O Inkach uwagi prawdziwe - ebook
Wydawnictwo:
Tłumacz:
Data wydania:
1 stycznia 2017
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
O Inkach uwagi prawdziwe - ebook
Oddajemy do rąk Czytelnika prawdziwą książkę z duszą. Inca Garcilasso de la Vega, pisarz i uczony, w największym ze swoich dzieł „Uwag Prawdziwych o Inkach” podjął się trudu wytłumaczenia Hiszpanom, i chyba także sobie samemu, czym była cywilizacja środkowoandyjska. zanim przyszli Hiszpanie. Takie samo zadanie stawiało sobie wielu uczonych, ale ten autor miał po temu zarówno kwalifikacje, jak i możliwości.
Był potomkiem hiszpańskiego konkwistadora i inkaskiej księżniczki. Od krewnych matki i od niej samej uczył się inkaskiej tradycji ustnej, czyli dziejów Inków i ich religii, którą po latach już w Hiszpanii pojmował jako swego rodzaju wstęp do Ewangelii.
W roku 1609, po sześciu latach starań i zabiegów, ta jego największa praca ukazała się drukiem. Aktualne wydanie jest zupełnie nowym, niezwykle starannie dopracowanym tłumaczeniem siedemnastowiecznego oryginału ilustrowanym obrazami z epoki jego powstawania.
Dzieło to wielkie o zawikłanych losach i tak wiadomościami zasobne, że wywoływało i wywołuje spory o to, jak je należy czytać.
Pierwszą formą lektury jest monografia historyczna, opis dziejów państwa i cywilizacji inkaskiej w ciągu dwunastu pokoleń królów, czyli około trzystu lat.
Niewątpliwie jest ono monografią historyczną, ale nie tylko nią. Dzieło powstało w czasach, gdy już trwały (i trwają po dziś) polemiki o charakter państwa inkaskiego. Zainspirowana potrzebami administracji hiszpańskiej oficjalna historiografia usiłowała przedstawić władców Inków jako bandę tyranów, z których każdy po trupach dochodził do władzy, podbijał, pozbawiał władzy i niepodległości państwa, a podbitych pędził do robót nad siły. Tezy te miały uzasadnić hiszpańskie panowanie w Andach i przekształcić konkwistadorów ze zdobywców i rabusiów w wyzwolicieli zasadnie nagradzanych.
Inka twierdzi jednak coś całkiem przeciwnego, że panowanie Inków było błogosławieństwem dla poddanych, gdyż wprowadzało porządek, zwiększało produkcję żywności, likwidowało głód, nauczało nowej religii, wiary w jednego boga – Słońce, znosiło bałwochwalstwo i ofiary z ludzi. W efekcie czytelnik ma przed sobą opis społeczeństwa doskonałego, rządzonego przez natchnionych przez Boga władców surowych, lecz sprawiedliwych. W społeczeństwie owym prawo jest wykonywane przez wszystkich, każdy pracuje i w zamian za swą pracę i wierność dostaje schronienie, jadło, odzież, a nawet spokojną starość.
Takie przeciwstawienie niejednemu badaczowi nasunęło myśl, iż Inca Garcilasso de la Vega napisał utopię umiejscowioną we własnej przeszłości.
Autor był człowiekiem głęboko wierzącym. Z jego wiary wynikają inne możliwości interpretacyjne dzieła jako opisu zesłania Inków przez Boga, aby przygotowali mieszkańców Peru na przyjęcie Ewangelii. W tym sensie czyny Inków to Gesta Dei per Incas i jako takie dobre być muszą.
Historyk i czytelnik musi jednak nieuniknienie i natrętnie pytać o to, w jakim stopniu dane i obraz społeczeństwa inkaskiego stworzony przez Inkę zasługują na wiarę? Dzisiejszy stań badań zdaje się wskazywać, że znacznie bardziej niż sądzono.
Do początku XX w. było jedynym systematycznym opisem cywilizacji inkaskiej i jej dziejów, dostępnym Europejczykom i chętnie czytanym, bo klarownym.
