Katolickie ciekawostki - ebook

Katolickie ciekawostki to książka zawierająca rozmaite informacje z katolickiego świata. Dzięki niej poznasz wiele interesujących faktów z życia Kościoła, które być może dotąd nie były Ci znane. Opisane zagadnienia zostały opracowane zwięźle, wskazując zarówno na historię i rozwój danego tematu, jak i na to, co jest w nim najistotniejsze. Dzięki różnorodnym zagadnieniom, które stanowią odrębną porcję wiedzy na dany temat, możesz czytać książkę na dwa sposoby: tradycyjnie — od początku do końca lub też wybierając te zagadnienia, które Cię najbardziej interesują.

Czytając tę książkę zapoznasz się z historią rozwoju najważniejszych Świąt katolickich i ich zwyczajów, dowiesz się wielu interesujących rzeczy o sakramentach, a także o interpretacji Pisma świętego. Poznasz również symbolikę szat liturgicznych i ich kolorów, jak również zawartość ksiąg używanych w liturgii. W niniejszej książce podjęty jest temat istnienia żonatych duchownych w Kościele łacińskim, kar kościelnych, a także przebiegu procesu beatyfikacyjnego i kanonizacyjnego. Tematami godnymi uwagi mogą być również opracowania dotyczące ochrony życia w świetle nauki Kościoła. Są to z pewnością jedne ze spraw, o których często się mówi, a są bardzo istotne — w końcu dotykamy tutaj tematu przekraczania piątego przykazania. Teksty zawierają liczne odwołania do Pisma świętego, dokumentów i ksiąg kościelnych, a także świadectw Ojców i Doktorów Kościoła.

Myślę, że każdy znajdzie tu coś, co go zainteresuje lub zaskoczy. Najważniejsze jest jednak to, aby zainspirować czytelnika do poszerzania wiedzy religijnej. Poza regularnym czytaniem i rozważaniem Pisma świętego, warto zapoznawać się z wieloma ważnymi dokumentami kościelnymi, zaczynając od podstawy jaką jest Katechizm Kościoła Katolickiego, będący wykładnią doktryny wiary i zasad moralnych Kościoła. Warto też pójść dalej i wziąć na warsztat czytelniczy dokumenty Soborów i Synodów, encykliki i inne dokumenty papieskie, a także wprowadzenia do ksiąg liturgicznych, po to, aby jeszcze lepiej rozumieć misję i historię Kościoła, sakramenty, które przyjmujemy, a przede wszystkim po to, by z każdym dniem jeszcze bardziej zbliżać się do Boga.

mgr Dariusz JaskólskiData narodzenia Jezusa Chrystusa

Obchody uroczystości Narodzenia Pańskiego w Kościele rzymskokatolickim rozpoczynają się 25 grudnia, a właściwie już 24 grudnia wieczorem, gdy zasiadamy do wigilijnego stołu. Warto pamiętać, że jest to data symboliczna, gdyż rzeczywista data narodzenia Jezusa nie jest znana. Cesarz Aureliusz dzień ten przeznaczył na świętowanie „Narodzin Niezwyciężonego Słońca”. Jest to również dzień zimowego przesilenia dnia z nocą, przez co wyrażano prawdę, że Jezus Chrystus jest „Słońcem sprawiedliwości”.

Istnieje również inna argumentacja dla wyboru tej daty, polegająca na próbie obliczenia daty narodzin Jezusa, na podstawie danych dotyczących poczęcia i narodzenia Jana Chrzciciela, zawartych w Piśmie świętym. Z Ewangelii św. Łukasza wynika, że poczęcie Jana Chrzciciela miało miejsce w momencie przesilenia jesiennego, przypadającego na 24 września, a jego narodzenie w dniu przesilenia letniego, czyli 24 czerwca. Z tekstu Ewangelii można też wnioskować, że poczęcie Jezusa miało miejsce po sześciu miesiącach od poczęcia Jana Chrzciciela, więc data narodzenia Jezusa powinna przypadać na okolice 25 grudnia.Okres Adwentu

Adwent jest okresem, który rozpoczyna rok liturgiczny w Kościele Katolickim. Jego nazwa ma swoje źródło w języku łacińskim — słowo „adventus” oznacza „przyjście”. Czas ten jest okresem przygotowania do Świąt Bożego Narodzenia, a także do powtórnego przyjścia Chrystusa Pana na końcu czasów. Zaglądając do kalendarza liturgicznego i mszału rzymskiego, przypominamy sobie, że podczas Mszy świętych sprawowanych w tym czasie, zauważamy pewne zmiany — używa się szat liturgicznych w kolorze fioletowym, a podczas wszystkich Mszy sprawowanych w niedziele Adwentu, nie odmawia się hymnu „Chwała na wysokości Bogu”. W prezbiterium ustawia się roratkę — świecę, która jest symbolem Maryi niosącej w swoim łonie prawdziwą światłość — naszego Pana, Jezusa Chrystusa.

