Instytucje i prawo Unii Europejskiej. Podręcznik dla kierunków prawa, zarządzania i administracji - ebook

Obecne wydanie uwzględnia bieżące kwestie związane z Unią Europejską, m.in. odnosi się do nowych wyzwań, z jakim skonfrontowana została Unia Europejska. Uwzględniono więc, zwłaszcza w rozdziałach dotyczących unijnych instytucji, wystąpienie z UE Zjednoczonego Królestwa, które miało miejsce 31 stycznia 2020 r. Po przeprowadzonych w maju 2019 r. wyborach rozpoczęła się nowa kadencja Parlamentu Europejskiego obejmująca lata 2019-2024 oraz powołana została pod koniec 2019 r. nowa Komisja Europejska. W ostatnich latach stopniowo, lecz konsekwentnie realizowana jest konsolidacja strefy euro, stając się w coraz większym stopniu punktem odniesienia dla reform ustroju całej Unii Europejskiej. Autorzy zwracają uwagę również na narastające spory wokół stanu praworządności w niektórych państwach członkowskich.

Szóste wydanie podręcznika nie przynosi większych zmian w jego strukturze, która uległa głębokiej zmianie w poprzednim wydaniu. Celem wówczas wprowadzonych modyfikacji było dostosowanie struktury podręcznika do potrzeb wykładu akademickiego. Nasze doświadczenia z ostatnich trzech lat wskazują na to, że modyfikacje te sprawdziły się w praktyce.

Adresaci:
Publikacja przeznaczona jest przede wszystkim dla studentów prawa i administracji, a także ekonomii, politologii, europeistyki i stosunków międzynarodowych. Zainteresuje również polityków i urzędników zajmujących się problematyką funkcjonowania UE.

Wykaz skrótów 17

Wstęp do wydania szóstego 19

Rozdział I

Ewolucja charakteru prawnego Unii Europejskiej.

