Mafia 2.0 Jak organizacje przestępcze kreują wartość w erze cyfrowej - ebook

Wstęp

Celem studiów ekonomicznych nie jest nabycie zestawu gotowych odpowiedzi na kwestie ekonomiczne, ale dowiedzenie się, jak uniknąć oszukania przez ekonomistów.

Joan Robinson

Znaczenie tematu w naukach ekonomicznych

Zjawisko przestępczości zorganizowanej od kilkudziesięciu lat nieprzerwanie jest nazywane fenomenem współczesnych czasów. Niespotykany wcześniej zasięg i skala tego procederu wynika ze zmiany warunków gospodarczych. Nielegalny biznes napędzają te same siły, którym podlegają legalne biznesy: globalizacja, rozwój handlu, komunikacji i informacji. Nawzajem się przenikają, przez co zakłócają rynki i konkurencyjność. Organizacje przestępcze opierają się na sieci powiązanych podmiotów, które jako całość stanowią największą firmę na świecie. Łączne przychody 100 największych przedsiębiorstw, znajdujących się w rankingu „Global 2000” z 2012 r., wyniosły 38 bln dolarów (zatrudniają na świecie 87 mln osób). Według sprawozdań Rady Bezpieczeństwa Narodowego USA z 2011 r. łączne zyski z globalnej, międzynarodowej przestępczości zorganizowanej (transnational organized crime – TOC) szacowane są na 6 bln dolarów. Pod względem PKB stanowi ona trzecią gospodarkę na świecie, plasując się „jedynie za Stanami Zjednoczonymi i Unią Europejską, ale przed Chinami”. Obroty organizacji przestępczych działających w Europie są równie imponujące. Tylko w przypadku włoskich grup przestępczych dochody – jak wykazano w wielu badaniach (w tym w badaniu Eurispes) i potwierdzono we wspólnym sprawozdaniu Eurojustu, Europolu i Fronteksu z 2010 r. – można szacować w przybliżeniu na kwotę 135 mld euro. Suma ta jest wyższa niż łączna kwota produktu krajowego brutto sześciu państw członkowskich UE.

Przestępczość zorganizowana stwarza problemy natury teoretycznej (ujęcie zjawiska w ramy naukowe) oraz praktycznej (kontrola zjawiska i metody jego zwalczania). Jedną z istotnych przyczyn tych trudności wydaje się to, że zorganizowane grupy przestępcze są elementami życia gospodarczego niedającymi się wyizolować z otaczającego ich środowiska. Rozróżnienie zorganizowanego procederu przestępczego, współistniejącego z legalnymi formami biznesu, nie jest zadaniem prostym. Stwarza to identyczny problem, jaki miał król, patron Archimedesa, w ustaleniu, czy korona otrzymana od złotnika była naprawdę szczerozłota, jak było umówione, czy też zawierała domieszkę srebra. Grupy przestępcze dostosowują swoje wielorakie nielegalne działania do zmian struktury gospodarczej oraz łączą je z legalnymi tak jak stop złota ze srebrem.

Archimedes stworzył metodę na rozpoznanie stopu tych dwóch metali przez znalezienie czynnika różniącego – gęstości. W globalnej gospodarce usług zadanie rozpoznania domieszki nielegalnej jest znacznie trudniejsze. Zarówno biznes przestępczy, jak i legalny opiera się na wspólnym value driver – przedsiębiorczości, która wspomagana serwicyzacją tworzy jego „gęstość”. Trudność ta jest tym bardziej dokuczliwa, gdyż pojęcie „przedsiębiorczość przestępcza” wydaje się być nowością nie tylko w kryminologii, ale również w naukach ekonomicznych.

Ten stan rzeczy w ekonomii wynika z historii pojęcia przedsiębiorczości. W literaturze ekonomicznej termin „przedsiębiorca” został użyty już w 1755 r. przez Richarda Cantillona, jednak to Jean-Baptiste Say po raz pierwszy sformułował to pojęcie w sposób precyzyjny i naukowy. Ten francuski ekonomista w początku XIX w. opisał przedsiębiorcę jako podmiot, który „przesuwa zasoby ekonomiczne z obszaru niższej do obszaru o wyższej produktywności i większej wydajności”. Definicja ta była oparta na zasobowej koncepcji tworzenia wartości. Wiek później austriacki ekonomista Joseph Schumpeter na tej podstawie zbudował koncepcję, która była bliższa zastosowania do świata przestępczego, ale niewystarczająca. Przedsiębiorca w ujęciu Schumpetera to ktoś, kto w poszukiwaniu nadzwyczajnego zysku wprowadza innowacje – „twórczą destrukcję”, burząc tym samym stan równowagi na rynku. Podkreślał on, że organizacja służy do konsumpcji okazji biznesowej, ale równocześnie wiąże przedsiębiorcę z postępem gospodarczym jako siła kreowania tego postępu.

W obu opisanych wariantach rozumienia przedsiębiorczości przestępczej występuje problem natury filozoficznej z tej samej kategorii co uznanie symbolu zera (0) za liczbę. Trudno było uznać przestępczość zorganizowaną za rodzaj przedsiębiorczości, ponieważ w myśl takich definicji nie ma mowy o tworzeniu wartości czy postępie gospodarczym.

Jeśli wykorzystuje się jedynie symbole 1–9, pojawia się problem niejednoznaczności: co np. oznacza 25? Może to być 25, 205, 2005, 250 itp. Dzięki zeru problem niejednoznaczności znika. Taka sama analogia występuje w gospodarce. Bez uwzględnienia przedsiębiorczości przestępczej wszelkie obliczenia są nieprecyzyjne. Wczesne cywilizacje przez bardzo długi czas nie potrafiły zidentyfikować tego problemu odnoszącego się do liczb i rozwiązać go, wprowadzając zero. Powodem były wątpliwości wyrażone w pytaniu: jak to możliwe, żeby 0 było liczbą, skoro liczba wyraża ilość rzeczy? Czy nic jest ilością?. Przedsiębiorczość przestępcza również przejawia podobne rozterki, np. wynikające z pytania: czy przestępczość zorganizowana kreuje wartości? Czy jej działania są produktywne?

