Historya literatury powszechnej w zarysie - ebook

WSTĘP.

Li­te­ra­tu­ra po­wszech­na jest zbio­rem ar­cy­dzieł, wy­ra­żo­nych sło­wem, na­le­żą­cych do róż­nych na­ro­dów i odźwier­cie­dla­ją­cych epo­ko­we kie­run­ki du­cha pod wpły­wem idei pa­nu­ją­cych w ludz­ko­ści. Każ­de z ar­cy­dzieł, bez wzglę­du na ję­zyk w któ­rym po­wsta­ło, jest po­wszech­ną wie­ków i… lu­dów wła­sno­ścią. Zresz­tą szcze­gó­ło­we zna­cze­nie Li­te­ra­tu­ry po­wszech­nej wy­ka­że dal­sze roz­to­cze­nie przed­mio­tu.

Czy wy­kład tej hi­sto­ryi nie­zbęd­nym jest w szko­le śred­nej? O tem nikt chy­ba, poj­mu­ją­cy waż­ność ogól­ne­go wy­kształ­ce­nia, wąt­pić nie może. A choć przed­miot ten do­tąd wy­klu­cza­ny jest sta­le z pro­gra­mów gim­na­zy­ów mę­skich, to po­trze­bę jego od­daw­na od­czu­wa­ją w edu­ka­cyi żeń­skiej nie­tyl­ko pry­wat­nej, lecz i pu­blicz­nej, jak mamy przy­kład na Szko­le śred­niej żeń­skiej w Kra­ko­wie, w któ­rej, obok ła­ci­ny i ję­zy­ka grec­kie­go, ma być wy­kła­da­na dla pa­nien i Li­te­ra­tu­ra po­wszech­na. Jest to waż­ny krok w roz­wo­ju na­sze­go szkol­nic­twa. Je­że­li bo­wiem w na­ucza­niu śred­niem uzna­je­my za rzecz ko­niecz­ną za­zna­ja­mia­nie mło­dzie­ży z dzie­ja­mi ludz­ko­ści, to po­mi­ja­nie dzie­jów zbio­ro­we­go jej ży­cia umy­sło­we­go po­czy­tać na­le­ży za wadę w sys­te­mie wy­kształ­ce­nia śred­nie­go. Bez zna­jo­mo­ści dzie­jów uczuć i my­śli ludz­ko­ści, czy­li bez dzie­jów Li­te­ra­tu­ry po­wszech­nej, ob­raz hi­sto­ryi po­li­tycz­nej świa­ta nie­tyl­ko da­le­kim bę­dzie od do­kład­no­ści, ale w fał­szy­wem świe­tle tę hi­sto­ryę przed­sta­wi. Jak sąd o czło­wie­ku wy­da­ny je­dy­nie na pod­sta­wie tego, cze­go do­ko­nał, nie sta­no­wi na­le­ży­tej mia­ry do oce­nie­na jego war­to­ści, ale do­pie­ro zba­da­nie jego uczuć, pra­gnień, dąż­no­ści, po­zwa­la głę­biej spoj­rzeć w jego isto­tę: tak samo hi­sto­rya po­li­tycz­na tyl­ko ze­wnętrz­nie daje nam po­znać na­ro­dy i ludz­kość całą. Do głę­bi jej du­szy do­sta­je­my się do­pie­ro przez po­zna­nie tego, co wnie­śli jej przed­sta­wi­cie­le do li­te­ra­tu­ry. A choć wie­le z tych skar­bów du­cho­wych nie dało się do­tąd w ży­cie wpro­wa­dzić i po­szło niby na mar­ne, wsku­tek oko­licz­no­ści nie­za­leż­nych ani od ster­ni­ków ludz­ko­ści, ani od sa­mych na­ro­dów; to jed­nak nie wy­ni­ka stąd, by one na­zaw­sze były dla ludz­ko­ści stra­co­ne. Myśl ob­ro­tu zie­mi oko­ło słoń­ca od­daw­na w szko­le py­ta­go­rej­skiej po­wsta­ła (w VI w. przed Chr.); a jed­nak po­mysł Fi­lo­lau­sa do­pie­ro w XVI wie­ku po Chr.: Mi­ko­łaj Ko­per­nik po­chwy­cił i ge­nial­nie uza­sad­nił. Ale po­dob­ne na­wią­zy­wa­nie wąt­ku ide­owe­go wła­ści­wie do Hi­sto­ryi nauk na­le­ży. Hi­sto­rya zaś Li­te­ra­tu­ry po­wszech­nej, obok uzu­peł­nie­nia we­wnętrz­nej stro­ny dzie­jów ludz­ko­ści, ma inne jesz­cze, nie mniej waż­ne w wy­cho­wa­niu zna­cze­nie. Jed­nem z naj­głów­niej­szych za­dań pe­da­go­gi­ki – to roz­wi­nię­cie w wy­cho­wań­cach, obok chrak­te­ru, es­te­tycz­ne­go uczu­cia. Ono bo­wiem, wsz­cze­pio­ne w du­szę głę­bo­ko, ła­go­dzi su­ro­wi­znę wro­dzo­nych uczuć, ście­ra ze­wnętrz­ne sę­ko­wa­to­ści, ową szorst­kość w obej­ściu tak wro­gą uspo­łecz­nie­niu czło­wie­ka i, roz­sze­rza­jąc jego umy­sło­wy wid­no­krąg, naj­sku­tecz­niej za­bez­pie­cza go od wszyst­kich ma­ło­stek ży­cia. Li­te­ra­tu­ra oj­czy­sta nie może speł­nić po­dob­ne­go za­da­nia. Ona do­pie­ro w zróż­ni­co­wa­niu z in­ne­mi sta­je się dla nas zro­zu­mia­łą, wy­ka­zu­jąc istot­ną swą war­tość i zna­cze­nie. Nad­to nie we wszyst­kich epo­kach swe­go roz­wo­ju daje nam dzie­ła sta­nąć god­ne obok ar­cy­dzieł świa­ta. Jed­na tyl­ko Li­te­ra­tu­ra po­wszech­na two­rzy Pan­te­on ge­niu­szów, w któ­rych dzie­łach skry­sta­li­zo­wa­ne ide­je ludz­ko­ści świe­cą prze­wod­nie­mi gwiaz­da­mi dla wszech­lu­dów i wie­ków, bu­dząc po­dziw swą ar­ty­stycz­ną pięk­no­ścią.

