Hemochromatoza. Nadmiar żelaza we krwi - ebook

WSTĘP

Na podstawie zebranych informacji z literatury naukowej zagranicznej i publikowanej przez PZWL i PWN oraz z literatury popularnej, a także artykułów i publikacji, jak również przypadków przebiegu choroby i terapii pacjentów w poradni, w której na co dzień praktykujemy w ramach naszych specjalności zawodowych, udało nam się zgromadzić materiały i szczegółowo opisać procesy chorobowe spowodowane gromadzeniem się żelaza w tkankach narządów wewnętrznych. Z naszych badań i wielu obserwacji oraz doświadczenia w praktyce zawodowej możemy wnioskować, że pełnoobjawowe zaburzenia organizmu mogą wystąpić dopiero przy uszkodzeniu i złych procesach dysocjacji tkankowej.

W naszej pracy staramy się zobrazować proces chorobowy i manifestacje klinicznych objawów, których najczęstszym obrazem są: marskość wątroby, niewydolność nerek, krążenia, choroby nadnerczy i przytarczycy oraz zaburzenia układu ruchu. W pierwszym rozdziale została opisana gospodarka żelazem w organizmie, metabolizm żelaza i zaburzenia tego procesu. Wiele miejsca poświęcono w nim laktoferynie. W drugim rozdziale opisano hemochromatozę pierwotną, która jest wynikiem gromadzenia się nadmiaru żelaza oraz jego złego przetwarzania przez tkanki, i choroby z tym związane (powikłania). Podano również zakres badań, częstość występowania chorób jako powikłań współwystępujących oraz sposoby i możliwości leczenia. W trzecim rozdziale opisano choroby współistniejące i studium przypadków.

Hemochromatoza powoduje duże spustoszenie w organizmie. Jako choroba dziedzicząca się autosomalnie recesywnie jest traktowana jako zespół immunologiczny wielogruczołowy. Opis przypadku pacjenta i sposobów wdrażania diet związanych z chorobami metabolicznymi to przyczynek do dalszej diagnostyki i opisów, gdyż temat jest wciąż otwarty.ROZDZIAŁ 1
ROLA ŻELAZA W ORGANIZMIE CZŁOWIEKA

1.1. ŻELAZO W ORGANIZMIE CZŁOWIEKA

Żelazo jest podstawowym składnikiem odżywczym niemal wszystkich organizmów (jedyne znane organizmy niewymagające żelaza do życia to bakterie z rodzaju _Lactobacillus_). Uczestniczy w wielu procesach metabolicznych. Na homeostazę żelaza składają się: wchłanianie, transport do komórek, udział w metabolizmie ustroju oraz magazynowanie. Wymienione procesy są regulowane przez wiele białek, w tym – jak się wydaje – również laktoferynę (LF), glikoproteinę obecną w wydzielinach ustroju, osoczu krwi i ziarnistościach granulocytów. W pracy omówiono dostępne dane na temat udziału LF w procesach absorpcji z przewodu pokarmowego, dostarczania do komórek oraz magazynowania żelaza w ustroju. Wiadomości na temat udziału LF w wyżej wymienionych zjawiskach poprzedzono krótkim przypomnieniem ogólnych wiadomości o metabolizmie żelaza. W dalszej części skoncentrowano się na wpływie LF na przemiany metaboliczne ustroju przebiegające z udziałem żelaza, głównie procesy oksydacyjno-redukcyjne oraz zwalczanie zakażeń i stanów zapalnych1.

Żelazo jest zaliczane do mikroelementów ze względu na małe dzienne zapotrzebowanie oraz małą zawartość w ustroju. Wchodzi w skład wielu enzymów, w tym: katalaz, oksydaz, peroksydaz, cytochromów, akonitazy mitochondrialnej, dehydrogenaz, reduktaz rybonukleotydowych, uczestniczących w podstawowych procesach metabolicznych, takich jak synteza kwasów nukleinowych oraz transport tlenu i elektronów. Jony żelaza warunkują aktywność białek transportujących (hemoglobiny i mioglobiny), jako dodatkowy czynnik lub kofaktor uczestniczą w wielu przemianach metabolicznych ustroju, w tym w syntezie i katabolizmie niektórych hormonów, wytwarzaniu limfokin i innych substancji ważnych dla aktywności limfocytów, procesie fagocytozy, wytwarzaniu związków bogatoenergetycznych, syntezie kolagenu, procesach detoksyfikacyjnych różnych związków, w tym leków, w procesach unieszkodliwiania reaktywnych form tlenu. Wpływają ponadto na cykl komórkowy, różnicowanie i proliferację komórek przez regulację transkrypcji kilku genów (kinazy białkowej C-B, syntazy tlenku azotu, p21), są niezbędne do tworzenia osłonki mielinowej nerwów oraz wypustek komórek nerwowych. Udział żelaza w wielu przemianach metabolicznych wynika z jego właściwości chemicznych. Żelazo występuje w dwóch stanach utlenienia, w postaci jonów Fe2+ (jonów żelazawych) oraz Fe3+ (jonów żelazowych), dzięki czemu może być zarówno akceptorem, jak i donorem elektronów2.

Organizm dorosłego, zdrowego człowieka zawiera 3,5–4,2 g żelaza, z czego około 3 g są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania, reszta to rezerwa czynnościowa znajdująca się w ferrytynie i hemosyderynie. Większa część żelaza (60–70%) pozostaje związana w hemoglobinie krążących erytrocytów, 5–6% wchodzi w skład mioglobiny oraz różnych enzymów, niespełna 1% pozostaje związany z transferyną osoczową i pozaosoczową, a pozostałe 20–30% to żelazo zgromadzone w postaci ferrytyny i hemosyderyny głównie w hepatocytach i makrofagach wątroby3.

1.2. METABOLIZM ŻELAZA

Metabolizm żelaza w ustroju obejmuje4:

1) absorpcję w przewodzie pokarmowym,

2) transport do wszystkich komórek organizmu,

3) przejście żelaza przez błonę komórkową,

4) udział w procesach metabolicznych,

5) odzyskiwanie żelaza z rozpadłych erytrocytów,

6) procesy magazynowania żelaza.

Obrót żelaza w ustroju człowieka przedstawiono schematycznie na rys. 1.

RYS. 1. ZASOBY I OBRÓT ŻELAZA W ORGANIZMIE CZŁOWIEKA

Źródło: opracowanie własne

------------------------------------------------------------------------

1 Z. Kuratowska, _Niedokrwistości niedoborowe i_ _achrestyczne_, w: _Hematologia kliniczna_, red. K. Janicki, PZWL, Warszawa 1991, s. 481–512.

2 D.H. Boldt, _New perspectives on iron: an introduction_, Am. J. Med. Sci. 1999, 318: 207–212.

3 T. Romanowski, K. Sikorska, K.P. Bielawski, _Molekularne podstawy dziedzicznej hemochromatozy_, Post. Hig. Med. Dośw. 2006, 60: 217–226.

4 Tamże, s. 227.