Symbol zera pochodzi z Indii. Europejczycy zaznajomili się z zerem dopiero w XI w. za sprawą Fibonacciego, który w 1202 r. we Włoszech wydał podręcznik arytmetyki Liber abaci. Coś, co nic nie znaczyło, stało się w końcu podstawą systemu binarnego i rewolucji cyfrowej. W teorii ekonomii termin „przedsiębiorczość” został wprowadzony wieki później. Dotychczas w badaniach naukowych przedsiębiorczość przestępcza była traktowana tak jak liczba 0 przez starożytnych Rzymian – w miejscu, gdzie miało być zero, pozostawiano pustą przestrzeń. Brak „zera” w badaniach nad gospodarką, czyni oficjalne statystyki nierzetelne i niekompletne, komplikując świadome kształtowanie polityki. Czas zatem na wprowadzenia „zera” do teorii ekonomii przez uzupełnienie ją o przedsiębiorczość przestępczą.

Kompleksowa analiza funkcjonowania zorganizowanych grup przestępczych w aspekcie ekonomicznym wydaje się uzasadniona nie tylko dla potrzeb diagnostycznych oraz problematyki zwalczania ich działalności. Istota znaczenia takich badań wynika przede wszystkim z pionierskiego wkładu do literatury ekonomicznej, w szczególności w odniesieniu do dziedzin: przedsiębiorczości, teorii wartości i zarządzania wartością oraz gospodarki cyfrowej. Zamiast myśleć o przestępczości zorganizowanej jako akcie kryminalnym, skupiono się więc na mechanizmach ekonomicznych występujących w przestępstwie, w podobny sposób jak w legalnym biznesie. Przeważająca większość podejmowanych inicjatyw naukowych dotyczy legalnych aspektów działań przedsiębiorcy. Tymczasem przestępczość zorganizowana ma przedsiębiorczy charakter i podobnie jak w legalnym biznesie przedsiębiorczość stanowi podstawę działalności nielegalnej. Ekonomiczno-prawna analiza tego zagadnienia odkrywa nowe spojrzenie na procesy związane z kreowaniem wartości organizacji. Oprócz oryginalnego podejścia kryminologicznego, oferuje przede wszystkim unikalne badanie mechanizmów kreowania wartości.

Pozyskanie rzetelnego materiału badawczego dotyczącego zjawiska przestępczości zorganizowanej nie jest zadaniem prostym. W kontekście analizy ekonomicznej przypomina wydobycie złota, gdyż nie dość, że złoże jest ukryte, to należy kopać głęboko i w dodatku z narażeniem życia, przez trudno dostępne, niebezpieczne tereny. Urobek nie jest zbyt obfity w porównaniu z badaniem przedsiębiorstw, które z kolei przypominają odkrywkową kopalnię węgla brunatnego. Dla autora niniejszych badań sytuacja taka z jednej strony niesie ze sobą niewątpliwą satysfakcję przedstawienia spraw i rzeczy mało lub wcale nieznanych, z drugiej zaś jest przyczyną wielu wątpliwości i pytań badawczych, na które nie zawsze znajduje odpowiedzi. Kompleksowa interdyscyplinarna analiza funkcjonowania grup przestępczych, podobnie jak wydobycie złota, mimo większego zaangażowania niż w wydobywaniu węgla brunatnego, może jednak być opłacalna. Podjęcie takich badań nie tylko zdiagnozuje patologię życia gospodarczego, lecz także dostarczy nowej unikalnej wiedzy dotyczącej innowacyjności, przedsiębiorczości czy prowadzenia biznesu z wyłączeniem barier tłumiących globalną gospodarkę usług. Powyższa hipoteza stanowi główny przedmiot zainteresowania niniejszej pracy. Wydaje się, iż dzięki analizie zorganizowanych grup przestępczych można upiec „dwie pieczenie” na jednym ogniu – i co najważniejsze – z synergiczną skutecznością.

W myśl powiedzenia „kto dużo obejmuje to mało ściska” nie jest zamiarem autora zajmowanie się całym zakresem tematów i kwestii związanych z ekonomią oraz przestępczością zorganizowaną. Dlatego też lista brakujących tematów jest znacznie dłuższa od listy omówionych zagadnień. Aby uchronić się od pisania encyklopedii, badania zostały skoncentrowane na uchwyceniu mechanizmów kreowania wartości.

Są to pierwsze na świecie badania wpływu gospodarki cyfrowej na zjawisko przestępczości zorganizowanej w kontekście kreowania wartości. Łączą w sobie trzy dziedziny nauk: prawo (kryminologia, kryminalistyka), ekonomię (zarządzanie wartością przedsiębiorstwa, gospodarka cyfrowa) oraz informatykę (algorytmika, matematyka dyskretna, programowanie dynamiczne).

Problem badawczy

Główny problem badawczy dotyczył ekonomiczno-prawnej analizy kreowania wartości w wyniku cyfrowej komercjalizacji twórczości przestępczej. Został on przedstawiony przede wszystkim na tle przestępstw ekonomicznych, które stanowią kontynuację przedsięwzięcia przestępczego (criminal enterprise). Sprawcy takich czynów najczęściej stosują mechanizmy serwicyzacji, wykorzystując legalne podmioty gospodarcze do działań przestępczych. Odbywa się to pod pozorem legalnej działalności gospodarczej, np. normalnych operacji bankowych, gospodarczych czy handlowych. Ponadto przestępczość ekonomiczna jest uważana za tę odmianę przestępczości zorganizowanej, która przynosi najwyższe zyski.

