Fejk. Kłamstwa, w które wierzymy - ebook

W godzinie przed zmierzchem

Za­le­ży nam, żeby wie­dzieć, co się dzie­je w ogrom­nym i nie­ustan­nie zmie­nia­ją­cym się świe­cie. I chce­my to wie­dzieć od razu.

Jesz­cze kil­ka lat temu, aby zdo­być in­for­ma­cje, mu­sie­li­śmy wyjść z domu na uli­cę, pójść do kio­sku i ku­pić na­szą ulu­bio­ną ga­ze­tę. Ewen­tu­al­nie mo­gli­śmy zo­stać w domu i po­cze­kać na naj­bliż­szą emi­sję pro­gra­mu in­for­ma­cyj­ne­go w te­le­wi­zji. Albo po­krę­cić gał­ką ra­dio­od­bior­ni­ka, żeby zła­pać ja­kąś sta­cję na­da­ją­cą ser­wis wia­do­mo­ści. W każ­dym ra­zie, jesz­cze ja­kiś czas temu to my mu­sie­li­śmy w taki czy inny spo­sób wy­ru­szyć na po­szu­ki­wa­nie.

To samo mo­że­my zro­bić i dziś, ale jest bar­dziej praw­do­po­dob­ne, że wia­do­mo­ści będą nas szu­kać same. Dzię­ki urzą­dze­niom, któ­re no­si­my w kie­sze­niach, in­for­ma­cje mogą do­trzeć do nas wszę­dzie, gdzie je­ste­śmy. Naj­waż­niej­sze wy­da­rze­nia dnia, a tak­że te znacz­nie mniej waż­ne, po­zna­je­my nie­mal bez­wied­nie. A w tym przy­tła­cza­ją­cym nie­raz za­le­wie in­for­ma­cji mo­że­my na­po­tkać pe­wien szcze­gól­ny ro­dzaj wia­do­mo­ści i to jemu jest po­świę­co­na ta książ­ka. Cho­dzi o tak zwa­ne fake news, fał­szy­we wia­do­mo­ści, któ­re mogą się oka­zać bar­dzo nie­bez­piecz­ne, po­nie­waż zmie­nia­ją na­sze za­cho­wa­nia, wpły­wa­ją na na­sze de­cy­zje i mogą spra­wić, że znaj­dzie­my się w ry­zy­kow­nej sy­tu­acji. Za­sta­no­wi­my się, skąd się bio­rą, co spra­wia, że są tak pod­stęp­ne, i po­sta­ra­my się od­kryć, czy ist­nie­ją spo­so­by na bro­nie­nie się przed nimi, zwłasz­cza kie­dy sur­fu­je­my w in­ter­ne­cie.

Są tacy, któ­rzy twier­dzą, że sieć jest w na­szych cza­sach głów­ną przy­czy­ną ze­psu­cia, któ­re za­czy­na się od bru­ta­li­za­cji ję­zy­ka. Uwa­ża­ją oni, że trze­ba ko­niecz­nie zor­ga­ni­zo­wać ma­so­wą uciecz­kę z in­ter­ne­tu, a zwłasz­cza z me­diów spo­łecz­no­ścio­wych. Inni zaś utrzy­mu­ją, że sieć sta­no­wi wir­tu­al­ną prze­strzeń, w któ­rej lu­dzie mogą się spo­ty­kać, wy­mie­niać idee, uczyć się od sie­bie na­wza­jem i do­brze się ba­wić.

Aby się uczyć i do­brze ba­wić, mu­si­my po­ru­szać się w śro­do­wi­sku, któ­re ma jed­ną istot­ną ce­chę: daje moż­li­wość po­peł­nie­nia błę­du. Tyle tyl­ko, że przy ak­tu­al­nym kształ­cie sie­ci in­ter­ne­to­wej błąd po­peł­nio­ny pod­czas sur­fo­wa­nia wią­że się ze zbyt du­żym ry­zy­kiem. Wy­star­czy lek­ko­myśl­nie po­dać swo­je dane oso­bo­we, aby wpa­ko­wać się w kło­po­ty.

