Niccolo Machiavellego filozofia władzy i jej aktualne odniesienia - ebook

WSTĘP

Człowiek od zawsze walczy o rozszerzanie swoich wpływów – o dominację i podporządkowanie sobie innych podmiotów społecznych. W ostatnich latach na rynku ekonomicznym Europy możemy zauważyć gwałtowny wzrost agresji.

Choć może trudno w to uwierzyć, współcześni menedżerowie nie są prekursorami działań zmierzających do przejęcia małych podmiotów gospodarczych i pochłonięcia ich przez korporacje.

Ów proces rozpoczął się na długo przed postawieniem przez człowieka pierwszego kroku na Księżycu. Wystarczy się cofnąć do epoki Quattrocento we Włoszech i przyjrzeć się postaci kontrowersyjnej zarówno dla jej współczesnych, jak i dla społeczeństwa XXI wieku. Budziła ona niezliczone zastrzeżenia co do treści udzielanych rad skutecznego rządzenia, których ośmielała się udzielać władcom. Owym spiritus movens tamtych czasów we Włoszech był Niccolo Machiavelli – wspaniały polityk, ale również człowiek pozbawiony wszelkich skrupułów i moralnych zahamowań. Machiavelli jest jednak nieocenionym filozofem, a ponadto – co będę się starała wykazać w poniższych rozważaniach – zasługuje na szacunek i można go postrzegać jako autorytet w teorii współczesnego biznesu.

Rozprawa poniższa ma charakter porównawczy, opiera się na analizie dokumentów obrazujących życie publiczne w renesansowej Florencji czasów Niccolo Machiavellego, w relacji do współczesnych sposobów funkcjonowania korporacji. Celem jej jest wykazanie podobieństw pomiędzy polityką XIV-wiecznych państw włoskich a współczesną teorią biznesu. Filozof florencki prowadził wnioskowanie na podstawie wydarzeń historycznych. Z tego właśnie powodu jego rady mają charakter ponadczasowy – wkomponowują się idealnie w obraz zarówno XIV-wiecznych Włoch, jak i w działania dyrektora generalnego olbrzymiej korporacji w dobie epoki postindustrialnej XXI wieku. Badania nad relacjami epoki Quattrocento do postindustrialnego systemu społeczno-gospodarczego zostały przeprowadzone metodą porównawczą, skoncentrowaną na odnajdywaniu analogii pomiędzy historycznymi uwarunkowaniami procesów sprawowania władzy a stanem i kondycją współczesnych korporacji różnego typu, jak również między panującymi w obydwu przypadkach regułami działania, wraz z uzasadnieniami zarówno pragmatycznymi, jak i antropologicznymi oraz etycznymi. Dążyć będziemy zatem do wykazania analogii zachodzących pomiędzy działaniami politycznymi w XIV-wiecznych Włoszech i polityką współczesnej korporacji oraz podobieństw sposobu rządzenia XIV-wiecznymi Włochami, względem sposobu zarządzania wielkimi korporacjami doby postindustrialnej.

Rozprawa obejmować będzie sześć rozdziałów. W rozdziale pierwszym omówione zostaną wątki historyczne, ze szczególnym naciskiem na politykę państw włoskich w XIV wieku; sposób zarządzania tymi państwami, polityka zagraniczna wobec sąsiadów i podejmowanie środków zaradczych w przypadku interwencji zbrojnej. Taktyka, którą stosowano za czasów Machiavellego, zostanie porównana do modernistycznego zarządzania współczesną korporacją i przyjętych technik negocjacyjnych. Rozważania rozpocznę od nakreślenia sytuacji politycznej XIII-wiecznych Włoch. Omówiona zostanie polityka ważniejszych domów panujących, a także narodziny republiki we Florencji, rządy Savonaroli – proroka bezbronnego, rozwój humanizmu, uniwersytetów oraz rozwój jednostki na tle owych przemian społeczno-kulturalnych.

Rozdział drugi obejmuje życie i twórczość Niccolo Machiavellego. Przyjrzymy się też jego dziejom po odsunięciu od urzędu. W rozdziale trzecim omówiono główne założenia dzieła Machiavellego Książę, napisanego ku przestrodze panujących. Poruszone tu zostały również zagadnienia etyki i moralności, wraz z czytelnikiem zastanowimy się nad rolą, jaką odgrywa w państwie wojsko, a także nad rodzajami skutecznej wobec poddanych polityki. W kolejnym rozdziale poddano pod rozwagę zagadnienie moralności w polityce, a także podjęto próbę nakreślenia miejsca moralności we współczesnym zarządzaniu korporacją. Zastanowiono się też nad rolą, jaką odgrywa w korporacji jog (czyli jednostka pracująca w dziale kreatywności korporacji) oraz komisarz (jego zadaniem jest wdrażanie w życie pomysłów joga oraz kontrola nad tym, by projekt był sprawnie realizowany), których funkcje oraz cechy zostaną w tymże rozdziale dokładnie przedstawione. Rozdział piąty prezentuje podział machiavellowskiej etyki na cztery typy, zgodnie z systematyzacją zaproponowaną przez A. Riklina, a obejmującą: etykę polityczną, zorientowaną instytucjonalnie, na rezultat i osobowo. W rozdziale tym zapytano również o znaczenie pojęcia dobra powszechnego. Rozdział szósty rozprawy podsumowuje rozważania i udziela odpowiedzi na pytanie, czy istnieje, a jeśli tak, to na czym polega podobieństwo pomiędzy dyrektorem generalnym korporacji a machiavellowskim „Księciem”.

