Leśna szkoła dla każdego - ebook

WSTĘP

Przyroda tworzy dla nas cudowne i spokojne miejsce, sanktuarium. Nieograniczone czasem, niezamknięte w czterech ścianach. Nawet w dzisiejszych czasach przyroda nie poddaje się do końca naszej kontroli. Jest starsza i potężniejsza niż my sami, a jej rytmy wciąż rezonują głęboko w naszym wnętrzu. Z przyrody pochodzimy i do niej należymy, a nasze przetrwanie jest misternie powiązane z jej istnieniem. Dla dzieci stanowi najwspanialszy plac zabaw, oferując im olbrzymią różnorodność form, zapachów, faktur, wszelkich żywych stworzeń, i obfitość roślin, z których część jest jadalna, ale niektóre są trujące. Przyroda stwarza niezliczone możliwości podejmowania ryzyka, wzbogaca dziecięcą wiedzę i zachwyca, daje wolność przebywania w świecie innym od świata dorosłych.

Dlaczego więc tak mocno odseparowaliśmy się od przyrody? Jest traktowana jako coś nieznanego, stanowiącego dla dzieci zagrożenie na równi z obcymi ludźmi, nasilonym ruchem ulicznym czy innymi niebezpieczeństwami czyhającymi na nie w nowoczesnym świecie. W naszym stylu życia zaszły zmiany. Zalicza się do nich coraz większą niechęć rodziców do ryzyka, a także rosnące uzależnienie od techniki. Prowadzimy siedzący tryb życia, spędzamy czas głównie w pomieszczeniu. Jeden z negatywnych skutków tego zjawiska to coraz bardziej powszechna otyłość wśród dzieci. Choć niektóre obawy rodziców mogą być uzasadnione, spróbujmy przyjrzeć się nieco dokładniej tym jakże ważnym sprawom.

Leśne szkoły to ruch oddolny na całym świecie, którego celem jest ponowne zbliżenie dzieci do przyrody. Ten obecnie już ogólnoświatowy trend rozwinął się w Wielkiej Brytanii w latach 90. jako nowe podejście do wczesnego nauczania dzieci, związane z systematycznie powiększającą się liczbą leśnych szkół. Pierwotną inspirację stanowiła skandynawska pedagogika, wykorzystująca zabawę i kontakt z przyrodą, w Danii zwana friluftsliv (życie na świeżym powietrzu). Leśne szkoły mogą mieć charakter usytuowanych w miejscowym parku placówek edukacyjnych, bazujących na zabawie, regularnych szkół lub programów specjalistycznych ukierunkowanych na pomoc w przezwyciężaniu nałogów i powrocie do społeczeństwa. Oto definicja leśnej szkoły prezentowana przez Stowarzyszenie Leśnych Szkół (FSA), niezależny organ reprezentujący leśne szkoły w Wielkiej Brytanii:

„Leśna szkoła to inspirujący proces, który daje wszystkim uczniom regularną możliwość osiągania i rozwijania pewności siebie i dobrej samooceny poprzez wiedzę osobiście gromadzoną w trakcie bezpośredniej nauki w lesie lub innym naturalnym środowisku zadrzewionym”.

Prócz skandynawskiego modelu zajęć na powietrzu podejście to zasadza się także na teorii nauczania i skupionej na dziecku pedagogice nauki poprzez zabawę krzewionej przez takich myślicieli jak Rudolf Steiner czy Maria Montessori, na działalności edukacyjnej Kurta Hahna, opierającej się na przyrodzie, na brytyjskim skautingu, ruchu Woodcraft Folk i innych podobnych nurtach. Wszystkie one ukształtowały dzisiejszą leśną szkołę i jej etos, polegający na łączeniu terapii i edukacji w nauczaniu, które dążą do maksymalizacji potencjału społecznego, emocjonalnego i rozwojowego poprzez zezwolenie dzieciom na podejmowanie ryzyka, większą niezależność w kształtowaniu własnego procesu nauczania, osiąganie celów, bycie aktywnym, zabawę i naukę poprzez bezpośrednie doświadczenie na łonie natury. W tym kontekście prowadzący leśną szkołę ocenia zainteresowania oraz sposób uczenia się każdego dziecka i tak organizuje zajęcia, by w pełni mobilizować ich zdolność uczenia się. Nieograniczone czterema ścianami, bez urządzeń elektronicznych i bez nadmiernie krępującego dozoru dzieci mogą poruszać się i odkrywać świat we własnym tempie, w jedności z niebędącym wytworem rąk ludzkich, naturalnym środowiskiem, które dla naszych przodków miało głęboki wymiar duchowy.

