rozdrażnienie, zmęczenie, problemy z koncentracją).

Fobia społeczna – strach przed zrobieniem czegoś zawstydzającego lub przed byciem negatywnie ocenianym przez innych w różnych sytuacjach społecznych. Unikanie sytuacji społecznych lub przeżywanie w takich sytuacjach dużego stresu. Jest to coś więcej niż zwykła nieśmiałość, którą dziecko, przy odrobinie wsparcia, może samo pokonać.

Fobie specyficzne – lęki związane z konkretnymi sytuacjami czy rzeczami (np. arachnofobia, lęk wysokości, lęk przed lataniem, lęk przed zastrzykami, przed wymiocinami, przed pszczołami), które prowadzą do silnego niepokoju i unikania tych sytuacji lub obiektów.

Zespół lęku napadowego, napady paniki – skrajne objawy lękowe (np. przyśpieszone bicie serca, niemożność złapania oddechu, zawroty głowy, poczucie odrealnienia, drżenie, mrowienie), które zdają się pochodzić znikąd. Młoda osoba martwi się, że znów może doznać napadu paniki, co może ograniczać wybór miejsc, do których będzie się udawać (patrz: agorafobia).

Agorafobia – intensywny lęk dotyczący każdej sytuacji, w której może być trudno o ucieczkę lub w której pomoc może być niedostępna (np. tłumy, zamknięte pomieszczenia, mosty, otwarte przestrzenie). Lęki mogą się wiązać z niepokojem, że w danych sytuacjach może dojść do napadu paniki.

Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne – nawracające i natrętne myśli albo obrazy, które są niechciane i wprawiają w zdenerwowanie (obsesje), wraz z poczuciem przymusu reagowania w określony sposób (np. przesadne mycie się, powtarzalne zachowania czy rytuały, sprawdzanie) na te natrętne myśli (w celu obniżenia poziomu stresu). Ludzie mogą doświadczać wielu natrętnych myśli, w tym myśli na temat zarazków i skażenia, niebezpieczeństwa, które grozi osobie doświadczającej tych zaburzeń albo jej rodzinie; mogą też odczuwać przymus robienia określonych rzeczy w określony sposób.

Zespół stresu pourazowego (PTSD) – intensywne objawy lękowe następujące po traumatycznym wydarzeniu, podczas którego osoba albo sama doświadczyła zagrożenia śmierci lub fizycznej krzywdy albo była świadkiem śmierci lub fizycznej krzywdy, które stały się udziałem innej osoby. Trzy główne symptomy PTSD to unikanie sytuacji, które mogłyby przypominać o traumie, zwiększony poziom lęku lub nadmiernego pobudzenia i nawracające myśli i/lub obrazy (flashbacki) albo sny na temat traumatycznego wydarzenia.

Lęk separacyjny – ten problem lękowy częściej występuje u małych dzieci, ale może się także zdarzyć nastolatkom. Lęk dotyczy tego, że dziecku lub jego rodzicowi/opiekunowi/innej znaczącej osobie może się stać coś złego, gdy są osobno. Stąd młoda osoba stara się unikać rozłąki z opiekunem.

Objawy depresji i objawy lękowe w dużej mierze się pokrywają, najlepiej więc poszukać pomocy wykwalifikowanego specjalisty, który pomoże nam dokonać odpowiedniej oceny (patrz niżej). Czasem problemy lękowe wydają się poważniejsze niż obniżony nastrój i „zasłaniają” depresję. W dużym stopniu zależy to od tego, jak wpływają na życie młodej osoby. Na przykład nastolatek cierpiący na silny lęk społeczny może mieć problemy z chodzeniem do szkoły, na przyjęcia czy inne towarzyskie spotkania lub z nawiązywaniem przyjaźni. Wpływ tych problemów będzie odczuwalny na co dzień, szczególnie jeśli taka osoba nie ma narzędzi radzenia sobie z objawami lękowymi. Prawdopodobnie będzie ona miała także obniżony nastrój, gdyż lęk będzie negatywnie wpływał na jej poczucie pewności siebie i niezależności. Możliwe, że jeśli taka osoba obniży poziom swojego społecznego lęku, jej nastrój się poprawi. Czasem jednak samo zajęcie się lękiem nie rozwiązuje problemu depresji i konieczna jest dalsza praca nad poprawą obniżonego samopoczucia. W innych przypadkach może się zdarzyć, że taka osoba będzie potrzebowała, by w pierwszej kolejności zająć się depresją, która znacznie upośledza jej funkcjonowanie. Zanim zajmiemy się konkretnym problemem, warto najpierw wspólnie ze specjalistą określić, jaki problem ma na dziecko największy wpływ i jest dla niego na co dzień źródłem największego stresu, a następnie ustalić kolejność działań.