Klasyfikacje teoretyczne procesu integracji europejskiej 21

1. Od Wspólnot do Unii Europejskiej 21

2. Ustanowienie UE na mocy Traktatu z Maastricht 24

3. Lizbońska UE 26

3.1. Przekształcenie UE w spójną organizację międzynarodową 26

3.2. Traktaty stanowiące podstawę UE 27

3.3. Zakres regulacyjny traktatów stanowiących podstawę UE 27

3.4. Wspólne wartości, w tym praworządność, cele oraz symbole UE 28

4. Ewolucja charakteru prawnego UE 33

5. Teorie integracji europejskiej 36

5.1. Tradycyjne teorie integracji europejskiej 36

5.2. Integracja zróżnicowana: elastyczność czy fragmentacja UE? 38

6. Próby klasyfikacji UE w kategoriach procesu państwowotwórczego 42

6.1. Uwarunkowania polityczne i prawne 42

6.2. Znaczenie idei federalizmu dla procesu integracji europejskiej 43

7. Unia Europejska a państwa członkowskie – zarządzanie wspólnymi sprawami 44

7.1. Szczególna współzależność 44

7.2. Modele współzależności 45

7.3. Koncepcja kompleksowej współzależności integracyjnej 48

8. Wymóg sprawnego państwa (budowanie państwa) w procesie integracji europejskiej 51

Literatura uzupełniająca 53

Zagadnienia egzaminacyjne 54

Rozdział II

Państwa członkowskie UE 55

1. Państwa założycielskie i proces rozszerzenia 55

2. Akces nowego państwa do UE 57

3. Akces Polski do Unii Europejskiej 59

3.1. Uwagi wstępne 59

6 Spis treści

3.2. Podstawowe etapy akcesu i jego ramy organizacyjne 61

3.3. Traktat akcesyjny i jego zasadnicze regulacje 62

4. Wystąpienie z UE 66

5. Zawieszenie w prawach państwa członkowskiego 72

6. Wykluczenie z UE 78

7. Czy UE można rozwiązać? 78

8. Terytorialny zakres obowiązywania traktatów stanowiących podstawę UE 79

Literatura uzupełniająca 80

Zagadnienia egzaminacyjne 80

Rozdział III

Zakres przedmiotowy UE 83

1. Rynek wewnętrzny, polityki i działania wewnętrzne UE 83

1.1. Pojęcie i struktura unijnego rynku wewnętrznego 83

1.2. Swobody unijnego rynku wewnętrznego 85

1.3. Polityki wspólne i polityki unijne 88

1.4. Wspólne reguły konkurencji UE 90

1.5. Unia Gospodarcza i Walutowa 92

2. Podstawy prawne stosunków zewnętrznych UE 94

2.1. Pojęcie stosunków zewnętrznych UE 94

2.2. Struktura i podstawy prawne „działań zewnętrznych Unii” 96

Literatura uzupełniająca 100

Zagadnienia egzaminacyjne 101

Rozdział IV

Zasady działania UE 103

1. Uwagi wstępne 103

2. Zasada przyznania kompetencji 105

2.1. Uwagi wstępne 105

2.2. Wybór właściwej podstawy prawnej 107

2.3. Zasady podziału kompetencji 112

2.3.1. Kompetencje wyłączne UE 112

2.3.2. Kompetencje dzielone 113

2.3.3. Kompetencje wspierające, koordynacyjne i uzupełniające 115

2.3.4. Kompetencje szczególne 115

2.4. Prymat prawa UE a podział kompetencji 116

2.5. Ograniczanie kompetencji UE 118

2.5.1. Uwagi wstępne 118

2.5.2. Zasada pomocniczości 118

2.5.2.1. Uwagi wstępne 118

2.5.2.2. Kontrola dokonywana przez parlamenty narodowe

– mechanizm „żółtej” i „pomarańczowej kartki” 119

2.5.2.3. Kontrola sądowa 121

2.5.3. Zasada proporcjonalności 123

2.5.4. Zasada poszanowania równości i tożsamości narodowej państw

członkowskich 126

3. Sprawy należące do wyłącznych kompetencji państw członkowskich 131

Spis treści 7

4. Zasada lojalnej współpracy 133

5. Zasada efektywności 135

6. Zasada elastyczności – mechanizm wzmocnionej współpracy 136

7. Zasada równowagi instytucjonalnej 137

8. Zasada poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości,

państwa prawnego oraz praw człowieka 139

8.1. Tożsamość europejska – wartości, na których opiera się UE 139

8.2. Zasada poszanowania godności osoby ludzkiej 143

8.3. Zasada poszanowania wolności 143

8.4. Zasada demokracji 144

Literatura uzupełniająca 149

Zagadnienia egzaminacyjne 149

Rozdział V

Instytucje i organy UE 151

1. Uwagi ogólne 151

2. Rada Europejska 152

2.1. Uwagi ogólne 152

2.2. Skład 152

2.3. Organizacja pracy 154

2.4. Funkcje 156

3. Parlament Europejski 159

3.1. Skład i status członków 160

3.2. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy 163

3.2.1. Prezydium 163

3.2.2. Konferencja Przewodniczących 164