Ży­je­my w mo­men­cie przej­ścio­wym. Tech­no­lo­gia nie­ustan­nie ewo­lu­uje, a my za jej po­mo­cą re­wo­lu­cjo­ni­zu­je­my nasz spo­sób my­śle­nia i wy­ra­ża­nia sie­bie. Na przy­kład co­raz bar­dziej ulot­na sta­je się idea gra­ni­cy pań­stwo­wej, a wy­zwa­nia sto­ją­ce przed ludz­ko­ścią są co­raz bar­dziej zło­żo­ne. I wie­le z tych wy­zwań na­po­ty­ka­my wła­śnie w in­ter­ne­cie.

Wie­rzę, że ży­je­my w okre­sie schył­ko­wym pew­nej epo­ki. I że naj­praw­do­po­dob­niej tak­że sieć in­ter­ne­to­wą w tym kształ­cie, jaki obec­nie zna­my, cze­ka głę­bo­ka prze­mia­na. My, lu­dzie, dzia­ła­my w świe­cie, zmie­nia­my go, na­da­je­my mu inny kształt i być może wła­śnie do­tar­li­śmy do punk­tu, w któ­rym bę­dzie­my bu­do­wać go na nowo.

Cho­ciaż fał­szy­we in­for­ma­cje są zja­wi­skiem tak sta­rym jak ludz­kość, dzi­siej­sze fake news uświa­da­mia­ją nam, że świat jest w kry­zy­sie i co­raz trud­niej od­róż­nić praw­dę od fał­szu. O tym wła­śnie jest książ­ka, któ­rą trzy­ma­cie w dło­niach: o re­la­cji po­mię­dzy praw­dą a kłam­stwem. Ale za­nim do tego przej­dzie­my, po­zwól­cie, że opo­wiem wam pew­ną hi­sto­rię. Po­zwo­li nam ona roz­grzać sil­ni­ki przed wy­ru­sze­niem w dłu­gą i eks­cy­tu­ją­cą po­dróż. I po­mo­że za­nu­rzyć się w at­mos­fe­rze, któ­rą prze­nik­nię­ta jest ta ta­jem­ni­cza kra­ina, oswo­ić się z kra­jo­bra­zem za­wie­szo­nym po­mię­dzy rze­czy­wi­sto­ścią a wy­my­słem, z dżun­glą, w któ­rej może wszyst­ko jest praw­dą, a może nic nią nie jest. Hi­sto­ria, któ­rą chcę wam opo­wie­dzieć, roz­gry­wa się w od­le­głej epo­ce na wy­spie Van­co­uver w Ka­na­dzie. Jak każ­da po­rząd­na hi­sto­ria, ta rów­nież ma swo­je­go pro­ta­go­ni­stę, któ­re­go nie za­wa­ham się na­zwać bo­ha­te­rem z praw­dzi­we­go zda­rze­nia. Jego imię brzmi Qu­esa­lid.Quesalid

Czarownik, który nie wierzył w czary

Sza­man Qu­ita­no tań­czył przy sza­lo­nym bi­ciu bęb­nów. Wszy­scy miesz­kań­cy wio­ski zgro­ma­dzi­li się wo­kół nie­go, ko­ły­sząc się w rytm mu­zy­ki. W środ­ku utwo­rzo­ne­go przez nich krę­gu, na roz­cią­gnię­tej na zie­mi ma­cie le­ża­ła Qu­en­sa­sha, sta­rusz­ka, któ­ra od kil­ku dni uskar­ża­ła się na sil­ne bóle brzu­cha.

Tyl­ko jed­na oso­ba w pierw­szym rzę­dzie sta­ła nie­ru­cho­mo z za­ło­żo­ny­mi rę­ka­mi i py­ta­ła samą sie­bie: „Czy to, co się tu te­raz dzie­je, to praw­da czy fałsz? Czy ten przy­stro­jo­ny w pió­ra czło­wiek z po­ma­lo­wa­ną twa­rzą po­tra­fi ule­czyć moją mat­kę przy po­mo­cy tań­ca?”.

