Kodeks postępowania cywilnego. The Code of Civil Procedure - ebook

Kodeks postępowania cywilnego

z dnia 17 listopada 1964 r.(tekst jednolity Dz.U. z 2016 r. poz. 1822)

Kodeks postępowania cywilnego

z dnia 17 listopada 1964 r. (tekst jednolity Dz.U. z 2016 r. poz. 1822)

Spis treści

Tytuł wstępny. Przepisy ogólne ... 1–14

Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze ... 15–729

Księga pierwsza. Proces ... 15–505³⁹

Tytuł I. Sąd ... 15–54

Dział I. Właściwość sądu ... 15–46

Przepis wstępny ... 15

Rozdział 1. Właściwość rzeczowa ... 16–26

Oddział 1. Podstawy właściwości ... 16–18

Oddział 2. Wartość przedmiotu sporu ... 19–26

Rozdział 2. Właściwość miejscowa ... 27–46

Oddział 1. Właściwość ogólna ... 27–30

Oddział 2. Właściwość przemienna ... 31–37¹

Oddział 3. Właściwość wyłączna ... 38–42

Oddział 4. Przepisy szczególne ... 43–46

Dział II. Skład sądu ... 47–47¹

Dział III. Wyłączenie sędziego ... 48–54

Tytuł II. Prokurator ... 55–60

Tytuł III. Organizacje pozarządowe ... 61–63

Tytuł IIIa. Państwowa Inspekcja Pracy ... 63¹–63²

Tytuł IIIb. Powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów ... 63³–63⁴

Tytuł IIIc. Podmioty uprawnione do udziału w postępowaniu na podstawie odrębnych przepisów ... 63⁵

Tytuł IV. Strony ... 64–97

Dział I. Zdolność sądowa i procesowa ... 64–71

Dział II. Współuczestnictwo w sporze ... 72–74

Dział III. Interwencja główna i uboczna ... 75–83

Dział IV. Przypozwanie ... 84–85

Dział V. Pełnomocnicy procesowi ... 86–97

Tytuł V. Koszty procesu ... 98–124

Dział I. Zwrot kosztów procesu ... 98–110

Dział II. Pomoc prawna z urzędu ... 111–124

Tytuł VI. Postępowanie ... 125–424¹²

Dział I. Przepisy ogólne o czynnościach procesowych ... 125–183

Rozdział 1. Pisma procesowe ... 125–130⁵

Rozdział 2. Doręczenia ... 131–147

Rozdział 3. Posiedzenia sądowe ... 148–163

Rozdział 4. Terminy ... 164–166

Rozdział 5. Uchybienie i przywrócenie terminu ... 167–172

Rozdział 6. Zawieszenie postępowania ... 173–183

Dział II. Postępowanie przed sądami pierwszej instancji ... 183¹–226

Rozdział 1. Mediacja i postępowanie pojednawcze ... 183¹–186

Oddział 1. Mediacja ... 183¹–183¹⁵

Oddział 2. Postępowanie pojednawcze ... 184–186

Rozdział 2. Pozew ... 187–205

Rozdział 3. Rozprawa ... 206–226

Dział III. Dowody ... 227–315

Rozdział 1. Przedmiot i ocena dowodów ... 227–234

Rozdział 2. Postępowanie dowodowe ... 235–309

Oddział 1. Przepisy ogólne ... 235–243

Oddział 2. Dokumenty ... 243¹–257

Oddział 3. Zeznania świadków ... 258–277

Oddział 4. Opinia biegłych ... 278–291

Oddział 5. Oględziny ... 292–298

Oddział 6. Przesłuchanie stron ... 299–304

Oddział 7. Inne środki dowodowe ... 305–309

Rozdział 3. Zabezpieczenie dowodów ... 310–315

Dział IV. Orzeczenia ... 316–366

Rozdział 1. Wyroki ... 316–353

Oddział 1. Wydanie wyroku ... 316–332

Oddział 2. Natychmiastowa wykonalność wyroków ... 333–338

Oddział 3. Wyroki zaoczne ... 339–349

Oddział 4. Sprostowanie, uzupełnienie i wykładnia wyroków ... 350–353

Rozdział 1a. Nakazy zapłaty ... 353¹–353²

Rozdział 2. Postanowienia sądu ... 354–362¹

Rozdział 3. Prawomocność orzeczeń ... 363–366

Dział V. Środki odwoławcze ... 367–398

Rozdział 1. Apelacja ... 367–391

Rozdział 1¹. (uchylony) ... 392–393²⁰

Rozdział 2. Zażalenie ... 394–398

Dział Va. Skarga kasacyjna ... 398¹–398²¹

Dział Vb. Skarga na orzeczenie referendarza sądowego ... 398²²–398²³

Dział VI. Wznowienie postępowania ... 399–416¹

Dział VII. (uchylony) ... 417–424

Dział VIII. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia ... 424¹–424¹²

Tytuł VII. Postępowania odrębne ... 425–505³⁹

Dział I. Postępowanie w sprawach małżeńskich ... 425–452

Rozdział 1. Przepisy ogólne ... 425–435

Rozdział 2. Sprawy o rozwód i o separację ... 436–446

Rozdział 3. Inne sprawy ... 447–452

Dział II. Postępowanie w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi ... 453–458