Rozważając ten szczególny okres liturgiczny, warto zwrócić uwagę na jego historię i rozwój. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa Adwent miał dwie tradycje: gallikańską i rzymską, które istotnie się od siebie różniły. Tradycja gallikańska sięgająca IV wieku, podkreślała charakter pokutny i ascetyczny tego czasu — charakteryzowała się praktykowaniem postu, skupieniem oraz abstynencją. Adwent w tej tradycji trwał pierwotnie trzy tygodnie. W V wieku wydłużono jednak ten okres do 40 dni, na wzór Wielkiego Postu. Tradycja rzymska, która sięga VI wieku, miała charakter liturgicznego przygotowania do radosnych Świąt Bożego Narodzenia, bez praktyk pokutnych. Adwent w tej tradycji obejmował cztery niedziele. Obie tradycje połączyły się w późniejszym czasie, co spowodowało, że Adwent był liturgicznie rzymski, a duchowo gallikański. Do rozpowszechnienia się go w takiej formie w całym Kościele, przyczyniły się klasztory cysterskie i benedyktyńskie (XIII wiek).

Obecnie w liturgii Kościoła rzymskokatolickiego, Adwent rozpoczyna się od niedzieli, która wypada najbliżej święta św. Andrzeja Apostoła, przypadającego na 30 listopada (czyli pomiędzy 27 listopada a 3 grudnia) i trwa około cztery tygodnie. Zarówno teksty zawarte w mszale rzymskim, jak i w czytaniach mszalnych, dzielą ten okres na dwie części, których treści teologicznie się od siebie różnią. Pierwsza część, to okres, który trwa do 16 grudnia i obejmuje trzy pierwsze niedziele Adwentu. Czas ten ma charakter eschatologiczny — teksty mszalne odnoszą się do tematu paruzji, czyli powtórnego przyjścia Chrystusa na końcu wieków. Druga część Adwentu rozpoczyna się 17 grudnia i trwa aż do pierwszych nieszporów uroczystości Narodzenia Pańskiego. Teksty biblijne i liturgiczne przygotowują nas do owocnego przeżywania nadchodzących Świąt.

Warto wspomnieć, że od wielu wieków w Polsce odprawia się roraty, czyli Msze święte wotywne o Najświętszej Maryi Pannie, jako tej, która ma wydać na świat Zbawiciela. Można je odprawiać we wszystkie dni poza niedzielami i wypadającymi w czasie Adwentu uroczystościami. Msza święta roratnia swoją nazwę wzięła od pierwszych słów antyfony „Rorate ceali” — są to słowa proroka Izajasza, który w ten sposób modli się o rychłe przyjście Zbawcy. Przed rozpoczęciem liturgii zapala się roratkę, a w wielu parafiach utrwalił się także zwyczaj uczestniczenia we Mszy świętej z zapalonymi świecami. Podczas liturgii roratniej, w odróżnieniu od Mszy niedzielnych odprawianych w czasie Adwentu, śpiewa się hymn „Chwała na wysokości Bogu” i używa się szat liturgicznych koloru białego.

W wielu domach pielęgnowane są zwyczaje adwentowe. Jednym z najbardziej znanych jest przygotowanie wieńca adwentowego z czterema świecami, które zapala się w kolejne niedziele podczas wspólnej modlitwy rodzinnej. Zapalanie kolejnych świec jest upamiętnieniem różnych etapów historii zbawienia, które miały miejsce przed narodzeniem Jezusa, a także jest symbolem samego Jezusa Chrystusa, Słońca sprawiedliwości. W Polsce zwyczaj przygotowywania wieńca z zielonych gałązek i czterech świec pojawił się po pierwszej wojnie światowej.