W ja­kiej epo­ce umy­sło­we­go roz­wo­ju na­ukę Li­te­ra­tu­ry po­wszech­nej roz­po­czy­nać na­le­ży?… Na to samo wszech­ludz­kie jej zna­cze­nie wska­zu­je, a więc z chwi­lą, gdy umysł mło­dzie­ży przez po­rząd­ny wy­kład Hi­sto­ryi po­wszech­nej i Li­te­ra­tu­ry oj­czy­stej w pew­nym już stop­niu przy­go­to­wa­ny zo­sta­nie. Ostat­nie też dwie kla­sy gim­na­zy­um naj­wię­cej do tego się na­da­ją.

Rzecz na­tu­ral­na, iż nie wszyst­kich na­ro­dów li­te­ra­tu­ry są w rów­nym stop­niu kształ­cą­ce; każ­da jed­nak, choć­by naj­mniej roz­wi­nię­ta, wy­ka­że nam wła­ści­wo­ści rasy, wpływ geo­gra­ficz­ne­go po­ło­że­nia i rzeź­by kra­ju, jego na­tu­ry, re­li­gii, prze­by­tej ko­lei dzie­jów, oraz sto­pień cy­wi­li­za­cyi, na któ­rym się na­ród w da­nej chwi­li za­trzy­mał.

Roz­pa­trz­my je chro­no­lo­gicz­nie.