Dział III. Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych ... 459–477¹⁶

Rozdział 1. Przepisy ogólne ... 459–476

Rozdział 2. Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy ... 477–477^(7a)

Rozdział 3. Postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych ... 477⁸–477¹⁶

Dział IV. Postępowanie w sprawach o naruszenie posiadania ... 478–479

Dział IVa. Postępowanie w sprawach z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów ... 479¹–479³⁵

Rozdział 1. (uchylony) ... 479¹–479³⁵

Dział IVb. Postępowanie w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone (uchylony) ... 479³⁶–479⁴⁵

Dział IVc. Postępowanie w sprawach z zakresu regulacji energetyki ... 479⁴⁶–479⁵⁶

Dział IVd. Postępowanie w sprawach z zakresu regulacji telekomunikacji i poczty ... 479⁵⁷–479⁶⁷

Dział IVe. Postępowanie w sprawach z zakresu regulacji transportu kolejowego ... 479⁶⁸–479⁷⁸

Dział V. Postępowanie nakazowe i upominawcze ... 480–505

Rozdział 1. Przepisy ogólne ... 480–484

Rozdział 2. Postępowanie nakazowe ... 484¹–497

Rozdział 3. Postępowanie upominawcze ... 497¹–505

Dział VI. Postępowanie uproszczone ... 505¹–505¹⁴

Dział VII. Europejskie postępowania w sprawach transgranicznych ... 505¹⁵–505^(27a)

Rozdział 1. Europejskie postępowanie nakazowe ... 505¹⁵–505²⁰

Rozdział 2. Europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń ... 505²¹–505^(27a)

Dział VIII. Postępowania elektroniczne ... 505²⁸–505³⁸

Rozdział 1. Elektroniczne postępowanie upominawcze ... 505²⁸–505³⁹

Księga druga. Postępowanie nieprocesowe ... 506–694⁸

Tytuł I. Przepisy ogólne ... 506–525

Tytuł II. Przepisy dla poszczególnych rodzajów spraw ... 526–694⁸

Dział I. Sprawy z zakresu prawa osobowego ... 526–560¹

Rozdział 1. Uznanie za zmarłego i stwierdzenie zgonu ... 526–543

Oddział 1. Postępowanie o uznanie za zmarłego ... 526–534

Oddział 2. Postępowanie o stwierdzenie zgonu ... 535–538

Oddział 3. Uchylenie postanowień orzekających uznanie za zmarłego lub stwierdzenie zgonu ... 539–543

Rozdział 2. Ubezwłasnowolnienie ... 544–560¹

Oddział 1. Przepisy ogólne ... 544–547

Oddział 2. Doradca tymczasowy ... 548–551

Oddział 3. Postępowanie ... 552–560¹

Dział II. Sprawy z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli ... 561–605

Rozdział 1. Sprawy małżeńskie ... 561–567⁵

Rozdział 2. Inne sprawy rodzinne oraz sprawy opiekuńcze ... 568–598²²

Oddział 1. Przepisy ogólne ... 568–578¹

Oddział 2. Sprawy z zakresu stosunków między rodzicami a dziećmi ... 579–584

Oddział 3. Sprawy o przysposobienie ... 585–589

Oddział 4. Sprawy z zakresu opieki ... 590–598

Oddział 5. Sprawy o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką ... 598¹–598¹⁴

Oddział 6. Sprawy dotyczące wykonywania kontaktów z dzieckiem ... 598¹⁵–598²²

Rozdział 3. Sprawy z zakresu kurateli ... 599–605

Dział III. Sprawy z zakresu prawa rzeczowego ... 606–626¹³

Rozdział 1. Przepisy ogólne ... 606–608

Rozdział 2. Stwierdzenie zasiedzenia ... 609–610

Rozdział 2a. Przepadek rzeczy ... 610¹–610⁷

Oddział 1. Przepadek rzeczy na podstawie prawa celnego ... 610¹–610⁵

Oddział 2. Przepadek pojazdów ... 610⁶–610⁷

Rozdział 3. Zarząd związany ze współwłasnością i użytkowaniem ... 611–616

Rozdział 4. Zniesienie współwłasności ... 617–625

Rozdział 5. Ustanowienie drogi koniecznej i służebności przesyłu ... 626

Rozdział 6. Postępowanie wieczystoksięgowe ... 626¹–626¹³

Dział IV. Sprawy z zakresu prawa spadkowego ... 627–691

Przepisy wstępne ... 627–632

Rozdział 1. Zabezpieczenie spadku, wykaz inwentarza i spis inwentarza ... 633–639

Rozdział 2. Przyjęcie lub odrzucenie spadku ... 640–645

Rozdział 3. Ogłoszenie testamentu ... 646–654

Rozdział 4. Wyjawienie przedmiotów spadkowych ... 655–660

Rozdział 5. Przesłuchanie świadków testamentu ustnego ... 661–663

Rozdział 6. Sprawy dotyczące wykonawcy testamentu ... 664–665

Rozdział 7. Zarząd spadku nieobjętego ... 666–668¹

Rozdział 8. Stwierdzenie nabycia spadku i przedmiotu zapisu windykacyjnego ... 669–679²

