Niezależna literatura i dziennikarstwo przed 1989 rokiem. Idee - ludzie - spory - ebook

Jak działały instytucje kulturalne na emigracji? Jak publikowano wydawnictwa i czasopisma niezależne w kraju, poza cenzurą? Co różniło te dwa niezależne obiegi kulturowe? Kto je tworzył, jakie były ich losy? Jakie stały za nimi idee? O co się spierano? Jaką rolę odgrywała literatura w tych działaniach? Na te i wiele innych pytań odpowiada w książce autor, obecnie profesor w Katedrze Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej UŁ, w czasach PRL-u działacz opozycyjny, w latach 1984-1994 dziennikarz Rozgłośni Polskiej RWE w Monachium. Zebrał tu swoje dotychczasowe badania i doświadczenia w zakresie niezależnej literatury i dziennikarstwa. W dwóch pierwszych częściach publikacji rysuje przemyślany, przefiltrowany przez własne doświadczenia obraz całości - w kraju i na emigracji - otrzymujemy choćby wnikliwą opowieść o paryskiej „Kulturze” i o Radiu Wolna Europa. W trzeciej z kolei części autor przypomina sylwetki kilku twórców i poddaje analizie ich dokonania. Obok pisarzy nie do pominięcia, takich jak Miłosz czy Kisielewski, Konrad Tatarowski przypomina również tych dziś niemal zapomnianych (W. Sułkowski, M. Niemiec). Spory ideowe przywoływane w publikacji - w tym przede wszystkim spór Adama Michnika i Jarosława Kaczyńskiego o Traktat o gnidach Piotra Wierzbickiego - nie należą jedynie do historii i odcisnęły swój ślad również na dzisiejszym obrazie życia politycznego, społecznego i kulturowego.

Słowo wstępne           9

Wprowadzenie            11

1. Środowiska twórcze w PRL wobec „realnego socjalizmu” – rekonesans      11

O PRL-u w skrócie            11

Elity twórcze wobec PRL-u           12

Oblicza sprzeciwu wobec komunizmu         14

2. Dziennikarstwo: powołanie czy praca jak wiele innych?       17

Początki profesji dziennikarskiej      18

Mass media w Polsce przed rokiem 1989   20

Transformacja ustrojowa i przekształcenia na rynku mass mediów w Polsce po 1989 r         22