W naszej książce opisujemy wspaniałe gry, prace ręczne i zdobywanie umiejętności zaczerpnięte z zajęć leśnej szkoły w Londynie i innych miejscach, aby dzieci, które nie miały jeszcze okazji uczestniczyć w takich zajęciach, mogły się dowiedzieć, jak to wygląda. Tym, które już się z leśną szkołą zetknęły, pomoże przekazywać tę ideę innym we wspólnych zabawach na powietrzu. Oczywiście książka nigdy nie zastąpi prawdziwych zajęć na powietrzu, odbywających się regularnie i prowadzonych przez odpowiednio wykwalifikowanego opiekuna. Więcej informacji o zasadach leśnej szkoły można znaleźć na stronie stowarzyszenia FSA www.forestschoolassociation.org.

Zachęcamy wszystkie dzieci do spróbowania zajęć rodem z leśnej szkoły.

Ta książka jest przede wszystkim o aktywności na łonie przyrody, a szczególnie w lesie. Program leśnej szkoły ma też na celu pobudzenie holistycznego rozwoju dziecka, dlatego wyjaśniamy korzyści edukacyjne płynące z każdego opisanego w książce zajęcia. Na przykład opanowanie umiejętności posługiwania się krzesiwem, oczywiście pod opieką dorosłego, wymaga czasu, cierpliwości i skupienia, a także wytrwałości i uporu. Sukces umacnia dziecko w dążeniu do nabywania nowych umiejętności, kształtuje w nim zdrowe podejście do podejmowania ryzyka. Nieskończenie cieszy nas zawsze widok rozpromienionej tryumfem buzi dziecka, któremu po długich próbach udało się w końcu rozpalić ogień za pomocą zwykłego krzesiwa.

Dzieci są niezwykle ciekawe, mają w sobie silną chęć do zabawy i odkrywania świata wokół siebie. Mając możliwość dokonywania wyborów, aktywnie kierują własnym rozwojem. Badania dowodzą, że małe dzieci uczą się najlepiej poprzez doświadczenie, aktywnie zaprzęgając swoje zmysły, a nie tylko pasywnie obserwując. Dzięki takim doświadczeniom zachowujemy to, czego się nauczyliśmy, również jako dorośli. Zapewnienie zróżnicowanych doświadczeń z przyrodą wspomaga taki rozwój. Swobodna zabawa zapewnia dzieciom przestrzeń i niezależność oraz umożliwia wyrobienie w nich cech społecznych. Nadzorowane przez dorosłych posługiwanie się narzędziami uczy je nowych umiejętności, poszerza słownictwo i buduje zdolność do podejmowania ryzyka. Wszystko to umacnia w nich pozytywną samoocenę i kładzie podwaliny pod przyszłego człowieka sukcesu, uczącego się przez całe życie.

NA CZYM POLEGA ZABAWA W LEŚNEJ SZKOLE

Książkę tę napisaliśmy dla rodziców, nauczycieli i opiekunów, którzy chcą się podjąć roli prowadzących zajęcia na świeżym powietrzu, to znaczy naprawdę w nich uczestniczyć (nawet wyłączyć telefon!), dopingować, inspirować i pomagać w organizowaniu takich aktywności, a jednocześnie pozwolić dzieciom, by to one czuły się organizatorami. Zajęcia te są odpowiednie dla szerokiej grupy wiekowej, od dzieci w wieku przedszkolnym po około jedenastoletnie. Naturalnie dorośli muszą ocenić możliwości poszczególnych dzieci.