Rozdział 9. Dział spadku ... 680–689

Rozdział 10. Inne sprawy spadkowe ... 690–691

Dział IVa. Sprawy z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych i o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego ... 691¹–691⁹

Dział V. Sprawy depozytowe ... 692–693²²

Rozdział 1. Złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego ... 692–693¹⁰

Rozdział 2. Zwrot depozytu sądowego składającemu i wydanie depozytu sądowego uprawnionemu ... 693¹¹–693¹⁷

Rozdział 3. Postępowanie w sprawach o stwierdzenie likwidacji niepodjętego depozytu ... 693¹⁸–693²²

Dział VI. Postępowanie rejestrowe ... 694¹–694⁸

Księga trzecia. (uchylony) ... 695–715

Przepisy wstępne (uchylony) ... 695–696

Tytuł I. (uchylony) ... 697–698

Tytuł II. (uchylony) ... 699–704

Tytuł III. (uchylony) ... 705–711

Tytuł IV. (uchylony) ... 712–715

Księga czwarta. Postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt ... 716–729

Część druga. Postępowanie zabezpieczające ... 730–757

Tytuł I. Przepisy ogólne ... 730–746

Tytuł II. Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych ... 747–754¹

Tytuł III. Inne wypadki zabezpieczenia ... 755–757

Część trzecia. Postępowanie egzekucyjne ... 758–1095¹

Tytuł I. Przepisy ogólne ... 758–843

Dział I. Organy egzekucyjne, ich właściwość i postępowanie w ogólności ... 758–775¹

Dział II. Tytuły egzekucyjne i klauzula wykonalności ... 776–795

Dział IIa. Zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego ... 795¹–795⁵

Dział IIb. Stwierdzenie wykonalności europejskiego nakazu zapłaty ... 795⁶–795⁷

Dział IIc. Zaświadczenie dotyczące orzeczenia wydanego w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń ... 795⁸–795⁹

Dział IId. Zaświadczenia dotyczące orzeczeń, ugód i innych tytułów egzekucyjnych w sprawach cywilnych i handlowych ... 795¹⁰–795¹¹

Dział IIe. Wyciągi z orzeczeń, ugód i innych tytułów egzekucyjnych w sprawach alimentacyjnych ... 795¹²–795¹³

Dział IIf. Zaświadczenia dotyczące orzeczeń obejmujących środki ochrony w sprawach cywilnych ... 795¹⁴–795¹⁷

Dział III. Wszczęcie egzekucji i dalsze czynności egzekucyjne ... 796–817

Dział IV. Zawieszenie i umorzenie postępowania ... 818–828

Dział V. Ograniczenia egzekucji ... 829–839

Dział VI. Powództwa przeciwegzekucyjne ... 840–843

Tytuł II. Egzekucja świadczeń pieniężnych ... 844–1040¹

Dział I. Egzekucja z ruchomości ... 844–879¹¹

Rozdział 1. Zajęcie ... 844–863

Rozdział 2. Sprzedaż ... 864–879

Rozdział 3. Sprzedaż w drodze licytacji elektronicznej ... 879¹–879¹¹

Dział II. Egzekucja z wynagrodzenia za pracę ... 880–888

Dział III. Egzekucja z rachunków bankowych ... 889–894

Dział IV. Egzekucja z innych wierzytelności ... 895–908

Dział IVa. Egzekucja z innych praw majątkowych ... 909–912

Dział V. Wyjawienie majątku ... 913–920²

Dział VI. Egzekucja z nieruchomości ... 921–1013

Rozdział 1. Przepisy wstępne ... 921–922

Rozdział 2. Zajęcie ... 923–941

Rozdział 3. Opis i oszacowanie ... 942–951

Rozdział 4. Obwieszczenie o licytacji ... 952–961

Rozdział 5. Warunki licytacyjne ... 962–971

Rozdział 6. Licytacja ... 972–986

Rozdział 7. Przybicie ... 987–997

Rozdział 8. Przysądzenie własności ... 998–1003

Rozdział 9. Egzekucja z ułamkowej części nieruchomości oraz użytkowania wieczystego ... 1004–1013

Dział VIa. Uproszczona egzekucja z nieruchomości ... 1013¹–1013⁶

Dział VII. Egzekucja ze statków morskich ... 1014–1022⁴

Dział VIII. Podział sumy uzyskanej z egzekucji ... 1023–1040¹

Rozdział 1. Przepisy ogólne ... 1023–1028

Rozdział 2. Podział sumy uzyskanej przez egzekucję z wynagrodzenia za pracę ... 1029–1032

Rozdział 3. Podział sumy uzyskanej przez egzekucję z ruchomości, wierzytelności i innych praw majątkowych ... 1033–1034

Rozdział 4. Podział sumy uzyskanej przez egzekucję z nieruchomości ... 1035–1040¹

Tytuł III. Przepisy szczególne o egzekucji ... 1041–1095¹

Dział I. Egzekucja świadczeń niepieniężnych ... 1041–1059

Dział II. Przepisy szczególne o egzekucji z udziałem skarbu państwa oraz przedsiębiorców ... 1060–1065