Analizę tworzenia wartości przez grupy przestępcze przeprowadzono z punktu widzenia ekonomii i zarządzania, zarówno od strony sprawców przestępstw, organizacji przestępczych, jak i od strony uwarunkowań działalności przestępczych. Świadomie nie omawiano szczegółowo zagadnień dotyczących: przestępczości zorganizowanej jako zjawisko, karnomaterialnych uregulowań, karnoprocesowej charakterystyki środków wykorzystanych do zwalczania działalności przestępczości zorganizowanych, kryminalistycznych i socjologicznych aspektów rozważanego problemu badawczego.

Z problemu głównego wynikały następujące problemy szczegółowe z nim związane:

- pojęcie organizacji przestępczych i przestępczości zorganizowanej,
- kierunki transformacji przestępczych struktur organizacyjnych,
- wpływ otoczenia zewnętrznego na zjawisko przestępczości zorganizowanej,
- poziom dostosowania się oraz wpływ organizacji przestępczych na mechanizmy globalizacji i gospodarki cyfrowej,
- źródła i przestrzenie wartości w organizacji przestępczej na tle transformacji gospodarczej,
- rola wiedzy oraz uwarunkowania efektywnego zarządzania wiedzą w biznesie przestępczym,
- sposób zorganizowania przestępczego biznesu w gospodarce cyfrowej,
- kiedy i w jaki sposób outsourcing może tworzyć nowe wartości dla organizacji przestępczej,
- w jaki sposób ustalać granice organizacji przestępczych,
- użyteczność legalnych podmiotów gospodarczych w generowaniu wartości organizacji przestępczej,
- sposoby kooperacji firm legalnych z organizacjami przestępczymi,
- czy nowe modele przestępczego biznesu są powieleniem istniejących modeli biznesowych występujących w legalnej działalności gospodarczej, czy są oryginalną koncepcją (organizacje przestępcze to prekursorzy, imitatorzy czy dinozaury wśród przedsiębiorstw funkcjonujących w gospodarce opartej na wiedzy),
- jakie elementy zarządcze w przestępczym biznesie mogą poprawić efektywność działań zespołowych, społecznie użytecznych.

Problem badawczy na tle literatury polskiej i zagranicznej

W Polsce badania dotyczące przestępczości zorganizowanej koncentrują się prawie wyłącznie na przestępstwach (czyli na finalnym efekcie działań organizacji przestępczych), ewentualnie na socjologicznej i psychologicznej analizie tego zjawiska. Nie ma pogłębionych badań nad strukturą organizacyjną (w wyniku czego w literaturze naukowej można spotkać zamienne stosowanie pojęcia organizacji przestępczych i przestępczości zorganizowanej). Brakuje również analiz dotyczących integracji organizacji przestępczych z legalnymi podmiotami gospodarczymi. Od roku 1990 zostało wydanych ok. 170 artykułów oraz kilkanaście monografii poruszających tematykę przestępczości zorganizowanej.

W latach 2002–2012 przeprowadzono w Polsce 9 projektów badawczych dotyczących przestępczości zorganizowanej. Ich wynikiem były następujące opracowania:

1. Z. Rau, Przestępczość zorganizowana w Polsce i jej zwalczanie, Kraków 2002,
2. W. Filipkowski, Zwalczanie przestępczości zorganizowanej w aspekcie finansowym, Kraków 2004,
3. E. Pływaczewski (red.), Przestępczość zorganizowana – świadek koronny – terroryzm – w ujęciu praktycznym, Kraków 2005,
4. A. Michalska-Warias, Przestępczość zorganizowana i prawnokarne formy jej przeciwdziałania, Lublin 2006,
5. K. Laskowska, Rosyjskojęzyczna przestępczość zorganizowana. Studia kryminologiczne, Białystok 2006,
6. S. Redo, Zwalczanie przestępczości zorganizowanej w Azji Centralnej, Warszawa 2007,
7. L. Paprzycki, Z. Rau (red.), Praktyczne elementy zwalczania przestępczości zorganizowanej i terroryzmu. Nowoczesne technologie i praca operacyjna, Warszawa 2009,
8. O. Krajniak, Zorganizowane grupy przestępcze. Studium kryminalistyczne, Warszawa 2011,
9. E. Pływaczewski (red.), Przestępczość zorganizowana, Warszawa 2011.

Nie kwestionując wartości naukowej wyników wymienionych prac badawczych, należy stwierdzić, że dotychczas na gruncie polskim nie podjęto badań w zakresie ekonomicznych aspektów funkcjonowania grup przestępczych, mimo że w literaturze podkreśla się istotną rolę tego aspektu. Analizując literaturę światową, można natrafić na opracowania opisujące formy organizacji przestępczych i ich powiązania z legalnymi podmiotami. Jednakże nie są to kompleksowe ujęcia, gdyż brakuje w nich odwołań do dorobku nauk ekonomicznych. W dostępnej literaturze zagranicznej brakuje też projektów badawczych, które analizowałyby ekonomiczne aspekty przestępczości gospodarczej w kontekście gospodarki cyfrowej oraz mechanizmów kreowania wartości.

Hipotezy

W nawiązaniu do wyżej wymienionego problemu badawczego sformułowano następującą hipotezę główną.

Technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT) spowodowały zasadnicze zmiany w tworzeniu wartości grup przestępczych. Istota tych zmian bazuje na stosowaniu przez organizacje przestępcze agregacji działań przez emergencję części składowych działających na zasadzie start-upów.

