Migracje do korzeni. Wybory tożsamościowe Polaków ze Wschodu na studiach w kraju przodków - ebook

Monografia, oparta na danych empirycznych o charakterze narracyjnym, jest próbą zastosowania koncepcji „migracji do korzeni” (roots migration) do opisu mobilności edukacyjnej młodych członków polskiej diaspory z państw byłego ZSRR. Autor odtwarza w niej biograficzny wymiar migracji studentów do jedynie częściowo znanej im Polski, z której pochodzi rodzina lub jej niektórzy członkowie. Kraj przodków i jego mieszkańcy jednak nie zawsze okazują się takie, jaki ich obraz kreowała rodzina, szkoła czy Kościół w miejscu urodzenia. Doświadczenia pobytu w Polsce istotnie wpływają na przemiany tożsamości zbiorowej i poczucie przynależności narodowej badanej młodzieży. Książka powinna zainteresować nie tylko specjalistów od migracji, socjologów czy historyków, lecz także tych wszystkich, którym bliski jest los rodaków na Wschodzie. Stanowi ona istotny wkład w badania nad migracjami powrotnymi i edukacyjnymi do Polski, zwłaszcza poprzez wykorzystanie perspektywy biograficznej do analizy doświadczeń życiowych młodych jednostek w pozornie znanej im ojczyźnie.

Wprowadzenie. Edukacja w sytuacji migracji do korzeni 9

Rozdział I. Polska diaspora w krajach byłego ZSRR 19

1. Polska na mapie globalnych ruchów migracyjnych 19

1.1. Migracje na świecie 19

1.2. Historia emigracji z Polski 22

1.3. Dynamika imigracji do Polski 25

1.4. Wyzwania migracyjne Polski 28

2. Dylematy teoretyczno-definicyjne wokół obecności Polaków za granicą 30

2.1. Diaspora 30

2.2. Migracje powrotne 32

2.3. Polacy w diasporze, czyli kto? 34

3. Sytuacja Polaków w krajach byłego ZSRR 39

4. Polska polityka diasporyczna 42

5. Powroty do Polski po 1989 r. 47

6. Przyjazdy studentów z krajów byłego ZSRR 53

6.1. Umiędzynarodowienie polskiego szkolnictwa wyższego 53

6.2. Studenci polskiego pochodzenia z krajów byłego ZSRR 56

7. Wnioski. Studenci z krajów byłego ZSRR jako podmiot polityki diasporycznej 58

Rozdział II. Jak badać tożsamość migrantów? Teoretyczno-metodologiczne ramy badań 61

1. Socjologia a problematyka narodowa 61

2. Wokół koncepcji tożsamości 62

2.1. Próba definicji 62

2.2. Tożsamość jednostkowa a tożsamość zbiorowa 64

2.3. Tożsamość narodowa 66

3. Metodologiczne ramy badań 69

3.1. Cele i pytania badawcze 70

3.2. Badanie biografii a migracje 73

3.3. Etapy działań badawczych 75

3.4. Uwagi do zastosowanego podejścia 80

4. Wnioski. Trójfazowy proces migracji do korzeni 82

Rozdział III. Motywy migracji do korzeni 85

1. Dlaczego ludzie migrują do korzeni? 85

2. Identyfikacja i walencja kulturowa a migracje 87

3. Sieci społeczne oraz kapitały społeczny i kulturowy a migracje 89

4. Motywy symboliczne 91

4.1. Powinność wobec starszych pokoleń 92

4.2. Uwiedzenie ojczyzną 97

4.3. Poszukiwanie polskości 99

4.4. Konfrontacja z polskim pochodzeniem 103

5. Motywy instrumentalne 106

5.1. Wykorzystanie nadarzającej się sposobności 108

5.2. Kalkulacja możliwości i ograniczeń 110

5.2.1. Awans edukacyjny i zawodowy 110

5.2.2. Dostęp do studiów wyższych 113

5.2.3. Perspektywy życiowe 114

6. Motywy ucieczkowe 118

6.1. „Ucieczka od” trajektorii cierpienia 118

6.2. „Ucieczka do” możliwości samorozwoju i emancypacji 120

7. Wnioski. Identyfikacja z Polską a motywy migracji do korzeni 125

Rozdział IV. Przyjazd i pobyt w kraju przodków. Między „byciem u siebie” a „obcością” 127

1. Migracja do korzeni jako doświadczenie kryzysowe 127

2. Opuszczenie domu rodzinnego i przyjazd do Polski 129

2.1. Przekroczenie granicy jako nowy etap życia 129

2.2. Wejście w dorosłość 132

3. Początkowe bariery adaptacyjne 134

3.1. Problemy językowe 136

3.2. Warunki bytowe 138

3.3. Relacje z rodakami w Polsce 139

3.3.1. „Swoi” czy „obcy”? 139

3.3.2. Afirmacja dla wschodnich korzeni 141

3.3.3. Weryfikacja polskości 142

3.3.4. Racjonalizacja doświadczeń wykluczania ze wspólnoty 144

4. Próby niwelowania dystansu kulturowego 148

4.1. Nauka języka i kultury 149

4.2. Otwarcie na kontakty międzykulturowe 150

4.3. Przełamywanie (auto)stereotypów 151

5. Adaptacja a transnarodowe sieci społeczne i migracyjny kapitał społeczny 154

5.1. Bliscy w krajach urodzenia 155

5.2. Krewni w Polsce 156

5.3. Inni imigranci z krajów byłego ZSRR 158

5.3.1. Wspólnota losów i doświadczeń 159

5.3.2. Negocjowanie polskości 162

6. Wnioski. „Obcy rodacy” w kraju przodków 164

Rozdział V. Typy tożsamości narodowej w sytuacji migracji do korzeni 167

1. Kontekstualność i relacyjność tożsamości narodowej 167

2. Tożsamość integralna 169

2.1. Polskość ugruntowana 169

2.2. Polskość obroniona 171

3. Tożsamość podwójna 175

4. Tożsamość niepewna 178

4.1. Polskość zawieszona 178

4.2. Polskość niepotwierdzona 184

4.3. Polskość sytuacyjna 188

5. Tożsamość wielokrotna 191

5.1. Tożsamość europejska 191

5.2. Tożsamość kosmopolityczna 195

6. Bezdomność 200

7. Plany na przyszłość 204

8. Wnioski. Między integralnością a złożonością tożsamości 209

Zakończenie. Polscy studenci z krajów byłego ZSRR w poszukiwaniu własnego miejsca w świecie 213

Bibliografia 221

Wykaz wykresów i schematów 247

Aneks. Wykaz narratorów 249