Górny mózg, dolny mózg. - ebook

Rozdział 1

Nowy sposób patrzenia na to,
co mózg mówi o nas samych

Czy znasz kogoś, kto ma wiele pomysłów, ale nie jest w stanie wcielić w życie żadnego z nich? Albo kogoś, kto wydaje się tak nieobecny, że zastanawiasz się, czy w ogóle jest skupiony na tym, co się dzieje, lecz potem odkrywasz, że obserwował wszystko bardzo dokładnie i przemyślał każdy szczegół tego, co się wydarzyło? A może znasz kogoś naprawdę dobrego w formułowaniu planów i realizowaniu ich, ale tylko w jednego rodzaju okolicznościach? Lub kogoś, kto jest bardzo inteligentny i pracuje niezwykle ciężko, ale rzadko przejmuje inicjatywę lub zwraca uwagę na to, czym dokładnie się zajmuje? Oczywiście wszyscy znamy takich ludzi. Być może sami do nich należymy.

Teoria trybów poznawczych (The Theory of Cognitive Modes) może pomóc zrozumieć takie różnice. Opiera się ona na wynikach wieloletnich badań, które w większości nie wychodziły dotąd poza ścisłe kręgi naukowe. Niniejsza książka jest pierwszą próbą systematycznego przedstawienia tych odkryć szerszemu gronu odbiorców.

„Poznanie” obejmuje rozumowanie, podejmowanie decyzji, rozwiązywanie problemów i inne czynności umysłowe; „tryb poznawczy” zaś to ogólny sposób myślenia, leżący u podstaw podejścia do świata przez daną osobę i jej interakcji z innymi ludźmi. Wkrótce poprosimy cię o wypełnienie krótkiego kwestionariusza, który pomoże ci odkryć twój preferowany tryb poznawczy i zastanowić się, w jaki sposób wpływa on na twoje interakcje z przyjaciółmi, rodziną i współpracownikami. Nie tylko umożliwi ci to wgląd w twoje relacje, ale może również pomóc w zrozumieniu samego siebie.

Teoria trybów poznawczych opiera się na danych dotyczących anatomicznego podziału mózgu na dwie duże, ściśle określone części. Nie mamy tu na myśli powszechnie znanego podziału na prawą i lewą część mózgu, ale raczej dobrze udokumentowany, lecz często pomijany podział na część górną i dolną.

Teoria ta opiera się na trzech fundamentalnych ideach:

Pierwsza mówi, że górna i dolna część mózgu odpowiadają za różne zadania. A konkretnie: górny mózg zajmuje się formułowaniem planów i wprowadzaniem ich w życie, zaś dolny mózg klasyfikuje i interpretuje napływające do nas informacje o świecie. Przykładowo, dolny mózg pozwala nam rozpoznać przyjaciela, którego widzimy po drugiej stronie pokoju, i uświadomić sobie, że może on doradzić, jak rozwiązać problem w pracy; górny mózg natomiast formułuje dwa plany: jak podejść do przyjaciela oraz jak podjąć tematykę problemu, z którym się borykamy^().

Druga z podstawowych idei opiera się na założeniu, że dwie części mózgu zawsze działają razem, na przykład górny mózg wykorzystuje informacje z dolnego mózgu do planowania (oraz ewentualnej modyfikacji planów, gdy zajdzie taka potrzeba). Dwie części mózgu to tak naprawdę jeden system^().

Wreszcie według trzeciej idei różne osoby mogą polegać w większym lub mniejszym stopniu na każdej z tych części mózgu: jedni mają tendencję do korzystania z obu części w tym samym zakresie, drudzy preferują dolny mózg, inni faworyzują mózg górny, a niektórzy wydają się nie korzystać z jakiegokolwiek z nich.

Różne sposoby wykorzystania przez ludzi obydwu części mózgu określają cztery podstawowe tryby poznawcze, czyli ogólne sposoby myślenia leżące u podstaw naszego stosunku do świata i interakcji z innymi ludźmi. Zgodnie z naszą teorią każdy z nas ma charakterystyczny dla siebie tryb poznawczy, który wpływa na to, jak odnosimy się do innych i jak radzimy sobie w różnych sytuacjach.

