Depresja w praktyce lekarza POZ - ebook

Autorzy

dr n. med., FECSM Justyna Holka-Pokorska

adiunkt III Kliniki Psychiatrycznej Instytutu
Psychiatrii i Neurologii w Warszawie

prof. dr hab. n. med. Marek Jarema

kierownik III Kliniki Psychiatrycznej Instytutu
Psychiatrii i Neurologii w Warszawie

lek. Małgorzata Maj

asystent III Kliniki Psychiatrycznej Instytutu
Psychiatrii i Neurologii w Warszawie

lek. Monika Michalak

lekarz rezydent III Kliniki Psychiatrycznej Instytutu
Psychiatrii i Neurologii w WarszawiePrzedmowa

Depresja, uznawana za najbardziej rozpowszechnione zaburzenie dotyczące zdrowia psychicznego, często nazywana jest chorobą cywilizacyjną. Jest rozpoznawana coraz częściej, a to za sprawą wzrostu w społeczeństwie świadomości na jej temat, a także poprawy dostępności do świadczeń zdrowotnych oraz postępu w zakresie możliwości diagnozowania i leczenia zaburzeń psychicznych.

Problematyka dotycząca diagnozowania depresji i postępowania w jej przypadku już dawno przestała być domeną psychiatrów czy psychologów. Obecnie coraz częściej lekarze innych specjalności, przede wszystkim lekarze rodzinni oraz lekarze podstawowej opieki zdrowotnej, zobowiązują się rozpoznawać i leczyć tę chorobę u swoich pacjentów, nierzadko cierpiących także na inne – głównie somatyczne – schorzenia. Dlatego tak ważne jest, aby pomóc tym specjalistom w usystematyzowaniu wiedzy dotyczącej szeroko rozumianego – nie tylko z punktu widzenia czysto medycznego, ale także społecznego – problemu depresji. Jakże bowiem często spotyka się chorych, którzy cierpiąc na różne postacie zaburzeń depresyjnych, skłonni są dopatrywać się przyczyny swoich trudności w niepowodzeniu życiowym, nieumiejętności przystosowania się do zmieniających się i coraz bardziej wymagających warunków społeczno-ekonomicznych czy wreszcie we własnym nieudacznictwie.

Należy pamiętać, że nawet jeżeli sam chory zgłasza się do lekarza, nazywając swoje problemy zdrowotne „depresją”, nie oznacza to automatycznie rozpoznania depresji i zaordynowania leków przeciwdepresyjnych. Lekarz musi dokładnie ocenić stan pacjenta, a także zebrać dokładny wywiad dotyczący rozwoju obecnych dolegliwości i ich ewentualnych przyczyn lub uwarunkowań. To ostatnie zadanie jest szczególnie trudne, odróżnienie bowiem stanu fizjologicznego smutku czy rezygnacji (związanych np. z niepowodzeniem życiowym) od depresji ma ogromne konsekwencje dla dalszych losów pacjenta, postępowania z nim i perspektyw rokowniczych. Tak więc lekarz czy terapeuta bardzo często muszą znaleźć odpowiedź na dość proste pytanie: „Czy to, co się dzieje z pacjentem, to już depresja?”.

Niniejsza lektura ma ułatwić podejmowanie takich decyzji tym z Koleżanek i Kolegów, którzy na co dzień borykają się z tego typu problemami. Należy pamiętać, że naszym celem jest niesienie pomocy potrzebującym i że powinniśmy to czynić, bazując na najnowszej wiedzy medycznej i doświadczeniu, z troską i odpowiedzialnością za losy chorego. Mamy nadzieję, że książka ta będzie pomocna w realizowaniu tego zadania.

Marek Jarema1 Epidemiologia i etiologia depresji Małgorzata Maj

Epidemiologia

Rozpowszechnienie nawracających epizodów depresji wynosi ok. 10%; dwukrotnie częściej występują one u kobiet. Na dystymię, czyli umiarkowanie, ale przewlekle obniżony nastrój, cierpi ok. 5% populacji, a choroba afektywna dwubiegunowa, w której przebiegu zwykle dominują fazy depresyjne, dotyka ok. 1,5%.

Etiologia

Pacjenci skarżący się na zaburzenia nastroju często pytają, co jest przyczyną pogorszenia ich samopoczucia; dlaczego, mimo że depresja rozwinęła się u nich po obiektywnie trudnym wydarzeniu życiowym, często mającym charakter utraty, proponuje im się leki, które na samo wydarzenie wpływu przecież nie mają, a także, dlaczego za ważny element terapii często uważa się psychoterapię, skoro zaburzenia nastroju są wynikiem zaburzonej „chemii” mózgu, o czym można przeczytać w różnych popularnonaukowych artykułach w czasopismach lub w internecie. Na te pytania nie ma prostej odpowiedzi; tak jak w każdej skomplikowanej sprawie „tylko dwa zdania wzajemnie przeciwstawne dają obraz całości”. Przez ostatnie sto lat powstało wiele koncepcji co do tego, jakie jest podłoże zaburzeń nastroju. Koncepcje te można podzielić na akcentujące czynniki biologiczne i na szukające wyjaśnienia w sposób bardziej psychologiczny. Przyjrzyjmy się im pokrótce.

Koncepcje biologiczne

G e n e t y c z n e

Ponieważ wielu pacjentów ma w rodzinie osoby także cierpiące na zaburzenia nastroju, stworzono koncepcję, że są one w jakimś stopniu dziedziczne. Badania genetyczne potwierdzają, że zarówno depresja jednobiegunowa, gdy pacjent doświadcza jedynie epizodów depresyjnych, jak i depresja w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej są w pewnym zakresie uwarunkowane naszym potencjałem genetycznym.

Wpływ genów w przypadku depresji jednobiegunowej jest mniejszy, zależy w większym stopniu od dziedziczenia pewnych cech temperamentu czy poznawczych, które wpływają na odbiór wydarzeń życiowych, wybór określonych zachowań i postaw, co z kolei wpływa na nastrój. Natomiast w chorobie dwubiegunowej genetyczne podłoże depresji jest silniejsze, dziedziczenie ma tu bardziej dosłowny charakter, wpływ ten ma jednak charakter bardziej złożony, jest w niego zaangażowanych wiele genów odpowiedzialnych za syntezę neuroprzekaźników, ich receptorów, enzymów je metabolizujących itp.