Na podstawie wyżej sformułowanych problemów szczegółowych postawiono następujące hipotezy cząstkowe (pomocnicze):

1. Aktualnie przestępczość zorganizowana zasadniczo zmieniła sposób funkcjonowania. Stała się nie tylko globalnie połączona wewnętrznie, lecz także zewnętrznie, z legalnym biznesem. Powyższa transformacja nie polega na maksymalizacji możliwości, lecz na elastycznym rekonfigurowaniu sieci kooperantów.
2. Strategia organizacji przestępczych skupia się na przejmowaniu wartości dzięki tworzeniu dźwigni wartości, opierając się na zasobach zlokalizowanych poza organizacją przestępczą.
3. Otwartą przestrzeń organizacyjną scalają sieci wartości, dzięki którym tworzy się centrum zasobowe zrzeszające organizacje o bardzo dobrze zdefiniowanych kluczowych kompetencjach i jasno zlokalizowanych zasobach „do wynajęcia”.

Metodologia

Podstawowym narzędziem badawczym była metoda indukcyjna – bezpośrednia analiza dokumentów źródłowych oraz metoda dedukcyjna – tj. korzystanie z literatury specjalistycznej i fachowej. Metoda badawcza została specjalnie opracowana w taki sposób, aby pozwalała przezwyciężyć głęboko zakorzenione przeświadczenie, że prawda jest taka, jaką my chcemy ją widzieć, co naszym zdaniem „wiemy”, spoglądając na rzeczywistość jak na zdjęcia. Fotograficzny odbiór tworzy iluzję rzeczywistości. Z iluzji nie można nic dedukować. To, co czyni materiał badawczy nieużytecznym, to brak wniknięcia w podstawę zdjęcia – wytyczony, pierwotny porządek bytu, tworzący mechanizm sprawczy tego, co widoczne. Konsekwencje tej powierzchowności są dwojakie:

1. Ponieważ treści interpretacyjne, zdjęcia, zjawiska jako produkty indywidualnego przeżycia są nieprzenośne, nie może zaistnieć żadna intersubiektywna zgodność, jedynie wielość indywidualnych spostrzeżeń. Odbiór rzeczywistości przypomina cyfry rzymskie, które za pomocą symboli opisują ilość, ale nie nadają się do działań na tych liczbach (mnożenia, dzielenia itp.), gdyż już przy prostych rachunkach działanie swą zawiłością przypomina stan anarchii w społeczeństwie.
2. Otwiera się u odbiorcy osobliwy sposób doświadczania świata – relatywizm „fotograficzny”. Odnosi się to do subiektywnej przygody z treścią, której doświadczenie oglądania rzeczywistości niekoniecznie jest zgodne z porządkiem jej stworzenia. Taką gwarancję daje według Arystotelesa postrzeganie wydarzeń jako konsekwencję rozumienia bytu.

W badaniach położono nacisk na to, aby dowieść, iż rzeczywistość odbierana w sposób fotograficzny jest złudna, a przez to błędna. Wynika to z przyjętego założenia większych szans prawdziwości twierdzeń, jeśli jakieś idee przetrwają zdecydowane próby dowiedzenia ich fałszywości. Taką idę wprowadził Karol Popper, który twierdził, że najbardziej istotną cechą teorii naukowej nie jest to, czy jest „weryfikowalna”, lecz czy jest „falsyfikowana”. Proces wyprowadzania stwierdzeń został oparty nie tylko na analizie poprawności interpretacji fotografii, ale przede wszystkim na mechanizmach sprawczych tworzących „zdjęcie” zjawiska. Interpretacja fotograficzna polega na analizie zgodność ze wszystkim, co widzimy, nie wyjaśnienia tego, co widzimy. Wyjaśnić to, co się widzi, można tylko wtedy, kiedy się wie, dlaczego zjawiska zachodzą w ten, a nie w inny sposób. Cele badawcze zatem starano się uzyskać w wyniku znalezienia algorytmów sprawczych, a nie na drodze szukania kompromisu ocennych twierdzeń.

Nie jest to praca o innych publikacjach badawczych czy przepisanie wybranych książek z wykorzystaniem słownika wyrazów bliskoznacznych. Mimo że znajdują się w niej odwołania do różnego rodzaju materiałów, danych i analiz z wielorakich źródeł, jej celem nie jest przegląd teorii na temat przestępczości zorganizowanej i gospodarki cyfrowej. Z pewnością mnóstwo pomysłów zostało zaczerpnięte od wielu autorów, gdyż aby sięgnąć wzrokiem dalej niż inni, starano się stać na ramionach olbrzymów. Implementacja tego stwierdzenia polegała na wystrzeganiu się wywarzania już otwartych drzwi, nawet kiedy „otwarte drzwi” znajdowano w innej dziedzinie nauki.

Świadomość ograniczeń związanych z wiarygodnością pozyskania informacji do tak medialnego problemu, jakim jest przestępczość zorganizowana, sprawiła, że odwoływano się do tych źródeł danych, które cieszą się szerokim, akceptowanym konsensusem wśród naukowców – np. ONZ, UE, Bank Światowy, oficjalne statystyki rządowe, wiarygodne monografie badawcze, rzetelne źródła biznesowe. Wnioski były formułowane na podstawie podobnych prawidłowości z kilku źródeł, w tym przede wszystkim ekonomiczno-prawnej analizy porównawczej trendów w gospodarce cyfrowej. Metodologia, jaka ma zastosowanie w niniejszych badaniach, jest podporządkowana nadrzędnemu celowi: interdyscyplinarnemu zbadaniu wpływu gospodarki cyfrowej na kreowanie wartości przez zorganizowaną przedsiębiorczość przestępczą.

