Gleboznawstwo - ebook

Kompendium wiedzy o glebie opracowane według najnowszych kryteriów stosowanych w Polsce i na świecie.

Nowoczesny, ogólnopolski podręcznik gleboznawstwa. Zaprezentowano w nim wiadomości dotyczące genezy, budowy morfologicznej, właściwości oraz klasyfikacji przyrodniczej i użytkowej gleb. Omówiono nowoczesną metodykę oznaczania najważniejszych parametrów glebowych. Książka jest bogato ilustrowana (m.in. są fotografie najważniejszych typów gleb Polski).

W publikacji przedstawiono nową klasyfikację uziarnienia mineralnych utworów glebowych, opracowaną przez PTG (2009), które nawiązują ściśle do podziałów na frakcje i grupy granulometryczne stosowane powszechnie w literaturze międzynarodowej. Zaprezentowano również nowe zasady klasyfikacji przyrodniczej gleb. Systematyka gleb Polski (SgP 2011) jest oparta na kryteriach najczęściej stosowanych w taksonomiach gleb o zasięgu światowym, zalecanych oraz wykorzystywanych w krajach Unii Europejskiej.

Książka jest przeznaczona dla studentów kierunków: rolniczych, przyrodniczych, inżynierii kształtowania środowiska, ochrony środowiska, biologii, geografii, geodezji, architektury krajobrazu w ramach studiów licencjackich, magisterskich i doktoranckich oraz dla pracowników naukowych wyższych uczelni i instytutów badawczych.

Przedmowa XIII
1. Definicja i funkcje gleby w środowisku (krajobrazie) Andrzej Mocek

1.1. Definicja
1.2. Funkcje gleby

2. Geologiczne podstawy gleboznawstwa Jerzy Weber, Zbigniew Zagórski

2.1. Wprowadzenie
2.2. Miejsce Ziemi we Wszechświecie, jej powstanie i historia
2.3. Budowa Ziemi
2.4. Procesy geologiczne i cykl skalny
2.4.1. Magmatyzm
2.4.2. Metamorfizm
2.4.3. Wietrzenie
2.4.4. Erozja, transport, sedymentacja i diageneza
2.5. Podstawy mineralogii
2.5.1. Systematyka minerałów
2.5.2. Budowa i podział krzemianów
2.5.3. Charakterystyka najważniejszych minerałów skałotwórczych
2.5.4. Minerały ilaste i ich znaczenie
2.6. Skały magmowe
2.6.1. Budowa skał magmowych
2.6.2. Systematyka skał magmowych
2.6.3. Charakterystyka ważniejszych skał magmowych występujących w Polsce
2.7. Skały osadowe
2.7.1. Podział skał osadowych
2.7.2. Charakterystyka ważniejszych skał okruchowych luźnych
2.7.3. Charakterystyka ważniejszych skał okruchowych scementowanych
2.7.4. Charakterystyka ważniejszych skał pochodzenia chemicznego i organicznego
2.8. Skały metamorficzne
2.8.1. Budowa skał metamorficznych
2.8.2. Charakterystyka ważniejszych skał metamorficznych

3. Czynniki i procesy glebotwórcze Renata Bednarek, Stefan Skiba

3.1. Wprowadzenie
3.2. Wpływ poszczególnych czynników glebotwórczych na powstawanie i rozwój gleb
3.2.1. Organizmy żywe
3.2.2. Klimat
3.2.3. Materiały macierzyste (skały macierzyste)
3.2.4. Rzeźba terenu
3.2.5. Warunki wodne
3.2.6. Czas
3.2.7. Działalność człowieka
3.3. Istota procesu glebotwórczego i zjawiska składające się na proces glebotwórczy.
3.4. Elementarne (typologiczne) procesy glebotwórcze
3.4.1. Proces inicjalny
3.4.2. Proces darniowy
3.4.3. Proces brunatnienia
3.4.4. Proces lessiważu
3.4.5. Proces bielicowania
3.4.6. Proces rdzawienia
3.4.7. Proces glejowy
3.4.8. Proces torfienia
3.4.9. Proces murszenia
3.4.10. Proces wertylizacji
3.4.11. Proces ferralityzacji
3.4.12. Proces salinizacji (zasolenia)
3.4.13. Proces sołonizacji
3.4.14. Proces sołodyzacji

4. Morfologia gleb Cezary Kabała

4.1. Wprowadzenie
4.2. Pedon i profil glebowy
4.3. Główne poziomy glebowe (genetyczne)
4.3.1. Miąższość gleby
4.4. Barwa gleby
4.5. Oglejenie gleby
4.5.1. Identyfikacja oglejenia na podstawie barw redukcyjnych
4.5.2. Identyfikacja oglejenia na podstawie barw redukcyjnych i oksydacyjnych
4.6. Struktura gleby
4.6.1. Struktury proste (nieagregatowe)
4.6.2. Struktury agregatowe
4.6.2.1. Struktury sferoidalne
4.6.2.2. Struktury foremnowielościenne (blokowe)
4.6.2.3. Struktury wrzecionowate
4.6.2.4. Struktury dyskoidalne
4.6.2.5. Struktury soczewkowe
4.6.2.6. Stopień ukształtowania i trwałości struktury
4.6.3. Struktury włókniste
4.6.4. Stopnie rozkładu materiałów torfowych
4.6.5. Stopnie rozkładu materiału organicznego w poziomach ektopróchnicznych
4.7. Układ gleby
4.7.1. Układ gleby w stanie suchym
4.7.2. Układ gleby w stanie wilgotnym
4.8. Nagromadzenia i wytrącenia substancji
4.9. Zarys mikromorfologii gleb

5. Właściwości fizyczne gleb Wojciech Owczarzak, Ryszard Dębicki, Andrzej Mocek

5.1. Wprowadzenie
5.2. Gleba jako układ trójfazowy
5.3. Podział właściwości fizycznych gleb
5.4. Podstawowe właściwości fizyczne gleb
5.4.1. Skład granulometryczny gleb (uziarnienie)
5.4.1.1. Frakcje granulometryczne
5.4.1.2. Grupy granulometryczne
5.4.1.3. Zgodność klasyfikacji uziarnienia gleb i utworów mineralnych według PTG (2008 r.) ze standardem USDA
5.4.1.4. Kategorie ciężkości agrotechnicznej gleb według PTG (2008 r.)
5.4.1.5. Interpretacja wyników analizy składu granulometrycznego (uziarnienia)
5.4.1.6. Oznaczanie uziarnienia gleb w badaniach terenowych
5.4.2. Powierzchnia właściwa gleb
5.4.3. Gęstość gleb
5.4.3.1. Gęstość fazy stałej
5.4.3.2. Gęstość objętościowa
5.4.4. Wilgotność gleby
5.4.5. Porowatość gleb
5.4.5.1. Porowatość ogólna
5.4.5.2. Porowatość różnicowa
5.4.6. Plastyczność
5.4.7. Lepkość gleb
5.4.8. Zwięzłość gleb
5.4.9. Zmiany objętościowe gleby
5.4.9.1. Uwagi wstępne
5.4.9.2. Pęcznienie
5.4.9.3. Kurczliwość
5.4.9.4. Procesy mrozowe
5.4.10. Struktura gleb
5.4.10.1. Uwagi wstępne
5.5. Funkcjonalne właściwości fizyczne gleb
5.5.1. Obieg wody w przyrodzie
5.5.1.1. Źródła, rodzaje i postaci wody glebowej
5.5.1.2. Siły wiązania wody w glebie (potencjał wody glebowej)
5.5.1.3. Pojemność wodna gleby (retencja wodna)
5.5.1.4. Ruch wody w glebie
5.5.1.4.1. Infiltracja
5.5.1.4.2. Filtracja
5.5.1.4.3. Podsiąk kapilarny
5.5.1.5. Zapas wody glebowej
5.5.1.6. Gospodarka wodna gleby
5.5.1.6.1. Czynniki kształtujące gospodarkę wodną
5.5.1.6.2. Bilans wodny gleb
5.5.2. Powietrzne i cieplne właściwości gleb
5.5.2.1. Właściwości powietrzne
5.5.2.2. Właściwości cieplne

6. Właściwości chemiczne gleb Sławomir Gonet, Halina Smal, Józef Chojnicki

6.1. Wprowadzenie
6.2. Materia organiczna gleb
6.2.1. Podstawowe definicje, źródła i zawartość materii organicznej w glebach
6.2.2. Substancje humusowe
6.2.3. Funkcje i rola materii organicznej
6.3. Odczyn, kwasowość i właściwości buforowe gleb
6.4. Właściwości sorpcyjne gleb
6.5. Skład chemiczny gleby
6.5.1. Pierwiastki niezbędne do życia roślin
6.5.2. Makroskładniki (azot, fosfor, potas, wapń, magnez, siarka)
6.5.3. Mikroskładniki (żelazo, mangan, cynk, miedź, bor, molibden, kobalt, chlor)

7. Właściwości biologiczne i biochemiczne gleby Jan Kucharski, Wiesław Barabasz, Elżbieta J. Bielińska, Jadwiga Wyszkowska

7.1. Wprowadzenie
7.2. Drobnoustroje glebowe
7.2.1. Wirusy
7.2.2. Bakterie
7.2.3. Grzyby
7.2.4. Glony
7.3. Mezo- i makrofauna
7.4. Mikrobiologiczne przemiany materii organicznej w glebie
7.5. Mikrobiologiczne przemiany azotu glebowego
7.5.1. Wiązanie azotu
7.5.2. Amonifikacja
7.5.3. Immobilizacja
7.5.4. Nitryfikacja
7.5.5. Denitryfikacja
7.6. Mikoryza
7.7. Rola mikroorganizmów w przemianach fosforu, siarki, żelaza i manganu
7.8. Mikroorganizmy i enzymy glebowe jako bioindykatory jakości i zdrowotności gleby

8. Systematyka gleb Polski Jerzy Marcinek, Jolanta Komisarek

8.1. Wprowadzenie
8.2. Założenia do systematyki gleb
8.2.1. Współczesna koncepcja gleby klasyfikowanej
8.2.2. Poziomy i warstwy glebowe wyróżnione w systematyce gleb Polski
8.2.3. Koncepcja indywiduum glebowego w klasyfikacji gleb
8.2.4. Ogólne zasady systematyki gleb Polski
8.3. Materiały, poziomy i właściwości diagnostyczne gleb klasyfikowanych
8.3.1. Materiały glebowe
8.3.1.1. Mineralne diagnostyczne materiały glebowe
8.3.1.2. Organiczne diagnostyczne materiały glebowe
8.3.2. Powierzchniowe poziomy diagnostyczne (epipedony)
8.3.3. Podpowierzchniowe poziomy diagnostyczne (endopedony)
8.3.4. Mineralne warstwy i podłoża w glebach organicznych
8.3.5. Diagnostyczne właściwości gleb
8.4. Klasyfikacja i identyfikacja taksonomicznych jednostek glebowych
8.4.1. Opis wydzielonych jednostek taksonomicznych w systematyce gleb Polski
Fotografie wybranych profili gleb Polski

9. Geografia gleb świata Renata Bednarek, Stefan Skiba

9.1. Wprowadzenie
9.2. Charakterystyka gleb strefowych kuli ziemskiej w ujęciu geograficzno-genetycznym
9.2.1. Gleby pasa polarnego
9.2.1.1. Gleby obszaru arktyczno-antarktycznego
9.2.1.2. Gleby obszaru tundrowego
9.2.2. Gleby pasa umiarkowanie chłodnego
9.2.2.1. Gleby marzłociowej strefy tajgi
9.2.2.2. Gleby bezmarzłociowej strefy tajgi
9.2.2.2.1. Gleby podstrefy tajgi północnej
9.2.2.2.2. Gleby podstrefy tajgi środkowej
9.2.2.2.3. Gleby podstrefy tajgi południowej
9.2.3. Gleby pasa umiarkowanie ciepłego
9.2.3.1. Gleby strefy wilgotnej
9.2.3.2. Gleby strefy przejściowej
9.2.3.3. Gleby strefy suchej
9.2.4. Gleby pasa subtropikalnego
9.2.4.1. Gleby strefy wilgotnej
9.2.4.2. Gleby strefy przejściowej
9.2.4.3. Gleby strefy suchej
9.2.5. Gleby pasa tropikalnego
9.2.5.1. Gleby strefy wilgotnej
9.2.5.2. Gleby strefy przejściowej
9.2.5.3. Gleby strefy suchej
9.3. Charakterystyka ważniejszych gleb śródstrefowych (intrazonalnych) kuli ziemskiej
9.3.1. Takyry
9.3.2. Andosole (gleby wulkaniczne)
9.3.3. Gleby mangrowe (namorzynowe)
9.3.4. Podbieły
9.4. Charakterystyka ważniejszych gleb niestrefowych (azonalnych) kuli ziemskiej
9.4.1. Plaggosole
9.4.2. Heilutu
9.4.3. Terra preta
9.4.4. Gleby chinampa (czinampa)
9.5. Gleby świata w ujęciu amerykańskiej klasyfikacji gleb
9.6. Gleby świata w ujęciu klasyfikacji gleb WRB (World Reference Base for Soil Resources 2007)
9.7. Geografia gleb Polski
9.7.1. Specyficzne cechy pokrywy glebowej Polski
9.7.2. Główne prawidłowości w geograficznym rozmieszczeniu gleb w Polsce
9.7.2.1. Gleby terenów nizinnych i wyżynnych
9.7.2.2. Gleby terenów górskich
9.7.2.2.1. Gleby Sudetów
9.7.2.2.2. Gleby Karpat

10. Podstawy kartografii i klasyfikacji użytkowej gleb Piotr Skłodowski, Bolesław Bieniek, Anna Bielska

10.1. Technika terenowych prac gleboznawczych
10.2. Kartografia gleb siedlisk leśnych
10.3. Klasyfikacja bonitacyjna gleb
10.3.1. Klasyfikacja gruntów ornych
10.3.2. Klasyfikacja gleb użytków zielonych
10.3.3. Klasyfikacja gleb pod lasami
10.3.4. Klasyfikacja gruntów pod wodami
10.3.5. Klasyfikacja nieużytków
10.3.6. Klasyfikacja gruntów zrekultywowanych
10.3.7. Treść map klasyfikacyjnych (glebowo-bonitacyjnych)
10.3.8. Współczynniki przeliczeniowe i wskaźniki bonitacji gleb
10.4. Klasyfikacja glebowo-rolnicza
10.4.1. Kompleksy przydatności rolniczej gruntów ornych
10.4.2. Kompleksy trwałych użytków zielonych
10.4.3. Treść map glebowo-rolniczych
10.4.4. Aneks do mapy glebowo-rolniczej
10.5. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej
10.5.1. Wycena gleb
10.5.2. Wycena agroklimatu
10.5.3. Wycena rzeźby terenu
10.5.4. Wycena stosunków wodnych

11. Zagrożenia, ochrona i rekultywacja gleb Anna Karczewska, Stanisław Baran, Mirosława Gilewska

11.1. Wprowadzenie
11.2. Główne zagrożenia i mechanizmy degradacji gleb w świetle Strategii Tematycznej Ochrony Gleb Unii Europejskiej
11.2.1. Erozja
11.2.1.1. Erozja wodna
11.2.1.2. Erozja wietrzna
11.2.2. Spadek zawartości materii organicznej w glebach
11.2.3. Zanieczyszczenie gleb (lokalne oraz rozproszone)
11.2.4. Zasklepianie gleb
11.2.5. Zagęszczanie gleb
11.2.6. Utrata bioróżnorodności gleb
11.2.7. Zasolenie gleb
11.2.8. Powodzie i osuwiska ziemi
11.3. Zagrożenie gleb degradacją na świecie
11.4. Zagrożenia i degradacja gleb w Polsce
11.4.1. Wyłączenia gleb z użytkowania
11.4.2. Erozja wodna i wietrzna w Polsce
11.4.3. Degradacja geomechaniczna
11.4.4. Degradacja hydrologiczna
11.4.5. Degradacja chemiczna
11.4.5.1. Zakwaszenie gleb
11.4.5.2. Zanieczyszczenie metalami ciężkimi
11.4.5.3. Podatność magnetyczna gleb jako wskaźnik zanieczyszczenia
11.5. Ochrona gleb
11.5.1. Ochrona gleb w prawodawstwie polskim
11.6. Rekultywacja terenów zdegradowanych
11.6.1. Ogólne założenia rekultywacji
11.6.2. Kierunki zagospodarowania terenów zdegradowanych
11.6.3. Fazy rekultywacji
11.7. Rekultywacja i zagospodarowanie wybranych terenów zdegradowanych geomechanicznie
11.7.1. Zwałowiska górnictwa węgla brunatnego
11.7.2. Hałdy górnictwa węgla kamiennego
11.7.3. Kamieniołomy, piaskownie i żwirownie
11.7.4. Składowiska odpadów poflotacyjnych rud metali
11.8. Wybrane zagadnienia z zakresu rekultywacji (remediacji) gleb zdegradowanych chemicznie
11.8.1. Wapnowanie – metoda rekultywacji gleb zakwaszonych
11.8.2. Wybór strategii remediacji. Metody unieruchamiania i usuwania zanieczyszczeń
11.8.3. Zasady remediacji gleb zanieczyszczonych metalami ciężkimi
11.8.4. Znaczenie i zasady stosowania materii organicznej w rekultywacji
11.8.5. Przykłady metod dekontaminacji gleb
11.8.6. Metody fitoremediacji w rekultywacji gleb

Literatura
Indeks
Mapa: Typy gleb