Ideologie nauk społecznych – warianty interpretacyjne - ebook

Zasadniczym celem książki jest – po pierwsze - odpowiedź na pytanie: prawda i określenia takie jak, „prawdziwy”, „prawdziwe” to postmetafizyczne pozostałości słownika potocznego - czy elementy nieideologicznych struktur pojęciowo-inferencyjnych, których stosowanie w codziennym życiu wyraża obiektywną konieczność myślową (zatem nie jest nakazem opresywnych systemów ideologicznych)? Po drugie: czy współczesna młodzież rozstaje się z tradycyjnymi przyporządkowaniami działań i sytuacji społecznych do znaczeń moralnych – czy więc dzisiejsza młodzież, jako pokolenie Nietzschego („Pokolenie Nic”), modernizuje dawną moralność poprzez rezygnowanie z moralnego urefleksyjniania działań angażujących refleksję moralną jeszcze ich rodziców i dziadków?

Te dwa pytania – pierwsze z zakresu filozoficznej, czy też quasi-filozoficznej refleksji nad prawdą – drugie – z dziedziny edukacji moralnej i socjologii moralności – inspiruje krytyczną analizę wybranych twierdzeń, presupozycji, postulatów „nurtów poststrukturalnych” w naukach społecznych (analizy dyskursu w socjologii i Gender Studies). Zdaniem bowiem tych orientacji, po pierwsze, każdy komunikat językowy wyraża znaczenia ideologiczne, po drugie, rozmycie tradycyjnych zakwalifikowań działań do dziedziny moralnej zmiękcza struktury ideologiczno-pojęciowe opresyjnej metafizyki. Ta książka jest próbą zrehabilitowania myślenia (post)esencjalnego. Jest – w oparciu o analizę socjologiczną i pedagogiczną – próbą pokazania, że zarówno ludzie w swoim myśleniu potocznym, jak i oficjalne instytucje państwa - w języku prawno-administracyjnym - pokazują, że myślenie korzystające z pojęć esencjalnych jest funkcjonalne wobec struktur działaniowych oraz, że odwrotnie struktury działaniowe mogą być bez kontrowersji społecznych odzwierciedlane w pojęciach esencjalnych.

Tezy, z pomocą których pokazujemy społeczną użyteczność i uniwersalność pojęć esencjalnych, mają charakter ustaleń badawczych. Udaje się nam wyjść poza dziedzinę spekulacji i odpowiedzieć na pytania poprzez rekonstrukcję wniosków z badań. Powołując się na analizę Anny Wierzbickiej, pokazujemy więc, że słowo „prawda” jest uniwersalne dla wszystkich języków świata, zaś rekonstruując fragmenty wniosków badawczych Wiesława Baryły i Bogdana Wojciszke argumentujemy, że pojęcie prawdy jest deklarowane przez ludzi jako uniwersalne współkryterium kwalifikowania działań jako moralne. Hipoteza o tym, że młodzież rezygnuje z przypisań znaczeń moralnych do działań kiedyś urefleksyjnianych moralnie – o tym, że oprócz dziedziny moralnej, natrafiamy u niej na większą, niż u starszych pokoleń dziedzinę niestosującą znaczeń i ocen moralnych – jest argumentowana przez m.in. badania seksu.

Pytania, na które chcemy znaleźć odpowiedzi w książce, to: czy demokratyczną koncepcję społeczeństwa można uznać za przestrzeń niezasadnych analiz dekonstrukcyjnych u socjologicznych (i pedagogicznych) analityków dyskursu, bo zasady i wartości ujęte w tej koncepcji są już albo społecznie urefleksyjniane jako ideologiczne, albo są nieszkodliwe/ nie ma ich czym zastąpić?; czy jest możliwy wariant pozaideologicznych nauk społecznych – takich, które tolerują nieszkodliwe ideologie, zarazem zachowują status moralno-epistemologiczny wiarygodnej nauki?; jaka jest rola w życiu naukowym i codziennym u zwykłych ludzi tzw. ideałów kontrfaktycznych – normatywnych modeli postępowania, które mimo, że regularnie naruszane, zachowują społeczną ważność i społeczną zdolność stymulowania działań ludzi (decyzji środowisk naukowych i decyzji ludzi w życiu codziennym)?

Autorzy

Przedmowa. Czy pytania epistemologii mogą być problemami badawczymi pedagogiki i socjologii? (Mirosław Kowalski, Daniel Falcman); 9

Część pierwsza

„Poststrukturalizm” w naukach społecznych: konteksty teoretyczne

Wstęp (Mirosław Kowalski, Daniel Falcman); 27

Rozdział 1.1.

