Lata rozłąki - ebook

CHRONOLOGIA FAKTÓW Z ŻYCIA RODZINY NA TLE WYDARZEŃ HISTORYCZNYCH

+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| Rok | Życie rodziny | Wydarzenia historyczne |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1945 | Do Schwanebergu przybywają Amerykanie. | Armia Czerwona zdobywa Berlin. |
| | | |
| | Schwaneberg pod kontrolą ZSRR. | Koniec II wojny światowej. Niemcy zostają podzielone na dwie strefy: zachodnią i wschodnią. |
| | | |
| | | Podział Berlina na Wschodni i Zachodni. |
| | | |
| | | Początek zimnej wojny. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1946 | Opa wciągnięty w system nauczania radzieckiej doktryny. | ZSRR zajmuje część wschodnią, wprowadza na jej terenie ustrój komunistyczny. |
| | | |
| | Roland zostaje nauczycielem. | Ustanowienie granicy i wprowadzenie kontroli paszportowej między obiema strefami. |
| | | |
| | | Utworzenie Socjalistycznej Partii Jedności Niemiec (SED), nazywanej niemiecką partią komunistyczną. |
| | | |
| | | Utworzenie policji VoPo (Volkspolizei) i niemieckiej policji granicznej (Grenztruppen der DDR). |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1947 | Kallehn pomaga Hannie w ucieczce. | Plan Marshalla pomaga odbudować strefę zachodnią i Berlin Zachodni. Sowieci ogałacają ze wszystkiego strefę wschodnią. Powstaje komunistyczna organizacja młodzieżowa. |
| | | |
| | Próba nie powiodła się – Hanna jest zmuszona do powrotu. | |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1948 | Hannie udaje się w końcu uciec. | Reforma walutowa. |
| | | |
| | | 1948–1949. Blokada Berlina Zachodniego i utworzenie mostu powietrznego do miasta. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1949 | Hanna dociera do Heidelbergu. | Utworzenie NATO. |
| | | |
| | W strefie wschodniej na świat przychodzi Heidi. | Powstanie Niemieckiej Republiki Federalnej – NRF, i Niemieckiej Republiki Demokratycznej – NRD. Budowa systemu więziennictwa. |
| | | |
| | Początek organizacji ruchu młodzieżowego w Schwanebergu. | Pierwsze radzieckie próby nuklearne. Początek wyścigu zbrojeń nuklearnych. |
| | | |
| | | Utworzenie Grupy Wojsk Radzieckich w Niemczech. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1950 | Opa protestuje w imieniu rolników przeciwko władzom. | Przywódcą NRD zostaje Walter Ulbricht. |
| | | |
| | | Nacjonalizacja ziemi rolnej w NRD. Wprowadzenie ograniczonych obszarów własnościowych. |
| | | |
| | | Powstanie Stasi (Ministerium für Staatssicherheit) wykorzystującej do kontroli obywateli metody podstępu, zastraszenia i terroru. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1951–1956 | | Pięcioletni plan dla NRD wytycza bardzo wysokie normy dla przemysłu ciężkiego. |
| | | |
| | | Masowe wyjazdy robotników i intelektualistów. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1952 | Hanna zaczyna pracować w Kwaterze Głównej Armii Stanów Zjednoczonych w Heidelbergu. | Zamknięcie granicy między NRD i NRF, jedynym przejściem otwartym między Wschodem i Zachodem pozostaje granica w Berlinie. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1953 | | Śmierć Stalina. Polityczna zmiana kursu. |
| | | |
| | | Wytyczenie zasad socjalizmu. |
| | | |
| | | Robotnicze bunty stłumione przez Armię Czerwoną. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1954 | Oma i pięcioletnia Heidi jadą na Zachód. | Za nielegalne opuszczenie NRD grozi kara trzech lat więzienia. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1955 | Rodzina przystosowuje się do warunków życia pod ścisłą kontrolą sił bezpieczeństwa. | ZSRR uznaje suwerenność NRD. |
| | | |
| | Opa szykanowany przez władze. | Powstanie Układu Warszawskiego. |
| | | |
| | | Reżim dostrzega pierwsze efekty stłumienia opozycji i kontroli ludności. |
| | | |
| | | Początki normalizacji. |
| | | |
| | | Eskalacja zimnej wojny. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1956 | Kai składa przyrzeczenie Jugendweihe (świecka ceremonia osiągnięcia pełnoletniości) w służbie komunizmowi. | Nowo utworzona armia NRD (NVA – Nationale Volksarmee) wspólnie z okupacyjnymi siłami radzieckimi (GSFG – Group of Soviet Forces in Germany) szkoli się w gotowości na wypadek konfliktu z NATO. |
| | | |
| | | Powstanie węgierskie stłumione przez Armię Czerwoną. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1956–1963 | | Plan siedmioletni za cele wyznacza kolektywizację oraz nacjonalizację rolnictwa i przemysłu. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1957 | | Za pomoc przy nielegalnym wyjeździe z NRD grozi kara więzienia. |
| | | |
| | | Początek wyścigu w organizowaniu lotów w kosmos. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1958 | Hanna wychodzi za Eddiego. | |
| | | |
| | Oma i Opa przyjeżdżają do Heidelbergu. | |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1960 | Opa cały czas szykanowany przez władze. | Eskalacja zimnej wojny. |
| | | |
| | Umiera Kallehn. | Zakończenie procesu kolektywizacji ziemi zwanego socjalistyczną wiosną. |
| | | |
| | | Dalszy odpływ siły roboczej z NRD, głównie do otwartego Berlina Zachodniego. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1961 | W Stanach Zjednoczonych na świat przychodzi Nina. | Zostaje wzniesiony mur berliński. |
| | | |