Rozdział 1. Przepisy ogólne ... 1060–1064

Rozdział 2. Egzekucja przez zarząd przymusowy ... 1064¹–1064¹³

Rozdział 3. Egzekucja przez sprzedaż przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego ... 1064¹⁴–1065

Dział III. Egzekucja w celu zniesienia współwłasności nieruchomości w drodze sprzedaży publicznej ... 1066–1071

Dział IV. (uchylony) ... 1072–1080

Dział V. Egzekucja świadczeń alimentacyjnych ... 1081–1088

Dział VI. (uchylony) ... 1089–1095¹

Część czwarta. Przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego ... 1096–1153²⁵

Przepis wstępny (uchylony) ... 1096

Księga pierwsza. Jurysdykcja krajowa ... 1097–1110⁴

Tytuł I. Przepisy ogólne ... 1097–1099¹

Tytułu II (uchylony) ... 1100–1102

Tytuł III. Jurysdykcja krajowa w procesie ... 1103–1105¹

Tytuł IV. Jurysdykcja krajowa w postępowaniu nieprocesowym ... 1106–1110²

Tytuł IVa. Jurysdykcja krajowa w postępowaniu zabezpieczającym i egzekucyjnym ... 1110³–1110⁴

Księga pierwsza a. Immunitet sądowy i egzekucyjny ... 1111–1116

Księga druga. Postępowanie ... 1117–1144²

Tytuł I. Zdolność sądowa i procesowa ... 1117–1118

Tytuł II. Zabezpieczenie kosztów procesu ... 1119–1128

Tytuł III. Zwolnienie cudzoziemców od kosztów sądowych ... 1129

Tytuł IV. Pomoc prawna ... 1130–1136

Tytuł V. Zabezpieczenie dowodów ... 1137

Tytuł VI. Zagraniczne dokumenty urzędowe ... 1138

Tytuł VII. Czynności dotyczące spadku po cudzoziemcach ... 1139–1142

Tytuł VIIa. Europejskie poświadczenie spadkowe ... 1142¹–1142⁶

Tytuł VIII. Stwierdzenie obcego prawa i wzajemności ... 1143

Tytuł IX. Uzasadnienie prawomocnych orzeczeń i wydawanie zaświadczeń ... 1144–1144¹

Tytuł X. Wniosek o uchylenie wyroku wydanego w sprawie alimentacyjnej ... 1144²

Księga trzecia. Uznanie i stwierdzenie wykonalności ... 1145–1153¹²

Tytuł I. Uznanie orzeczeń sądów państw obcych lub rozstrzygnięć innych organów państw obcych ... 1145–1149¹

Tytuł II. Wykonalność orzeczeń sądów państw obcych lub rozstrzygnięć innych organów państw obcych oraz ugód zawartych przed takimi sądami i organami lub przez nie zatwierdzonych ... 1150–1153

Tytuł III. (uchylony) ... 1153¹–1153³

Tytuł IV. (uchylony) ... 1153⁴–1153⁶

Tytuł V. (uchylony) ... 1153⁷–1153⁹

Tytuł VI. (uchylony) ... 1153¹⁰–1153¹²

Księga czwarta. Uznanie i wykonanie niektórych orzeczeń sądów państw członkowskich Unii Europejskiej oraz pochodzących z tych państw ugód i dokumentów urzędowych ... 1153¹³–1153²⁵

Tytuł I. Przepisy ogólne ... 1153¹³–1153¹⁵

Tytuł II. Wykonanie ... 1153¹⁶–1153²²

Tytuł III. Odmowa uznania lub wykonania ... 1153²³–1153²⁵

Część piąta. Sąd polubowny (arbitrażowy) ... 1154–1217

Tytuł I. Przepisy ogólne ... 1154–1160

Tytuł II. Zapis na sąd polubowny ... 1161–1168

Tytuł III. Skład sądu polubownego ... 1169–1179

Tytuł IV. Właściwość sądu polubownego ... 1180–1182

Tytuł V. Postępowanie przed sądem polubownym ... 1183–1193

Tytuł VI. Wyrok sądu polubownego i zakończenie postępowania ... 1194–1204

Tytuł VII. Skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego ... 1205–1211

Tytuł VIII. Uznanie i stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej ... 1212–1217Tytuł wstępny. Przepisy ogólne

Artykuł 1 Sprawy cywilne

Kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego Kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne).

Artykuł 2 Droga sądowa

§ 1. Do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są sądy powszechne, o ile sprawy te nie należą do właściwości sądów szczególnych, oraz Sąd Najwyższy.

§ 1a. (uchylony)

§ 2. (uchylony)

§ 3. Nie są rozpoznawane w postępowaniu sądowym sprawy cywilne, jeżeli przepisy szczególne przekazują je do właściwości innych organów.

Artykuł 3 Zasada prawdy

Strony i uczestnicy postępowania obowiązani są dokonywać czynności procesowych zgodnie z dobrymi obyczajami, dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek oraz przedstawiać dowody.