Jeśli uważasz, że może to być pomocne, zapisuj nastroje swojego dziecka. Poniżej przewidzieliśmy odpowiednie miejsce:

Podsumowanie nastrojów mojego dziecka

Zaobserwowane objawy

Objawy zgłaszane przez dziecko

Długość trwania poszczególnych objawów (ponad dwa tygodnie)

Częstotliwość występowania poszczególnych objawów (niemal codziennie)

Czynniki, które w oczywisty sposób pogarszają nastrój dziecka

Przejawy negatywnego wpływu objawów na życie dziecka (w szkole, w relacjach z przyjaciółmi, w domu)

Wszelkie niepokojące zachowania czy myśli (np. ryzykowne zachowania czy myśli samobójcze)

Co zdaje się pomagać?

Leczenie

Leki przeciwdepresyjne

U młodych ludzi leki nie są zwykle pierwszym rodzajem leczenia, które zaleca się w przypadku depresji. The National Institute of Clinical Excellence (NICE) to organizacja w Wielkiej Brytanii, która – na podstawie wysokiej jakości badań – dokonuje gruntownej oceny najskuteczniejszego leczenia wszystkich problemów zdrowotnych, w tym problemów zdrowia psychicznego. Te najskuteczniejsze rodzaje leczenia są następnie zalecane NHS. Według aktualnych rekomendacji NICE dotyczących leczenia depresji powinna nim być psychoterapia lub połączenie psychoterapii i leczenia farmakologicznego.

Niektórzy rodzice nie chcą, by ich dzieci przyjmowały leki na poprawę nastroju, i nie są skłonni spróbować tego podejścia. Warto wiedzieć, że jest tylko jeden lek przeciwdepresyjny zalecany dla młodych ludzi z depresją. Jest to fluoksetyna (Prozac). Fluoksetyna należy do grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI, z ang. selective serotonin reuptake inhibitors), których działanie polega na zwiększaniu ilości serotoniny (neuroprzekaźnika) w organizmie. Uważa się, że serotonina ma działanie polepszające nastrój i przeciwlękowe. Jeśli młoda osoba doświadcza bardzo ciężkich objawów depresji, takich jak problemy z koncentracją, stałe zmęczenie i problemy ze snem, może jej być trudno skorzystać z cotygodniowych sesji terapeutycznych. W takich przypadkach leki pomagają poradzić sobie z tymi głównymi problemami, dzięki czemu psychoterapia może przynieść lepsze efekty. Są pacjenci, u których przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych przynosi znaczącą poprawę.

Jeśli ty i twoje dziecko zdecydujecie, że warto spróbować leków przeciwdepresyjnych, miejcie świadomość, że na zauważalną poprawę trzeba poczekać czasem nawet cztery tygodnie. Leki te potrzebują bowiem nieco czasu, zanim zaczną działać. Warto to wytłumaczyć dziecku, żeby miało realistyczne oczekiwania. Możliwe są także efekty uboczne, ale te zwykle mijają po kilku dniach albo tygodniach. Jeśli twoje dziecko ma mniej niż osiemnaście lat, zwykle to nie lekarz rodzinny przepisuje antydepresanty. Twoje dziecko zostanie skierowane do najbliższego Ośrodka Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży, gdzie psychiatra specjalizujący się w leczeniu dzieci i młodzieży zapisze mu właściwe leki i będzie kontrolował ich działanie podczas kolejnych spotkań z twoim dzieckiem. Ważne jest, aby nie przerywać brania leków przeciwdepresyjnych bez porozumienia z psychiatrą prowadzącym leczenie.

Psychoterapia

Istnieje kilka rodzajów psychoterapii, których skuteczność u młodych ludzi z depresją została dowiedziona. Należą do nich terapia poznawczo-behawioralna, terapia rodzinna, terapia interpersonalna i psychodynamiczna psychoterapia. Stosuje się również inne podejścia, ale nie zostały one w takim stopniu przebadane pod względem skuteczności. Dowody z badań, jakimi na razie dysponujemy, wskazują na to, że terapia poznawczo-behawioralna jest jednym z najbardziej skutecznych sposobów leczenia depresji (jak również zaburzeń lękowych). Dostępność tego rodzaju leczenia może być różna w zależności od miejsca zamieszkania, więc dobrze zapytać o nią lekarza rodzinnego. Strategie opisane w tej książce opierają się na terapii poznawczo-behawioralnej, której zasady bardziej szczegółowo opisujemy w rozdziale szóstym.

Jak rozmawiać z lekarzem?