3.2.3. Konferencja Przewodniczących Komisji 164

3.2.4. Grupy polityczne 165

3.2.5. Komisje parlamentarne 166

3.2.6. Sekretariat Generalny 168

3.2.7. Organizacja pracy 168

3.3. Funkcje 169

3.3.1. Funkcje prawodawcze 169

3.3.2. Funkcje budżetowe 170

3.3.3. Funkcje kontrolne 170

3.3.3.1. Prawo petycji 170

3.3.3.2. Komisje śledcze 171

3.3.3.3. Pytania pisemne i ustne 171

3.3.3.4. Obowiązki składania sprawozdań Parlamentowi 171

3.3.3.5. Możliwość zgłoszenia wotum nieufności wobec Komisji Europejskiej 171

3.3.3.6. Prawo skargi do Trybunału Sprawiedliwości UE 172

3.3.4. Funkcje kreacyjne 172

3.3.5. Funkcje międzynarodowe 172

4. Rzecznik Praw Obywatelskich 173

5. Rada 174

5.1. Skład i status członków 174

5.2. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy 175

8 Spis treści

5.3. Funkcje Rady 178

5.3.1. Funkcje prawodawcze 178

5.3.2. Funkcje kreacyjne 179

5.3.3. Funkcje kontrolne 180

5.3.4. Funkcje międzynarodowe 181

6. Komisja 181

6.1. Uwagi ogólne 181

6.2. Skład i status członków 182

6.3. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy 184

6.4. Funkcje 187

6.4.1. Funkcje kontrolne 187

6.4.2. Funkcje decyzyjne 188

6.4.3. Funkcje wykonawcze 189

6.4.4. Funkcje międzynarodowe 189

7. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej 190

7.1. Trybunał Sprawiedliwości 190

7.1.1. Skład i status członków 190

7.1.2. Struktura wewnętrzna 193

7.1.3. Właściwość 194

7.2. Sąd 195

7.2.1. Skład i status członków 196

7.2.2. Struktura wewnętrzna 196

7.2.3. Właściwość 197

7.3. Sądy wyspecjalizowane 198

7.4. Postępowanie 199

7.4.1. Wszczęcie postępowania i procedura pisemna 200

7.4.2. Reprezentacja 200

7.4.3. Środki przygotowawcze i sprawozdanie na rozprawę 201

7.4.4. Rozprawa jawna i opinia rzecznika generalnego 201

7.4.5. Wyroki 201

7.4.6. Koszty postępowania 202

7.4.7. System językowy 202

8. Trybunał Obrachunkowy 202

8.1. Skład i status członków 203

8.2. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy 204

8.3. Funkcje 205

9. Organy doradcze i agencje UE 206

9.1. Komitet Ekonomiczno-Społeczny 206

9.1.1. Skład i status członków 206

9.1.2. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy 210

9.1.3. Funkcje 212

9.2. Komitet Regionów 213

9.2.1. Skład i status członków 213

9.2.2. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy 215

9.2.3. Funkcje 217

Literatura uzupełniająca 217

Zagadnienia egzaminacyjne 220

Spis treści 9

Rozdział VI

Specyfika instytucjonalna niektórych polityk oraz agencje UE 221

1. Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa 221

1.1. Uwagi ogólne 221

1.2. Instytucje UE 222

1.3. Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa

oraz Europejska Służba Działań Zewnętrznych 223

1.4. Inne organy sui generis 224

1.5. Agencje i inne struktury 225

1.6. Mechanizm decyzyjny 227

2. Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości 227

2.1. Instytucje UE 227

2.2. Komitet Koordynacyjny 228

2.3. Struktury sui generis w obszarze polityki dotyczącej kontroli granicznej,

azylu i imigracji 229

2.4. Struktury sui generis w obszarze współpracy sądowej w sprawach cywilnych 232

2.5. Struktury sui generis w obszarze współpracy wymiarów sprawiedliwości

w sprawach karnych i współpracy policyjnej 233

2.6. Szczególna rola parlamentów narodowych 235

3. System instytucjonalny Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Europejski Bank

Inwestycyjny 236

3.1. Unia Gospodarcza i Walutowa 236

3.1.1. Europejski Bank Centralny 236

3.1.1.1. Uwagi ogólne 236

3.1.1.2. Struktura wewnętrzna 237

3.1.1.3. Funkcje 240

3.1.2. Komitet Ekonomiczno-Finansowy 241

3.1.2.1. Uwagi ogólne 241

3.1.2.2. Skład 241

3.1.2.3. Funkcje 241

3.1.2.4. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy 242

3.1.3. Eurogrupa oraz szczyt strefy euro 243

3.1.4. Europejski System Nadzoru Finansowego 245

3.2. Europejski Bank Inwestycyjny 246

3.2.1. Struktura wewnętrzna 247

3.2.1.1. Rada Gubernatorów 247

3.2.1.2. Rada Dyrektorów 247

3.2.1.3. Komitet Zarządzający 248