Spis treści
Spis treści
CZĘŚCI PIERWSZEJ UWAG PRAWDZIWYCH
APROBATA i ZEZWOLENIA
DEDYKACJA NAJJAŚNIEJSZEJ KRÓLEWNIE, DOÑI CATALINIE PORTUGALSKIEJ, KSIĘŻNIE DE BRAGANÇA &c.
PRZEDMOWA DO CZYTELNIKA
UWAGI O POWSZECHNYM JĘZYKU INDIAN PERUWIAŃSKICH
TABLICA ROZDZIAŁÓW ZAWARTYCH w dziewięciu księgach Uwag Prawdziwych o Inkach Królach Peruwiańskich
KSIĘGA PIERWSZA UWAG PRAWDZIWYCH O INKACH, w której się rozprawia o odkryciu Nowego Świata, wywodzie imienia Peru, bałwochwalstwie i sposobie życia przed Królami Inkami, ich pochodzeniu, żywocie pierwszego Inki i co uczynił ze swymi pierwszymi poddanymi oraz o znaczeniu imion Królewskich. Zawiera 26 rozdziałów
KSIĘGA DRUGA UWAG PRAWDZIWYCH O INKACH, w której podaje się wiadomości o bałwochwalstwie Inkaskim i o tym, że domyślali się Boga Naszego prawdziwego, uznawali bowiem nieśmiertelność duszy i powszechne zmartwychwstanie. Opowiada o ofiarach i ceremoniach i o tym, że dla zarządzania rejestrowali poddanych dziesiątkami, o Urzędzie dziesiętnika. Żywot i podboje Sinchi-Roki, drugiego Króla, a także Lloque-Yupanquiego, Króla trzeciego. Osiągnięcia inkaskiej nauki. Zawiera 28 rozdziałów
KSIĘGA TRZECIA UWAG PRAWDZIWYCH O INKACH zawiera żywot i czyny Mayta-Capaca, czwartego Króla. Pierwszy most wiklinowy w Peru zbudowany i podziw, jaki wywołał. Żywot i podboje piątego Króla, zwanego Capac-Yupanqui. Słynny most z trawy i sitowia, który kazał zbudować na Odpływie. Opis domu i świątyni Słońca i jego wielkich bogactw. Zawiera 25 rozdziałów
KSIĘGA CZWARTA UWAG PRAWDZIWYCH O INKACH traktuje o dziewicach Słońcu poświęconych, prawu przeciwko tym, którzy by je zgwałcili; jak się Indianie z pospólstwa żenili i jak żenili Księcia następcę tronu; sposoby dziedziczenia państw; jak wychowywali synów. Żywot Inca-Roki, szóstego Króla, jego podboje, szkoły, które założył, i sentencje. Żywot Yahuar-Huacaca, siódmego Króla, oraz o dziwnym widmie, które się ukazało Księciu, jego synowi. Zawiera 24 rozdziały
KSIĘGA PIĄTA UWAG PRAWDZIWYCH O INKACH opowiada, jak dzielili i uprawiali ziemie, o daninie Ince dawanej, zaopatrzeniu w broń i zapasy, jakie na wojnę mieli; że rozdawali ubrania poddanym; że nie było żebraków. Prawa i rozporządzenia sprzyjające podwładnym wraz z innymi sprawami godnymi uwagi. Zwycięstwa i szczodrość Księcia Inca-Vira-cochy, ósmego Króla; jego ojciec władzy pozbawiony; ucieczka wielkiego pana; przepowiednia przybycia Hiszpanów. Zawiera 29 rozdziałów
KSIĘGA SZÓSTA UWAG PRAWDZIWYCH O INKACH zawiera: wystrój i obsługę pałacu Inków, Królów, żałobę po Królu, Królewskie polowania, poczty i rachunki na węzłach, podboje, prawa i rządy Inca-Pacha-cuteca, dziewiątego Króla, najważniejsze święto, które urządzali, podboje wielu dolin wybrzeża, rozbudowę szkół w Cozco i maksymy Inca-Pacha-cuteca. Zawiera 36 rozdziałów
