Encyklopedia. Notatki - ebook

Notatki o nauce

Poświęcone Antoniowi Franco Alexandre

„Jak widzieliśmy, przy budowie pojęć pracuje najpierw j ę z y k, w późniejszych czasach n a u k a”.
NIETZSCHE, O prawdzie i kłamstwie w pozamoralnym sensie

Niebezpieczeństwo

To oczywiste, że niebezpieczeństwo jest źródłem najskuteczniejszych metod naukowych.

Gdyby człowiek był nieśmiertelny, ciągle jeszcze nie wynalazłby koła (można tak powiedzieć).

Znudzenie i wnioski

To znudzenie. A może ten drugi element. Jorge Luis Borges stwierdził, że tekst literacki można uznać za skończony i definitywny z dwóch powodów: zmęczenia albo wiary religijnej. Podobnie rzecz się ma z doświadczeniami naukowymi.

Rozkojarzenie

Rozkojarzenie przydaje się w nauce, pod warunkiem że zostawisz za sobą – jak w bajce – okruszki chleba, aby potem odnaleźć drogę powrotną. Bywa jednak, że to ty sam, przez roztargnienie albo nadmierny apetyt, pożerasz możliwość powrotu. I zostajesz gdzieś daleko, zabłąkany ze wspaniałymi pomysłami.

(Im dłużej idziesz, tym większy masz apetyt i tym bardziej krążysz w kółko. Co zrobisz, jeśli będziesz głodny i zobaczysz przed sobą okruch chleba?

Oto naukowiec zagubiony w lesie).

Różnice i podobieństwa (1)

Widzieć różnice to jedna z metod, widzieć podobieństwa – druga.

Kiedy swoimi szybkimi rękami zmiażdżysz komara zakłócającego twoją harmonię dźwięku i przestrzeni, ten stanie się milczący i nieruchomy – podobnie jak twoje ręce. Pozbywając się komara, przywracasz harmonię dźwięku i przestrzeni. Ale nie myśl, że ta harmonia jest wieczna. Doskonale wiesz, że nie.

Różnice i podobieństwa (2)

Możemy zabić komara albo wskazać na niego i powiedzieć: „Komar”.

Klasyfikacje i kategorie biorą początek w dysharmonii.

Różnice i podobieństwa (3)

A harmonia bierze początek w okrucieństwie.

W wydanych pośmiertnie notatkach Nietzsche pisze, że z pewnej wysokości wszystko staje się jednym.

Precyzja

Bycie precyzyjnym w nauce to błądzenie tonem głosu bardziej zdecydowanym niż głos innych.

Innymi słowy: chwytasz cel oboma rękoma i ciskasz jego środek na grot strzały.

Oto naukowa dokładność.

Uczucia i nauka

Czemu służy nauka, która nie bada uczuć?

Służy wszystkiemu temu, co nie jest uczuciem.

Służy zatem człowiekowi?

Służy wszystkim częściom człowieka, które nie są uczuciem.

To, co znajome

Nauka nie kroczy w stronę tajemnicy. Ani w kierunku tego, co obce.

Nauka kroczy ku temu, co znajome.

Badanie (1)

Jakby to było kroczyć ku tajemnicy? W stronę tego, czego nie wiem?

Jeśli idę w stronę tajemnicy, to dlatego, że tajemnica już została przede mną odkryta.

Gdyby coś takiego stało się w cyrku, zostałoby nazwane farsą.

Ty już wiesz, gdzie został ukryty klejnot (sam go ukryłeś) i teraz chcesz, żeby zawiązano ci oczy.

– Co ty robisz? – pytają.

– Badam – odpowiadasz.

Badanie (2)

Ależ nie badasz, bawisz się.

Stwarzasz trudności i idee, żeby odwlec swoje przybycie.

Jutro dojdziesz do kryjówki, gdzie jeszcze wczoraj ukryłeś odpowiedź.

Rysunek i nauka

Wszystko, czego nie możesz narysować, to abstrakcja. Wszystko, czego nie możesz narysować, jest bezużyteczne.

(Ale jak narysować te dwa zdania?

Czy bezużyteczne będzie powiedzieć, że wszystko jest bezużyteczne? Oto problem).

Antropomorfizm

To oczywiste, że nauka jest antropomorficzna.

Co może zrobić wąż, by nie można było nazwać jego czynu wężowym?

Każdy czyn człowieka jest czynem człowieczym. (A nauka jest czynem człowieka).