Kluczowym elementem naszej teorii jest to, że każdy z nas może w różnym stopniu polegać na górnym i dolnym mózgu – a to z kolei wyznacza nasz własny tryb poznawczy. Żeby mieć jasność: wszyscy używamy obydwu części mózgu w każdym momencie naszego życia; bez ich funkcji nie bylibyśmy w stanie przeżyć. Możemy jednak wykorzystać te części w stopniu przewyższającym podstawowy. Gdy mowa o różnicach w zakresie, w jakim dana osoba wykorzystuje mózg górny i dolny, chodzi o różnice w tym, jak głęboko wykorzystuje ona tę część mózgu ponad to, co absolutnie konieczne. W tym sensie możemy polegać na jednej lub drugiej części mózgu w większym lub mniejszym stopniu. Przykładowo, możesz polegać bardziej na mózgu dolnym niż na górnym, dokonując dokładnych obserwacji, ale tworzyć stosunkowo niewiele złożonych i szczegółowych planów. Stopień, w jakim wykorzystujesz każdą z części, będzie znacząco wpływał na twoje myśli, uczucia i zachowanie^().

Należy zaznaczyć, że nikt nie jest wyłącznie „górnomózgowcem” lub „dolnomózgowcem”. Najważniejsza jest równowaga między tymi dwiema częściami. Nigdy nie działają one niezależnie od siebie.

Aby zilustrować zawiłości interakcji górnej i dolnej części mózgu, możemy posłużyć się metaforą dwupiętrowej piekarni.

Wyobraźmy sobie, że został tydzień do Święta Dziękczynienia. Piekarnia musi upiec więcej ciast dyniowych, ponieważ zapotrzebowanie na nie wzrosło, tak jak zwykle dzieje się to w okresie świątecznym. Na wyższym piętrze (które działa jak górny mózg) siedzą kierownicy, którzy planują, ile trzeba przygotować ciast i innych wypieków. Ich plany muszą uwzględniać różne czynniki: porę roku, dzień tygodnia czy dostępność konkretnych składników (w tym przypadku dyni). Następnie kierownicy zamawiają składniki. Gdy zbliża się wielki dzień, monitorują sprzedaż, zamówienia i inne wskaźniki oraz dostosowują liczbę ciast dyniowych, które trzeba upiec. Kierownicy formułują plany na podstawie oczekiwań, egzekwują je, a następnie korygują w miarę pojawiania się nowych informacji.

W tym czasie na dolnym piętrze (które działa tak jak dolny mózg) pracownicy sprawdzają dostawy dyni, mąki, cukru i innych składników, sortują je, upewniają się, że są świeże (i odrzucają zepsute składniki), następnie wrzucają je do odpowiednich mikserów, pieców i tak dalej. Organizują to, co przychodzi ze świata zewnętrznego, dzielą na kategorie i decydują, co należy zrobić.

Bez współpracy pomiędzy obydwoma piętrami piekarni ciasta dyniowe (chleb czy inne wypieki) by nie powstały. A zatem kluczem jest to, że muszą one współdziałać. Plany sformułowane na górnym piętrze są przekazywane pracownikom na dole, dzięki czemu ci są gotowi na przyjęcie zamówionych składników i monitorowanie pewnych informacji. Wyniki (w tym informacje o sprzedaży) są wysyłane z powrotem na górę, aby kierownictwo mogło sprawdzić, jak idzie realizacja planów i w razie potrzeby je zmodyfikować.

Co się dzieje, gdy wyniki sprzedaży ciast dyniowych odbiegają od oczekiwań? Informacje na temat sprzedaży, monitorowane na dole przez sprzedawców, przekazywane są kierownikom na piętrze. Ci ostatni dokonują zmian, zamawiając mniej dyń i innych składników. Następnie przekazują wiadomość na ten temat pracownikom na dole, tak aby tamci oczekiwali mniejszej dostawy składników. Oni natomiast wysyłają kierownikom informacje zwrotne o tym, ile w rzeczywistości otrzymali składników. Jeśli ilość jednego ze składników okazała się mniejsza lub większa od oczekiwanej, kierownicy kontaktują się z odpowiednimi dostawcami (dyni, mięsa, cukru i tak dalej), upewniając się w ten sposób, że piekarnia zapłaci jedynie za ilość, która została zamówiona, lub jeżeli dostawa jest niekompletna – że piekarnia otrzyma wystarczającą ilość składników.