KSIĘGA SIÓDMA UWAG PRAWDZIWYCH O INKACH, która dostarcza wiadomości o koloniach zakładanych przez Inków, o wychowaniu pańskich synów, o trzecim i czwartym z najważniejszych świąt, jakie mieli, o opisie miasta Cozco, o podbojach Inca-Yupanquiego, dziesiątego Króla, dokonanych w Peru i w Królestwie Chili, o buncie Araucu-jan przeciwko Hiszpanom, o śmierci Valdiuii, o twierdzy w Cozco i jej wspaniałościach. Zawiera 29 rozdziałów
KSIĘGA Ó ÓSMA UWAG PRAWDZIWYCH O INKACH, w której zostaną ukazane liczne podboje dokonane przez Tupac-Inca-Yupanquiego, jedenastego Króla, oraz trzy małżeństwa zawarte przez jego syna Huayna-Capaca; testament i śmierć rzeczonego Tupac-Inki. Zwierzęta domowe i dzikie, zboża i warzywa, owoce i ptaki, cztery słynne rzeki, drogie kamienie, złoto i srebro, w sumie wszystko, co było w owym Imperium, zanim doń przybyli Hiszpanie. Zawiera 25 rozdziałów
KSIĘGA DZIEWIĄTA UWAG PRAWDZIWYCH O INKACH zawiera: wspaniałe i wielkoduszne czyny Huayna-Capaca, podboje, których dokonał, ukaranie różnych buntowników, przebaczenie Chacha-puya-janom, uczynienie Ata-huallpy, swego syna, Królem Quitu, wiadomości, jakie o Hiszpanach otrzymał; wyjaśnienie wróżby, co ich zapowiadała; rzeczy, które Kastylianie wprowadzili do Peru, bo ich przedtem nie było. Wojny miedzy dwoma braćmi, Królami, Huascarem i Ata-huallpą, nieszczęścia pierwszego i okrucieństwa drugiego. Zawiera 40 rozdziałów
OD TŁUMACZA
O autorze i jego dziele
O przekładzie
Władcy Inków według autora
Tabela chronologiczna
Słownik – indeks
Źródła ilustracji
PRZYPISY
ILUSTRACJE
STRONA REDAKCYJNA
| Kategoria: | Historia |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-06-03380-9 |
| Rozmiar pliku: | 12 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
APROBATA¹
Z ROZKAZU Najwyższej Rady Generalnej Świętego Officjum widziałem te Uwagi Prawdziwe o Inkach, byłych Królach Peru, o ich bałwochwalstwie, prawach i rządzie w czas pokoju i wojny etc., a mianowicie siedem ksiąg w jednym tomie, którego autorem jest Inca Garcilasso de la Vega, kapitan Króla Jego Mości &c. I zdały mi się dziełem starannie napisanym i druku godnym zarówno dla rozmaitości spraw w nim opowiedzianych i wielce zasługujących na poznanie, jak i dla skąpej wiedzy, jaką tu o nich mamy. O tym wszystkim autor rozprawia pilnie i starannie.
W Lizbonie, u Świętego Franciszka w Enxobreguas,
26 listopada 1604.
Fray Luis dos Anjos
ZEZWOLENIA
Zważywszy opinię, pozwalamy drukować ten pierwszy tom zatytułowany Uwagi Prawdziwe o Inkach. A wydrukowany niechaj wróci przed tę Radę dla porównania z oryginałem i dla wydania zezwolenia na rozpowszechnianie. Bez niego rozpowszechniany nie będzie.
W Lizbonie, 4 grudnia 1604.
Marcos Teixeira Ruy Pirez da Veiga
ZEZWOLENIE ORDYNARIUSZA
Obejrzawszy powyższe zezwolenie Świętego Officjum, pozwalamy drukować.
Dnia 2 września 1609
Sarayua
ZEZWOLENIE PAŁACU
Obejrzawszy zezwolenie otrzymane od Świętego Officjum i po przedstawieniu w kancelarii, pozwalamy tę książkę wydrukować.