Szeroki zasięg analizy jest niezbędny ze względu na współczesny wymóg interdyscyplinarnego podejścia do badań procesów gospodarczych. Aby nie gubić z pola widzenia tego, co istotne, trzeba patrzeć przez pryzmat wielu dziedzin, a nie tylko przez wąsko pojmowaną ekonomię. Wynika to stąd, że coraz więcej dzieje się na stykach i tam jest najciekawiej, zwłaszcza na stykach gospodarki z przestępczością oraz technologią. Skutkuje to wszechobecnością gospodarki cyfrowej w różnych obszarach przestępczości zorganizowanej oraz powiązaniami przestępczości zorganizowanej z gospodarką. Przyczyna tego tkwi również w: 1) niedostatku opracowań łączących podejście ekonomiczne z kryminologicznym; 2) tempie zmian gospodarki cyfrowej wynikłym z rozwoju nowych technologii oraz powszechnej umiejętności ich użycia.Wstęp

The purpose of studying economics is not to acquire a set of ready-made answers to economic questions, but to learn how to avoid being deceived by economists – J. Robinson, Collected Economics Paper, Vol. 2, MIT Press 1980, s. 17, cyt. za: S. Morris, N. Devlin, D. Parkin, Economic Analysis in Health Care, John Wiley & Sons, West Sussex, England 2007, s. 2. Zob. również: B. Ritholtz, Why don’t bad ideas ever die? „The Washington Post”, December 15, 2012, http://articles.washingtonpost.com/2012-12-15/business/35847096_1_bad-ideas-economics-recession (dostęp 17.12.2012).

World Economic Forum, Global Agenda Council on Organized Crime 2012-2013, http://www.weforum.org/content/global-agenda-council-organized-crime-2012-2013 (dostęp 30.05.2013).

Zob. S. De Carlo, Chiny na szczycie: największe firmy świata 2013, „Forbes” 18.04.2013, http://www.forbes.pl/chiny-na-szczycie-najwieksze-firmy-swiata-2013, artykuly, 147203,1,1.html (dostęp 28.05.2013). Zob. ranking: http://www.forbes.pl/rankingi/najwieksze-firmy-swiata-2012,26185,11.

Ponadnarodowa strategia zwalczania przestępczości zorganizowanej ogłoszona przez Biały Dom: Strategy to Combat Transnational Organized Groups, National Security Council Staff Report, Office of the Press Secretary, the White House, Washington July 25, 2011, s. 5–8, http://www.whitehouse.gov/sites/default/files/Strategy_to_Combat_Transnational_Organized_Crime_July_2011.pdf (dostęp 28.09.2012).

D. Farah, Transnational Organized Crime, Terrorism, and Criminalized States in Latin America: An Emerging Tier-One National Security Priority, Strategic Studies Institute Monograph 2012, s. 3, http://www.strategicstudiesinstitute.army.mil/pdffiles/PUB1117.pdf (dostęp 28.09.2012).

Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przestępczości zorganizowanej w Unii Europejskiej (2010/2309 (INI)), 25 października 2011 r. – Strasburg, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej C 131 E/67, http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+P7-TA-2011-0459+0+DOC+XML+V0//PL (dostęp 20.03.2013).

O. Krajniak, Zorganizowane grupy przestępcze. Studium kryminalistyczne, Wolters Kluwer, Warszawa 2011, s. 15.

Archimedes nie miał pojęcia, jak wywiązać się z zadania, które król mu powierzył, aż do dnia, gdy wchodząc do całkowicie napełnionej wanny zauważył, że woda przelała się przez jej brzegi. Legenda mówi, że poczyniwszy tę obserwację wyskoczył z kąpieli i biegł nagi ulicami Syrakuz do pałacu królewskiego, wołając: „Eureka, eureka!” (Znalazłem, znalazłem!). Wywnioskował ponoć z tej banalnej obserwacji, że ilość wypartej wody ma objętość równą objętości części ciała zanurzonej w kąpieli. Stąd miał wydedukować, że gdyby zanurzył w wodzie królewską koronę, mógłby wyznaczyć jej objętość na podstawie wzrostu poziomu wody i porównać ją z objętością czystego złota o takim samym ciężarze. Gdy objętości były jednakowe, to korona byłaby szczerozłota. Jeśliby jednak korona zawierała dodatek srebra, który ma większą gęstość niż złoto, to miałby mniejszą objętość. Po przeprowadzeniu tego doświadczenia korona okazała się wykonana częściowo ze srebra i złotnika stracono. Zob. szerzej: R.P. Brennan, Na ramionach olbrzymów. Życie i dzieło twórców współczesnej fizyki, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 1999, s. 16.

H. Schneider, Przestępczość zorganizowana z perspektywy kryminologii porównawczej, B. Hołyst, E. Kube, R. Schulte (red.), Przestępczość zorganizowana w Niemczech i w Polsce, wyd. 2, Polskie Towarzystwo Higeny Psychicznej, Warszawa-Munster-Łódź, s. 8.

Jednym z nielicznych naukowców zajmujących się tym tematem jest profesor z Norwegian School of Management Petter Gottschalk. Zob: P. Gottschalk, Entrepreneurship in Organized Crime, „Entrepreneurship and Small Business” 2010, Vol. 9, No. 3, s. 295–306; G. Dean, P. Gottschalk, I. Fahsing, Organized Crime: Policing Illegal Business Entrepreneurialism, Oxford University Press, New York 2010; P. Gottschalk, Policing Organized Crime. Intelligence Strategy Implementation, Taylor & Francis Group 2010; P. Gottschalk, Entrepreneurship and Organized Crime. Entrepreneurs in Illegal Business, Edward Elger Publishing, Cheltenham-Northampton 2009.

Jean-Baptiste Say, cyt. za: J. Gregory Dees, The Meaning of ‘Social Entrepreneurship’, reformatted and revised, May 30, 2001, http://www.fuqua.duke.edu/centers/case/documents/Dees_SEdef.pdf (dostęp 5.11.2007).

