Geograficzno-polityczne uwarunkowania sytuacji Ukraińców, Łemków, Białorusinów i Litwinów w Polsce po 1944 roku - ebook

Praca jest poświęcona przemianom narodowościowym, jakie zachodziły w Polsce po 1944 r., ze szczególnym uwzględnieniem mniejszości narodowych i etnicznych wschodniej Polski, gdzie zmiany te, zwłaszcza w aspekcie terytorialnym i ilościowym, były bardzo dynamiczne i wewnętrznie silnie zróżnicowane. Po upływie kilkudziesięciu lat i licznych przekształceniach sytuacji politycznej i prawnej można pokusić się o zbadanie, w jaki sposób polityka państwa, zarówno w warunkach ustroju totalitarnego, jak i demokratycznego, wpływa na strukturę narodowościową. W jaki sposób system polityczny i jego zmiany warunkują relacje między większością a mniejszościami narodowymi? Jak w różnych okresach kształtowała się tożsamość narodowa oraz instytucjonalizacja działalności społecznej i kulturalnej mniejszości narodowych i etnicznych „skazanych” przez władze na rozproszenie i stopniową asymilację? Co było głównymi przyczynami zróżnicowanej sytuacji społeczno-politycznej omawianych mniejszości w okresie PRL? Czy zmiany ustrojowe, zapoczątkowane w 1989 r., umożliwiły w praktyce równoprawne funkcjonowanie poszczególnych mniejszości narodowych i etnicznych? W jaki sposób liderzy omawianych mniejszości postrzegają i oceniają obecną sytuację narodowości, które reprezentują? Tak sformułowane pytania są zasadniczymi problemami badawczymi podjętymi w niniejszej pracy.

1. Wstęp  7

1.1. Wyjaśnienia terminologiczne  9

1.2. Zakres pracy, cele i hipotezy badawcze  25

1.3. Metody badawcze  28

1.4. Literatura przedmiotu  31

2. Geneza i dzieje Ukraińców, Łemków, Białorusinów i Litwinów na ziemiach polskich do 1944 roku – zarys problematyki  39

2.1. Ukraińcy  39

2.2. Łemkowie  50

2.3. Białorusini  57

2.4. Litwini  64

2.5. Liczebność i rozmieszczenie Ukraińców, Łemków, Białorusinów i Litwinów na podstawie wyników międzywojennych spisów ludności  69

3. Sytuacja mniejszości ukraińskiej, łemkowskiej, białoruskiej i litewskiej w Polsce na tle przemian politycznych po 1944 roku  78

3.1. Pierwsze lata po II wojnie światowej – prześladowania, przesiedlenia, dyskryminacja  78

3.1.1. Przesiedlenia do ZSRR w latach 1944–1946  85

3.1.2. Sumaryczny spis ludności z 1946 roku  100

3.1.3. Akcja „Wisła”  101

3.1.4. Przełom lat 40. i 50. XX wieku  115

3.2. Sytuacja w latach 1952–1989 – podporządkowanie, kontrola, asymilacja  119

3.2.1. Zmiany polityczne w 1956 roku i ich wpływ na sytuację mniejszości narodowych  121

3.2.2. Dekada lat 60. XX wieku  135

3.2.3. Dekada lat 70. XX wieku  142

3.2.4. Dekada lat 80. XX wieku  146

3.3. Okres po 1989 roku – demokratyzacja, pluralizm, zmiany prawne  152

3.3.1. Nowe uwarunkowania prawne pierwszej dekady XXI wieku  154

3.3.2. Działalność polityczna i organizacyjna mniejszości  162

3.3.3. Szkolnictwo mniejszości narodowych  197

3.4. Stosunki międzypaństwowe w kontekście sytuacji mniejszości narodowych  208

4. Współczesne rozmieszczenie i liczebność Ukraińców, Łemków, Białorusinów i Litwinów w Polsce  237

4.1. Analiza wyników spisu powszechnego z 2002 roku  240

4.2. Analiza wyników spisu powszechnego z 2011 roku  287

4.3. Analiza porównawcza wyników spisów powszechnych z początku XXI wieku  300

5. Studium porównawcze sytuacji społeczno-politycznej Ukraińców, Łemków, Białorusinów i Litwinów w Polsce  309

6. Wnioski  325

Literatura  329

Od Redakcji  349

Aneks  351