W Lizbonie, dnia 15 marca 1605.
Damiam Daguiar CostaNajjaśniejszej królewnie, doñi Catalinie Portugalskiej, księżnie de Bragança &c.
Powszechny obyczaj pisarzów dawnych i współczesnych (którzy zawsze starają się dedykować dzieła swoje, pierwociny swych zdolności, szczodrym władcom, potężnym Królom i Książętom, aby pod ich osłoną i opieką żyli darzeni większymi względami mężów cnotliwych i od oszczerstw potwarców swobodniejsi) natchnął mię śmiałością, Najjaśniejsza Pani, abym za ich przykładem ja też się ośmielił poświęcić Waszej Wysokości te Uwagi, ponieważ jest Wasza Wysokość tym, czym jest, i ze względu na to, czym jest dla wszystkich, którzy się pod opiekę Waszej Wysokości chronią.
Czym sama w sobie jest Wasza Wysokość to, że oczywiste, wszyscy wiedzą nie tylko w Europie, lecz nawet w najodleglejszych krajach Wschodu, Zachodu, Południa i Północy, gdzie sławni Książęta, przodkowie Waszej Wysokości, zatknęli znak swój dla naszego dobra, a własnej chwały, jak to powszechnie wiadomo.
Szczodrość Waszej Wysokości jak wielka jest, wszystkim wiadomo, skoro Wasza Wysokość jest córką rodu znakomitych Królów i Książąt Portugalskich, i choć Wasza Wysokość wcale się tym przejmować nie raczy, przecież wysoko należy cenić to, że tak wspaniałe złoto pokrywa blask tak bohaterskich cnót.
Przecież ujrzawszy stan Łaski, którą Bóg, Pan Nasz, wzbogacił duszę Waszej Wysokości, pojmiemy, iż lepszy on od przyrodzonego (choćby nawet Wasza Wysokość jak najbardziej to skrywała); o Waszej Wysokości cnocie i świątobliwości wszyscy z podziwem rozprawiają, a ja bym także opowiedział bez śladu pochlebstwa krztynę z tego mnóstwa, co rzec należy, gdyby Waszej Wysokości pochwały nie były równie wstrętne, jak upragnione ich przemilczenie.
Czym jest i będzie Wasza Wysokość dla wszystkich w Swoim Królestwie i państwach ościennych, którzy pragną skorzystać z opieki Waszej Królewskiej Mości, tyle języków głosi, że nie masz liczby ani ich, ani tych, których Waszej Królewskiej Mości ręka raczyła obdarzyć; pod wpływem ich doświadczeń spodziewam się, że tym większej opieki Waszej Królewskiej Mości doznają te oto moje Księgi, którym więcej trzeba opieki i łaski, im mniej one i ja, sami z siebie, na nią zasługujemy.
Przyznaję, że śmiałość moja jest wielka, a zasługa całkiem mała, co najwyżej wola dobra, którą również ofiaruję, służyć gotową, jeśliby zasłużyła na służbę Waszej Królewskiej Mości, której Osobę i Dom oby Pan Nasz raczył strzec i zachować. Amen. Amen.
Inca Garcilasso de la VegaPrzedmowa do Czytelnika
Choć istnieją hiszpańscy badacze, którzy opisali rzeczypospolite Nowego Świata, jako to meksykańską i peruwiańską, oraz inne królestwa owych pogan, nie uczynili tej opowieści tak pełną, jak można, co spostrzegłem zwłaszcza w rzeczach, które widziałem napisane o Peru; o sprawach tych, jako obywatel miasta Cozco, które było jakby Rzymem owego Imperium, mam obszerniejsze i jaśniejsze wiadomości od dostarczonych dotąd przez pisarzy. Prawdą jest, że zajmują się wielu sprawami z najważniejszych, które się w owej rzeczypospolitej działy, lecz opisują je tak zwięźle, że nawet dobrze mi znanych nie rozumiem ze względu na sposób wykładu.