Te py­ta­nia za­da­wał so­bie Qu­esa­lid, syn Qu­en­sa­shy. Miał za­le­d­wie dzie­sięć lat i był bar­dzo by­strym i in­te­li­gent­nym chło­pa­kiem. Na­le­żał do Kwa­kiu­tlów, ple­mie­nia sil­nych i twar­dych lu­dzi, któ­rzy od nie­pa­mięt­nych cza­sów miesz­ka­li w dłu­gich drew­nia­nych do­mach na wy­spie Van­co­uver na Oce­anie Spo­koj­nym, tuż przy pół­noc­no-za­chod­nim brze­gu Ame­ry­ki. Pro­wa­dzi­li spo­koj­ne ży­cie, a kie­dy ktoś z nich cho­ro­wał, do­brze wie­dzie­li, co ro­bić. Po­sy­ła­li po Qu­ita­na, sza­ma­na miesz­ka­ją­ce­go na sta­łym lą­dzie. Kwa­kiu­tlo­wie we­zwa­li go i po­pro­si­li o uzdro­wie­nie Qu­en­sa­shy. Kil­ka dni póź­niej męż­czy­zna przy­pły­nął na wy­spę, na po­kła­dzie swo­jej ło­dzi i zo­stał bar­dzo uro­czy­ście przy­wi­ta­ny. Naj­pierw za­żą­dał da­rów. Po­tem przy­go­to­wał się do ry­tu­ału. Tam­tej nocy, gdy go od­pra­wiał, Qu­esa­lid na­wet na chwi­lę nie od­ry­wał od nie­go wzro­ku, prze­ko­na­ny, że w każ­dym ge­ście i sło­wie cza­row­ni­ka kry­je się ja­kaś sztucz­ka.

W pew­nym mo­men­cie uzdro­wi­ciel prze­rwał ta­niec. Sze­ro­ko ge­sty­ku­lu­jąc, z na­tchnie­niem na twa­rzy, przy­klęk­nął obok cho­rej ko­bie­ty. Za­krzyk­nął coś w stro­nę nie­ba, a po­tem po­chy­lił gło­wę nad jej brzu­chem. Po­tem ze­rwał się na nogi, sze­ro­ko otwo­rzył usta, wy­cią­gnął ję­zyk i po­ka­zał coś ma­łe­go i za­krwa­wio­ne­go. Chwy­cił przed­miot pal­ca­mi i po­ka­zał zgro­ma­dzo­nym.

– To jest cho­ro­ba Qu­en­sa­shy, któ­rą wła­śnie wy­ssa­łem z jej cia­ła! – krzyk­nął i w pod­sko­kach po­biegł do ognia, by spa­lić tę dziw­ną rzecz.

Pa­trząc na to przed­sta­wie­nie, Qu­esa­lid po­czuł nie­wy­mow­ne obu­rze­nie. Czy to moż­li­we, żeby nikt z obec­nych nie zda­wał so­bie spra­wy, że to ab­sur­dal­na in­sce­ni­za­cja i nic wię­cej? Jed­nak w tej sa­mej chwi­li Qu­en­sa­sha pod­nio­sła się z zie­mi. Uśmie­cha­ła się. Zo­sta­ła uzdro­wio­na. Na­tych­miast ze­bra­ło się całe ple­mię, aby to uczcić. Tań­ce trwa­ły przez całą noc. Qu­ita­no był trak­to­wa­ny pra­wie jak bóg. O brza­sku wie­ko­wy sza­man wsiadł do wy­peł­nio­nej dro­go­cen­ny­mi da­ra­mi ło­dzi i po­wo­li znik­nął za ho­ry­zon­tem.

Qu­esa­lid był szczę­śli­wy z po­wo­du na­głe­go wy­zdro­wie­nia mat­ki, ale coś mu mó­wi­ło, że nie mia­ło ono nic wspól­ne­go z tań­cem cza­ro­dzie­ja. Wąt­pli­wo­ści gry­zły go jak kor­nik drze­wo, żło­bi­ły w jego umy­śle dłu­gie ko­ry­ta­rze. Jak człon­ko­wie jego ple­mie­nia mo­gli wie­rzyć w te głu­pie prze­są­dy? Ale czy to na­praw­dę były tyl­ko prze­są­dy?