| | | Narasta napięcie między Stanami i ZSRR. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1962 | Kai pracuje jako strażnik graniczny przy murze berlińskim. Oma buduje mur rodzinny. | Zastrzelenie Petera Fechtera podczas próby sforsowania muru. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1963 | | Przemówienie prezydenta Kennedy’ego ze sławnymi słowami: Ich bin ein Berliner. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1963–1970 | | Nowy system ekonomiczny. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1964 | Heidi bierze udział w ceremonii Jugendweihe. | Umocnienie muru berlińskiego. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1965 | Opa zadenuncjowany, wyrzucony z pracy, zostaje zmuszony do przejścia na emeryturę. Wyrzucony z partii. Rodzina zostaje przesiedlona do odległego Klein Apenburga. | |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1966 | Nina w wieku lat pięciu dowiaduje się, że jej rodzina jest uwięziona w kraju, z którego nie może wyjechać. | Rozwój infrastruktury – budowa dróg i osiedli mieszkaniowych. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1968 | Heidi wychodzi za Reinharda. | ZSRR tłumi praską wiosnę w Czechosłowacji. |
| | | |
| | | Władze promują rozwój sportu. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1969 | | Początek odprężenia. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1970 | Na świat przychodzi Cordula. | NRD uczestniczy w olimpiadzie. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1971 | | Przywódcą NRD zostaje Erich Honecker. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1972 | | Nawiązanie stosunków dyplomatycznych między NRD i RFN. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1973 | Hanna telefonuje do mamy w NRD. | Początki socjalizmu konsumenckiego. |
| | | |
| | | Rozwój sportu w NRD. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1975–1976 | Rodzina otrzymuje dalsze listy i paczki od Hanny (dzięki pomocy przyjaciół w RFN). | Wzmocnienie muru i granicy. |
| | | |
| | | Nadal trwają, choć już właściwie samobójcze, próby ucieczek. |
| | | |
| | | Rozmieszczenie pocisków SS-20 na terenie ZSRR. |
| | | |
| | | Szczytowy rozwój NRD. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1977 | Opa skierowany na „reedukację” do zakładu dla umysłowo chorych. | |
| | | |
| | Umiera Kai. | |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1978 | Umiera Oma. | |
| | | |
| | Albert odwiedza rodzinę w NRD. | |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1979 | | Inwazja ZSRR na Afganistan. Wstrzymanie procesu odprężenia. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1980 | Cordula rozpoczyna karierę sportową w NRD. | Eskalacja zimnej wojny. W Polsce powstaje Solidarność. Coraz więcej mieszkańców NRD słucha zachodnich radiostacji. |
| | | |
| | Heidi i Reinhard budują swój rajski domek. | Przyznanie prawa do ogródków działkowych. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1982 | | Wojna z komunizmem prowadzona przez Ronalda Reagana. |
| | | |
| | | Nasilenie akcji wywiadowczych w Berlinie Wschodnim i Zachodnim. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1983–1986 | Nina bierze udział w operacjach wywiadowczych w Berlinie Wschodnim. | Amerykańskie pociski pershing rozmieszczone na terenie RFN. |
| | | |
| | | Manewry Reforger ’83 (Return of Forces in Germany) i Able Archer ’83 (Sprawny Łucznik) symulujące wojnę konwencjonalną, chemiczną i nuklearną w Europie. ZSRR obawia się rozpoczęcia ataków ze strony NATO. |
| | | |
| | | Wzrost napięcia. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1984 | Cordula bierze udział w ceremonii Jugendweihe. | |
| | | |
| | Umiera Opa. | |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1985 | Cordula wchodzi w skład reprezentacji narodowej i trenuje w Berlinie Wschodnim. | Przywódca ZSRR Michaił Gorbaczow rozpoczyna proces reform. Honecker przeciwny zmianom. Major amerykańskiej armii Nicholson zastrzelony podczas misji wojskowej w NRD. |
| | | |
| | Nina prowadzi operacje wywiadowcze w Berlinie Wschodnim. | |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1986 | Hanna i Eddie przyjeżdżają do Berlina. | |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1987 | Cordula wyjeżdża z NRD, by wziąć udział w mistrzostwach świata. Przygotowuje się do olimpiady. | Reagan wzywa Gorbaczowa, by „rozwalił ten mur”. Gorbaczow kontynuuje przemiany w ZSRR, wzywając pozostałe kraje bloku do pójścia w jego ślady. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1988 | W Szwajcarii na Zachód ucieka koleżanka z drużyny Corduli. | |
| | | |
| | Umiera Roland. | |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 1989 | Życie toczy się bez zmian dla naszej rodziny w NRD. | Znaczący udział Gorbaczowa w rozpadzie bloku wschodniego. Opór ze strony Honeckera. Tłumy domagają się wolności. |
| | | |
| | Cordula zostaje mistrzynią NRD w kolarstwie torowym. | Luty: ostatni przypadek zastrzelenia podczas próby sforsowania muru berlińskiego. |
| | | |
| | | Sierpień: Węgry otwierają granicę. |
| | | |
| | | Wrzesień: demonstracje w NRD: „Chcemy się stąd wydostać!”. Policja tłumi protesty. |
| | | |
| | | Październik: Honecker nakazuje przeprowadzenie obchodów 40-lecia NRD zgodnie z wcześniejszymi planami. |
| | | |
| | | Demonstracje w Lipsku. |
| | | |
| | | 4 listopada: milion mieszkańców NRD uczestniczy w prodemokratycznej demonstracji w Berlinie Wschodnim. |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| 9 listopada 1989 | Cordula trenuje w Berlinie. | Upadek muru berlińskiego. Mieszkańcy NRD są wolni. |
| | | |
| | Heidi jest w Karl-Marx-Stadt. | |
| | | |
| | Hanna i Nina są w Stanach Zjednoczonych. | |
+-----------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+WSTĘP