Machiavelli przez całe swoje życie spotykał się z negatywnymi komentarzami na swój temat – nie umiał sobie zjednywać ludzi tanimi pochlebstwami, pomimo iż jego nieliczni przyjaciele wciąż mu to doradzali. Mimo wielu swoich osiągnięć, nigdy nie cieszył się należytym szacunkiem. Lata podróży dyplomatycznych nauczyły go wiele i wpłynęły na ukształtowanie się jego poglądów politycznych; przyczyniły się również do wypracowania modelu władcy idealnego.

Machiavelli zdawał sobie sprawę z faktu, iż do swoich poglądów nie jest w stanie przekonać współczesnych sobie ludzi. Cała jego działalność była jednak podporządkowana służbie Florencji, a marzeniem życia było zjednoczenie targanych konfliktami i podzielonych Włoch. Nie zgadzam się przy tym z panującym powszechnie u kolejnych pokoleń przekonaniem, że Machiavelli był wyzuty z moralności. Jak człowiek wyzuty z moralności mógłby się wzdrygać przed przypochlebieniem się i uniżonością względem władcy? Gdyby był amoralny, dążyłby za wszelką cenę do tego, by wkraść się w łaski rządzących; on tymczasem hołdował swym ideałom i na tej płaszczyźnie był bezkompromisowy.

Jednym z celów pracy będzie obrona Niccolo Machiavellego i chęć wyjaśnienia motywów podejmowanych przez niego działań. Założeniem jest także wydobycie na światło dzienne nie tylko prawdziwego wizerunku Machiavellego jako polityka, ale również jako osoby prywatnej, ze wszystkimi jej wadami i zaletami, tak by stworzyć realny obraz człowieka epoki Quattrocento. Pragnę udowodnić, iż pomimo wieków dzielących florenckiego filozofa od naszej epoki, natura ludzka nie uległa wielkiej zmianie; może tylko sposoby egzekwowania żądań i realizacja zamierzeń nie mają już tak brutalnie fizycznego charakteru. Dawniej do osiągnięcia celu używano środków militarnych; obecnie wielkie korporacje wybierają w większości przypadków wojnę psychologiczną. Sabotaż zaś odbywa się na płaszczyźnie przepływu informacji, która w „potyczkach” XXI wieku stała się jedną z najpotężniejszych i najskuteczniejszych broni.

Dobra hierarchia powinna niemal całkowicie uniemożliwiać popełnianie błędów.

Jeśli zaś wierzyć Machiavellemu, takim idealnym systemem byłaby republika rządzona przez księcia… Czy tak jest w istocie? Jeżeli przeniesiemy powyższą tezę na grunt współczesnego zarządzania korporacją, to możemy zauważyć realne podobieństwo. Rzeczywiście, tak jak państwo potrzebuje przywódców zmieniających się po upływie kadencji, którzy będą zmierzali do egzekwowania praw w „res publica”, tak też dyrektor generalny powinien dbać przede wszystkim o interes korporacji, by poprzez jej poprawne funkcjonowanie zapewnić bezpieczeństwo i stabilizację pracownikom.

Jeżeli przyjrzymy się pojęciu władzy to widać wyraźnie, że:

(…) władza polityczna oparta jest na przymusie i jej sprawowanie musi być możliwe do publicznego uzasadnienia, jeśli ma uszanować obywateli jako wolnych i równych.

Co zaś się tyczy wyboru słusznej doktryny politycznej, to sprawa jest tu niezwykle trudna, gdyż każda doktryna wyraża przecież określony pogląd na świat.

Każda doktryna będzie czynić to na sposób, który odróżnia ją od innych doktryn, na przykład poprzez nadawanie pewnym wartościom szczególnej wagi i pierwszeństwa.

------------------------------------------------------------------------

Zob. S. Dall’Aglio, Savonarola and Savonarolism, Toronto 2010.

Zob. A. Riklin, Niccolo Machiavellego nauka o rządzeniu, przeł. H. Olszewski, Poznań 2000.

A. Jay, Machiavelli i zarządzanie. Autorytet i władza w przedsiębiorstwie, przeł. A. Ehrlich, Warszawa 1996, s. 78.

A. Szahaj, Jednostka a wspólnota. Spór liberałów z komunitarystami a „sprawa polska”, Warszawa 2000, s. 60.

Tamże, s. 61.ROZDZIAŁ I Wątki historyczne. Polityka państw włoskich

At the time of Lucrezia Borgia’s birth in 1480, Italy was famously a geographical expression rather than a country, a peninsula divided into independent states bound by the weakest sense of common nationality. Neapolitans, Milanese and Venetians were Neapolitans, Milanese and Venetians first and foremost: the concept of Italy as a political whole did not exist beyond a vague xenophobia in which non-Italians were perceived as barbarians.

Sarah Bradford, Lucrezia Borgia, s. 1.

W czasie, gdy urodziła się Lukrecja Borgia w 1480 roku, Włochy były znane raczej jako zwrot geograficzny niż państwo, półwysep podzielony na niezależne państwa, złączone przez najsłabsze poczucie wspólnej narodowości. Neapolitańczycy, Milańczycy i Wenecjanie byli Neapolitańczykami, Milańczykami i Wenecjanami po pierwsze i najważniejsze: pojęcie Włoch jako politycznej całości nie wyłaniało się spoza niewyraźnej ksenofobii, w której nie-Włosi byli postrzegani jako barbarzyńcy.