Innym znanym zwyczajem jest przygotowanie kalendarza adwentowego. Zwyczaj ten jest znany na świecie i pielęgnowany w wielu rodzinach chrześcijańskich. Niektórzy przygotowują kalendarz samodzielnie, a niektórzy nabywają gotowy. Czasami uczniowie wykonują go wraz z katechetami na lekcjach religii. Każdy nowy dzień w kalendarzu zawiera zazwyczaj cytat z Pisma świętego lub jakąś myśl na każdy dzień Adwentu, wskazującą na zbliżanie się dnia przyjścia Jezusa. Zdarzają się też kalendarze przygotowane w taki sposób, że zawierają puste okienka, w których wpisuje się adwentowe postanowienia, tj. udział w rekolekcjach i katechezach, udział w roratach lub też zobowiązania pomocy chorym i ubogim.

Okres Adwentu jest przede wszystkim czasem przygotowania na przyjście Zbawiciela — przypomina nam o wydarzeniach, które miały miejsce ponad dwa tysiące lat temu — o narodzinach Jezusa, który głosił, że na końcu czasów, w chwili której się nie spodziewamy, przyjdzie ponownie w chwale. W przygotowaniu do tych wydarzeń pomaga nam wiele pięknych treści i symboli, z którymi spotykamy się podczas celebracji liturgicznych sprawowanych w tym szczególnym czasie, a także wiele zwyczajów, pielęgnowanych od wieków, a o których znaczeniu warto pamiętać.Świętowanie Bożego Narodzenia

Pierwsze obchody Bożego Narodzenia sięgają IV wieku, o czym wspomina chronograf (kronika) Filokalusa z 354 r. Na powstanie tego święta wpływ miały również herezje chrystologiczne oraz nauka Soborów, które wypracowały dogmat o jednej osobie Syna Bożego w dwóch naturach Chrystusa: boskiej i ludzkiej. Wzmiankę o obchodach tego święta znajdujemy również wcześniej, w Depositio Martyrum — urywku kalendarza z 336 r. Świętowanie Bożego Narodzenia rozpowszechniło się szybko na Zachodzie i utrwaliło w tradycji. Odpowiednikiem tego święta na Wschodzie było święto Objawienia, czyli Trzech Króli, o którym wspomina Klemens Aleksandryjski. Celem tego święta było podkreślenie głównych momentów Objawienia Syna Bożego, a więc zaraz obok tajemnicy Jego narodzenia, pokłon Trzech Króli, chrzest Jezusa i pierwszy jego cud w Kanie Galilejskiej.

Obchody Bożego Narodzenia pierwotnie trwały tylko jeden dzień, ale już w VI wieku przedłużono świętowanie do ośmiu dni. Pierwszego dnia świętujemy misterium Narodzenia Pańskiego. Drugi dzień poświęcony jest św. Szczepanowi — diakonowi i pierwszemu męczennikowi. Trzeciego dnia oktawy czcimy św. Jana Apostoła i Ewangelistę — na ten dzień przewidziany jest obrzęd poświęcenia wina i podawania go wiernym. Kult tych świętych rozpowszechnił się w Kościele już w IV wieku. Dzień później, czyli w czwartym dniu oktawy, obchodzimy święto św. Młodzianków, które zostało wprowadzone do liturgii w V wieku. W pozostałe dni przypadają dwa wspomnienia dowolne: św. Tomasza Becketa i św. Sylwestra I. W niedzielę, która jest w oktawie Bożego Narodzenia, przypada święto Świętej Rodziny. Gdy w oktawie nie ma niedzieli, święto obchodzi się 30 grudnia. Ostatnim dniem oktawy jest dzień 1 stycznia, czyli Uroczystość Bożej Rodzicielki Maryi. W Okresie Narodzenia Pańskiego przeżywamy również uroczystość Objawienia Pańskiego, czyli inaczej święto Trzech Króli. Jest to jedno z najstarszych świąt chrześcijańskich, które znane już jest od III wieku. W tym dniu błogosławi się kadziło i kredę, którą oznacza się drzwi domów. Święto Chrztu Pańskiego, które przypada na pierwszą niedzielę po uroczystości Objawienia Pańskiego, kończy okres Bożego Narodzenia.