Artykuł 4

(uchylony)

Artykuł 5 Pouczanie stron

W razie uzasadnionej potrzeby sąd może udzielić stronom i uczestnikom postępowania występującym w sprawie bez adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa niezbędnych pouczeń co do czynności procesowych.

Artykuł 6 Postulat szybkości postępowania

§ 1. Sąd powinien przeciwdziałać przewlekaniu postępowania i dążyć do tego, aby rozstrzygnięcie nastąpiło na pierwszym posiedzeniu, jeżeli jest to możliwe bez szkody dla wyjaśnienia sprawy.

§ 2. Strony i uczestnicy postępowania obowiązani są przytaczać wszystkie okoliczności faktyczne i dowody bez zwłoki, aby postępowanie mogło być przeprowadzone sprawnie i szybko.

Artykuł 7 Udział prokuratora

Prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. W sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego prokurator może wytaczać powództwa tylko w wypadkach wskazanych w ustawie.

Artykuł 8 Udział organizacji pozarządowych

Organizacje pozarządowe, których zadanie statutowe nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej, mogą dla ochrony praw obywateli, w wypadkach przewidzianych w ustawie, wszcząć postępowanie oraz wziąć udział w toczącym się postępowaniu.

Artykuł 9 Zasada jawności

§ 1. Rozpoznawanie spraw odbywa się jawnie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Strony i uczestnicy postępowania mają prawo przeglądać akta sprawy i otrzymywać odpisy, kopie lub wyciągi z tych akt. Treść protokołów i pism może być także udostępniana w postaci elektronicznej za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe (system teleinformatyczny) albo innego systemu teleinformatycznego służącego udostępnianiu tych protokołów lub pism.

§ 2. Strony i uczestnicy postępowania mają prawo do otrzymania z akt sprawy zapisu dźwięku albo obrazu i dźwięku, chyba że protokół został sporządzony wyłącznie pisemnie. Przewodniczący wydaje z akt sprawy zapis dźwięku, jeżeli wydaniu zapisu obrazu i dźwięku sprzeciwia się ważny interes publiczny lub prywatny.

§ 3. Jeżeli posiedzenie odbyło się przy drzwiach zamkniętych strony i uczestnicy postępowania mają prawo do otrzymania z akt sprawy jedynie zapisu dźwięku.

Artykuł 10 Ugoda sądowa

W sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd dąży w każdym stanie postępowania do ich ugodowego załatwienia, w szczególności przez nakłanianie stron do mediacji.

Artykuł 11 Moc wyroków karnych

Ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Jednakże osoba, która nie była oskarżona, może powoływać się w postępowaniu cywilnym na wszelkie okoliczności wyłączające lub ograniczające jej odpowiedzialność cywilną.

Artykuł 12 Roszczenia z przestępstwa

Roszczenia majątkowe wynikające z przestępstwa mogą być dochodzone w postępowaniu cywilnym albo w wypadkach w ustawie przewidzianych w postępowaniu karnym.

Artykuł 13 Tryb procesowy

§ 1. Sąd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba że ustawa stanowi inaczej. W wypadkach przewidzianych w ustawie sąd rozpoznaje sprawy według przepisów o postępowaniach odrębnych.

§ 2. Przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych rodzajów postępowań unormowanych w niniejszym kodeksie, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Artykuł 14

(uchylony)Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze

Księga pierwsza. Proces

Tytuł I. Sąd

Dział I. Właściwość sądu

Przepis wstępny

Artykuł 15 Czas orzekania o właściwości

§ 1. Sąd właściwy w chwili wniesienia pozwu pozostaje właściwy aż do ukończenia postępowania, choćby podstawy właściwości zmieniły się w toku sprawy.

§ 2. Sąd nie może uznać, że jest niewłaściwy, jeżeli w toku postępowania stał się właściwy.

Rozdział 1. Właściwość rzeczowa

Oddział 1. Podstawy właściwości

Artykuł 16 Właściwość sądów rejonowych

Sądy rejonowe rozpoznają wszystkie sprawy z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów okręgowych.

§ 2. (uchylony)

Artykuł 17 Właściwość sądów okręgowych

Do właściwości sądów okręgowych należą sprawy:

1) o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe oprócz spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa oraz o rozwiązanie przysposobienia;

2) o ochronę praw autorskich i pokrewnych, jak również dotyczących wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych oraz o ochronę innych praw na dobrach niematerialnych;

3) o roszczenia wynikające z Prawa prasowego;

4) o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych, oprócz spraw o alimenty, o naruszenie posiadania, o ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami, o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym oraz spraw rozpoznawanych w elektronicznym postępowaniu upominawczym;

4¹) o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale spółdzielni;

4²) o uchylenie, stwierdzenie nieważności albo o ustalenie nieistnienia uchwał organów osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną;

4³) o zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji;

4⁴) o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem.

5) (uchylony)

6) (uchylony)

Artykuł 18 Przekazanie sprawy sądowi okręgowemu

§ 1. Jeżeli przy rozpoznawaniu sprawy w sądzie rejonowym powstanie zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, sąd ten może przekazać sprawę do rozpoznania sądowi okręgowemu. Postanowienie o przekazaniu sprawy wymaga uzasadnienia.