Za­czął ca­ły­mi dnia­mi włó­czyć się sa­mot­nie i bez kon­kret­ne­go celu, po­grą­żo­ny w roz­my­śla­niach. Każ­de­mu zda­rza­ją się ta­kie sta­ny. Wie­lu lu­dzi wy­bie­ra się wte­dy na spa­cer i nie­rzad­ko za­trzy­mu­ją się do­pie­ro nad brze­giem rze­ki, je­zio­ra lub – znacz­nie czę­ściej – na por­to­wym na­brze­żu albo na molo. Chcą być jak naj­bli­żej mo­rza, nie za­nu­rza­jąc w nim stóp. Nie­po­ję­ta jest siła wody, że po­tra­fi tak przy­cią­gać i wy­ci­szać lu­dzi. Tak wła­śnie było z Qu­esa­li­dem: je­dy­nie pa­trząc na oce­an, po­tra­fił upo­rząd­ko­wać swo­je my­śli. Aż pew­ne­go dnia, kie­dy znów sta­nął twa­rzą w twarz z ogro­mem oce­anu, po­sta­no­wił wy­pły­nąć. Wsiadł do ka­noe, po raz ostat­ni spoj­rzał na wio­skę i chwy­cił za wio­sło. Już miał od­bić od brze­gu, gdy zo­ba­czył, że za­nu­rzo­ne w wo­dzie do po­ło­wy pió­ro wio­sła wy­glą­da tak, jak­by było zła­ma­ne. Mało bra­ko­wa­ło, a dał­by się zwieść po­zo­rom. Za­nu­rzył wio­sło raz jesz­cze, ode­pchnął się moc­no i wy­pły­nął. Chciał się udać na po­szu­ki­wa­nie sza­ma­nów, wy­py­tać każ­de­go z nich po ko­lei i do­wie­dzieć się, kim są: uzdro­wi­cie­la­mi czy spraw­ny­mi oszu­sta­mi. W tym ostat­nim przy­pad­ku go­tów był ich zde­ma­sko­wać.

Kie­dy do­pły­nął do sta­łe­go lądu, na­tra­fił na małą wio­skę. Po­pro­sił o przy­ję­cie przez miej­sco­we­go sza­ma­na i gdy przed nim sta­nął, za­sy­pał go py­ta­nia­mi.

– Na czym po­le­ga­ją two­je cza­ry? – py­tał. – Jak się ich na­uczy­łeś? A przede wszyst­kim, czy to praw­da, czy po pro­stu sztucz­ka?

Sza­man był ol­brzy­mim, dzi­ko wy­glą­da­ją­cym męż­czy­zną o ciem­nej skó­rze. Całe cia­ło i twarz miał po­kry­te ta­tu­aża­mi i był pra­wie cał­kiem łysy, nie li­cząc jed­ne­go ko­smy­ka wło­sów sple­cio­nych z tyłu gło­wy. Na­tych­miast po­czuł sym­pa­tię do Qu­esa­li­da.

– Je­śli chcesz, mo­żesz ze mną zo­stać – po­wie­dział do nie­go głę­bo­kim gło­sem. – Na­uczę cię wszyst­kie­go, co wiem, pod wa­run­kiem, że do­cho­wasz ta­jem­ni­cy.

Qu­esa­lid się zgo­dził. Zo­stał z sza­ma­nem przez czte­ry lata. W tym cza­sie po­znał ar­ka­na ma­gii ma­ją­cej moc uwal­nia­nia cho­rych od cier­pie­nia. Więk­szość ry­tu­ałów sta­no­wi­ły ilu­zjo­ni­stycz­ne sztucz­ki. Na­le­ża­ło wie­dzieć, jak się ubie­rać i ma­lo­wać, znać pie­śni i umieć tań­czyć, od­gry­wać stan na­tchnie­nia i prze­ko­nu­ją­co uda­wać omdle­nie. Qu­esa­lid na­uczył się rów­nież kil­ku bar­dziej po­ży­tecz­nych umie­jęt­no­ści. Na przy­kład, jak asy­sto­wać przy po­ro­dzie lub jak osłu­chi­wać klat­kę pier­sio­wą cho­re­go. W koń­cu po­znał naj­bar­dziej skry­wa­ną ta­jem­ni­cę: przed uzdra­wia­niem pa­cjen­ta sza­man ukry­wał w ką­ci­ku ust małą kul­kę z pie­rza. W kul­mi­na­cyj­nym mo­men­cie ry­tu­ału ro­bił so­bie małą ranę w ja­mie ust­nej, na przy­kład lek­ko przy­gry­za­jąc ję­zyk. Na­stęp­nie po­chy­lał się nad pa­cjen­tem i uda­wał, że wy­sy­sa z jego cia­ła drę­czą­ce go „zło”. Po­tem po­zo­sta­wa­ło już tyl­ko w od­po­wied­nim cza­sie wy­pluć za­krwa­wio­ną kul­kę i uro­czy­ście ogło­sić po­szko­do­wa­ne­mu i zgro­ma­dzo­nym, że cho­ro­ba zo­sta­ła po­ko­na­na.