Świętowanie Uroczystości Narodzenia Pańskiego rozpoczyna się wieczerzą wigilijną w dzień poprzedzający uroczystość. Rodzina spotyka się przy wspólnym stole, na którym stawia się świecę, Pismo święte i opłatek. Istnieje również zwyczaj zostawiania pod obrusem sianka, a także pozostawiania wolnego miejsca dla niespodziewanego gościa. Wszyscy siadają do wspólnego stołu po zachodzie słońca i ukazaniu się pierwszej gwiazdki. Najpierw zapala się świecę i odczytuje fragment Ewangelii o narodzeniu Jezusa. Następnie rodzina dzieli się opłatkiem i składa sobie świąteczne życzenia. Dzielenie się opłatkiem jest wyrazem jedności wspólnoty chrześcijańskiej. Tradycja ta nawiązuje do starochrześcijańskich uczt braterskich, podczas których spożywano pobłogosławione chleby. W Polsce zwyczaj dzielenia się opłatkiem powstał w XVIII wieku — najpierw w domach szlacheckich i mieszczańskich, a dopiero w XX wieku. rozpowszechnił się również na wsiach. Po wieczerzy wigilijnej udajemy się na tzw. „pasterkę”, czyli Mszę świętą sprawowaną o północy. Od tego momentu, do liturgii niedzielnej powraca hymn „Chwała na wysokości Bogu”. W dniu Narodzenia Pańskiego przepisy liturgiczne przewidują osobne teksty mszalne na wieczorną Mszę wigilijną, a także na Mszę w nocy, o świcie i w dzień.

Istnieje również wiele innych pięknych zwyczajów i obrzędów bożonarodzeniowych, o których nie można nie wspomnieć. Warto zwrócić uwagę na zwyczaj dotyczący potraw wigilijnych. Tradycyjnie w Polsce w wigilię zachowywany jest post, który jednak nie jest obowiązkowy. Obecnie przygotowuje się wieczerzę składającą się z dwunastu potraw, chociaż niegdyś ilość potraw bywała różna. Na przykład wieczerza chłopska składała się z siedmiu, szlachecka z dziewięciu, a pańska z jedenastu potraw. Kolejnym znanym zwyczajem jest przygotowanie szopki betlejemskiej, które znane jest już właściwie od V wieku. Do rozpowszechnienia tego zwyczaju przyczynił się św. Franciszek. W Polsce ten zwyczaj szczególnie pielęgnowany był przez franciszkanów, jezuitów i teatynów. Na szczególną uwagę zasługują także jasełka, które powstały na wzór popularnego w średniowieczu dramatu liturgicznego. Składają się one najczęściej z kilku scen przedstawiających narodzenie Jezusa. Z jasełkami również związane jest śpiewanie kolęd. Śpiewamy je również w kościele i w naszych domach. Pierwotnie pieśni o Narodzeniu Pańskim nazywane były pastorałkami, kantyczkami, rotułami, czy symfoniami. Słowo kolęda nabrało religijnego znaczenia dopiero w XVI wieku. Przypuszcza się, że pierwsze polskie kolędy pochodziły ze środowiska franciszkańskiego. Najstarsze zachowane kolędy w Polsce pochodzą z XV wieku. Najwięcej kolęd i pastorałek powstało jednak w XVII i XVIII wieku. Kolędą określana jest także wizyta duszpasterska, która jest starym zwyczajem sięgającym XIII wieku. Wiąże się ona ze składaniem życzeń, błogosławieństwem domów i jego mieszkańców. Obowiązujący obecnie Kodeks Prawa Kanonicznego nakłada na proboszcza i jego współpracowników obowiązek poznania powierzonych im wiernych. Wspominając o świątecznych zwyczajach, nie sposób nie wspomnieć o choince, czyli drzewku wigilijnym, na którym zawiesza się kolorowe ozdoby i światełka, a pod nim kładzie się bożonarodzeniowe prezenty. Niegdyś zawieszano na niej także jabłka, czy opłatki. Choinka pojawiła się najpierw w XV wieku w Niemczech. W Polsce natomiast pojawiała się na przełomie XVIII i XIX wieku. Choinka ma obecnie piękną symbolikę, porównującą ją do drzewa życia z ogrodu Eden oraz drzewa krzyża, a także samego Chrystusa.Okres Wielkiego Postu

Wielki Post rozpoczyna się w środę popielcową i trwa aż do Wielkiego Czwartku. Msza Wieczerzy Pańskiej sprawowana w Wielki Czwartek nie należy już jednak do okresu Wielkiego Postu, a do Triduum Paschalnego.

