Konstytucja 3 maja 1791 roku: z uwagami podawanymi jej twórcom w 1789 roku oraz dwoma póżniejszemi tejże konstytucji ocenieniami - ebook

KON­STY­TU­CJA

3 MAJA 1791 ROKU.

z

UWA­GA­MI PO­DA­WA­NE­MI JEJ TWÓR­COM

W 1789 ROKU.

ORAZ

DWO­MA PÓ?NIEJ­SZE­MI TEJ­ŻE KON­STY­TU­CJI

OCE­NIE­NIA­MI.

"Są… cza­sy jed­ne róż­ne od dru­gich; dla od­mia­ny ludz­kich oby­cza­jów, od­mie­niać się też pra­wa ludz­kie mają: aby mia­sto po­żyt­ku szko­dy wiel­kiej nie czy­ni­ły. Sam Pan Bóg pra­wa sta­re no­wym za­ko­nem od­mie­nił – "

(Ks. Piotr. Skar­ga, w ka­za­niu sej­mo­wem o pra­wach nie­spra­wie­dli­wych.)

LIPSK:

E. Ł. KA­SPRO­WICZ.

1865.

OD WY­DAW­CY

W obec­nej chwi­li, kie­dy przy­ja­cie­le i nie­przy­ja­cie­le Pol­ski po­ru­sza­ją cala jej prze­szłość, szu­ka­jąc w niej bro­ni dla ar­gu­men­tów za­cię­tej szer­mier­ki swo­jej, na­der po­żą­da­ne są do­ku­men­ta, rzu­ca­ją­ce świa­tło na roz­wi­ja­nie się upły­nio­ne­go ży­cia na­ro­do­we­go, któ­re­go obec­ne ży­cie pro­stem jest na­stęp­stwem. Do rzę­du tego ro­dza­ju do­ku­men­tów na­le­ży bez wąt­pie­nia Kon­sty­tu­cja trze­cie­go Maja 1791 roku owoc czte­ro­let­nie­go sej­mu nie­pod­le­głej jesz­cze Pol­ski.

Ów­cze­sna Eu­ro­pa przy­ję­ła ją z uwiel­bie­niem. Pol­ska, w cią­gu kil­ka­dzie­sią­tlet­niej nie­wo­li swo­jej, z re­li­gij­nem po­sza­no­wa­niem wi­dzia­ła w niej ja­ko­by: te­sta­ment po­li­tycz­ny wiel­kich swo­ich przod­ków, prze­ka­za­ny jej do wy­ko­na­nia. Dzień też 3 Maja uro­czy­ste­mi ob­cho­da­mi świę­co­no w kra­ju i na emi­gra­cji, wiel­bio­no piosn­ka­mi. Jego ty­tu­łem stro­iły się dzien­ni­ki. A w ostat­nich cza­sach, kie­dy usa­mo­wol­nie­nie ludu sta­ło się dla wszyst­kich naj­ży­wot­niej­szą kwe­stją, wszy­scy pra­wie pu­bli­cy­ści nasi, w oj­czy­stym i ob­cym ję­zy­ku pi­szą­cy, uwa­ża­li Kon­sty­tu­cję 3 Maja za opo­kę, po­cząt­ku­ją­cą wy­zwo­le­nie na­ro­du z dłu­giej nie­wo­li do­mo­wej.

O ile sąd taki jest spra­wie­dli­wy, samo od­czy­ta­nie tek­stu do­sta­tecz­nie każ­de­go z my­ślą­cych ob­ja­śnić zdo­ła. Dla tego do­mnie­wy­wa­jąc się, iż nie je­den pi­sał i mó­wił o tej Kon­sty­tu­cji, nie czy­ta­jąc jej nig­dy, tekst jej tak­że ogła­sza­my.

Do tek­stu do­łą­cza­my dwa na­der waż­ne pi­sma z cza­sów owe­go sej­mu czte­ro­let­nie­go. Jed­no bez­i­mien­ne­go au­to­ra: "Uwa­gi nad sta­nem rol­ni­czym i miej­skim" – dru­gie: Głos pod­dań­stwa do sta­nów skon­fe­de­ro­wa­nych.

Po­rów­ny­wa­jąc tekst kon­sty­tu­cji z żą­da­nia­mi w tych dwóch pi­smach ob­ja­wio­ny­mi, czy­tel­ni­cy mieć będą wy­obra­że­nie cze­go oświe­ceń­sza opin­ja ów­cze­sna i sami ujarz­mie­ni żą­da­li, ii co otrzy­ma­li.

Dla lep­sze­go roz­ja­śnie­nia kwe­stji, do­da­je­my jesz­cze uwa­gi dwóch emi­gra­cyj­nych pi­sa­rzy: Jana Ne­po­mu­ce­na Ja­now­skie­go i Wik­to­ra Hel tin ana, z któ­rych pierw­szy przed­sta­wia zaj­mu­ją­cy ob­raz ogło­sze­nia tej usta­wy, dru­gi z grun­tu ją roz­bie­ra.

Nie ule­ga wąt­pli­wo­ści, iż praw­dą tyl­ko po­ży­tecz­nie spra­wie pu­blicz­nej słu­żyć moż­na; fał­szu zaś try­umf choć­by naj­gło­śniej­szy, chwi­lo­wym jest tyl­ko. Ni­niej­sza bro­szur­ka po­słu­ży su­mien­nym ba­da­czom do roz­róż­nie­nia fał­szu od praw­dy w zda­niach o jed­nym z naj­waż­niej­szych, bo du­cha szlach­ty wier­nie ma­lu­ją­cych po­mni­ków.

LIPSK, w Paź­dzier­ni­ku 1865 roku.

I.