Mur to… przestępstwo nie tylko wobec historii, ale i wobec człowieczeństwa – rozdziela rodziny, mężów i żony, braci i siostry, rozdziela ludzi, którzy pragną być razem.

John F. Kennedy, prezydent Stanów Zjednoczonych

Miałam pięć lat, kiedy dowiedziałam się, że moja babcia mieszka za kurtyną. Było to w 1966 roku. Obchodziliśmy w szkole Dzień Dziadków. W wolno sunącym szeregu koleżanki i koledzy szli za rękę ze swoimi dziadkami – uroczymi starszymi ludźmi z głowami pokrytymi jedwabistymi białymi lub siwiejącymi włosami, o ogorzałych twarzach pooranych miękkimi zmarszczkami, błyszczących oczach i dobrotliwych uśmiechach.

Siedziałam w ławce, przyglądając się, jak wchodzą. Serdecznie witali nauczycielkę, mówili sobie dzień dobry, jednocześnie ciężkim krokiem zmierzając do krzeseł ustawionych obok ławek każdego dziecka. Potem koleżanki i koledzy, po kolei, z wielkim ożywieniem, prowadzili swoich dziadków przed klasę, z dumą przedstawiając ich wszystkim: Nana, Poppa, Mimi – w moich uszach brzmiało to równie obco, co intrygująco, a ich dziadkowie stali obok, rozpromienieni, przyglądając się im wzrokiem pełnym miłości. Byłam wzruszona… I nagle poczułam się samotna, odsunięta na margines. Patrzyłam na nich wszystkich, a potem przenios­łam wzrok na puste krzesło obok mojej ławki – w tym momencie zaczęłam się zastanawiać, gdzie są moi dziadkowie.