Czas ten zawsze zajmował istotne miejsce w praktykach religijnych. Pierwszą wzmiankę o poście przed Świętami Wielkanocnymi możemy znaleźć u Tertuliana, gdzie wspominał o poście trwającym dwa dni. Według świadectwa Dionizego Aleksandryjskiego, w III wieku post trwał już tydzień, a od Soboru Nicejskiego (325 r.) czterdzieści dni. Jednocześnie obchody Paschy rozłożone zostały na trzy dni. Ze względu na to, że niedziele nie mogły być dniami pokutnymi, od VII wieku Wielki Post rozpoczyna Środa Popielcowa. Wzór czterdziestodniowego postu dał Mojżesz, Eliasz oraz sam Chrystus, o czym możemy przeczytać w Ewangelii św. Mateusza.

Liturgia celebrowana w pierwszym dniu Wielkiego Postu, czyli w Środę Popielcową, nawiązuje do obrzędów jakie w pierwotnym Kościele sprawował biskup nad pokutnikami. Chrześcijanie, którzy dopuścili się ciężkich grzechów, musieli odziać się w pokutne szaty, a biskup po posypaniu ich głów popiołem i odmówieniu psalmów, wyprowadzał ich ze świątyni. Byli wyłączeni ze wspólnoty i zobowiązani do publicznej pokuty i zadośćuczynienia za grzechy poprzez post, modlitwę i jałmużnę. W Wielki Czwartek biskup udzielał im rozgrzeszenia i pocałunku pokoju, wprowadzając do wspólnoty. Z czasem Kościół złagodził formę publicznej pokuty. Już w średniowieczu wierni zaczęli pełnić pokutę dobrowolnie i przyjmować podczas liturgii głowę na popiół, co zachowało się do dnia dzisiejszego.

W czasie Wielkiego Postu zauważamy pewne zmiany w liturgii. Podczas sprawowania Mszy świętej nie śpiewa się „Chwała na wysokości Bogu” oraz „Alleluja”, a instrumentów muzycznych używa się tylko do podtrzymywania śpiewu, ze względu na pokutny charakter tego okresu. W tym czasie ołtarza nie przyozdabia się kwiatami. Czas Wielkiego Postu składa się z sześciu niedziel — ostatnia z nich to Niedziela Palmowa Męki Pańskiej, która rozpoczyna Wielki Tydzień. Na każdy dzień Wielkiego Postu przewidziany jest odrębny formularz mszalny, co zachowało się od VIII wieku. W piątą niedzielę tego okresu, zasłania się w kościołach krzyże i obrazy. Pierwotnie zasłaniano je na cały czas Wielkiego Postu, a od XVIII wieku tylko na dwa ostatnie tygodnie. Zachowanie tego zwyczaju Stolica Apostolska pozostawiła do decyzji poszczególnym episkopatom. Konferencja Episkopatu Polski postanowiła zachować zwyczaj zasłaniania krzyży i obrazów od piątej niedzieli Wielkiego Postu. Zasłony z krzyży zdejmuje się po liturgii wielkopiątkowej, a z obrazów, przed rozpoczęciem Wigilii Paschalnej. W szóstą niedzielę obchodzi się pamiątkę uroczystego wjazdu Chrystusa do Jerozolimy. W tym dniu poświęca się palmy oraz odczytuje opis Męki Pańskiej. W Wielki Czwartek przed południem celebrowana jest w kościołach katedralnych Msza Krzyżma, podczas której poświęca się olej Krzyżma, katechumenów i chorych, które używane są podczas udzielania sakramentów. W tym dniu kapłani odnawiają swoje przyrzeczenia kapłańskie. Msza Krzyżma świętego wyraża jedność prezbiterów danej diecezji ze swoim biskupem.

W liturgii dominują trzy tematy: pokuta, chrzest i Męka Pańska. Zgodnie z tradycją, pokuta obejmuje modlitwę, post i jałmużnę. W tym czasie dominuje temat chrztu, ze względu na to, że okres Wielkiego Postu był niegdyś czasem bezpośredniego przygotowania katechumenów na przyjęcie tego sakramentu. W liturgii wielkopostnej uwzględniano ich udział przy doborze czytań biblijnych i modlitw. Temat Męki Pańskiej obejmuje w liturgii właściwie tylko Wielki Tydzień, jednak w pobożności ludowej rozciągnął się na cały okres Wielkiego Postu, co przejawia się w nabożeństwach pasyjnych, które sprawowane są w tym okresie.