Dlatego, przymuszony przyrodzoną miłością ojczyzny, podjąłem zadanie spisania tych oto Uwag, gdzie jasno i wyraźnie zostaną przedstawione rzeczy, które w owej rzeczypospolitej istniały przed Hiszpanami, dotyczące zarówno rytuałów ich próżnej religii, jak i władzy ich Królów czasu wojny i pokoju, a także wszystko inne, co o owych Indianach rzec można, od najdrobniejszych czynności poddanych po najwznioślejsze sprawy korony królewskiej.
Piszemy jedynie o Imperium Inków, nie wchodząc w sprawy innych monarchii, bowiem o nich nie mamy takich wiadomości jak o tej. Oświadczamy, że w wykładzie historii trzymamy się prawdy i nie powiemy nic istotnego, czego byśmy nie potwierdzili pracami tych samych hiszpańskich dziejopisów, którzy to właśnie opisali całkowicie lub częściowo; nie jest bowiem moim zamiarem przeczyć im, a tylko służyć im komentarzem i wyjaśnieniem oraz za tłumacza wielu słów indiańskich, które zrozumieli niezgodnie z właściwościami owej mowy jako jej obcy, co się wielokrotnie okaże w toku wykładu dziejów, które powierzam miłosierdziu Czytelnika z jedynym pragnieniem usłużenia chrześcijańskiej społeczności, w podzięce Panu Naszemu Jezusowi Chrystusowi i Maryi Pannie, Matce Jego, gdyż za Ich wstawiennictwem i za Ich zasługi raczył Wiekuisty Majestat wyrwać z otchłani barbarzyństwa tyle tak wielkich ludów i wprowadzić je do owczarni Kościoła Swego Rzymskokatolickiego, Matki i Pani Naszej. Mam nadzieję, że dzieło to z taką samą zostanie przyjęte intencją, z jaką je ofiaruję, ponieważ moja dobra wola na taką wzajemność zasługuje, choćby samo dzieło na nią nie zasłużyło.
Dwie inne księgi piszę o wydarzeniach, które miały miejsce wśród Hiszpanów w Ojczyźnie mojej aż po rok 1560, kiedy ją opuściłem: pragniemy ujrzeć je już ukończone, aby złożyć z nich taką samą ofiarę, co z tych. Pan Nasz &c.Uwagi o powszechnym języku Indian peruwiańskich
Aby lepiej rozumiano to, co z Łaską Bożą powinniśmy w tych Uwagach opisać, ponieważ musimy w nich przytoczyć wiele słów powszechnego języka Indian peruwiańskich, słuszne będzie podać o nim nieco wiadomości.
Pierwszą niechaj będzie to, że ma trzy różne rodzaje wymowy pewnych sylab, całkiem odmienne od wymowy języka hiszpańskiego, od których to sposobów wymowy zależą różne znaczenia tego samego słowa; jedne sylaby wymawia się na wargach, drugie na podniebieniu, inne w głębi gardła, na co podamy przykłady, gdy się nadarzą.
Aby akcentować wyrazy, niechaj się zauważy, że akcent pada prawie zawsze na przedostatnią sylabę, a czasami na trzecią od końca, nigdy zaś na ostatnią; nie przeczy to utrzymującym, że wyrazy barbarzyńskie należy akcentować na ostatniej, twierdzą tak, bo nie znają języka.
Trzeba również pamiętać, że w powszechnym języku Cozco (o którym mówić zamierzam, a nie o odrębnych językach każdej prowincji, jakich bez liku) brak następujących liter: „b”, „d”, „f”, „g”, „j” (jota), „l” prostego nie ma, tylko „ll” podwojone; i przeciwnie, nie ma wymowy „rr” podwojonego na początku słowa ani w środku wyrazu, tylko zawsze należy wymawiać proste. Również „x” nie ma; a zatem brak w sumie sześciu liter abecadła hiszpańskiego czy też kastylijskiego; wolno nam twierdzić, że brak ośmiu wraz z „l” prostym i „rr” podwojonym. Hiszpanie dodają te litery na szkodę i zepsucie języka, a Indianie, ponieważ ich nie mają, powszechnie źle wymawiają te wyrazy hiszpańskie, które je zawierają.