Jest tak wielki, jak chcemy go zobaczyć, i tak mały, jak chcemy go zobaczyć.

(W odpowiednim zwierciadle zobaczysz ogromną postać, ale jeśli zmienisz swoją pozycję oraz położenie i właściwości zwierciadła, będziesz mógł zobaczyć, jaki jesteś malutki.

Oczywiście sam nie podajesz swojego rozmiaru, odczytujesz go z linijki. Ale to ty wymyśliłeś linijkę).

Nienawiść, miłość i nauka

Można robić naukę z nienawiści do sprawy albo do grupy ludzi.

Można robić naukę z miłości do sprawy albo do grupy ludzi.

Z nienawiści albo z miłości można osiągnąć identyczny wynik naukowy.

Kłamstwo i prawda

To organizm – i jego układy odrzucania i przyciągania – decydują, czy coś jest prawdziwe, czy fałszywe.

Kłamstwo jest odrzucane przez mój organiczny układ wykrywający prawdę.

Powiedzenie zatem, że kłamstwo to kłamstwo, wydaje się przesadą.

Historia nauk (1)

Historia nauk zawsze jest nieco zacofana w zestawieniu z historią pragnień.

Sąd ten dobrze odzwierciedla metafora konia i wozu.

To tak, jakby konie były pragnieniem, a ciągnięty przez nie wóz nauką.

Jeśli konie odczepią się od wozu, to nabiorą szybkości, ale utracą społeczną użyteczność; społeczeństwo chce użyteczności, a nie ucieczki.

Ale najgorsze dzieje się z wozem – bez koni już się więcej nie poruszy.

Historia nauk (2)

Oczywiście to naukowiec swoim batem kieruje końmi i wozem.

Historia nauk (3)

Wchodząc na teren psychoanalizy, możemy powiedzieć, że dzieciństwo, przyjemności i lęki kontrolują bat naukowca.

Historia nauk (4)

Wchodząc na teren mistyki, możemy natomiast powiedzieć, że przeznaczenie rządzi dzieciństwem, przyjemnościami i lękami jednostki.

Historia nauk (5)

Badania naukowe zależą więc od Boga, Przypadku albo Przeznaczenia (czy jak go tam sobie chcemy nazwać).

Jednak mimo wszystko zależą również od rozumu.

Teoria śniegu

Wiemy, czym jest śnieg. Dzisiaj zachwyca. Bawimy się nim. Rozglądamy się i widzimy tylko jego biały kolor. Nasz świat jest zasypany śniegiem.

Wiemy zatem, czym jest śnieg. I wiemy, czym jest teoria
naukowa.

Tyle że zima nie trwa wiecznie.

Wymuszenie i ulotność (1)

Porozmawiajmy o złudzeniach.

To nie przymus rzeczy wobec naukowca narzuca tymczasową prawdę nauki.

To przymus naukowca wobec rzeczy narzuca tymczasową prawdę nauce.

Wymuszenie i ulotność (2)

Ponieważ łatwo jest zauważyć taką prawidłowość: to nie rzeczy są tymczasowe, ale badacze są tymczasowi.

Newton umarł, jak powszechnie wiadomo, ale rzeczy, które zobaczył, wciąż istnieją.

(I rzeczy, które zobaczył, oraz ich przemiany żywi nazywają teraz innymi słowami).

Uprawomocnienie i pokolenia

Prawdę określają obecnie żyjący.

Żywe pokolenie uprawomocnia naukę.

To oczywiste, że nie Einstein dowiódł prawdziwości teorii względności. To obecne pokolenie jej dowodzi, mówiąc, że dowód przedstawiony przez Einsteina jest słuszny.

W kwestii uprawomocnienia prawdy najistotniejsi nieżyjący naukowcy są mniej ważni niż najmniejszy z naukowców współczesnych.

To kwestia opowiadania historii: ty znasz koniec (obecny) filmu. Oni umarli w połowie.

Najmniejszy i wielki

Do najmniejszych rzeczy nauka dokłada rzeczy wielkie.

Do największych – dokłada małe.

Sceptycyzm i wiara

Sceptyczny jak sceptycy, wierzący jak wierzący.

Ta połowa, która idzie naprzód, to wierzący, a połowa, która potwierdza, to sceptycy.

Ale doskonałym naukowcem jest też ogrodnik: wierzy, że piękno jest wiedzą.

(Piękna osoba ma sekret. Coś odkryła).

