Galileusz. Heretyk, który poruszył wszechświat - ebook

WSTĘP

Sam jestem astrofizykiem i zawsze fascynowałem się postacią Galileusza. W końcu był on nie tylko twórcą nowożytnej astronomii i astrofizyki – tym, który uczynił ze starożytnej dziedziny obserwatorium największych sekretów Wszechświata i oszałamiających cudów – lecz także stanowił symbol walki o intelektualną wolność.

Wykorzystując prosty układ soczewek zamocowanych na obu końcach pustego cylindra, Galileusz zdołał zrewolucjonizować nasze rozumienie kosmosu i naszego w nim miejsca. Cztery stulecia później pojawia się bezpośredni potomek teleskopu Galileusza –kosmiczny teleskop Hubble’a.

W ciągu dziesięcioleci mojej pracy naukowej z teleskopem Hubble’a (do 2015 roku) często byłem pytany, co moim zdaniem czyni z niego jeden z ikonicznych, najbardziej rozpoznawalnych projektów w dziejach nauki. Udało mi się sformułować co najmniej sześć głównych przyczyn popularności teleskopu Hubble’a. Są to, w dowolnym porządku:

• Niesamowite obrazy uzyskiwane za pomocą kosmicznego teleskopu, nazwane przez jednego z dziennikarzy „kaplicą Sykstyńską epoki naukowej”.

• Faktyczne odkrycia naukowe, do których teleskop Hubble’a w znacznym stopniu się przyczynił – od określenia składu atmosfer planet spoza Układu Słonecznego po oszałamiające odkrycie, że tempo rozszerzania się Wszechświata rośnie.

• Dramatyczne losy teleskopu. Przekucie tego, co początkowo uważano za katastrofalne niepowodzenie – wada w lustrze teleskopu została odkryta kilka tygodni po jego wysłaniu na orbitę – w gigantyczny sukces.

• Pomysłowość naukowców i inżynierów połączona z odwagą astronautów, które pomogły przezwyciężyć ogrom trudności technicznych związanych z naprawianiem i usprawnianiem teleskopu na orbicie okołoziemskiej.

• Długowieczność teleskopu: został wysłany na orbitę w roku 1990 i w roku 2019 nadal świetnie spełnia swe zadanie.

• Niezwykle skuteczny program rozpowszechniania i popularyzacji, dzięki któremu wyniki badań dostarczane są naukowcom, publiczności i edukatorom w sposób wydajny, atrakcyjny i łatwy w odbiorze.

Zadziwiające, że gdy uważnie przyjrzałem się życiu i pracy Galileusza, zrozumiałem, że przywodzą one na myśl te same słowa kluczowe: obrazy, odkrycia, dramatyzm, pomysłowość, odwaga, długowieczność i rozpowszechnianie.

Po pierwsze, Galileusz tworzył zapierające dech w piersiach obrazy na podstawie prowadzonych przez siebie obserwacji powierzchni Księżyca. Po drugie, choć jego spektakularne odkrycia dotyczące Układu Słonecznego i Drogi Mlecznej nie dowodziły niezbicie słuszności kopernikańskiego modelu Wszechświata, w którym Ziemia krąży wokół Słońca, zdołały one niemal całkowicie podważyć geocentryczny Wszechświat ptolemejski.

Wreszcie dramatyczne koleje losu Galileusza, pomysłowość, jaką wykazywał się w eksperymentach mechanicznych, odwaga zademonstrowana w obronie swoich poglądów oraz ogromny sukces w rozpowszechnianiu swych odkryć i czynieniu ich dostępnymi, wreszcie to, że jego idee stały się fundamentem, na którym wzniesiony został gmach nowoczesnej nauki, stanowią główne powody, dla których Galileusz i jego dokonania zyskały nieśmiertelną sławę.