Tego dnia wróciłam po szkole z postanowieniem, że muszę poznać odpowiedź. Wpadłam do domu – mama była w kuchni, więc bez słowa powitania wypaliłam:

– Gdzie są moi dziadkowie?

Wieczorem po kolacji rodzice posadzili mnie i wyjawili, dlaczego nigdy nie poznałam żadnego z moich krewnych. Łagodnym, lecz poważnym tonem tata, który był z pochodzenia niemieckim Żydem, powiedział, że cała jego rodzina „zginęła w czasie wojny”. Z powodu dziecięcej naiwności nie odczułam bólu kryjącego się za tym stwierdzeniem. Zwróciłam się do mamy, spodziewając się, że i ona mnie rozczaruje, tymczasem ku swojej wielkiej radości dowiedziałam się, że jej rodzice i rodzina żyją. Przyniosła zdjęcie swojej matki i powiedziała:

– To twoja Oma.

Oma. Wyglądała idealnie – tak jak wszystkie inne babcie, a nawet lepiej. Emanowała spokojem, jej twarz zdobił czarujący wymowny uśmiech. Wówczas nie umiałam wyrazić, jak bardzo pociągała mnie jej prosta elegancja, skromność, pełna mądrości i pewności siebie poza, kiedy tak siedziała wygodnie w przytulnym, miękkim fotelu w groszki, trochę bokiem, spoglądając w jedną stronę.

Długo wpatrywałam się w fotografię – lustrowałam babcię od stóp do głów, nawet ustawiłam zdjęcie tak, by wyglądało, że uśmiecha się do mnie. Mimo że fotografia była czarno-biała, to – być może idąc za podświadomym pragnieniem, aby ją natychmiast ożywić – widziałam Omę w kolorze: jasnoniebieskie oczy pod miękkimi ciężkimi powiekami, zaróżowione policzki, na których dostrzegłam rumieniec. Miała zaczesane do góry włosy – tak jak ja była brunetką – i dwie ozdoby: sporą broszę w kształcie róży, wydawało mi się, że ze złota, oraz niewielką, wpiętą tuż poniżej szpicu dekoltu szpilkę, która podkreślała elegancję czarnej sukni. Wyobrażałam sobie siebie kulącą się na jej miękkich pulchnych kolanach; czułam, jak moszczę się w jej wspaniałych ciepłych objęciach, a ona spogląda na mnie w dół tak, jak patrzyli na moich kolegów ich dziadkowie.

– Oma – powiedziałam głośno, zauroczona śpiewnym brzmieniem jej imienia. W pełni usatysfakcjonowana spojrzałam znowu na mamę i spytałam: – Kiedy przyjedzie nas odwiedzić?

Mama, nagle zaprzątnięta czym innym, wstała i zaczęła się krzątać po kuchni. Odparła, że niestety Oma nie może do nas przyjechać ani my nie możemy jej odwiedzić. Jest w miejscu, które nazywa się NRD, razem z resztą rodziny mamy, jej siostrami, braćmi i wszystkimi pozostałymi. Ponieważ nie potrafiłam tego zrozumieć, mama posadziła mnie na kuchennym taborecie, przykucnęła, żeby nasze oczy znalazły się naprzeciw siebie, i zaczęła mi wyjaśniać.

Kiedy skończyła, patrzyłam na nią w osłupieniu. Choć z pewnością użyła określenia „żelazna kurtyna”, zrozumiałam wtedy tylko tyle, że są gdzieś bardzo daleko, uwięzieni za jakąś „zasłoną”. Ale nie miało to dla mnie żadnego sensu. Próbowałam zrozumieć, dlaczego mama pozwala, żeby zwykły kawałek kretonowej szmatki, jaka wisi w oknie mojej sypialni, czy nawet ciężkie kotary, jakie mieliśmy w jadalni, odgradzały ją od rodziny. Uznałam, że przecież ktoś powinien odsunąć na bok ten kawał materiału i wypuścić tych biednych ludzi. Mama mnie zapewniła, że kiedyś będziemy mogli się z nimi spotkać. To oczywiste, przecież, na miłość boską, to tylko zasłona – pomyślałam.