„Ta cała ma­gia to zwy­czaj­na ku­glar­ska sztucz­ka”, po­my­ślał Qu­esa­lid, „to wiel­kie kłam­stwo, więk­sze na­wet, niż mi się wy­da­wa­ło”.

Po­że­gnał się z sza­ma­nem, po­dzię­ko­wał za ujaw­nie­nie ta­jem­nic jego pro­fe­sji i udał się na brzeg oce­anu. Nie wol­no mu było wy­ja­wić lu­dziom tego, co od­krył, ale przy­naj­mniej zdo­łał do­wie­dzieć się, jak się rze­czy mają. Wró­ci do domu i bę­dzie żył wol­ny od swo­jej ob­se­sji i świa­do­my praw­dy, po­sta­no­wił.

Jed­nak nie był już wol­ny. Kie­dy Kwa­kiu­tlo­wie zo­ba­czy­li, jak pod­pły­wa do wio­ski w swo­im ka­noe, wy­bie­gli mu ra­do­śnie na­prze­ciw. Jego lud zdą­żył się już do­wie­dzieć, że ten mło­dy i przed­się­bior­czy chło­pak zo­stał sza­ma­nem. Kil­ka dni póź­niej do jego cha­ty za­pu­ka­ła ko­bie­ta, bła­ga­jąc, by uzdro­wił jej cór­kę. Przez wie­le dni dziew­czy­na cier­pia­ła na strasz­li­we bóle gło­wy i rzu­ca­ła się na swo­im po­sła­niu, wy­krzy­ku­jąc imię Qu­esa­li­da. Po­wie­dzia­ła, że wi­dzia­ła go we śnie i że tyl­ko on może ją uzdro­wić. Qu­esa­lid od­mó­wił przy­ję­cia da­rów, któ­re ko­bie­ta chcia­ła mu ofia­ro­wać, ale zgo­dził się przyjść do jej cór­ki.

„Zro­bię to, cze­go się na­uczy­łem, na­wet je­śli w to nie wie­rzę” – po­wie­dział so­bie. „Może gdy lu­dzie zo­ba­czą moją po­raż­kę, zro­zu­mie­ją, że ta cała ma­gia to tyl­ko zwy­kłe szal­bier­stwo”.

Wy­ko­nał nad dziew­czy­ną wszyst­kie po­zna­ne gu­sła, włącz­nie ze sztucz­ką za­krwa­wio­nej kul­ki. Był naj­zu­peł­niej świa­do­my, że jest ak­to­rem w try­wial­nej far­sie. Jed­nak na za­koń­cze­nie ry­tu­ału dziew­czy­na wsta­ła i za­czę­ła tań­czyć. Cho­ra zo­sta­ła uzdro­wio­na. Qu­esa­lid po­my­ślał: „Ta dziew­czy­na od­zy­ska­ła zdro­wie, po­nie­waż moc­no wie­rzy­ła w to, co się jej przy­śni­ło. Nie ma w tym żad­nej mo­jej za­słu­gi”.

Wieść o Qu­esa­li­dzie, uzdro­wi­cie­lu, ro­ze­szła się po ca­łej wy­spie. Przed jego drew­nia­ną cha­tą wy­sta­wa­ły dłu­gie ko­lej­ki ko­biet i męż­czyzn do­tknię­tych prze­róż­ny­mi do­le­gli­wo­ścia­mi. I wszy­scy ofe­ro­wa­li mu dary w za­mian za od­pra­wie­nie nad nimi ry­tu­ału. Jed­nak Qu­esa­lid, nie chcąc czer­pać zy­sków z tej far­sy, wsiadł po­now­nie do swo­je­go ka­noe i od­pły­nął z ro­dzin­nej wsi.

Kie­dy do­tarł na sta­ły ląd, ukrył ka­noe wśród przy­brzeż­nej ro­ślin­no­ści i ru­szył pro­sto przed sie­bie w las, tam gdzie go oczy po­nio­sły. Po zmierz­chu do­tarł na skraj wiel­kiej po­la­ny peł­nej lu­dzi, oświe­tlo­nej mnó­stwem po­chod­ni. Po­środ­ku po­la­ny kil­ku sza­ma­nów tań­czy­ło wo­kół cho­rych le­żą­cych na zie­mi. Jed­nak nie po­chy­la­li się nad cia­ła­mi ani nie wy­cią­ga­li ni­cze­go z ust. Ogra­ni­cza­li się do wy­plu­cia odro­bi­ny śli­ny na dłoń i po­ka­za­nia jej tłu­mo­wi. Ale po za­koń­cze­niu tań­ca cho­rzy da­lej le­że­li na zie­mi, tak samo obo­la­li i bez­sil­ni.