Przyjrzyjmy się teraz temu, w jaki sposób analogiczne przetwarzanie informacji odbywa się w twoim mózgu. Jeżeli chcesz posurfować w internecie, górna część mózgu formułuje plan, by włączyć komputer, a następnie uruchomić przeglądarkę. Po włączeniu komputera górny mózg spodziewa się zobaczyć ekran logowania; kiedy ten się pojawi (zostanie zarejestrowany przez dolny mózg), górny mózg ustala plan wpisania hasła. Górny mózg wytwarza polecenia kontrolujące twoje palce, a także oczekiwania co do tego, jakie litery hasła powinny się pojawić (oczywiście zakładając, że masz włączoną opcję, która pozwala ci zobaczyć hasło). Górny mózg otrzymuje dane wejściowe z dolnego mózgu o pojawiających się znakach i sprawdza, czy pojawiły się niepożądana litera, liczba lub symbol, a jeśli tak, to modyfikuje plan i poprawia błąd.

Celem tego procesu nie jest minimalizacja wkładu dolnego mózgu. Kiedy spoglądamy na ekran komputera, dolny mózg organizuje piksele we wzory odpowiadające słowom, ciągom liczb lub symbolom i obrazom, a następnie porównuje je ze wszystkimi przechowywanymi w pamięci informacjami o rzeczach, które widzieliśmy wcześniej. Jeśli znajdzie odpowiednią informację, stosuje do obecnego przypadku informacje skojarzone poprzednio z danym obiektem bądź wzorcem. Rozważ swoją reakcję na symbol ⦰: od razu wiesz, że oznacza on „zakaz”, ponieważ już go wcześniej widziałeś, a jego znaczenie zostało zapisane w twojej pamięci. Gdy twój dolny mózg dopasuje dane wejściowe z twoich oczu do przechowywanego w pamięci wzorca, możesz zastosować do niego nabyte wcześniej informacje.

Te dwie części mózgu nieustannie wchodzą ze sobą w interakcje. Górny mózg wykorzystuje wyniki przetwarzania z dolnego mózgu jako informację zwrotną o konsekwencjach działania opartego na konkretnym planie. Czasami informacje z dolnego mózgu pozwalają górnemu mózgowi na modyfikację planu, ale może on również doprowadzić do opracowania zupełnie nowej koncepcji. Przykładowo, jeśli symbol zakazu pojawi się na ekranie, od razu wiesz, że należy spróbować czegoś innego. W szczególności emocje skojarzone z doświadczanymi obiektami pomagają ci wybrać priorytety. Powiedzmy, że planujesz udać się na przystanek, aby złapać autobus. Jeśli po drodze natkniesz się na coś cennego (na przykład studolarówkę leżącą na chodniku) lub awersyjnego (psie odchody), twój plan działania może zostać zmodyfikowany, tak abyś mógł osiągnąć nowy cel (schylanie się, aby podnieść banknot, lub przejście w taki sposób, aby uniknąć nadepnięcia na kupę).

Co więcej, oczekiwania generowane przez górny mózg mogą wpływać na dolny mózg, tak aby mógł on klasyfikować dane wejściowe w określony sposób. Oznacza to, że górny mózg dostraja dolny mózg, aby ułatwić mu postrzeganie. Na przykład w wypadku rolnika zaganiającego krowy o zmierzchu nawet cień o odpowiedniej wielkości może zostać zaklasyfikowany przez jego mózg jako krowa. Dlaczego? Wytworzone przez górny mózg oczekiwania rolnika skłoniły (lub – używając żargonu psychologicznego – prymowały) dolny mózg do zaklasyfikowania danych wejściowych jako krowy. I wpłynęły na niego tak mocno, że tych danych wejściowych nie trzeba było zbyt wielu, by zakwalifikować coś jako oczekiwany obiekt.