Następnego dnia w szkole oznajmiłam nauczycielce, koleżankom i kolegom, że ja też mam dziadków i że moja Oma jest piękna. Co więcej, mam także ciocie, wujków i rodzeństwo cioteczne. Pani była zachwycona. Zapytała, gdzie mieszkają, a ja odparłam, że w Niemczech Wschodnich, „za zasłoną”. I dopiero gdy radosna twarz nauczycielki nagle spoważniała i pojawiło się na niej współczucie, zrozumiałam, że ta zasłona może być większa, niż to sobie wyobrażałam.

Musiało minąć jeszcze kilka lat, zanim zorientowałam się, że żelazna kurtyna to bynajmniej nie zwykła zasłonka z materiału, którą osoby z jednej lub drugiej strony mogą rozsunąć, ale symbol czegoś poważniejszego i bardziej złowieszczego, niż podpowiadała to naiwna dziecięca wyobraźnia. Miałam się dowiedzieć, że cała rodzina mamy faktycznie jest uwięziona w NRD i że moja mama stamtąd uciekła.

Oma za żelazną kurtyną

Nina w wieku pięciu lat

1985 rok, Berlin Wschodni

Na wilgotnym welodromie w Berlinie Wschodnim trener, trzymając stoper w ręce, gwizdnął i kobieca reprezentacja narodowa NRD ruszyła. Pedałując na rowerach wyścigowych bez przerzutek, zawodniczki bez trudu przyśpieszały na dwustupięćdziesięciometrowym okrążeniu sosnowego toru.

Pokonując owal toru z wdziękiem w miarowym tempie, w mgnieniu oka utworzyły ścisły peleton, utrzymując rowery na odległość kilku centymetrów; wąskie opony trzymały się błyszczącej polakierowanej nawierzchni.

Łącząc technikę z prędkością, prostowały się, przyśpieszając na prostych odcinkach, a zakręty brały w przechyle. Potem, kiedy trenerzy zaczęli krzyczeć, żeby dały z siebie więcej i bardziej się przyłożyły, czołowe rowerzystki NRD rozerwały ścisłą formację i kontynuowały na pełnym gazie.

Przy następnym okrążeniu osiągnęły zawrotną szybkość, przepychając się i pedałując z całą siłą, by przejąć kontrolę nad torem. Wydawało się, że opony przeczą grawitacji, trzymając się śliskich i pochyłych ścian toru dzięki sile odśrodkowej. Zawodniczki popędziły po prostej, ze świstem mijając trenerów, którzy wrzeszczeli: Weiter! Schneller! (Dawaj! Szybciej!), na co one odpowiedziały, naciskając na pedały z jeszcze większą zawziętością.

Naciskały, wyciągały się, pedałowały tak szybko, jak tylko mogły, pędziły co sił w nogach, co chwila pojawiały się między nimi odstępy, przez moment któraś zostawała w tyle na centymetr, potem rzucała się w przód. Podnosiły się z siodełka, przyśpieszały, starając się kontrolować rowery, aż wreszcie wystrzeliwały w zawrotnym tempie po raz ostatni. Mijającym po kolei linię mety zawodniczkom trenerzy łapali czas.

Zaledwie kilka kilometrów dalej nasza grupa wywiadowcza – mając nadzieję, że nikt nas nie śledzi – zjechała z autostrady fordem koloru khaki. Skręciliśmy w enerdowski las błotnistą dróżką, która została starannie wybrana, żebyśmy mogli niezauważeni dotrzeć do celu. Wjechaliśmy głębiej między drzewa, starając się omijać koleiny na wyboistej drodze, jednocześnie nie przestając przeszywać wzrokiem linii lasu i wypatrywać w nim jakichkolwiek sygnałów zagrożenia.

I nagle, gdy już zaczęliśmy się kierować na naszą pozycję, przed nasz nadjeżdżający samochód wyszedł na ścieżkę radziecki żołnierz z podniesioną bronią. Nie wiadomo skąd wychynęli pozostali i nas otoczyli.

Żołnierze odcięli nam drogę z przodu i z tyłu, do samochodu od strony pasażera podszedł zaś radziecki oficer, wymachując bronią.

Puk-puk, zastukał w szybę lufą naładowanego pistoletu.

– Atkroj akno! (Opuść szybę!) – polecił.

Nie otrzymawszy odpowiedzi, przytknął lufę do szyby.

– Siejczas! (Natychmiast!) – warknął.