„To jest jesz­cze bar­dziej fał­szy­we i nie­uczci­we uzdra­wia­nie, niż to, któ­re­go ja się na­uczy­łem. Ci sza­ma­ni na­wet nie uda­ją, że wy­sy­sa­ją przy­czy­nę cho­ro­by”.

Roz­po­znał go ktoś z tłu­mu.

– Ty je­steś Qu­esa­lid, po­tęż­ny sza­man. Bła­gam, ty uzdrów na­szych cho­rych!

Sły­sząc tę roz­pacz­li­wą proś­bę, Qu­esa­lid nie wy­co­fał się.

„Zro­bię to, cze­go się na­uczy­łem, na­wet je­śli w to nie wie­rzę. Może w ob­li­czu mo­jej po­raż­ki inni rów­nież zro­zu­mie­ją, że to tyl­ko sztucz­ki”, po­wie­dział so­bie, wcho­dząc do środ­ka krę­gu, aby wy­ko­nać swo­je zwy­kłe tań­ce za­koń­czo­ne obo­wiąz­ko­wym fi­na­łem z za­krwa­wio­ną kul­ką.

Tak­że i tym ra­zem uzdro­wie­ni cho­rzy pod­nie­śli się z zie­mi o wła­snych si­łach. Na ten wi­dok lu­dzie zwy­my­śla­li i prze­pę­dzi­li po­zo­sta­łych sza­ma­nów, któ­rzy schro­ni­li się w le­sie. Qu­esa­lid po­my­ślał: „Ich me­to­dy były ta­kim sa­mym oszu­stwem jak moje. A jed­nak moje kłam­stwo dzia­ła le­piej”.

Po­ko­na­ni sza­ma­ni uda­li się do sta­re­go i sza­no­wa­ne­go Qu­ita­na, tego sa­me­go, któ­ry wie­le lat wcze­śniej uzdro­wił Qu­en­sa­shę. Do­wie­dziaw­szy się, co się sta­ło, Qu­ita­no po­sta­no­wił rzu­cić wy­zwa­nie aro­ganc­kie­mu mło­dzień­co­wi, któ­re­mu za­czę­to już od­da­wać nie­mal bał­wo­chwal­czą cześć.

Przy­szedł do wio­ski i w obec­no­ści wszyst­kich za­wo­łał:

– Tej nocy przy­nie­ście do lasu swo­ich nie­ule­czal­nie cho­rych i umie­ra­ją­cych!

Na­stęp­nie zwró­cił się do Qu­esa­li­da:

– Przyjdź i ty. Zo­ba­czy­my, kto z nas jest praw­dzi­wym sza­ma­nem!

Qu­esa­lid z ra­do­ścią przy­jął wy­zwa­nie: w koń­cu obaj zo­sta­ną zde­ma­sko­wa­ni. Qu­ita­no sto­so­wał prze­cież te same sztucz­ki co on, włącz­nie z za­krwa­wio­ną kul­ką. Lu­dzie w koń­cu zda­dzą so­bie spra­wę, że obaj są tyl­ko oszu­sta­mi. A on, nie zdra­dza­jąc obiet­ni­cy zło­żo­nej swo­je­mu na­uczy­cie­lo­wi, po­mo­że im po­znać praw­dę.

Tam­tej nocy w le­sie po­ło­żo­no na zie­mi obok sie­bie dzie­siąt­ki cier­pią­cych osób. Qu­ita­no jako pierw­szy roz­po­czął swój ta­niec, pe­łen ma­łych kro­ków i wiel­kich te­atral­nych ge­stów. Na­stęp­nie po­chy­lił się nad każ­dym z cho­rych i jak zwy­kle wy­jął z ust krwa­wą kul­kę.

– Oto zło, któ­re wy­ssa­łem z wa­szych ciał! – za­wo­łał i uro­czy­stym kro­kiem pod­szedł do ognia, by ją spa­lić.