W zależności od sytuacji dwie części mózgu mogą wchodzić ze sobą w interakcje szybciej lub wolniej. Przyjrzyjmy się funkcjom poznawczym, które angażowane są, gdy pilot musi wylądować na lotniskowcu. Gdy zbliża się do lądowania, pokład okrętu wydaje się mieć wielkość znaczka pocztowego. Pilot delikatnie przesuwa stery samolotu, wytracając prędkość i ustawiając podejście do lądowania (wszystko to w odpowiedzi na plany górnego mózgu). Wykonując te działania, oczekuje, że perspektywa zmieni się w specyficzny sposób – postrzegany kształt powinien ulec zmianie, gdy ustawi samolot w linii lądowania. Ale jeżeli ta zmiana (zarejestrowana przez dolny mózg) nie jest zgodna z oczekiwaniami (po przesłaniu do górnego mózgu), pilot musi zrewidować plan. Załóżmy, że stery zostały błędnie ustawione i w konsekwencji samolot nie obrócił się zgodnie z oczekiwaniami pilota. Dolny mózg zarejestruje wówczas, że pokład lotniskowca jest wciąż widziany z boku, i natychmiast przekaże tę informację do górnego mózgu. W odpowiedzi przetwarzanie informacji w górnym mózgu doprowadzi do tego, że pilot sprawdzi wszystko i zlokalizuje przyczynę problemu. Być może będzie musiał przerwać lądowanie i odzyskać bezpieczną wysokość, podczas gdy kontrolerzy lotów (i ich własne mózgi zaangażowane w grę górny–dolny) pomogą mu rozwiązać problem.

Decyzje, które pilot podejmuje podczas lądowania – a rozgrywające się w ułamku sekundy – są świadectwem niezwykłej zdolności do współpracy tych dwóch części mózgu. Bez ich interakcji pilot nigdy nie byłby w stanie wznieść samolotu w powietrze, nie mówiąc już o bezpiecznym powrocie.

Sprawdź się!

Aby spróbować zrozumieć, w jaki sposób powyższa teoria odnosi się do ciebie, zacznij od testu opracowanego przez Stephena i jego wieloletniego współpracownika Williama L. Thompsona^().

Aby móc określić wynik swojego testu, weź do ręki kartkę papieru i ołówek i oceń poniższe twierdzenia na skali:

1 2 3 4 5

Całkowicie się nie zgadzam

<--------------------------->

Całkowicie się zgadzam

gdzie 1 oznacza, że całkowicie się nie zgadzasz ze stwierdzeniem, 2 – trochę się nie zgadzasz; 3 – nie masz zdania, 4 – trochę się zgadzasz, a 5 – całkowicie zgadzasz się z podanym stwierdzeniem.

1. Kiedy patrzę na ogród, zwykle dostrzegam wzory, w jakie układają się rośliny i kwiaty.

2. Jeżeli podoba mi się pewien mebel, chciałbym/chciałabym wiedzieć, gdzie dokładnie będzie znajdował się w moim domu.

3. Lubię wszystko zaplanować, zanim znajdę się w danej sytuacji.

4. Kiedy jestem w muzeum, lubię klasyfikować obrazy według ich stylu.

5. Podczas zakupów staram się sprawdzać dokładnie każdy produkt.

6. Zanim rozpocznę projekt, lubię zebrać wszystkie potrzebne narzędzia.

7. Jeżeli wiem, że będę w hotelu później, niż zapowiedziałem/zapowiedziałam, wolę zadzwonić i o tym uprzedzić.

8. Staram się reagować odpowiednio do otoczenia, w którym się znajduję.

9. Lubię dokładnie analizować powierzchnie obiektów.

10. Kiedy włączam telewizor, staram się dokładnie rozpoznać ludzi, których oglądam.

11. Bez problemu rozpoznaję rasy psów, które spotykam.

12. Lubię myśleć o tym, czego mogę się spodziewać po podjęciu decyzji.

13. Lubię patrzeć na ludzkie twarze i próbować odgadnąć, skąd pochodzą ich przodkowie.

14. Uważam się za kogoś, kto planuje z wyprzedzeniem.

15. Zanim kupię nową koszulę, myślę o tym, czy będzie pasowała do reszty moich ubrań.

16. Kiedy słucham muzyki, staram się zidentyfikować różne instrumenty.

17. Kiedy jestem w galerii, staram się poświęcić czas na to, by podziwiać sztukę.

18. Lubię planować.

19. Staram się myśleć rano o tym, co powinienem/powinnam zrobić przez resztę dnia.

20. Wolę na tyle dokładnie badać obiekty, aby dostrzec, jak zmieniają się kolory na ich powierzchniach.

Oby obliczyć swój wynik:

Najpierw dodaj do siebie wartości, które zaznaczyłeś w pozycjach 2, 3, 6, 7, 8, 12, 14, 15, 18 i 19 – uzyskany wynik odnosi się do górnego mózgu. Następnie dodaj do siebie wartości, które zaznaczyłeś w pozycjach 1, 4, 5, 9, 10, 11, 13, 16, 17 i 20 – ten wynik określać będzie twój dolny mózg.