Polecamy przygotowanie zestawów przedmiotów niezbędnych do każdej aktywności. Prócz tego potrzebne są: podręczna apteczka pierwszej pomocy, zapas wody, mydło i ręczniki papierowe do higieny rąk. Chodzi o to, by bawiące się na powietrzu dzieci nie musiały się martwić, że się ubrudzą, a także by zajęcia mogły się odbywać przy każdej pogodzie (w lesie – z wyjątkiem silnego wiatru). Należy się upewnić, że wszystkie dzieci są odpowiednio ubrane, w odzież, która może się bez szkody zabrudzić.

Wszystkie zajęcia leśnej szkoły mają wstęp i zakończenie oraz własny rytm. W takich ramach prowadzi się aktywność według własnej inspiracji. Wstęp polega na określeniu zasad bezpieczeństwa i fizycznych granic terenu zabawy, ustaleniu, w jaki sposób traktować z szacunkiem siebie nawzajem i otaczające środowisko (przebywając na obszarze pod ochroną, trzeba się dowiedzieć od właściciela terenu, jakich rzadkich roślin nie wolno zrywać, czy jakim zwierzętom nie zakłócać spokoju). Omawia się też takie sprawy jak: gdzie trzymać jedzenie i myć ręce. Uwzględniono tutaj teorię psychologa Abrahama Maslowa o hierarchii potrzeb, według której zapewnienie dzieciom możliwości osiągnięcia pełnego potencjału w rozwoju osobowym wymaga zaspokojenia najpierw ich podstawowych potrzeb, takich jak: pożywienie, schronienie, bezpieczeństwo i wspólnota.

Jedną z podstawowych kwestii do ustalenia, zanim zaplanuje się pierwszą leśną zabawę, są nastrój i poziom energii. Starsze dzieci można poprosić, by oceniły, co czują, w skali 1 do 10, gdzie 1 to „niedobre”, a 10 – „wspaniałe”. W małej grupie można spytać dzieci bezpośrednio, a większą posadzić w kole i posłużyć się „gadającym kijem”, aby je zachęcić do dzielenia się tym, co myślą i czują. Pozwólmy im się wypowiedzieć i wykorzystajmy to oraz własne obserwacje jako wskazówki do zaplanowania zajęć lub całego dnia.

Na przykład, gdy mamy grupę, w której część dzieci się nie zna, a poziom energii jest wysoki – jak na organizowanych urodzinach – doskonale sprawdzają się na początek grupowe zabawy w leśne zwierzęta. Kierują one zapał dzieci ku współpracy, empatii i dają dużo radości. Odkrywanie przyrody pozwoli pogłębić więź dzieci z naturą i świetnie się nadaje, gdy wykazują one zainteresowanie poznawaniem otoczenia. Tworzenie leśnych dzieł sztuki wspaniale się sprawdza, gdy poziom energii jest ustabilizowany, na przykład po serii gier czy też po lunchu w upalny dzień. Cały rozdział poświęcony jest umiejętnościom przetrwania; trenowanie ich może wyraźnie podwyższyć u dzieci samoocenę. Im lepiej zaznajomimy się z tymi aktywnościami, tym łatwiej nam będzie stosować je na zmianę w miarę aktualnych potrzeb, zależnie od tego, jak przebiega dzień, czy od nastroju panującego wśród dzieci.

Naszą zasadą w leśnych szkołach jest zapewnienie współpracy takiego grona dorosłych, by dzieci mogły się bawić i podejmować osiągalne dla nich wyzwania w bezpiecznej i zdrowej przestrzeni. Daje to zarazem możliwość obserwowania zainteresowań każdego dziecka i ich sposobu uczenia się, co przydaje się w planowaniu przyszłych zajęć. Niektórych czynności dzieci nie mogą wykonywać pojedynczo i w takim przypadku trzeba zapewnić odpowiednią liczbę uczestników zabawy.