O mass mediach w Polsce po roku 1989 – dygresja krytyczna        24

Część I. Życie literackie na emigracji po II wojnie światowej 27

Wokół pojęcia „literatury emigracyjnej”       29

3. Ostatnie dziesięciolecie literatury emigracyjnej (1982–1992) 33

Uwagi wstępne      33

Od emigracji wojennej do emigracji stanu wojennego           33

Emigracja a kaprysy historii            38

4. Kulturotwórcza działalność Rozgłośni Polskiej RWE            43

Uwagi wstępne      43

Twórcy kultury w RWE     44

Nowojorscy współpracownicy RP RWE     47

Współpracownicy Rozgłośni Polskiej RWE w Londynie       48

5. Paryska „Kultura” wobec RP RWE. Konflikty i współpraca           51

Uwagi wstępne      51

Współpracownicy paryskiej „Kultury” w audycjach RWE   53

Juliusz Mieroszewski          53

Czesław Miłosz      54

Witold Gombrowicz            56

Gustaw Herling-Grudziński 57

Jerzy Stempowski [antenowy pseudonim: Paweł Hostowiec]           60

Józef Czapski         61

Maria Czapska       62

Konstanty Aleksander Jeleński       63

Stefan Kisielewski  63

Leopold Unger       64

6. Polityka wschodnia „Kultury”         67

Początki polityki wschodniej „Kultury”        67

Giedroyc, Mieroszewski, Łobodowski – Różne życiorysy, podobne cele       69

Współpraca w dziedzinie kultury i sztuki      71

Źródła ideowe programu politycznego „Kultury”      72

7. W kręgu Radiowego „Teatru Wyobraźni” RWE      75

Figura Wieszcza w słuchowiskach Rozgłośni Polskiej RWE 76

Kanoniczny wzorzec „Teatru Wyobraźni” RWE     79

8. Reportaż jako dzieło sztuki. O twórczości radiowej Wojciecha Trojanowskiego        85

Sylwetka Wojciecha Trojanowskiego          85

Reportaże podróżnicze       87

Reportaże historyczne Trojanowskiego       88

Ta żołnierska piosenka…            90

Nowa odmiana gatunkowa reportażu – reportaż imaginacyjny         92

Tajemnice artystycznego sukcesu – próba rekonstrukcji      93

Publicystyczno-erudycyjne walory reportaży Trojanowskiego          96

Część II. Nurt kultury niezależnej w PRL 97

Uwagi wstępne      99

Ruchy kontestacyjne na Zachodzie a kultura niezależna w PRL       99

Literacka „Nowa Fala” i studencki ruch teatralny    101

9. Początki niezależnego dziennikarstwa w PRL. Rola „drugiego obiegu” wydawniczego         105

O pojęciu „drugiego obiegu” wydawniczego            105

Zakres i zasięg oddziaływania „drugiego obiegu”     106

Społeczno-polityczne konsekwencje działalności niezależnej prasy i wydawnictw w PRL      107

Podziemna prasa kulturalna i jej znaczenie   109

Modyfikacja ról nadawcy i odbiorcy przekazów „drugiego obiegu”   110

„Drugi obieg” a oficjalna polityka wydawnicza        112

10. Literatura niezależna i prasa podziemna w Rozgłośni Polskiej RWE 113

Uwagi wstępne      113

Literatura niezależna w audycjach Rozgłośni Polskiej RWE 113

Udział pisarzy i publicystów z kraju w audycjach RWE        116

Prasa podziemna w programie Wolnej Europy         117

„Przegląd prasy podziemnej”          120

Prasa podziemna w innych audycjach RWE            124

Polska prasa podziemna w audycjach innych rozgłośni narodowych RWE    125

11. Prasa strajkowa – studium przypadku         127

Model funkcjonowania prasy strajkowej      127

Obieg informacji w czasie strajku    128

Działalność informacyjna o przebiegu i celach strajku          129

Studencka prasa strajkowa 130

Specyfika i tematyka prasy studenckiej w omawianym okresie        131

Pisma z dominacją treści rozrywkowo-żartobliwych 133

Prasa informacyjno-publicystyczna 134

Biuletyn Informacyjny „Strajk” i sprawa Lindy Winsh         138

Sprawy Lindy Winsh ciąg dalszy     140

Część III. Sylwetki pisarzy. Analiza wybranych dzieł 143

12. Traktat o gnidach Piotra Wierzbickiego i jego polemiści     145

Okoliczności powstania Traktatu o gnidach 145

Konteksty historyczne i towarzyskie           146

O pojęciu „gnidy” i „gnidowatości” 148

Wokół Traktatu o gnidach – polemiki       151

Adam Michnik o Traktacie o gnidach 152

Polemika Jarosława Kaczyńskiego  154

Spór o życiorysy czy konflikt aksjologiczny?            155

13. Obraz PRL-u w pisarstwie Stefana Kisielewskiego 157

Zakres i przedmiot rozważań          157

Konstrukcja postaci bohaterów-narratorów w powieściach Kisielewskiego 160

Ideowe i filozoficzne zaplecze powieści Stefana Kisielewskiego       163

Antykomunizm i liberalizm w pisarstwie Stefana Kisielewskiego      166

Realizm jako pisarski program        167

Pisarstwo Kisielewskiego w ocenach krytyków       169

Erotyka w prozie Stefana Kisielewskiego    169

Wątki kryminalne w powieściach Kisielewskiego    172

Błazeńska twarz i historiozoficzny pesymizm           174

14. Arcydzieło literatury wspomnieniowej – Kurier z Warszawy Jana Nowaka-Jeziorańskiego. Ostatnia misja Kuriera   177

Uwagi wstępne      177

Wartości artystyczne Kuriera z Warszawy 178

Nieheroiczny bohater w heroicznych sytuacjach      181

Ostatnia misja Kuriera. Kilka osobistych refleksji i wspomnień         184

Spotkania w Łodzi i Bełchatowie    186

15. Tadeusz Nowakowski – szkic do portretu   189

16. Czesław Miłosz – poeta zakazany   197

Uwagi wstępne      197

Kilka słów o Zdobyciu władzy Czesława Miłosza   199

Zarys analizy poematu Czesława Miłosza Na trąbach i na cytrze 201

17. Poetyka i emigracja. Przypadek Jacka Bierezina     207

Emigracja jako „sztuka dystansu”   207

Tyle rzeczy Jacka Bierezina           208

Powrót do autentystycznych korzeni          214

18. Witold Sułkowski i jego twórczość  215

19. Nieznośna nieprzezroczystość bytu. Poezja Macieja Niemca           219

Bibliografia     225

Nota bibliograficzna    231

Indeks osobowy          233

Nota o Autorze           243