Wzięte osobno wyniki te niewiele znaczą, ale istotna jest relacja między nimi. Teraz omówimy, w jaki sposób odnoszą się one do poszczególnych trybów poznawczych.

Cztery tryby poznawcze

Zgodnie z naszą teorią każda osoba cechuje się określonym sposobem myślenia i zachowania, który jest dla niej najdogodniejszy przez większość czasu. Tryb ten jest głęboko uzależniony od tego, w jakim stopniu dana osoba wykorzystuje górną i dolną część mózgu.

Chociaż stopień, w jakim każda z tych części jest wykorzystywana, można określić na kontinuum – od maksymalnego do minimalnego wykorzystania – warto dokonać podziału na kategorie „wysokie” i „niskie”. Właśnie z nich wyrastają bowiem cztery tryby poznawcze:

--------------------------------------- -------------------------------------- ---------------------------------------
Głębokie wykorzystanie górnego mózgu Minimalne wykorzystanie górnego mózgu
Głębokie wykorzystanie dolnego mózgu Tryb działania Tryb obserwatora
Minimalne wykorzystanie dolnego mózgu Tryb stymulacji Tryb adaptacji
--------------------------------------- -------------------------------------- ---------------------------------------

W trybie działania zarówno górny, jak i dolny mózg są wykorzystywane w znaczącym stopniu. Ludzie, którzy myślą w tym trybie, są skłonni działać, opierając się na planach (używając górnego mózgu), i rejestrować wyniki tego działania (używając dolnego mózgu), a w razie potrzeby modyfikować plany na podstawie informacji zwrotnych. Według naszej teorii ludzie funkcjonujący w trybie działania będą czuli się najlepiej na stanowiskach, które pozwalają im planować, działać i widzieć wyniki swoich działań.

W trybie obserwatora dolny mózg jest wykorzystywany w znacznym stopniu, natomiast górny nie. Gdy ludzie myślą w tym trybie, używają dolnego mózgu, aby próbować dogłębnie zrozumieć, co postrzegają. Interpretują oni to, czego doświadczają, umieszczają doświadczenia w kontekście i starają się zrozumieć ich implikacje. Z definicji jednak ludzie wykorzystujący tryb obserwatora często nie tworzą szczegółowych planów.

W trybie stymulacji mamy do czynienia z odwrotną relacją – górny mózg jest wykorzystywany w znacznym stopniu, natomiast dolny jedynie w stopniu minimalnym. Zgodnie z naszą teorią ludzie posługujący się trybem stymulacji potrafią być kreatywni i oryginalni, ale nie zawsze wiedzą, kiedy powiedzieć dość – ich działania mogą być destrukcyjne i nie zawsze potrafią oni odpowiednio dostosować swoje zachowanie do sytuacji, w której się znajdują.

W trybie adaptacji zarówno górny, jak i dolny mózg wykorzystywane są w stopniu minimalnym. Oznacza to, że ludzie myślący w tym trybie nie angażują się w tworzenie planów ani też nie skupiają się na interpretacji własnych doświadczeń. Według naszej teorii osoby te dają się łatwo zaabsorbować wydarzeniami i sprawami ważnymi w danej chwili. Powinny być przede wszystkim zorientowane na działanie i z łatwością reagować na bieżące sytuacje.

Co oznaczają twoje wyniki?

Wyniki, które otrzymałeś, pozwolą nam określić twój typowy tryb poznawczy, a także ocenić, czy w zależności od sytuacji masz tendencję do przełączania się w inny tryb, czy też elastycznie poruszasz się między różnymi trybami^().