Przed rozpoczęciem danej aktywności czytamy instrukcję, demonstrujemy trudniejsze elementy, a potem w miarę możliwości pozwalamy dziecku samodzielnie zrobić kolejne kroki, zachęcając i pomagając mu tylko w razie konieczności. Wiedząc, że dzieci uwielbiają robić wszystko same, opracowaliśmy jak najprostsze i łatwo zrozumiałe instrukcje, co robić krok po kroku, wraz z ilustracjami. W miarę postępowania zabawy pozwalamy dziecku prowadzić ją samodzielnie i nie narzucamy mu swojej woli. Jeśli któreś dziecko chce na przykład przymocować do swojej różdżki papierek po cukierku, pozwólmy mu na to, a nie mówmy, że to śmieć. Nasza interwencja jest wymagana tylko wówczas, gdy dzieje się coś niebezpiecznego lub szkodliwego, a i wtedy robimy to w duchu przyjaznej pomocy.

Po skończonych zajęciach w leśnej szkole prosimy dzieci, by nam powiedziały, jak się teraz czują. Dajemy im możliwość refleksji nad ich własnymi doświadczeniami, w ten sposób umacniając proces nauki, pobudzając do głębszych przemyśleń oraz zachęcając do aktywnego uczestniczenia we własnej edukacji. Czego się nauczyły? Co im się podobało i co było dla nich wyzwaniem? Podajemy sugestie dotyczące końcowego omawiania każdych zajęć. Takie dyskusje nie tylko wspomagają proces uczenia się dzieci, ale są także wspaniałym sposobem na przeanalizowanie metod nauczania – co zdało egzamin, a co można zmienić. Dostarczają wskazówek, jak prowadzić kolejne zajęcia. Logiczne, dopełniające zamknięcie sprawia, że uczestnicy mogą łatwiej przenieść się ze świata zabawy z powrotem do innej przestrzeni, zarówno fizycznie, jak i wewnętrznie, psychicznie.

Wiemy dziś o przyrodzie więcej niż kiedykolwiek: o tym, jak działa ekosystem, dlaczego wymierają gatunki. Ta wiedza jest niezwykle ważna dla dobra naszej planety i jej mieszkańców w przyszłości. Jeśli jednak przyszłe pokolenia mają pragnąć wcielenia tej wiedzy w życie, muszą czuć więź z naturą, a tę można osiągnąć tylko przez mające głęboki sens doświadczenia w naturalnym środowisku. Cóż pamięta się lepiej niż naukę poprzez radosną zabawę na świeżym powietrzu? Całkowite zanurzenie w świecie żywiołów w towarzystwie darzonych zaufaniem dorosłych oraz swoich rówieśników stanowi jedną z części celu, jaki ma osiągnąć leśna szkoła.

Odkrywanie przyrody

Wszystkie aktywności opisane w tym rozdziale dają dzieciom szansę zetknięcia się ze światem przyrody poprzez nowe, kreatywne doświadczenia, pozwalają im się całkowicie zanurzyć w naturalnym środowisku.

W tych żywych i wesołych zabawach dzieci mogą chłonąć świat wszystkimi zmysłami i wykorzystać wszystkie swoje zdolności. Inspirowane są do badania otoczenia, a także do odkrywania własnych myśli i uczuć, między innymi gdy „wcielają się” w inne gatunki żywych istot. Czasem wyobrażają sobie, jak zachowują się różne zwierzęta, lub porównują podobne; czasem mają wyłączony jeden zmysł, by odkryć nowe sposoby postrzegania. Stojąc tuż przy drzewie z zasłoniętymi oczami, dziecko naprawdę czuje dotyk wilgotnego mchu i zapach drzewa… Takie doznania zmysłowe pomogą mu poznać istotę drzewa. Została stworzona przestrzeń dla potwierdzenia przez dzieci ich własnego, indywidualnego postrzegania i podzielenia się nim z innymi w atmosferze ufności i empatii.

Zabawa dostarcza prawdziwej wiedzy o naturalnym środowisku i buduje z nim bezpośrednią więź, poczucie przynależności, zachwyt i poszanowanie dla życia. Gromadzą się cenne wspomnienia oraz entuzjazm i chęć powtarzania tych doświadczeń. Rodzi się poczucie odpowiedzialności za dobre zarządzanie niezwykłym, niepowtarzalnym światem natury.

koniec darmowego fragmentu
zapraszamy do zakupu pełnej wersji