§ 2. Sąd okręgowy może przed pierwszą rozprawą odmówić przyjęcia sprawy do rozpoznania i zwrócić sprawę sądowi rejonowemu, jeżeli uzna, że poważne wątpliwości nie zachodzą. Postanowienie zapada na posiedzeniu niejawnym w składzie trzech sędziów i wymaga uzasadnienia. Ponowne przekazanie tej samej sprawy przez sąd rejonowy nie jest dopuszczalne.

Oddział 2. Wartość przedmiotu sporu

Artykuł 19 Zasada

§ 1. W sprawach o roszczenia pieniężne, zgłoszone choćby w zamian innego przedmiotu, podana kwota pieniężna stanowi wartość przedmiotu sporu.

§ 2. W innych sprawach majątkowych powód obowiązany jest oznaczyć w pozwie kwotą pieniężną wartość przedmiotu sporu, uwzględniając postanowienia zawarte w artykułach poniższych.

Artykuł 20 Rozwinięcie

Do wartości przedmiotu sporu nie wlicza się odsetek, pożytków i kosztów, żądanych obok roszczenia głównego.

Artykuł 21 Kilka roszczeń

Jeżeli powód dochodzi pozwem kilku roszczeń, zlicza się ich wartość.

Artykuł 22 Świadczenia powtarzające się

W sprawach o prawo do świadczeń powtarzających się wartość przedmiotu sporu stanowi suma świadczeń za jeden rok, a jeżeli świadczenia trwają krócej niż rok – za cały czas ich trwania.

Artykuł 23 Najem

W sprawach o istnienie, unieważnienie albo rozwiązanie umowy najmu lub dzierżawy, o wydanie albo odebranie przedmiotu najmu lub dzierżawy, wartość przedmiotu sporu stanowi przy umowach zawartych na czas oznaczony – suma czynszu za czas sporny, lecz nie więcej niż za rok; przy umowach zawartych na czas nieoznaczony – suma czynszu za okres trzech miesięcy.

Artykuł 23¹ Roszczenia pracowników

W sprawach o roszczenia pracowników dotyczące nawiązania, istnienia lub rozwiązania stosunku pracy wartość przedmiotu sporu stanowi, przy umowach na czas określony – suma wynagrodzenia za pracę za okres sporny, lecz nie więcej niż za rok, a przy umowach na czas nieokreślony – za okres jednego roku.

Artykuł 23² Wydanie nieruchomości

W sprawach o wydanie nieruchomości posiadanej bez tytułu prawnego lub na podstawie tytułu innego niż najem lub dzierżawa wartość przedmiotu sporu oblicza się przyjmując, stosownie do rodzaju nieruchomości i sposobu korzystania z niej, podaną przez powoda sumę odpowiadającą trzymiesięcznemu czynszowi najmu lub dzierżawy należnemu od danego rodzaju nieruchomości.

Artykuł 24 Zabezpieczenia

W sprawach o zabezpieczenie, zastaw lub hipotekę wartość przedmiotu sporu stanowi suma wierzytelności. Jeżeli jednak przedmiot zabezpieczenia lub zastawu ma mniejszą wartość niż wierzytelność, rozstrzyga wartość mniejsza.

Artykuł 25 Sprawdzenie

§ 1. Sąd może na posiedzeniu niejawnym sprawdzić wartość przedmiotu sporu oznaczoną przez powoda i zarządzić w tym celu dochodzenie.

§ 2. Po doręczeniu pozwu sprawdzenie nastąpić może jedynie na zarzut pozwanego, zgłoszony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy.

§ 3. Jeżeli sąd w wyniku sprawdzenia wartości przedmiotu sporu uzna się za niewłaściwy, przekaże sprawę sądowi właściwemu; jeżeli jest kilka sądów właściwych – przekaże temu z nich, który wskaże powód.

Artykuł 26 Rozwinięcie

Po ustaleniu w myśl artykułu poprzedzającego, wartość przedmiotu sporu nie podlega ponownemu badaniu w dalszym toku postępowania.

Rozdział 2. Właściwość miejscowa

Oddział 1. Właściwość ogólna

Artykuł 27 Zasada

§ 1. Powództwo wytacza się przed sąd pierwszej instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania.

§ 2. Miejsce zamieszkania określa się według przepisów kodeksu cywilnego.

Artykuł 28 Brak miejsca zamieszkania

Jeżeli pozwany nie ma miejsca zamieszkania w Polsce, ogólną właściwość oznacza się według miejsca jego pobytu w Polsce, a gdy nie jest ono znane lub nie leży w Polsce – według ostatniego miejsca zamieszkania pozwanego w Polsce.

Artykuł 29 Skarb Państwa

Powództwo przeciwko Skarbowi Państwa wytacza się według siedziby państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie.

Artykuł 30 Siedziba

Powództwo przeciwko osobie prawnej lub innemu podmiotowi niebędącemu osobą fizyczną wytacza się według miejsca ich siedziby.