Zacznijmy od analizy wyników dotyczących górnego mózgu. Wyniki powyżej średniej (lub mieszczące się w obrębie średniej) wskazują na głębokie wykorzystanie przetwarzania górnego mózgu. Jeśli twój wynik wynosi 47 lub więcej (około 1,5 odchylenia standardowego powyżej średniej), masz bardzo silną tendencję do głębokiego przetwarzania informacji przez górny mózg. Jeśli twój wynik był wyższy niż 37, ale niższy niż 47, masz po prostu tendencję do głębokiego przetwarzania w górnym mózgu.

------------- ------------------------------------------------------------------------------------
Przetwarzanie informacji przez górny mózg
47 i więcej Bardzo silna tendencja do głębokiego przetwarzania w górnym mózgu
38–46 Tendencja do głębokiego przetwarzania w górnym mózgu
28–37 Tendencja do niekorzystania z głębokiego przetwarzania w górnym mózgu
27 i mniej Bardzo silna tendencja do niekorzystania z głębokiego przetwarzania w górnym mózgu
------------- ------------------------------------------------------------------------------------

Teraz rozważmy wyniki dotyczące górnego mózgu, które plasują się na poziomie średniej 37 lub mniej. Wskazują one, że zazwyczaj nie wykorzystujesz głębokiego przetwarzania informacji przez górny mózg. Dokładniej, jeśli twój wynik wynosi 27 lub mniej, masz bardzo silą tendencję do nieużywania głębokiego przetwarzania informacji przez górny mózg; jeśli zaś twój wynik to 37 lub mniej, ale zarazem więcej niż 27, to masz po prostu tendencję do nieużywania głębokiego przetwarzania informacji przez górny mózg.

Przejdźmy wreszcie do wyników dolnego mózgu, które plasują się na poziomie lub poniżej średniej 33 – wskazuje to, że zazwyczaj nie używasz dogłębnego przetwarzania informacji przez dolny mózg. Jeśli twój wynik wyniósł 23 lub mniej, masz bardzo silną tendencję do tego, aby nie używać głębokiego przetwarzania informacji przez dolny mózg; jeśli twój wynik to 33 lub mniej, ale zarazem więcej niż 23, masz tendencję do tego, aby nie używać głębokiego przetwarzania informacji przez dolny mózg.

------------- ------------------------------------------------------------------------------------
Przetwarzanie informacji przez dolny mózg
43 i więcej Bardzo silna tendencja do głębokiego przetwarzania w dolnym mózgu
34–42 Tendencja do głębokiego przetwarzania w dolnym mózgu
24–33 Tendencja do niekorzystania z głębokiego przetwarzania w dolnym mózgu
23 i mniej Bardzo silna tendencja do niekorzystania z głębokiego przetwarzania w dolnym mózgu
------------- ------------------------------------------------------------------------------------

A teraz ostatni etap: aby zidentyfikować swój tryb poznawczy, przyjrzyjmy się klasyfikacji górnego i dolnego mózgu w poniższej tabeli. Należy jednak pamiętać, że dla niektórych osób tryb ten może zależeć w dużej mierze od kontekstu (na przykład jesteś w pracy czy w domu, oglądasz sport, który jest ci znany czy nieznany, rozmawiasz z rodziną czy z nieznajomymi) – w takim przypadku powiemy, że twój tryb wydaje się „elastyczny”.