Ontologiczne, epistemologiczne i metodologiczne założenia teorii edukacyjnej według Janusza Gniteckiego (Mirosław Kowalski); 35

Rozdział 1.2.

Obiektywne i zideologizowane przedstawianie historii. Ontologia zjawisk historycznych i jej implikacje interpretacyjno-pojęciowe w analizie historycznej według Haydena White'a (Mirosław Kowalski); 37

Rozdział 1.3.

Ideał kontrfaktyczny bezstronności ideologicznej w naukach społecznych. Strategie ideologizowania nauki i usprawiedliwiające ideologie u poststrukturalistów w naukach społecznych.  Interesy polityczno-ideologiczne Gender Studies w Polsce (Daniel Falcman); 41

Rozdział 1.4.

Postulaty optymalizacji teorii edukacyjnej ze strony praktyków edukacji. Ontologiczno-epistemologiczne oraz metodologiczne słabości projektów nowych idiomatyzacji w socjologii (Daniel Falcman); 47

Rozdział 1.5.

Pojęcie nauki niemainstreamowej jako uprawianej przez i na użytek społecznych mniejszości. Strategie usprawiedliwień dla elementów ideologicznych w twierdzeniach naukowych w nauce niemainstreamowej. Teza o społeczno-świadomościowym zreprezentowaniu założenia biektywności w nauce tradycyjnej (Mirosław Kowalski); 53

Rozdział 1.6.

Pytania pod adresem Gender Studies ze strony stanowiska emergentyzmu w socjologii. Krytyka programu aksjomatyzacji teorii socjologicznej na rzecz strukturacji tej teorii za pomocą założeń ontologiczno-epistemologicznych (Daniel Falcman); 57

Rozdział 1.7.

Język esencjalny przekłada się na nieesencjalny i odwrotnie – próba ominięcia problemu esencjonalności w socjologii przez Jose Marię Tortosę (Daniel Falcman); 63

Rozdział 1.8.

Słowa, których używają wszyscy ludzie na świecie według Anny Wierzbickiej. Znaczenie odkrycia słów uniwersalnych dla tezy o głębszym zsymbolizowaniu pojęcia prawdy (Mirosław Kowalski); 65

Rozdział 1.9.

Zygmunt Bauman jako socjologiczny analityk dyskursu. Pojęcie prawdy w świadomości społecznej. Strategia „odideologizowania” dyskusji publicznej. „Uśredniona” ideologia publiczna. Ideologia demokratyczna jako kryterium wartościowych społecznie analiz dyskursów (Mirosław Kowalski); 71

Rozdział 1.10.

Nadreprezentacja pojęcia reżimu symbolicznego w strategiach retoryczno-naukowych i w retoryce ideologicznej Gender Studies. Krytyka pojęcia nasycenia teoretycznego w socjologicznych analizach dyskursu (Daniel Falcman); 83

Rozdział 1.11.

Nieideologiczne (pozaideologiczne) nauki społeczne: sformułowanie problemu, założenia i wstępny test możliwości (Mirosław Kowalski, Daniel Falcman); 89

Część druga

Moralne ideologie „poststrukturalne” uczniów ponowoczesnych

Rozdział 2.1.

Pojęcie „uczniowie ponowocześni” i jego krytyka. Koncepcja faktu moralnego u Patrcka Pharo (Mirosław Kowalski); 103

Rozdział 2.2.

Exodus moralny adolescentów ponowoczesnych na przykładzie diagnoz seksualności młodzieży (Daniel Falcman); 113

Rozdział 2.3.

Atrofia tradycyjnej moralności u uczniów ponowoczesnych a konserwatywno-tradycjonalny ideał kontrfaktyczny (Mirosław Kowalski); 119

Rozdział 2.4.

Ideał kontrfaktyczny a maksymalizm moralny według Anny Oleszkiewicz, Doroty Czyżowskiej i Olgi Bąk. Z jakich powodów Polacy jedne działania kwalifikują moralnie, a inne wyłączają ze swojej refleksji o moralności? (Daniel Falcman); 125

Część trzecia

Wnioski końcowe. Propozycje tematów do dalszych analiz

Rozdział 3.1.

Czy prawda to tylko element językowego przyzwyczajenia,

czy pojęcie zinstytucjonalizowane w głębszej świadomości społecznej?

Czy prawda to tylko wdrukowanie „metafizyczne” do świadomości społecznej,

czy też można mówić o obiektywnej nieuniknioności prawdy w myśleniu ludzi?

Czy młodzież współczesna to moralni Nietzsche (Nic): żyjący poza moralnym dobrem i złem – w przestrzeni nieuznawania za moralne działań społecznych tradycyjnie kwalifikowanych jako moralne?

Podsumowanie analiz (Mirosław Kowalski, Daniel Falcman); 133

Bibliografia; 143