3.2.2. Funkcje 249

4. Agencje UE 250

4.1. Uwagi ogólne 250

4.2. Funkcje agencji 252

4.3. Struktura i sposób działania 253

Literatura uzupełniająca 254

Zagadnienia egzaminacyjne 256

10 Spis treści

Rozdział VII

Pojęcie prawa UE i jego źródła 259

1. Prawo pierwotne i prawo wtórne 259

2. Pojęcie źródeł prawa i hierarchia norm 260

3. Prawo pierwotne 262

3.1. Uwagi wstępne 262

3.2. Traktaty 263

3.3. Akty konstytucyjne Rady lub Rady Europejskiej 264

3.4. Ogólne zasady prawa 264

4. Umowy międzynarodowe UE 265

4.1. Kompetencje do zawarcia umowy międzynarodowej 265

4.2. Skutki prawne zawartych umów 269

4.3. Umowy mieszane 270

5. Podstawowe formy aktów instytucji 271

5.1. Uwagi wstępne 271

5.2. Rozporządzenie – instrument ujednolicania prawa UE 272

5.3. Dyrektywa – instrument harmonizacji prawa 274

5.4. Decyzja 276

5.5. Inne akty 277

5.5.1. Zalecenia 277

5.5.2. Opinie 278

5.5.3. Porozumienia międzyinstytucjonalne 278

5.5.4. Instrumenty nieformalne 279

6. Akty powiązane z prawem UE 280

6.1. Umowy zawarte między państwami członkowskimi 280

6.2. Akty przedstawicieli rządów państw członkowskich zebranych w Radzie 280

7. Akty Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa 281

8. Akty przyjęte przed 1.12.2009 r. w zakresie Współpracy Policyjnej i Sądowej

w Sprawach Karnych 283

Literatura uzupełniająca 284

Zagadnienia egzaminacyjne 284

Rozdział VIII

Procedury stanowienia prawa UE 287

1. Wstęp 287

2. Procedury zmiany (rewizji) traktatów stanowiących podstawę UE 287

2.1. Traktaty stanowiące podstawę UE 287

2.2. Poszczególne procedury zmiany traktatów stanowiących podstawę UE 289

2.2.1. Zasadnicze procedury 289

2.2.2. Procedura zawarcia traktatu rewizyjnego – „zwykła procedura zmiany” 289

2.2.3. Procedury kładki 293

2.2.3.1. Klasyfikacja procedur kładki 293

2.2.3.2. Procedury kładki o charakterze strukturalnym 295

2.2.3.2.1. Procedura kładki określona w art. 48 ust. 6 TUE 295

2.2.3.2.2. Procedura kładki określona w art. 48 ust. 7 TUE 295

2.2.3.3. Procedury kładki ad hoc 296

2.2.3.3.1. Procedury kładki ad hoc z zastrzeżeniem „zatwierdzenia” 296

Spis treści 11

2.2.3.3.2. Procedury kładki ad hoc z zastrzeżeniem sprzeciwu

ze strony parlamentów narodowych 296

2.2.3.3.3. Procedury kładki ad hoc w ścisłym rozumieniu

(sensu stricto) 296

2.2.3.3.4. Procedury kładki ad hoc, w których decyzja w sprawie

zmiany traktatów podejmowana jest w formie aktu

unijnego prawa pochodnego 297

2.2.3.4. Procedury kładki a „zwykła” procedura zmiany 298

2.2.3.5. Procedury kładki – praktyka 298

2.2.4. Traktaty akcesyjne 300

3. Zawieranie umów międzynarodowych przez UE z państwami trzecimi

lub organizacjami międzynarodowymi 301

4. Stanowienie unijnego prawa pochodnego 306

4.1. Uwagi wstępne 306

4.2. Stanowienie aktów ustawodawczych 307

4.3. Stanowienie aktów nieustawodawczych 310

4.3.1. Uwagi wstępne 310

4.3.2. Stanowienie aktów delegowanych 310

4.3.3. Stanowienie aktów wykonawczych – komitologia 313

4.4. Podpisywanie aktów prawa pochodnego UE 315

4.5. Publikacja aktów prawa pochodnego UE 316

4.6. Wejście w życie aktów prawa pochodnego UE 316

5. Formuła podejmowania w Radzie UE decyzji większością kwalifikowaną 316

Literatura uzupełniająca 321

Zagadnienia egzaminacyjne 322

Rozdział IX

Stosowanie prawa UE 323

1. Bezpośrednie stosowanie prawa UE 323

1.1. Autonomia prawa UE 323

1.2. Kryteria bezpośredniego stosowania 326

1.3. Skutek bezpośredni wertykalny i horyzontalny 329

1.4. Prymat prawa UE w stosunku do prawa krajowego 330

1.5. Bezpośredni skutek rozporządzeń 334

1.6. Bezpośredni skutek decyzji 335

1.7. Bezpośredni skutek dyrektyw 337

1.7.1. Skutek wertykalny 337

1.7.2. Brak skutku horyzontalnego dyrektyw 339

1.7.3. Pojęcie państwa 340

1.8. Bezpośredni skutek umów zawartych przez UE 341

2. Pośrednie stosowanie prawa UE – wymóg zgodnej wykładni prawa krajowego 343

3. Incydentalny horyzontalny skutek dyrektyw 346

4. Skutek obiektywny dyrektyw 348

5. Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa członkowskiego za naruszenie