+----------------------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------+
| Klasyfikacja górny/dolny mózg | Typowy tryb |
+----------------------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------+
| bardzo silna tendencja „góra” / bardzo silna tendencja „dół” | zazwyczaj tryb działania |
+----------------------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------+
| tendencja „góra” / tendencja „dół” | tryb działania, ale elastyczny (zależny od kontekstu) |
+----------------------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------+
| bardzo silna tendencja „góra” / tendencja „dół” | tryb działania, ale czasami tryb stymulacji |
+----------------------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------+
| tendencja „góra” / bardzo silna tendencja „dół” | tryb działania, ale czasami tryb obserwatora |
+----------------------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------+
| bardzo silna tendencja „nie-góra” / bardzo silna tendencja „dół” | zazwyczaj tryb obserwatora |
+----------------------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------+
| tendencja „nie-góra” / tendencja „dół” | tryb obserwatora, ale elastyczny (zależny od kontekstu) |
+----------------------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------+
| tendencja „nie-góra” / bardzo silna tendencja „dół” | tryb obserwatora, ale czasami tryb działania |
+----------------------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------+
| bardzo silna tendencja „nie-góra” / tendencja „dół” | tryb obserwatora, ale czasami tryb adaptacji |
+----------------------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------+
| bardzo silna tendencja „góra” / | zazwyczaj tryb stymulacji |
| | |
| bardzo silna tendencja „nie-dół” | |
+----------------------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------+
| tendencja „góra” / tendencja | tryb stymulacji, ale elastyczny (zależny od kontekstu) |
| | |
| „nie-dół” | |
+----------------------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------+
| bardzo silna tendencja „góra” / tendencja „nie-dół” | tryb stymulacji, ale czasami tryb działania |
+----------------------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------+
| tendencja „góra” / bardzo silna tendencja „nie-dół” | tryb stymulacji, ale czasami tryb adaptacji |
+----------------------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------+
| bardzo silna tendencja „nie-góra” / bardzo silna tendencja „nie-dół” | zazwyczaj tryb adaptacji |
+----------------------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------+
| tendencja „nie-góra” / tendencja „nie-dół” | tryb adaptacji, ale elastyczny (zależny od kontekstu) |
+----------------------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------+
| bardzo silna tendencja „nie-góra” / tendencja „nie-dół” | tryb adaptacji, ale czasami tryb obserwatora |
+----------------------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------+
| tendencja „nie-góra”/ bardzo silna tendencja „nie-dół” | tryb adaptacji, ale czasami tryb stymulacji |
+----------------------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------+

Tryb działania. Zgodnie z naszą teorią, jeżeli twój wynik przetwarzania zarówno w dolnym, jak i w górnym mózgu jest powyżej średniej, to często znajdujesz się w trybie działania. Jeśli masz tendencję (ale nie bardzo silną) do korzystania z obu rodzajów przetwarzania mózgowego, również operujesz w trybie działania, jednak mniej konsekwentnie. Zamiast tego jesteś elastyczny: tryb, w którym działasz, może zależeć od kontekstu, w jakim się znajdujesz. To, jak myślisz i jak się zachowujesz, zależy w dużej mierze od wymagań stawianych przez aktualną sytuację.

Jeśli przejawiasz bardzo silną tendencję do korzystania z przetwarzania w górnym mózgu, ale jedynie tendencję do przetwarzania w dolnym, to zazwyczaj funkcjonujesz w trybie działania, ale czasami możesz też przejść w tryb stymulacji. Jeśli natomiast masz bardzo silną tendencję do przetwarzania dolnego mózgu, ale tylko tendencję do korzystania z przetwarzania górnego, to zazwyczaj funkcjonujesz w trybie działania, ale możesz wejść w tryb obserwatora.

Tryb obserwatora. Jeśli w kwestionariuszu uzyskałeś powyżej średniej dla przetwarzania dolnego, ale mieścisz się na poziomie lub poniżej średniej dla przetwarzania w górnym mózgu, to często działasz w trybie obserwatora. Jeśli masz bardzo silną tendencję do korzystania z przetwarzania dolnego i bardzo silną tendencję do niewykorzystywania górnego przetwarzania, to zazwyczaj działasz w tym trybie. Jeżeli jednak masz jedynie tendencję do przetwarzania dolnego mózgu i tendencję do nieużywania przetwarzania górnego, możesz operować w trybie obserwatora, ale nie tak konsekwentnie. Twój sposób myślenia i funkcjonowania zmienia się w zależności od kontekstu, w jakim się znajdujesz.

Jeśli masz bardzo silną skłonność do korzystania z przetwarzania dolnego, a jedynie tendencję do nieużywania przetwarzania w górnej części mózgu, zazwyczaj działasz w trybie obserwatora, ale w razie potrzeby możesz wejść w tryb działania. Jeżeli natomiast przejawiasz bardzo silną tendencję do niekorzystania z przetwarzania w górnej części mózgu, a jedynie tendencję do korzystania z przetwarzania dolnego, zwykle funkcjonujesz w trybie obserwatora, ale możesz przejść w tryb adaptacji.