Oddział 2. Właściwość przemienna

Artykuł 31 Istota

Powództwo w sprawach objętych przepisami oddziału niniejszego wytoczyć można bądź według przepisów o właściwości ogólnej, bądź przed sąd oznaczony w przepisach poniższych.

Artykuł 32 Alimenty; ustalenie ojcostwa

Powództwo o roszczenie alimentacyjne oraz o ustalenie pochodzenia dziecka i związane z tym roszczenia wytoczyć można według miejsca zamieszkania osoby uprawnionej.

Artykuł 33 Roszczenia przeciwko przedsiębiorcy

Powództwo o roszczenie majątkowe przeciwko przedsiębiorcy można wytoczyć przed sąd, w którego okręgu znajduje się zakład główny lub oddział, jeżeli roszczenie pozostaje w związku z działalnością tego zakładu lub oddziału.

Artykuł 34 Roszczenia z umów

Powództwo o zawarcie umowy, ustalenie jej treści, o zmianę umowy oraz o ustalenie istnienia umowy, o jej wykonanie, rozwiązanie lub unieważnienie, a także o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy można wytoczyć przed sąd miejsca jej wykonania. W razie wątpliwości miejsce wykonania umowy powinno być stwierdzone dokumentem.

Artykuł 35 Delikty

Powództwo o roszczenie z czynu niedozwolonego wytoczyć można przed sąd, w którego okręgu nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.

Artykuł 36 Wynagrodzenie pełnomocnika

Powództwo o zapłatę należności za prowadzenie sprawy wytoczyć można przed sąd miejsca, gdzie pełnomocnik procesowy sprawę prowadził.

Artykuł 37 Najem nieruchomości

Powództwo o roszczenie ze stosunku najmu lub dzierżawy nieruchomości wytoczyć można przed sąd miejsca położenia nieruchomości.

Artykuł 37¹ Powództwo przeciwko zobowiązanemu z weksla lub czeku

§ 1. Powództwo przeciwko zobowiązanemu z weksla lub czeku można wytoczyć przed sąd miejsca płatności.

§ 2. Kilku zobowiązanych z weksla lub czeku można łącznie pozwać przed sąd miejsca płatności lub sąd właściwości ogólnej dla akceptanta albo wystawcy weksla własnego lub czeku.

Oddział 3. Właściwość wyłączna

Artykuł 38 Prawa rzeczowe na nieruchomości

§ 1. Powództwo o własność lub o inne prawa rzeczowe na nieruchomości, jak również powództwo o posiadanie nieruchomości można wytoczyć wyłącznie przed sąd miejsca jej położenia. Jeżeli przedmiotem sporu jest służebność gruntowa, właściwość oznacza się według położenia nieruchomości obciążonej.

§ 2. Właściwość powyższa rozciąga się na roszczenia osobiste związane z prawami rzeczowymi i dochodzone łącznie z nimi przeciwko temu samemu pozwanemu.

Artykuł 39 Spadki

Powództwo z tytułu dziedziczenia, zachowku, jak również z tytułu zapisu, polecenia oraz innych rozrządzeń testamentowych wytacza się wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, a jeżeli miejsca jego zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.

Artykuł 40 Członkostwo

Powództwo ze stosunku członkostwa spółdzielni, spółki lub stowarzyszenia wytacza się wyłącznie według miejsca ich siedziby.

Artykuł 41 Małżeństwo

Powództwo ze stosunku małżeństwa wytacza się wyłącznie przed sąd, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. Z braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeżeli i tej podstawy nie ma – sąd miejsca zamieszkania powoda.

Artykuł 42 Rodzice a dzieci

Powództwo ze stosunku między rodzicami a dziećmi oraz między przysposabiającym a przysposobionym wytacza się wyłącznie przed sąd miejsca zamieszkania powoda, jeżeli brak jest podstaw do wytoczenia powództwa według przepisów o właściwości ogólnej.

Oddział 4. Przepisy szczególne

Artykuł 43 Wybór sądu

§ 1. Jeżeli uzasadniona jest właściwość kilku sądów albo jeżeli powództwo wytacza się przeciwko kilku osobom, dla których według przepisów o właściwości ogólnej właściwe są różne sądy, wybór między tymi sądami należy do powoda.

§ 2. To samo dotyczy wypadku, gdy nieruchomość, której położenie jest podstawą oznaczenia właściwości sądu, jest położona w kilku okręgach sądowych.

Artykuł 44 Wyznaczenie przez sąd przełożony

Jeżeli sąd właściwy nie może z powodu przeszkody rozpoznać sprawy lub podjąć innej czynności, sąd nad nim przełożony wyznaczy na posiedzeniu niejawnym inny sąd.

Artykuł 45 Wyznaczenie przez Sąd Najwyższy

Jeżeli w myśl przepisów kodeksu nie można na podstawie okoliczności sprawy ustalić właściwości miejscowej, Sąd Najwyższy na posiedzeniu niejawnym oznaczy sąd, przed który należy wytoczyć powództwo.