J.A. Schumpeter, Capitalism, Socialism, and Democracy, Harper, New York 1975, s. 82–85.

I. Stewart, Oswajanie nieskończoności. Historia matematyki, Prószyński i S-ka, Warszawa 2009, s. 46.

Dokładna data nie jest znana, ale można go odnaleźć w dżinijskim piśmie lokavibhaha z 458 roku n.e. oraz w podręczniku Brahmasphutasiddhanta napisany w roku 628 przez hinduskiego matematyka i astronoma Brahmaguptę. Wykorzystywane jest tam pojęcie zero, ale nie sam symbol. Pierwszy bezdyskusyjny przypadek zera w systemie pozycyjnym (w którym znaczenie symbolu zależy od jego umiejscowienia) można odnaleźć na kamiennej tablicy z Gwalior, datowanej na 876 r. n.e. Zob. szerzej: R. Kaplan, The Nothing that Is: A Natural History of Zero, Oxford University Press, 2000.

Brak takich badań naukowych z perspektywy nauk ekonomicznych szczególnie dobitnie odzwierciedlają statystki wyszukiwarki Google w Polsce (na dzień 30.05.2013). Po wpisaniu terminu „przedsiębiorczość przestępcza” pojawia się tylko 6 wyników (w tym dwa autora tych słów). Brak śladów cyfrowych zaskakuje w dobie, gdzie każde kliknięcie trafia do historii, której prawie nigdy się nie kasuje, właściwie wszystko jest rejestrowane, ślad zostawiają nawet dzieci poszukujące materiałów do pracy domowej.

A. Marek, „Przestępca w niebieskim kołnierzyku” w świetle kryminologii amerykańskiej, „Nowe Prawo” 1979, nr 2, s. 296.

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Raport o stanie bezpieczeństwa w Polsce 2013, s. 99, http://bip.msw.gov.pl/download/4/23032/00RAPORT2013.pdf (dostęp 20.12.2014); A. Marek, Prawo karne, C.H. Beck, Warszawa 2000.

Np.: Z. Rau, Przestępczość zorganizowana w Polsce i jej zwalczanie, Zakamycze, Kraków 2002, s. 59; W. Wróbel, Komentarz do art. 5, K. Buchała, P. Karda, J. Majewski, W. Wróbel, Komentarz do ustawy o ochronie obrotu gospodarczego, Warszawa 1995, s. 86–87.

Np.: P.C. van Duyne, K. von Lampe, J.L. Newell (red.), Criminal Finances and Organising Crime In Europe, Wolf Legal Publisher, Nijmegan 2003; K. von Lampe, P.O. Johansen, Organised Crime and Trust: On the Conceptualization and Empirical Relevance of Trust in the Context of Criminal Networks, Global Crime 2004; M. Galeotti (red.), Global Crime Today. The Changing Face of Organized Crime, Routledge, London-New York 2005; L. Paoli, Mafia Brotherhood Organized Crime. Italian Style, Oxford University Press 2003; G. Dean, P. Gottschalk, I. Fahsing, Organized Crime: Policing Illegal Business Entrepreneurialism, Oxford University Press, New York 2010.

Zob. K.R. Popper, Logika odkrycia naukowego, WN PWN, Warszawa 2002, s. 39–40, 49–51, 68–78.

Zob. szerzej: D. Deutsch, Struktura rzeczywistości, Prószyński i S-ka, Warszawa 2006.

W roku 1676 Isaac Newton napisał skromnie w liście do swego kolegi Roberta Hooke’a: „Jeśli mogłem sięgać wzrokiem dalej niż inni, to dlatego, że stałem na ramionach olbrzymów”. Newton nie jest autorem tego porównania – już Jan z Salisbury przypisywał je Bernardowi z Chartres. Zob. F.E. Manuel, Portret Izaaka Newtona, Prószyński Media, Warszawa 1998, s. 145.

G. Kołodko, Dokąd zmierza świat. Ekonomia polityczna przyszłości, Prószyński i S-ka, Warszawa 2013, s. 12–13.Rozdział 1

Tomasz z Akwinu, Dzieła wybrane, wybór i tłum. J. Salija OP, Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów „W Drodze”, Poznań 1984, s. 53.

Zob. szerzej: W. Kurowski, Pojęcie organizacji przestępczej i przestępczości zorganizowanej, „Prokuratura i Prawo” 2006, nr 1, s. 26–44.

T. Bojarski, Odpowiedzialność karna za niektóre formy przestępczości zorganizowanej, t. 1, Studia Iuridica Lublinesia, Lublin 2003, s. 14.

J.M. Bocheński, Sens życia, Philed, Kraków 1993, s. 74.

I. Stewart, Oswajanie nieskończoności. Historia matematyki, Prószyński i S-ka, Warszawa 2009, s. 238.

Św. Augustyn, Wyznania, ks. XI, 12–26, tłum. Z. Kubiak, Znak, Kraków 2007.

L. Elas, Uwagi na temat roli państwa w przeciwdziałaniu zorganizowanej przestępczości, „Biuletyn Centrum Europejskiego Uniwersytetu Warszawskiego” 1999, nr 3–4, s. 68.

W ten sposób opisuje przestępczość zorganizowaną np. M. Castells, Koniec tysiąclecia, WN PWN, Warszawa 2009, s. 151–162.

B. Hołyst, Kryminologia, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2007, s. 414.

R. Kozielski, Biznes nowych możliwości: czterolistna koniczyna – nowy paradygmat biznesu, Wolters Kluwer, Warszawa 2012, s. 17.