Dla powstrzymania takiego zepsucia niechaj mi będzie wolno, ponieważ jestem Indianinem, abym w tych dziejach pisał jak Indianin tymi właśnie literami, którymi należy pisać owe wyrazy; i niechże się nie gniewają Czytelnicy, widząc niniejszą nowinkę niezgodną z ustalonym, acz niewłaściwym obyczajem, skoro powinna raczej zadowalać lektura owych imion w czystości formy. Ponieważ godzi mi się przytoczyć wiele rzeczy, które powiadają historycy hiszpańscy, dla potwierdzenia tych, które sam opowiem, ponieważ również muszę je cytować literalnie wraz z błędami, z jakimi je piszą, pragnę się zastrzec, by się nie zdawało, że sam sobie przeczę pisząc literami, o których twierdzę, iż ich w owej mowie nie ma, że postępuję tak jedynie po to, aby wiernie przytoczyć, co Hiszpan pisze².
Wiedzieć też trzeba, że w owej powszechnej mowie nie ma liczby mnogiej, choć są cząstki mnogość oznaczające. W obu liczbach używają pojedynczej. Jeślibym jakie słowo indiańskie położył w liczbie mnogiej, to dlatego, że Hiszpan popsuł, albo żeby zgodę z przymiotnikami zachować, bo źle by brzmiało, gdybyśmy pisali wyrazy indiańskie w liczbie pojedynczej, a przymiotniki i zaimki kastylijskie w mnogiej.
Ma ów język wiele innych właściwości bardzo różnych od kastylijskiego, włoskiego i łaciny, które badacze metyscy i kreolscy muszą zauważyć, bo w ich mowie istnieją; ja dość czynię, wytykając im palcem z Hiszpanii zasady ich własnej mowy, aby ją w czystości zachowali, szkodą bowiem byłoby niewątpliwą, by zginęła lub się popsuła, skoro to język tak wykwintny, nad którym wiele pracowali ojcowie świętego Towarzystwa Jezusowego i innych Zakonów, by dobrze umieć nim władać; biorąc z nich dobry przykład – co najważniejsze – użyto go z wielkim pożytkiem w nauczaniu Indian.
Należy też pamiętać, że słowo sąsiad³ znaczy w Peru Hiszpanów, którzy mieli nadział Indian, i w tym znaczeniu będziemy się nim posługiwać, gdy zajdzie potrzeba. Trzeba również pamiętać, że ani w moich czasach, to jest do roku 1560, ani dwadzieścia lat później w mojej ojczyźnie nie było monety bitej: zamiast niej dogadywali się Hiszpanie w kupnie i sprzedaży, ważąc srebro i złoto na grzywny i uncje; a tak jak w Hiszpanii mówią o dukatach, w Peru zwykli byli mówić o pesach i castellanach, każde peso srebrne i złote, liczone według wysokiej próby, warte było 450 maravedich, w ten sposób w przeliczeniu pesów na dukaty kastylijskie, pięć pesów to sześć dukatów. Mówimy to, aby liczenie w tych Uwagach na pesa i dukaty nie powodowało zamieszania. Różnica między pesem srebrnym a złotym ilościowo była bardzo wielka, taka jaka jest także w Hiszpanii, ale wartość każdego była taka sama. Zamieniając złoto na srebro, dawali jakiś procent. Również zamiana srebra znaczonego⁴ na srebro zwane pospolitym, to jest przeznaczonym do nacechowania, była oprocentowana.