Tryb stymulacji. Jeśli uzyskałeś powyżej średniej dla przetwarzania w górnym mózgu, ale na poziomie lub poniżej średniej dla przetwarzania dolnego, to często funkcjonujesz w trybie stymulacji. Jeśli masz bardzo silną skłonność do korzystania z przetwarzania górnego mózgu i bardzo silną tendencję do niekorzystania z przetwarzania dolnego, zazwyczaj znajdujesz się w trybie stymulacji. Jeżeli natomiast masz jedynie tendencję do korzystania z przetwarzania górnego i tendencję do niekorzystania z przetwarzania dolnego, to możesz działać w trybie stymulacji, ale nie tak konsekwentnie – tryb, na którym się opierasz, w dużej mierze zależy od kontekstu, w jakim sam się znajdujesz.

Z kolei jeśli masz bardzo silną tendencję do korzystania z górnego przetwarzania mózgowego oraz jedynie tendencję do niekorzystania z przetwarzania dolnego, to zazwyczaj funkcjonujesz w trybie stymulacji, ale czasami możesz przejść do trybu działania. Jeśli natomiast masz bardzo silną tendencję do niekorzystania z przetwarzania dolnego i jedynie tendencję do korzystania z przetwarzania górnego, to zazwyczaj znajdujesz się w trybie stymulacji, ale jeżeli to konieczne, możesz przejść w tryb adaptacji.

Tryb adaptacji. Jeżeli uzyskałeś wynik na poziomie średniej lub poniżej zarówno w przetwarzaniu górnym, jak i przetwarzaniu dolnym, to często funkcjonujesz w trybie adaptacji. Jeżeli masz bardzo silną tendencję do niekorzystania ani z górnego, ani z dolnego sposobu przetwarzania, to zazwyczaj działasz w trybie adaptacji. Jeśli natomiast masz jedynie tendencję do niekorzystania z przetwarzania dolnego mózgu i tendencję do niekorzystania z górnego przetwarzania, to możesz działać w trybie adaptacji, jednak tryb, z którego korzystasz, zależy od kontekstu, w jakim się znajdujesz.

Jeśli masz bardzo silną tendencję do niekorzystania z górnego przetwarzania, a jedynie tendencję do niekorzystania z dolnego przetwarzania, to zazwyczaj działasz w trybie adaptacji, jednak możesz przejść w tryb obserwatora. Jeśli natomiast masz bardzo silną tendencję do niekorzystania z dolnego przetwarzania, a jedynie tendencję do niekorzystania z górnego przetwarzania, to zwykle działasz w trybie adaptacji, czasem jednak możesz przejść w tryb stymulacji.

Reszta tej książki jest rozszerzoną dyskusją na temat trybów poznawczych – czym one są i w jaki sposób działają, jak wpływają na interakcje grupowe, jak charakteryzują twoją osobę, czy można je zmodyfikować i tak dalej. Mamy nadzieję, że teoria ta pomoże ci zrozumieć samego siebie. Wydaje nam się, że zachęci cię to do zastanowienia się nad kwestiami, których być może wcześniej w ogóle nie rozważałeś. Oczekujemy, że doprowadzi cię to do nowego spojrzenia na twoje relacje z rodziną, przyjaciółmi i współpracownikami. Niezależnie od tego, czy zależy ci na rozwoju osobistym, społecznym, czy też zawodowym, lub być może na rozwoju we wszystkich tych wymiarach, wierzymy, że zrozumienie i rozważenie teorii trybów poznawczych może okazać się przydatne. Jeśli dzięki temu uzyskasz wgląd w samego siebie i otaczających cię w życiu ludzi, to możemy uznać, że udało nam się osiągnąć nasz cel. Starożytny chiński filozof Laozi powiedział: „Ten, kto zna innych, jest uczony. Kto zna siebie, jest mądry”.

W kolejnym rozdziale zajmiemy się tym, w jaki sposób tryby poznawcze mogą pomóc ci w interakcjach z innymi, zarówno w domu, jak i w pracy. Odnajdziesz w nim wywodzące się z teorii koncepcje, które mogą ci pomóc efektywnie współpracować z innymi. Ponadto przedstawimy różne strategie radzenia sobie w sytuacji, kiedy musisz współdziałać z osobą (czy to w pracy, czy w relacjach osobistych), której typowy tryb poznawczy ściera się z twoim.

------------------------------------------------------------------------

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

------------------------------------------------------------------------