Ale ża­den z cho­rych nie po­wstał. Kie­dy na­de­szła ko­lej Qu­esa­li­da, mło­dy sza­man z wiel­ką uwa­gą od­two­rzył iden­tycz­ny ta­niec i tak samo wy­cią­gnął z ust za­krwa­wio­ną kul­kę. Jed­nak tym ra­zem cho­rzy pod­nie­śli się z zie­mi. Wszy­scy zo­sta­li uzdro­wie­ni. Sta­ry Qu­ita­no ze spusz­czo­ną gło­wą znik­nął w le­sie.

Tej sa­mej nocy Qu­esa­lid usły­szał, jak ktoś puka do jego drzwi. Sta­ry Qu­ita­no wró­cił i bła­gał go:

– Pro­szę, wy­jaw mi swo­je se­kre­ty!

– Nie wiem nic po­nad to, co wiesz i ty – od­po­wie­dział Qu­esa­lid – i przy­czy­na, dla któ­rej moja ma­gia dzia­ła, a two­ja nie, rów­nież dla mnie sta­no­wi ta­jem­ni­cę.

Sta­rzec usiadł na zie­mi ze skrzy­żo­wa­ny­mi no­ga­mi. Scho­wał gło­wę w dło­niach i za­głę­bił się w roz­my­śla­niu.

– Wszy­scy z ca­łej mocy pra­gnie­my w coś wie­rzyć – ode­zwał się po dłuż­szej chwi­li. – Po­trze­bu­je tego na­sza du­sza, któ­ra rzą­dzi cia­łem. A kie­dy już nie wie­rzy­my w coś, to ogra­ni­cza­my się do wie­rze­nia w ko­goś.

Qu­esa­lid uważ­nie wy­słu­chał opi­nii Qu­ita­na. Czuł jed­nak, że do peł­ne­go zro­zu­mie­nia tych słów cze­goś mu jesz­cze bra­ku­je. Aż w koń­cu sta­ry sza­man do­dał:

– Oni nie wie­rzą w two­ją ma­gię. Oni wie­rzą w cie­bie.

Po­wie­dziaw­szy te sło­wa, Qu­ita­no znik­nął w le­sie i nikt go już wię­cej nie zo­ba­czył. A Qu­esa­lid w koń­cu za­czął ro­zu­mieć. Wszyst­kie te uzdro­wie­nia były moż­li­we dzię­ki śle­pe­mu za­ufa­niu, ja­kim ob­da­rzy­li go cho­rzy. Życz­li­wość wo­bec mło­de­go czło­wie­ka, któ­ry nie przyj­mo­wał da­rów w za­mian za swo­je sza­mań­skie dzia­ła­nia, ota­cza­ją­ca go do­bra ener­gia – to one le­czy­ły rany i od­da­la­ły cho­ro­by.

Qu­esa­lid wy­szedł z cha­ty, by się prze­spa­ce­ro­wać, jak za­wsze wte­dy, kie­dy mu­siał po­my­śleć. Zro­zu­mie­nie praw­dy za­ję­ło mu wie­le lat, te­raz mu­siał za­de­cy­do­wać, co da­lej: czy na­dal po­słu­gi­wać się fał­szem w służ­bie lu­dziom i ich roz­pacz­li­wej po­trze­by wia­ry w ba­śnie, czy też wy­ru­szyć po­now­nie w po­dróż bez ja­sno wy­zna­czo­ne­go celu. Po­dróż bez wąt­pie­nia wy­czer­pu­ją­cą, ale da­ją­cą na­dzie­ję, że pew­ne­go dnia do­pro­wa­dzi go bli­żej praw­dy.

Po raz ko­lej­ny Qu­esa­lid sta­nął nad brze­giem oce­anu. Pod­szedł tak bli­sko, jak to było moż­li­we bez wcho­dze­nia do wody. Jego ka­noe cze­ka­ło ukry­te w za­ro­ślach. Ze­pchnął je do wody. Tego wie­czo­ru mo­rze nie było spo­koj­ne. Ale po­sta­no­wił, że czas odejść. Wio­sło za­nu­rzo­ne w wo­dzie wy­glą­da­ło, jak­by było zła­ma­ne. Za­nu­rzył je głę­biej i po­ko­nał złu­dze­nie. Po raz ostat­ni spoj­rzał na wieś i wy­ru­szył przed sie­bie, aby szu­kać praw­dy.