Futro z czcigodnej padliny… Volksstück od Nestroya do Fassbindera - ebook

W publikacji autorka podejmuje temat rozwoju gatunku Volksstück ze szczególnym uwzględnieniem jej współczesnych kontynuacji w dramaturgii niemieckojęzycznej XX w. Nacisk kładzie przy tym zwłaszcza na refleksję dotyczącą XX-wiecznej odmiany gatunku - na realistyczny, zaangażowany dramat będący narzędziem społecznej krytyki. Jednocześnie Czytelnik ma szansę zapoznać się ze znaną, dotąd w Polsce jedynie w zarysie, historią XIX-wiecznej Volksstück i Volkstheater, które stanowią podłoże dla każdej późniejszej próby odniesienia do konwencji tego gatunku.

Dla niemieckojęzycznej literatury i teatru Volksstück (dosł. sztuka ludowa) to zdecydowanie więcej niż jedynie forma literacka, czy tradycja teatralna, to niemalże pewien sposób myślenia i egzystowania w sieci społecznych relacji. Ten niezwykle elastyczny gatunek, którego trwanie opiera się na szeroko pojętych „transfuzjach” zachodzących między teatrem a społeczeństwem, odzwierciedla złożoną sieć kulturowych powiązań i zależności. Innymi słowy, Volksstück to swego rodzaju fenomen kulturowy, stąd opisywanie jej jedynie z perspektywy stricte literaturoznawczej, bez uwzględniania szerszego kontekstu społecznego, politycznego, a nawet ekonomicznego, jest niemożliwe.

Ze Wstępu

Wstęp            7

I. VOLKSSTÜCK JAKO GATUNEK LITERACKI      11

1. Volksstück, czyli suma sprzeczności. Wprowadzenie do problematyki gatunku 11

1.1. Vox populi, vox dei. W poszukiwaniu ludu – w poszukiwaniu Volksstück            13

1.2. Przyjemne czy pożyteczne? Filozofii antynomii ciąg dalszy          21

2. Historyczny mélange 24

2.1. Hanswurst Super Star – bohater gotowy na wszystko        34

2.2. Niepojęte czary        39

2.3. Świat Nestroyem pisany      46

3. Sinusoida upadku i odnowy. Stań badań            57

3.1. Anzengruber vs operetka     58

3.2. Nad Izarą i Sprewą  65

3.3. Volksstück – sługa wielu panów     67

3.4. Brakujące ogniwo    71

3.5. Never ending story? 73

II. KRYTYCZNA VOLKSSTÜCK. PRÓBY ODNOWY GATUNKU W PIERWSZEJ POŁOWIE XX WIEKU     81

1. Tempo i przyjemność – wspaniałe straszne lata 20. 81

2. Krytyczne przedtakty. Pionierzy czy uzurpatorzy krytycznej Volksstück? 94

3. „Moją ojczyzną jest lud!” Ödön von Horváth – świadek koronny swoich czasów        105

3.1. (Anty-)Volksstück   109

3.1.1. Horváth Nestroyem podszyty(?). Dyskusje z tradycją        115

3.1.2. Bohater bez właściwości. Produkt – przedmiot – towar      118

3.1.3. Copy & past. Podmioty żargonem mówione           120

3.2. Zrób to sam – rozpoznaj sam siebie! Publiczność i katharsis 124

3.3. „Literacka radiologia”. (Anty-)Volksstück jako dramat społeczno-politycznej denuncjacji          126

3.3.1. Państwo – organ ścigania, fabryka ideologii           129

3.3.2. Filozofia inflacji      137

3.3.3. Opowieści z bestiarium, czyli drobnomieszczański kanibalizm      148

3.4. Śmieszne tragedie    157

4. Brechta dialektyka pana i niewolnika. Volksstück jako realistyczna sztuka dla ludu    162

4.1. Spostrzeżenia o Volksstück – recepty odnowiciela czy mikstury znachora? 164

4.2. (Nie)ideologiczna, (nie)polityczna komedia marksisty Brechta      171

4.2.1. „Kto kogo?” Heglowsko-leninowskie spartakiady pana i sługi       172

4.2.2. Sztuka dydaktyczna a burżuazyjna komedia dla ludu        179

III. NOWA VOLKSSTÜCK. DRAMAT PROWOKACJI DRUGIEJ POŁOWY XX WIEKU       185

1. „Sztuka jest martwa, nie zjadajcie tego trupa!” Rewolucyjne mariaże Volksstück        185

1.1. Volksstück – „…gatunek sam dla siebie”? 192

2. Replay team – wszystkie bękarty Fleißer i Horvátha      202

2.1. Widz – wolny strzelec z rogami. Martina Sperra polowania na jelenia 204

2.2. Rainer Werner Fassbinder – pesymistyczne kolaże, czyli trening dla intelektualisty         213

2.3. Franz Xaver Kroetz i Volksstück z bożej łaski? 222

3. Nibylandia-Austria. Teatr szoku na „Wyspie Błogosławionych”           234

3.1. Groteska-makabreska. Wolfgang Bauer i ludowy teatr okrucieństwa 238

3.2. Peter Turrini – teatr w centrum społeczeństwa        247

3.2.1. Austriackie ekshumacje       256

3.2.1.1. Szlachetne szlachtowanie w sto osiemdziesiąt uderzeń na minutę 259

3.2.1.2. (Nie)produktywne szczury   267

3.2.2. Normalne katastrofy            275

3.3. Felix Mitterer – „grający do kotleta”? 278

3.4. Werner Schwab i topienie ludu w chlewie  289

4. Telewizja – nowy teatr dla ludu? 299

Zakończenie  307

Zusammenfassung    319

Bibliografia   321

Nota bibliograficzna  339

Indeks osobowy        341