Jeśli podejrzewasz (lub wiesz), że twoje dziecko może chorować na depresję, ważne jest, aby rozmowę z lekarzem rodzinnym odbyć możliwie jak najwcześniej. Najlepiej zrobić to za wiedzą i zgodą dziecka i razem z nim udać się na rozmowę z lekarzem.

Przygotowując się do spotkania, warto pamiętać o następujących rzeczach:

- Umawiając się na wizytę, uprzedź, czego będzie dotyczyć, i zaznacz, że możesz potrzebować więcej czasu na przedyskutowanie wszelkich swoich pytań i wątpliwości.
- Sporządź listę zaobserwowanych objawów i zaznacz, jak długo trwają (w miarę możliwości zrób to we współpracy z dzieckiem).
- Zastanów się, czy w życiu dziecka coś się wydarzyło lub zaszły okoliczności, które mogły się przyczynić do depresji.
- Możesz wziąć ze sobą podsumowanie objawów dziecka lub wypełniony kwestionariusz z tego rozdziału.
- Pomóż dziecku przygotować listę wszystkich możliwych pytań, które może chcieć zadać. Możesz także przygotować własną listę.
- Poinformuj lekarza o wszystkich członkach rodziny, którzy chorują lub w przeszłości chorowali na depresję.
- Podczas rozmowy o lekach upewnij się, że wiesz, jak dużo czasu dany lek potrzebuje, żeby zacząć działać, i dowiedz się, jakie są ewentualne skutki uboczne.
- Twój lekarz rodzinny może początkowo zasugerować jedynie „uważne obserwowanie” dziecka, po to, by ocenić, z jak ciężkim przypadkiem depresji macie do czynienia. Może zaproponować kolejną wizytę za kilka tygodni, zanim podejmie decyzję o najlepszym planie leczenia.
- Zapytaj lekarza o możliwości psychoterapii w waszej okolicy i o czas oczekiwania na miejsce.
- Zapytaj, czy lekarz rodzinny skieruje twoje dziecko do Ośrodka Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży. Ośrodek ten mógłby zapewnić dziecku psychoterapię i, jeśli to konieczne, monitorowaną przez psychiatrę terapię farmakologiczną.
- Nie denerwuj się, jeśli lekarz wprost zapyta twoje dziecko, czy miewa myśli samobójcze lub próbowało zrobić sobie krzywdę; jest to pytanie, które lekarze często zadają, żeby móc udzielić pacjentowi odpowiedniej pomocy.
- Powiedz lekarzowi o wszystkich swoich obawach dotyczących ryzykownych lub impulsywnych zachowań twojego dziecka.
- Upewnij się, że rozumiesz zalecenia lekarza i wiesz, jakie będą kolejne etapy leczenia.
- Jeśli chodzi o zdobywanie informacji na temat depresji i możliwego wsparcia, nie ma „głupich pytań”. Możesz swobodnie pytać o wszystko.

Inne rodzaje pomocy i wsparcia

Czekając na rozpoczęcie leczenia, możecie skorzystać z innych form wsparcia. Jest to też dobry moment, by spróbować pomóc dziecku, stosując sugestie zawarte w tej książce. Na końcu zamieszczona jest lista organizacji, stron internetowych i innych form wsparcia. Wśród nich znajdują się alternatywne miejsca, w których możesz szukać pomocy, i organizacje, które mogą udzielić dodatkowych porad.

Czy moje dziecko wyzdrowieje?

To naturalne, że rodzice martwią się, jakie konsekwencje doświadczenie epizodu depresji będzie miało w dalszym życiu dziecka. To prawda, że depresja często idzie w parze z innymi problemami, takimi jak kłopoty z nauką, trudności w kontaktach z innymi, nadużywanie różnych substancji i inne dolegliwości psychiczne. Depresję na pewno trzeba traktować poważnie, ale nie należy też podchodzić do tej diagnozy nazbyt pesymistycznie. Niektórzy młodzi ludzie sami radzą sobie z epizodem depresyjnym, nie potrzebując żadnej dodatkowej pomocy ani leczenia. Z badań wiemy jednak, że bez odpowiedniego leczenia należy się liczyć z nawrotami choroby w późniejszym życiu. Kolejny epizod depresyjny może się pojawić już po kilku miesiącach od pierwszego. Oznacza to, że wszyscy młodzi ludzie, którzy przeżywają depresję dłużej niż kilka tygodni, powinni otrzymać pomoc. Dobrze jest pamiętać o tym, że jeden epizod depresyjny w życiu nie oznacza jeszcze, że dana osoba będzie stale się zmagać z tego typu problemami, zwłaszcza jeśli otrzyma odpowiednie wsparcie. Dobre wieści są takie, że dzięki odpowiedniemu leczeniu i wsparciu wielu młodym ludziom udaje się przezwyciężyć depresję i żyć dalej pełnią życia.

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki