Gniezno i Trzemeszno: wiadomości zebrane - ebook

Wia­do­mo­ści ze­bra­ne przez

Jó­ze­fa Łep­kow­skie­go.

W Kra­ko­wie.

Czcion­ka­mi Dru­kar­ni "Cza­su".

1863.

Już zda­la, z po­śród rów­nin wiel­ko­pol­skich, z poza fa­li­ste­go mo­rza ła­nów zbo­żo­wych, uka­zy­wa­ło nam Gnie­zno ka­te­dral­ne wie­że i roz­sta­wio­ne na sied­miu pa­gór­kach ko­ścio­ły.

Nie spo­dzie­wa­łem się wpraw­dzie oglą­dać sta­re­go gro­du odzia­ne­go w świet­ną sza­tę dzie­wię­cio­wie­ko­wej prze­szło­ści, ani cze­ka­łem aż się uka­żą basz­ty i mury szczer­ba­te; prze­cież gdym wzru­szo­ny cały w gnieź­nień­skie wjeż­dżał uli­ce, my­śla­łem: że nie­po­dob­na, aby ztąd zu­peł­nie daw­na tra­dy­cya wy­wia­ła. Są­dzi­łem, że sto­li­ca na­sza nie sia­dła za kra­mem w szma­tach kró­lew­skiej pur­pu­ry, ani prze­kup­niów płasz­czem swym odzia­ła. Tym­cza­sem znik­nę­ło z wiel­ko­pol­skiej zie­mi sta­re Gnie­zno na­sze. Wspo­mnie­nia swo­je, jak dźwię­ki pie­śni, w ser­cach pol­skich skry­ło; a prze­szłość w gro­by i księ­gi scho­wa­ło. 500 dom­ków nie­miec­kie­go miesz­czań­stwa sta­nę­ło na ru­inach Le­cho­we­go gro­du – po uli­cach kram­ny han­del szu­mi. Co tu jesz­cze oj­czy­sty duch schro­nił, w mury się ka­te­dry sku­pi­ło; by ztam­tąd, z za gro­bu śgo Woj­cie­cha, ob­czy­zny na­cisk od­pie­rać.

A więc – sta­ra nuta Bo­ga­ro­dzi­cy brzmi u trum­ny z zwło­ka­mi świę­te­mi – dzwon z dział ula­ny, co wie­czór na mo­gi­ły za po­le­głych szle prze­cią­głe jęki – Chro­bre­go wro­ta, w świą­ty­ni szcząt­ki pa­mią­tek za­war­ły – a ubó­stwo pol­skie ucie­kł­szy z zniem­czo­ne­go mia­sta, u pro­ga ka­te­dry za­sia­dło.

Oto wszyst­ko co tu­taj na­sze – oto wszyst­ko co ci świet­ne przy­po­mi­na cza­sy. W tym od­gło­sie dzwo­nu, w nu­cie Woj­cie­cho­wej pie­śni, w po­mni­kach, za­byt­kach i w po­wie­ści że­bra­ka, cała tra­dy­cya prze­szło­ści zo­sta­ła….

Je­śli po­go­nisz wzro­kiem za śla­da­mi or­łów owych co z tego tu­taj Le­cho­we­go gniaz­da le­cia­ły na po­gań­skie Po­mo­rze, do zło­tych bram Ki­jo­wa, bo­ga­tej Pra­gi, aż tam nad Elbę i Salę – je­śli wsłu­chasz się w po­wie­ści o świet­nych cza­sach, gdy z try­um­fem Bo­le­sła­wo­wie do sta­re­go po­wra­ca­li Gnie­zna – je­śli ci sta­nie w my­śli Ot­ton klę­czą­cy u śgo gro­bu, a Chro­bry na zło­tem Ka­ro­la Wgo krze­śle tro­no­wem, – je­śli spoj­rzysz znów na tę nie­miec­ką mie­ści­nę, to ci się zda, że owe po­wie­ści tyl­ko roz­grza­na fan­ta­zya snu­je. Z go­ry­czą i smut­kiem spy­tasz: co po tej wiel­kiej prze­szło­ści zo­sta­ło? Czy ru­iny tyl­ko świad­czyć o nas mają?