W. Szymański, Zmiany kosztów transakcyjnych w dostosowaniu przedsiębiorstw do wyzwań współczesnej gospodarki, R. Sobiecki, J. Pietrewicz (red.), Koszty transakcyjne. Skutki zmian dla przedsiębiorstw, SGH, Warszawa 2011, s. 30. Zob. także: V.K. Fung, W.K. Fung, Y. Wind, Konkurowanie w płaskim świecie, WAiP i WSPiZ im. Leona Koźmińskiego, Warszawa 2008, s. 37.

W. Kurowski, Zrywanie dachu z fabryki (recenzja książki V.K. Fung, W.K. Fung, Y. Wind, Konkurowanie w płaskim świecie, op. cit.), „Kwartalnik Nauk o Przedsiębiorstwie” 2008, nr 4.

Po raz pierwszy termin ten został użyty w książce: A. Block, W. Chambliss, Organized Crime, New York-Oxford 1981, s. 11. Dotyczył organizacji biznesu związanego z produktami reglamentowanymi lub zakazanymi.

Arystoteles, Dzieła wszystkie, wstępy, komentarze i tłum. P. Siwek , WN PWN, Warszawa 2003, s. 195.

Propozycje pojęcia przestępczości zorganizowanej, której istota tkwi w przedsiębiorczości, a nie organizacji czy przestępstwach – zob.: W. Kurowski, Pojęcie organizacji przestępczej i przestępczości zorganizowanej, „Prokuratura i Prawo” 2006, nr 1, s. 43.

Zob. J. von Dijk, M. Shaw, E. Buscaglia, The TOC Convention and the Need for Comparative Research: Some Illustrations from the Work of the UN Center for International Crime Prevention, H.-J. Albrecht, C. Fijnaut (red.), The containment of transnational organized crime: comments on the UN convention of December 2000, Edition Iuscrim Max-Planck-Institut für ausländisches und internationales Strafrecht, Freiburg i. Breisgau 2002, s. 34–38 oraz 49–50.

P. Ingalls, Stan zagrożenia wschodnioeuropejską przestępczością zorganizowaną i kierunki jej rozwoju w Kanadzie, A. Wierzbicki, M. Kobylas, B. Pluciński, Międzynarodowa konferencja: Wschodnia granica Unii Europejskiej – transgraniczna przestępczość zorganizowana. Rozpoznaj zagrożenia, skutecznie zwalczaj, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji, Szczytno 2005, s. 53.

W. Filipkowski, Zwalczanie przestępczości zorganizowanej w aspekcie finansowym, Zakamycze, Kraków 2004, s. 40.

A. Misiuka (red.), Centralne Biuro Śledcze. Dziesięć lat doświadczeń (2000–2010), Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, Szczytno 2010, s. 15.

Zob. J. Banach, Przestępstwa prania pieniędzy w świetle prawa europejskiego a uregulowania krajowe, L. Bogunia (red.), Nowa kodyfikacja prawa karnego, t. IV, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1999, s. 31–32.

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, http://www.abw.gov.pl/portal/pl/13/9/Zwalczanie_przestepczosci_zorganizowanej.html (dostęp 20.05.2012).

Zob. K. von Lampe, Afterword. Organized Crime Research In Perspective, P.C. Duyne, K. von Lampe, N. Passas (red.), Upperworld and Underworld in Cross-border Crime, Wolf Legal Publishers, Nijmegen 2002, s. 192–193 – za: W. Filipkowski, Zwalczanie przestępczości zorganizowanej w aspekcie finansowym, op. cit., s. 35.

Zob. E. Pływaczewski, Organized Crime, A. Siemaszko (red.), Crime & Law Enforcement in Poland on the Threshold of the 21st Century, Institute of Justice, Wydawnictwo Oficyna Naukowa, Warszawa 2000, s. 99.

Z. Rau, Przestępczość zorganizowana w Polsce i jej zwalczanie, Zakamycze, Kraków 2002, s. 170–171.

Np. T. Safjański, Wpływ integracji europejskiej na zjawisko przestępczości zorganizowanej w Polsce, „Przegląd Policyjny” 2004, nr 4, s. 151.

W. Filipkowski, Zwalczanie przestępczości zorganizowanej w aspekcie finansowym, op. cit., s. 32.

Zob. Stan realizacji zadań Centralnego Biura Śledczego KGP w zakresie zwalczania przestępczości zorganizowanej w ujęciu statystycznym od 1 stycznia do 31 grudnia 2006 r., http://cbs.policja.pl/download/3/11101/Sprawozdanie_2006.pdf to samo sformułowanie znajduje się również w raporcie z 2007 r., http://cbs.policja.pl/download/3/50663/Sprawozdanie_2007.pdf (dostęp 15.05.2013).

Zdaniem Pawła Biedziaka (sprawującego wtedy funkcję rzecznika Komendy Głównej Policji) znikną potężne mafie wzorowane na włoskich, japońskich czy amerykańskich na rzecz licznych i luźno ze sobą powiązanych małych grup – i z tym należy się zgodzić. Jednakże uważa on, że ta prognoza jest korzystna, ponieważ „z małym łatwiej walczyć”. Zob. P. Pytlakowski, Gangrena, „Polityka” 2000, nr 39.

L. von Bertalanffy, Ogólna teoria systemów, PWN, Warszawa 1984, s. 68.

Zob.: B. Kuc, M. Żemigała, Menedżer nowych czasów. Najlepsze metody i narzędzia zarządzania, Helion, Gliwice 2010, s. 84; J. Zieleniewski, Organizacja zespołów ludzkich, PWN, Warszawa 1976, s. 5 – cyt. za: M. Bielski, Organizacje: istota, struktury, procesy, wyd. III, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2001, s. 69; T. Kotarbiński, Traktat o dobrej robocie, Ossolineum, Wrocław 1958, s. 75; Zarządzanie. Teoria i praktyka, A. Koźmiński, W. Piotrkowski (red.), WN PWN, Warszawa 2000, s. 29–33.