Artykuł 46 Właściwość umowna

§ 1. Strony mogą umówić się na piśmie o poddanie sądowi pierwszej instancji, który według ustawy nie jest miejscowo właściwy, sporu już wynikłego lub sporów mogących w przyszłości wyniknąć z oznaczonego stosunku prawnego. Sąd ten będzie wówczas wyłącznie właściwy, jeżeli strony nie postanowiły inaczej lub jeżeli powód nie złożył pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Strony mogą również ograniczyć umową pisemną prawo wyboru powoda pomiędzy kilku sądami właściwymi dla takich sporów.

§ 2. Strony nie mogą jednak zmieniać właściwości wyłącznej.

Dział II. Skład sądu

Artykuł 47 Skład sądu

§ 1. W pierwszej instancji sąd rozpoznaje sprawy w składzie jednego sędziego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

§ 2. W pierwszej instancji sąd w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników rozpoznaje sprawy:

1) z zakresu prawa pracy o:

a) ustalenie istnienia, nawiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy, o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy, o przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy oraz łącznie z nimi dochodzone roszczenia i o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy,

b) naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu i o roszczenia z tym związane,

c) odszkodowanie lub zadośćuczynienie w wyniku stosowania mobbingu;

2) ze stosunków rodzinnych o:

a) rozwód,

b) separację,

c) ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa,

d) rozwiązanie przysposobienia.

§ 3. Postanowienia poza rozprawą oraz zarządzenia wydaje przewodniczący.

§ 4. Prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów zawodowych, jeżeli uzna to za wskazane ze względu na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy.

Artykuł 47¹ Kompetencje referendarza sądowego

Referendarz sądowy może wykonywać czynności w postępowaniu cywilnym w wypadkach wskazanych w ustawie. W zakresie powierzonych mu czynności referendarz sądowy ma kompetencje sądu, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Dział III. Wyłączenie sędziego

Artykuł 48 Wyłączenie sędziego z mocy ustawy

§ 1. Sędzia jest wyłączony z mocy samej ustawy:

1) w sprawach, w których jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziaływa na jego prawa lub obowiązki;

2) w sprawach swego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia;

3) w sprawach osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;

4) w sprawach, w których był lub jest jeszcze pełnomocnikiem albo był radcą prawnym jednej ze stron;

5) w sprawach, w których w instancji niższej brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jako też w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w których występował jako prokurator;

6) w sprawach o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem, jeżeli brał udział w wydaniu tego orzeczenia.

§ 2. Powody wyłączenia trwają także po ustaniu uzasadniającego je małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli.

§ 3. Sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia objętego skargą o wznowienie, nie może orzekać co do tej skargi.

Artykuł 49 Wyłączenie sędziego na wniosek

Niezależnie od przyczyn wymienionych w art. 48, sąd wyłącza sędziego na jego żądanie lub na wniosek strony, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego w danej sprawie.

Artykuł 50 Wniosek o wyłączenie

§ 1. Wniosek o wyłączenie sędziego strona zgłasza na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa się toczy, uprawdopodabniając przyczyny wyłączenia.

§ 2. Strona, która przystąpiła do rozprawy, powinna uprawdopodobnić ponadto, że przyczyna wyłączenia dopiero później powstała lub stała się jej znana.

§ 3. Do czasu rozstrzygnięcia wniosku o wyłączenie sędziego:

1) sędzia, którego dotyczy wniosek, może podejmować dalsze czynności;

2) nie może zostać wydane orzeczenie lub zarządzenie kończące postępowanie w sprawie.

Artykuł 51 Obowiązki sędziego

Sędzia zawiadamia sąd o zachodzącej podstawie swego wyłączenia.

Artykuł 52 Orzekanie

§ 1. O wyłączeniu sędziego rozstrzyga sąd, w którym sprawa się toczy, a gdyby sąd ten nie mógł wydać postanowienia z powodu braku dostatecznej liczby sędziów – sąd nad nim przełożony.

§ 2. Postanowienie wydaje sąd w składzie trzech sędziów zawodowych po złożeniu wyjaśnienia przez sędziego, którego wniosek dotyczy. Postanowienie może być wydane na posiedzeniu niejawnym.

§ 3. Uwzględniając wniosek o wyłączenie sędziego, sąd znosi postępowanie w zakresie obejmującym udział tego sędziego w sprawie po złożeniu wniosku, chyba że czynności przez niego podejmowane były czynnościami niecierpiącymi zwłoki.

Artykuł 53

(utracił moc)

Artykuł 53¹ Odrzucenie wniosku o wyłączenie sędziego

Ponowny wniosek o wyłączenie sędziego oparty na tych samych okolicznościach podlega odrzuceniu bez składania wyjaśnień przez sędziego, którego dotyczy. O odrzuceniu orzeka sąd rozpoznający sprawę. Przepis art. 51 stosuje się odpowiednio. Postanowienie może być wydane na posiedzeniu niejawnym.

Artykuł 54 Odesłanie

Przepisy niniejszego działu stosuje się odpowiednio do wyłączenia referendarza sądowego, ławnika, jak również innych organów sądowych oraz prokuratora. Wniosek o wyłączenie referendarza sądowego oraz ławnika sąd rozstrzyga zgodnie z przepisami poprzedzającymi, a wniosek o wyłączenie pozostałych osób przekazuje odpowiedniemu organowi nadrzędnemu.