Model homo oeconomicus. Geneza, ewolucja, wpływ na rzeczywistość gospodarczą - ebook

W monografii zaprezentowano genezę i ewolucję modelu homo oeconomicus będącego jedną z najbardziej znanych koncepcji stworzonych w okresie blisko trzech stuleci rozwoju nauk ekonomicznych. Przeprowadzone studia pozwalają wskazać trzy główne etapy rozwoju tego modelu, czyli ujęcia: Millowskie, marginalistyczne i bazujące na teorii racjonalnego wyboru. Obecny status modelu homo oeconomicus w teorii ekonomii jest konsekwencją ścierania się dwu przeciwstawnych tendencji: imperializmu ekonomii, postrzeganego przez część ekonomistów jako świadectwo sukcesu tego modelu oraz rozwoju ekonomii behawioralnej, która dostarczyła materiału empirycznego, stawiającego pod znakiem zapytania aksjomaty i założenia teorii racjonalnego wyboru. Zważywszy na te tendencje, a zarazem na fundamentalną rolę odgrywaną przez model homo oeconomicus w ekonomii głównego nurtu, charakteryzując obecną kondycję ekonomii, można mówić o pewnego rodzaju rozdarciu, napięciu czy wręcz „rozdwojeniu jaźni”.

Popularyzacja idei performatywności ekonomii, a także liczne, płynące zarówno ze strony samych ekonomistów, jak i osób spoza profesji, głosy niepokoju o potencjalne, negatywne oddziaływanie edukacji ekonomicznej na postawy absolwentów stały się inspiracją do podjęcia próby zidentyfikowania wpływu modelu homo oeconomicus na postawy studentów oraz przebieg realnych procesów i zjawisk gospodarczych.

Wstęp 7

Rozdział 1. Geneza modelu homo oeconomicus 21

1.1. John Stuart Mill o definiowaniu ekonomii politycznej a koncepcja człowieka gospodarującego 22

1.1.1. Esej On the Definition of Political Economy 22

1.1.2. Mill o metodach badawczych w naukach społecznych 24

1.1.3. Definiowanie ekonomii politycznej przez ekonomistów klasycznych. Idea reformy nauk Augusta Comte’a 26

1.1.4. Model homo oeconomicus jako klucz do wyodrębnienia obszaru badawczego ekonomii politycznej 30

1.2. Das Adam Smith Problem a geneza modelu homo oeconomicus 35

1.3. Obecność modelu homo oeconomicus w pracach pozostałych ekonomistów klasycznych 44

Rozdział 2. Ewolucja modelu człowieka gospodarującego 53

2.1. Model homo oeconomicus w ujęciu marginalistów 54

2.1.1. Modyfikacja i uogólnienie Millowskiego modelu człowieka gospodarującego w okresie rewolucji marginalistycznej 55

2.1.2. Zróżnicowanie w ujmowaniu modelu homo oeconomicus przez marginalistów 59

2.1.3. Podejście do modelu homo oeconomicus w ekonomii neoklasycznej: stanowiska Francisa Y. Edgewortha, Maffeo Pantaleoniego i Vilfredo Pareto 63

2.1.4. Racjonalność jako element koncepcji człowieka gospodarującego: przyczynki Maxa Webera i Franka Knighta 70

2.1.5. Dualizm w podejściu do modelu człowieka gospodarującego u Alfreda Marshalla 75

2.2. Homo oeconomicus w teorii racjonalnego wyboru. Imperializm ekonomii 79

2.2.1. Esej Lionela Robbinsa 79

2.2.2. Ku aksjomatyzacji preferencji człowieka gospodarującego: teoria racjonalnego wyboru 84

2.2.3. Homo oeconomicus poza tradycyjnie definiowanym obszarem badań ekonomicznych. Imperializm ekonomii 90

2.3. Problem modelowania aktywności jednostek gospodarujących w makroekonomii 101

2.3.1. John M. Keynes i „zwierzęce instynkty”: źródła dychotomii w ujmowaniu człowieka na gruncie makroekonomii 102

2.3.2. Poszukiwanie mikropodstaw teorii makroekonomicznej 108

Rozdział 3. Krytyka modelu homo oeconomicus. W poszukiwaniu nowej koncepcji 117

3.1. Analiza argumentów krytycznych wysuwanych wobec modelu człowieka gospodarującego 118

3.1.1. Nierealistyczność 118

3.1.2. Tautologiczny charakter założenia o maksymalizacji użyteczności 133

3.1.3. Brak korzyści z posługiwania się abstrakcyjnym modelem człowieka w naukach ekonomicznych 136

3.1.4. Androcentryzm 138

3.1.5. Heterogeniczność istot ludzkich (argumenty odwołujące się do rasizmu) 141

3.2. Homo oeconomicus i inne chłopaki. Przegląd wybranych modeli jednostki gospodarującej w ekonomii współczesnej 144

3.2.1. Ekoni i Ludzie. Modelowanie aktywności gospodarczej w nowej ekonomii behawioralnej 144

3.2.2. Modelowanie decyzji dotyczących aktywności gospodarczej w klasycznej („starej”) ekonomii behawioralnej 150

3.2.3. Modele: REMM i homo socio-economicus (RREEMM) 156

3.2.4. Człowiek gospodarujący w społeczeństwie: model człowieka w ekonomii tożsamości i podejściu od strony preferencji społecznych 160

Rozdział 4. Model homo oeconomicus a życie gospodarcze 167

4.1. Problemy relacji teorii ekonomicznej do praktyki gospodarczej 169

4.2. Zależność pomiędzy teorią ekonomii a życiem gospodarczym w świetle koncepcji wysuwanych na gruncie współczesnej socjologii nauki i filozofii ekonomii 177

4.2.1. Performatywność ekonomii 177

4.2.2. Refleksyjność teorii ekonomii i rzeczywistości gospodarczej 181

4.2.3. Model homo oeconomicus z perspektywy idei performatywności i refleksyjności ekonomii 183

4.3. Analiza kanałów oddziaływania teorii ekonomicznej na rzeczywistość gospodarczą a model człowieka gospodarującego 189

4.3.1. Model homo oeconomicus a wpływ teorii ekonomii na politykę gospodarczą 190

4.3.2. Rola ekonomistów w propagowaniu idei ekonomicznych. Normatywny wymiar modelu homo oeconomicus 199

4.3.3. Wpływ edukacji ekonomicznej na umacnianie postaw postrzeganych jako charakterystyczne dla modelu człowieka gospodarującego 209

Zakończenie i wnioski 225

Aneks 1. Stan poszukiwań źródeł terminów homo oeconomicus i economic man 233

Aneks 2. Wnioski z badań empirycznych nt. różnic w zachowaniach i postawach studentów kierunków ekonomicznych i nie-ekonomicznych 235

Bibliografia 241