Zob. M. Crozier, E. Friedlberg, Człowiek i system, PWE, Warszawa 1982, s. 224.

Zob. szerzej: A. Barabasz, Osobowość organizacji, Nowe kierunki w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Integracja i dezintegracja, H. Jagoda, J. Lichtarski (red.), Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2002, s. 28–33.

P.H. Dembiński, Globalizacja – wyzwanie i szansa, J. Klich (red.), Globalizacja, ISS, Kraków 2001, s. 23.

Zob. P. Zakrzewski, Z problematyki grupy przestępczej i przestępstwa grupowego, „Nowe Prawo” 1956, nr 5, s. 19–36; cyt. za: M. Bryła, Porozumienie, zorganizowana grupa, związek przestępczy jako formy organizacyjne przestępczości zorganizowanej, „Prokuratura i Prawo” 2000, nr 3, s. 34; M. Klepner, Pojęcie „zorganizowanej grupy” i „związku przestępczego” w świetle polskiego prawa i orzecznictwa, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2000, nr 2, s. 48.

W. McDougall, Psychologia grupy, Warszawa 1930, s. 106; cyt. za: M. Bryła, Porozumienie, zorganizowana grupa, związek przestępczy jako formy organizacyjne przestępczości zorganizowanej, op. cit., s. 34.

Zob. K. von Lampe, Organising the Nicotine Racket: Patterns of Cooperation in the Cigarette Black Market in Germany, P.C. van Duyne, K. von Lampe, J.L. Newell (red.), Criminal Finances and Organising Crime in Europe, Wolf Legal Publishers, Nijmegen 2003, s. 46–47.

Zob. koncepcja przedsiębiorstwa fraktalnego np. w: H. Warneche, Rewolucja kultury przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo fraktalne, WN PWN, Warszawa 1999; P. Loveney, R. Highfield, Granice złożoności. Poszukiwanie porządku w chaotycznym świecie, Prószyński i S-ka, Warszawa 1997, s. 220 i in.

Lepsze zrozumienie tej relacji można odnaleźć w Biblii: „On jest we mnie, a ja jestem w Ojcu” (J 10, 38) – „On” – synonim dobra, organizacje przestępcze – synonim zła (podobna budowa, organizacja, ale tworzą nową jakość – krańcowo różną od dobra). Zob. Katechizm Kościoła Katolickiego, Pallottinum, Poznań 1994, s. 68–70.

A. Krawczyk, Geometria fraktalna jako instrument opisu organizacji, „Przegląd Organizacji” 2001, nr 4, s. 20.

M. Hopej, Struktura organizacyjna fraktalnego przedsiębiorstwa, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa” 2001, nr 3, s. 8.

Odnośnie do systemowego ujęcia organizacji zob. A. Koźmiński, W. Piotrowski (red.), Zarządzanie. Teoria i praktyka, op. cit., s. 29.

J.M. Bocheński, Sens życia, Philed, Kraków 1993, s. 76.

B. Kożuch (red.), Zarządzanie. Podstawowe zasady, Wydawnictwo Akademickie, Warszawa 2001, s. 30.

J. Chadzam, Synergia w zarządzaniu organizacją holdingową, „Organizacja i Kierowanie” 2003, nr 1, s. 44.

Ibidem, s. 44.

Zob. K. Daszkiewicz, O przepisach projektu kodeksu karnego dotyczących przestępczości zorganizowanej, A. Marek, W. Pływaczewski (red.), Kryminologiczne i prawne aspekty przestępczości zorganizowanej, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji, Szczytno 1992, s.108–117; K. Daszkiewicz, Kodeks karny z 1997 r. Uwagi krytyczne, Gdańsk 2001, s. 187–189.

J. Gołębiewski, Rozwiązania organizacyjne i prawne oraz formy i metody pracy organizacyjnej – pięcioletnie doświadczenia Centralnego Biura Śledczego Komendy Głównej Policji, A. Wierzbicki, M. Kobylas, B. Pluciński, Międzynarodowa konferencja: Wschodnia granica Unii Europejskiej – transgraniczna przestępczość zorganizowana. Rozpoznaj zagrożenia, skutecznie zwalczaj, op. cit., s. 66.

Z. Lasocki, Zabójca zawodowy i na zlecenie, Zakamycze, Kraków 2003, s. 154.

W latach 2007–2010 przestępcy w Polsce usiłowali wyprać 6,7 mld zł. Z raportu Prokuratury Generalnej oraz danych Ministerstwa Finansów wynika, że kwoty rosną w zawrotnym tempie 2007 r. 522 mln zł; w 2010 r. – ponad 2,1 mld zł, 2011 r. – 3,9 mld zł, 2012 r. – 4,6 mld zł, 2013 r. – już 15,25 mld zł (liczba prowadzonych postępowań przez GIIF w stosunku do 2012 r. wzrosła aż 23,6%). Dane z raportu to tylko przypadki, które śledczym udało się wykryć, a faktyczna skala zjawiska jest większa, bowiem przy takich przestępstwach – co przyznają sami autorzy raportu – istnieje wysoka tzw. ciemna liczba; zob.: Informacja Prokuratora Generalnego o działaniach powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury w zakresie zwalczania przestępczości gospodarczej w latach 2007–2012, Prokuratura Generalna, Warszawa listopad 2012, rozdział 6.2. s. 60 i nast. „Zwalczanie przestępstw prania pieniędzy (art. 299 k.k.)”, http://www.pg.gov.pl/plik/2013_12/57031bccb3b3a2c9e11a878588dca7db.doc (dostęp 15.05.2013).

Zob. J. Dałek, Wykrywanie przestępstw w gospodarce materiałami pędnymi, „Służba MO”, 1968, nr 2 i 3.