prawa UE 349

5.1. Odpowiedzialność za brak transpozycji dyrektywy 349

5.2. Odpowiedzialność za akty prawodawcze 350

12 Spis treści

5.3. Odpowiedzialność za akty administracyjne i inne naruszenia 353

5.4. Odpowiedzialność za orzeczenia sądowe 354

6. Dochodzenie roszczeń opartych na prawie UE przed sądami krajowymi 355

Literatura uzupełniająca 362

Zagadnienia egzaminacyjne 362

Rozdział X

Obywatelstwo UE, ochrona praw podstawowych

i niektóre zasady ogólne prawa UE 365

1. Obywatelstwo UE 365

1.1. Uwagi wstępne 365

1.2. Definicja obywatelstwa UE 366

1.3. Prawa obywateli Unii 367

1.4. Zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową 368

1.5. Prawo swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw

członkowskich 369

1.6. Prawa wyborcze 371

1.7. Prawo do ochrony dyplomatycznej i konsularnej ze strony innego państwa

członkowskiego 372

1.8. Kontakty z instytucjami i organami UE 373

2. Ochrona praw podstawowych w UE 373

2.1. Regulacje traktatowe 373

2.2. Niepisane prawa podstawowe UE – prawa podstawowe jako ogólne zasady prawa 375

2.2.1. Narodziny ochrony praw podstawowych w UE 375

2.2.2. Autonomiczny standard ochrony praw podstawowych 376

2.2.3. Test uzasadnionego i proporcjonalnego ograniczenia 377

2.2.4. Zewnętrzne granice ochrony praw podstawowych 378

2.2.5. Kontrola działań państw członkowskich 379

2.3. Pisane prawa podstawowe UE – Karta praw podstawowych UE 381

2.3.1. Prawa zawarte w Karcie 381

2.3.2. Zakres zastosowania Karty 383

2.3.3. Relacja Karty do prawa krajowego 387

2.3.4. Zróżnicowany charakter przepisów Karty 389

2.3.5. Stosunek Karty do źródeł praw podstawowych UE 391

2.3.6. Specjalne zasady dotyczące Polski i Zjednoczonego Królestwa 392

2.4. Przystąpienie UE do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka

i podstawowych wolności 394

2.4.1. Uwagi wstępne 394

2.4.2. Pośrednia kontrola prawa UE przez Trybunał w Strasburgu 394

2.4.3. Umowa o przystąpieniu UE do EKPC 397

2.4.4. Projekt umowy o przystąpieniu z 2013 r. oraz opinia TS nr 2/13 398

3. Zasada niedyskryminacji 400

4. Zasada pewności prawa 402

5. Zasada lex retro non agit 403

6. Zasada ochrony uprawnionego oczekiwania (ochrony zaufania) 404

Literatura uzupełniająca 406

Zagadnienia egzaminacyjne 406

Spis treści 13

Rozdział XI

System ochrony prawnej UE 407

1. Zakres właściwości Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej 407

2. Skargi przeciwko państwu członkowskiemu z tytułu uchybienia zobowiązaniom 409

2.1. Uwagi wstępne 409

2.2. Skarga Komisji przeciwko państwu członkowskiemu 410

2.2.1. Uwagi wstępne 410

2.2.2. Procedura 411

2.2.3. Przesłanki egzoneracyjne 414

2.2.4. Wyrok i jego wykonanie 415

2.3. Skarga państwa członkowskiego 417

3. Skarga o stwierdzenie nieważności 418

3.1. Uwagi wstępne 418

3.2. Akty podlegające zaskarżeniu 420

3.3. Strony postępowania 423

3.4. Locus standi osób fizycznych i prawnych 425

3.4.1. Uwagi wstępne 425

3.4.2. Akty, których adresatami są osoby fizyczne lub prawne 425

3.4.3. Akty, które dotyczą osób fizycznych lub prawnych w sposób bezpośredni

i indywidualny 426

3.4.4. Akty o zasięgu ogólnym (o charakterze generalnym) 429

3.4.5. Akty regulacyjne 432

3.5. Przesłanki nieważności 434

3.5.1. Uwagi wstępne 434

3.5.2. Brak kompetencji 435

3.5.3. Naruszenie istotnych wymogów proceduralnych 435

3.5.4. Naruszenie traktatów lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej

z ich stosowaniem 436

3.5.5. Nadużycie władzy 436

3.6. Termin na wniesienie skargi 436

3.7. Skutek stwierdzenia nieważności 437

4. Incydentalna kontrola legalności aktów o zasięgu ogólnym – zarzut niezgodności

z prawem 438

5. Skarga na bezczynność 440

5.1. Uwagi wstępne 440

5.2. Strony postępowania 441

5.3. Bezczynność podlegająca kontroli legalności 442

5.4. Interes prawny i locus standi podmiotów nieuprzywilejowanych 443

5.5. Wezwanie organu do działania 445

5.6. Skutki stwierdzenia bezprawnej bezczynności 447

6. Skarga odszkodowawcza 447

6.1. Uwagi wstępne 447

6.2. Odpowiedzialność umowna 448

6.3. Odpowiedzialność deliktowa 449

6.3.1. Uwagi wstępne 449

6.3.2. Przypisanie odpowiedzialności UE 450

6.3.3. Przesłanki odpowiedzialności deliktowej 451

14 Spis treści

6.3.4. Odpowiedzialność za pracowników 454

7. Odesłanie prejudycjalne 455

7.1. Uwagi wstępne 455

7.2. Akty podlegające kontroli 457

7.3. Pojęcie sądu państwa członkowskiego 458

7.4. Przesłanki, treść i forma pytania 460

7.5. Obowiązek sądu, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu,

w przypadku pytań dotyczących wykładni 464

7.6. Pytania dotyczące ważności aktów prawa pochodnego 469

7.7. Skutki orzeczenia prejudycjalnego 470

8. Opinia o zgodności umowy międzynarodowej z traktatami 472

9. Środki tymczasowe stosowane przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

i przez sądy krajowe 473

9.1. Środki tymczasowe stosowane przez Trybunał Sprawiedliwości

Unii Europejskiej 473

9.2. Środki tymczasowe stosowane przez sądy krajowe 476

Literatura uzupełniająca 478

Zagadnienia egzaminacyjne 478

Rozdział XII

Podstawy konstytucyjne członkostwa Polski w UE

i efektywność prawa UE w Polsce 479

1. Uwagi wstępne 479

2. Podstawy konstytucyjne członkostwa Polski w UE 480

2.1. Konstytucyjny akt integracyjny 480

2.2. Decyzja Polski w sprawie powierzenia UE kompetencji organów władzy

państwowej w niektórych sprawach 481

2.2.1. Konstytucyjna podstawa podjęcia decyzji 481

2.2.2. Pojęcie organizacji międzynarodowej lub organu międzynarodowego 483

2.2.3. Legitymacja demokratyczna podjęcia decyzji 484

2.2.3.1. Pojęcie ratyfikacji i procedury ratyfikacyjne 484

2.2.3.2. Wyrażenie zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej

na podstawie art. 90 Konstytucji RP 485

2.3. Granice powierzenia kompetencji UE 488

2.3.1. Główne kwestie 488

2.3.2. Zakres przedmiotowy kompetencji powierzanych 488

2.3.3. Klauzule limitacyjne 488

2.4. Dostosowania ustrojowe związane z członkostwem Polski w UE 490

3. Zapewnianie efektywności prawu UE w Polsce 496

3.1. Bezpośrednie stosowanie prawa pierwotnego UE 496

3.2. Bezpośrednie stosowanie prawa pochodnego UE 499

3.3. Prymat prawa UE w stosunku do Konstytucji RP 500

3.3.1. Uwagi ogólne 500

3.3.2. Akceptacja prymatu w stosunku do konstytucji przez inne państwa

członkowskie – na przykładzie Niemiec 503

3.3.3. Konstytucyjny pluralizm 508

3.3.4. Stanowisko polskiego Trybunału Konstytucyjnego 509

Spis treści 15

3.3.4.1. Orzeczenie w sprawie Traktatu akcesyjnego 509

3.3.4.2. Orzeczenie w sprawie Europejskiego Nakazu Aresztowania 511

3.3.4.3. Orzeczenie w sprawie Traktatu z Lizbony 512

3.3.4.4. Orzeczenie dotyczące konstytucyjności rozporządzenia UE 515

3.4. Podsumowanie 517

Literatura uzupełniająca 519

Zagadnienia egzaminacyjne 520

Indeks orzeczeń 521

Indeks rzeczowy 535

Autorzy 549