Można się zastanawiać, dlaczego czułem tak przemożną potrzebę napisania kolejnej książki o Galileuszu, skoro wydano już sporo znakomitych biografii i analiz jego prac. Powody do napisania książki były głównie trzy. Po pierwsze, rozumiałem, że bardzo niewiele znanych biografii napisanych zostało przez astronoma czy astrofizyka. Sądzę – a przynajmniej żywię nadzieję – że ktoś czynnie zaangażowany w badania astrofizyczne może podzielić się nowymi spostrzeżeniami nawet na ten, zdawałoby się, wyeksploatowany już temat. W książce tej szczególnie starałem się umiejscowić odkrycia Galileusza w kontekście współczesnej wiedzy, współczesnych idei i współczesnego klimatu intelektualnego.

Po drugie, i najważniejsze, jestem przekonany, że dzisiejsi czytelnicy będą zadziwieni tym, jak bardzo istotna historia Galileusza jest właśnie teraz. W świecie antynauki w kręgach władzy, gdy negacjoniści zajmują kluczowe stanowiska, gdzie dochodzi do niepotrzebnych konfliktów między nauką a religią, i wobec przekonania o coraz większym rozdźwięku między naukami ścisłymi a humanistycznymi, historia Galileusza służy przede wszystkim jako przypomnienie o znaczeniu wolności myśli. Jednocześnie skomplikowana osobowość Galileusza, osadzona w kontekście późnorenesansowej Florencji, stanowi doskonały przykład tego, że wszelkie osiągnięcia ludzkiego umysłu stanowią część tylko jednej kultury.

Wreszcie, po trzecie, wiele doskonałych, naukowych biografii zawiera fragmenty raczej hermetyczne lub zdecydowanie zbyt szczegółowe, nawet dla osób wykształconych w innych dziedzinach wiedzy. Moim celem było napisanie dokładnej, lecz względnie niedługiej i przystępnej książki o życiu i pracach tego fascynującego człowieka. W pewnej mierze staram się z pokorą podążać śladami Galileusza. Nalegał on na publikowanie wielu swych naukowych odkryć po włosku (zamiast po łacinie), by służyły wszystkim wykształconym, a nie tylko wąskiej elicie. Mam nadzieję uczynić to samo z historią Galileusza i z płynącym z niej niebywale ważnym przesłaniem.PRZYPISY

W roku 2021 – kiedy ukazuje się polski przekład tej książki, zdanie to pozostaje aktualne (przyp. red.).

Wydarzenie to zostało opisane dokładniej w rozdz. 5.

Biblia Tysiąclecia, Joz 10,12–13.

Tłumaczenie nieco poprawionego listu zamieszczono w: Finocchiaro 1989, s. 49–54. Zob. rozdz. 6.

Russell 2007, s. 531.

Born 1956.

Dobre omówienie wkładu Galileusza w: Gower 1997, s. 21.

Wölfflin 1950, cyt. także w: Machamer 1998.

Szczególnie interesujące dzieło to Santillana 1955, gdzie autor próbuje prześledzić rozwój umysłowy Galileusza.

Leonardo da Vinci, cyt. za: Nuland 2000.

Viviani 1717. Angielskie tłumaczenie, zawierające inne wczesne biografie, dokumenty i komentarze zob. Gattei 2019.

Vasari 1550.

Na temat zainteresowań muzycznych Galileusza zob. Fabris 2011.

Dobre opisy zamiłowania Galileusza do literatury i sztuki zob. Panofsky 1954 i Peterson 2011.

Krótkie, dobre podsumowanie okoliczności, w jakich działał Galileusz, zob. Machamer 1998. Doskonały opis kultury naukowej tych czasów zob. Camerota 2004.

Trend ten wyjaśniony jest dobrze w: Russell 2007.

Opisane zgrabnie w: Eisenstein 1983. Przekazywanie informacji omówiono w: Reeves 2014.

Michelet 1855, vol. 7–8, Renaissance et Réforme.

Einstein 1953.

Snow 1959. Wykład został wygłoszony 7 maja 1959 roku w Senate House w Cambridge. W roku 1963 Snow opublikował poszerzoną wersję zatytułowaną The Two Cultures: A Second Look, w której prezentuje większy optymizm co do zbudowania mostów pomiędzy obiema kulturami.

Wootton 2015, s. 16.

Brockman 1995. Pierwotnie opublikowane w 1991 roku na stronie Edge (edge.org).

Wigner 1960.