Piękno i nauka

Uczynienie pięknym to kolejna metoda naukowa. Piękno to jeden z krzyków eureka.

Badanie i nierównowaga

Wychylcie się w stronę przyszłości: na krawędzi tylko stopy dotykają ziemi, głowa ucieka naprzód.

Badanie bez nierównowagi to chodzenie po bagnie: ktoś się utopi.

Nowe i specjaliści

Dołożysz coś do Świata 1 – czy to będzie dyscyplina naukowa, czy tylko idea – jedynie wtedy, gdy przyniesiesz coś ze Świata 2.

Mówiąc innymi słowy i w sposób oczywisty, zachęcający do pójścia naprzód:

Nic, co należy do Świata 1, nie jest nowe dla Świata 1.

Chcesz przynieść sobie coś nowego? Wyjdź z siebie.

Chcesz wprowadzić coś nowego do tego kwadratowego pudełka o wymiarach 1 metr na 1 metr?

No to poszukaj czegoś poza nim.

Oto oczywiste założenie badania.

Jak zatem zrozumieć specjalistów?

Codzienność

Głębokie konsekwencje nauki można zaobserwować w zwyczajach pani domu, sześcioletniego dziecka albo umierającego starca.

Obserwuj zwyczaje społeczeństwa, a zobaczysz, do jak niesamowitych rzeczy doszło.

Gdy grzmi, najpierw dociera światło. Dopiero potem słychać dźwięk.

Rzeka

Jaka część wiedzy mi wystarcza, żeby być szczęśliwym?

Jaka część wiedzy mi wystarczy, żeby uszczęśliwić innych?

Czy to, co z nauki istnieje poza tymi dwoma częściami, jest bezużyteczne?

(I po której stronie rzeki się znajdujesz?)

Klasyfikacja

Klasyfikowanie to jednogłośna poezja.

(A zatem bezużyteczna dla jednostki).

Język

Język używa nauki, żeby osiągnąć iluzję prawdy, tak jak język wykorzystuje sztukę, żeby osiągnąć iluzję pewnego piękna.

Głupi

Jedynym sposobem myślenia, to znaczy pójścia naprzód, jest być nieprecyzyjnym, niedokładnym w odniesieniu do pomyślanego.

Kto w kłótni oskarża drugiego słowami:

– Oto kolejna zmiana w odniesieniu do tego, co szanowny pan oznajmił poprzednio.

Kto tak mówi, oskarża siebie samego.

Imitacja

Jeśli myślenie teraz jest takie samo, jak już raz pomyślane, nie jest to myślenie, lecz naśladowanie.

– Ty nie myślisz, imitujesz.

Oto nieprzyjemna obelga.

Przedmioty

Kto broni obiektywności w nauce, usuwa siebie jako podmiot i jest z tego dumny – uważa to za niezbędne dla metody.

Jednakże są ludzie, którzy nie wierzą w naukę tworzoną przez przedmioty.

Szklanka

Przedmiot nie bada.

Weźmy na przykład szklankę: albo wlewa się w nią wodę, wino czy inny płyn, albo upuszcza się ją na podłogę.

Przyrządy badawcze

Żadne narzędzie badawcze nie jest odpowiedzią w formie i w funkcji na Tajemnice Świata.

Każde narzędzie badawcze jest odpowiedzią na potrzeby badacza.

Narzędzia i tajemnica

Młotek badacza nie wbija gwoździ Tajemnicy Świata, wbija gwoździe samej głowy badacza.

(A także jego serca).

Znudzenie

Czy nieszczęśliwy badacz naukowy jest dobrym badaczem?

Czy zakochany badacz naukowy jest dobrym badaczem?

– To dwa różne problemy – powie znudzony człowiek.

Naturalnie ten człowiek znudzony nie zostanie dobrym badaczem.

Radość i smutek

Jaki jest związek pomiędzy szczęściem i metodologią?

Czy istnieją szczęśliwe metody naukowe?

Czy istnieją smutne metody naukowe?

Zaryzykuję twierdzenie, że tak.

Hipoteza

Radość to katalizator doświadczenia naukowego; smutek to inhibitor.

Smutek krępuje. Jak smutny człowiek może cokolwiek odkryć?

Tylko człowiek radosny ryzykuje.

Smutek jest antynaukowy.

Szanowny pan

Szanowny pan nie stosuje właściwie metodologii naukowej.

Bo szanowny pan jest smutny.