Rzeczownik galpón⁵ nie pochodzi z powszechnej mowy peruwiańskiej, pewnie jest z Wysp Zawietrznych: Hiszpanie zapożyczyli je do swego języka wraz z wielu innymi słowami, które zaznaczymy w Uwagach. Znaczy ono wielką salę. Królowie Inków mieli je tak wielkie, że za plac służyły, by w nich świętowali, gdy deszczowa pogoda nie pozwalała świętować na dworze; niechże starczy tych uwag.TABLICA ROZDZIAŁÓW
zawartych w dziewięciu księgach
Części Pierwszej Uwag Prawdziwych
o Inkach, Królach Peruwiańskich
ROZDZIAŁY PIERWSZEJ KSIĘGI są następujące:
Czy wiele jest światów. Rozważania o pięciu strefach. Rozdział 1
Czy istnieją antypody. Rozdział 2
Jak odkryto Nowy Świat. Rozdział 3
Wywód imienia Peru. Rozdział 4
Powagi potwierdzające nazwę Peru. Rozdział 5
Co pewien autor twierdzi o imieniu Peru. Rozdział 6
Inne wywody nowych nazw. Rozdział 7
Opis Peru. Rozdział 8
Bałwochwalstwo i bogowie, których czcili przed Inkami. Rozdział 9
O innych rozmaitych bogach, jakich mieli. Rozdział 10
Rodzaje składanych ofiar. Rozdział 11
Siedziby i rząd starożytnych oraz co jedli. Rozdział 12
Jak się w owej starożytności ubierali. Rozdział 13
Rodzaje małżeństw i rozmaitość języków. Trucizny używali i czarów. Rozdział 14
Pochodzenie Inków, Królów Peruwiańskich. Rozdział 15
Założenie stołecznego miasta Cozco. Rozdział 16
Co sobie podporządkował pierwszy Inca-Manco-Capac. Rozdział 17
O legendarnych dziejach początku Inków. Rozdział 18
Autora oświadczenie o historii. Rozdział 19
Wsie, które kazał zasiedlić pierwszy Inka. Rozdział 20
Nauki przez Inkę poddanym udzielane. Rozdział 21
Znaki łaski przez Inkę swoim nadane. Rozdział 22
Inne znaki przychylności i miano Inków. Rozdział 23
Imiona i przydomki przez Indian swemu Królowi nadane. Rozdział 24
Testament i śmierć Inca-Manco-Capaca. Rozdział 25
Imiona Królewskie i ich znaczenia. Rozdział 26
ROZDZIAŁY KSIĘGI DRUGIEJ:
Drugiego Wieku bałwochwalstwo i jego pochodzenie. Rozdział 1
Inkowie domyślili się prawdziwego Boga, Pana Naszego. Rozdział 2
Inkowie ☩ mieli w miejscu świętym. Rozdział 3
O wielu bogach niesłusznie Indianom przypisanych przez historyków hiszpańskich. Rozdział 4
O wielu innych rzeczach, które oznacza słowo waqa. Rozdział 5
Co mówi pewien autor o bogach, jakich mieli. Rozdział 6
Domyślili się nieśmiertelności duszy i powszechnego zmartwychwstania. Rozdział 7
Rzeczy składane Słońcu w ofierze. Rozdział 8
Przypisują pierwszemu Ince kapłanów, rytuały, ceremonie i prawa. Rozdział 9
Autor, co sam powiedział, potwierdza historykami hiszpańskimi. Rozdział 10
Imperium podzielili na cztery okręgi. Rejestrowali poddanych. Rozdział 11
Dwa zadania przełożonych. Rozdział 12
O pewnych prawach stosowanych w rządach przez Inków. Rozdział 13
Dziesiętnicy donosili o urodzinach i zgonach. Rozdział 14
Indianie przeczą, jakoby jakiś Inka krwi królewskiej popełnił przestępstwo. Rozdział 15
Żywot i czyny Sinchi-Roki, drugiego Króla Inków. Rozdział 16
Lloque-Yupanqui, trzeci Król, i znaczenie jego imienia. Rozdział 17
Dwa podboje, których dokonał Inca Lloque-Yupanqui. Rozdział 18
Podbój Hatun-Colli i godła Colla-jan. Rozdział 19
Wielka prowincja Chucuytu poddaje się pokojowo; tak samo postępuje wiele innych prowincji. Rozdział 20
Nauki przez Inków osiągnięte. Wpierw rozważania o astrologii. Rozdział 21
Umieli obliczyć rok, przesilenia i równonoce. Rozdział 22
Obawiali się zaćmienia Słońca i co robili podczas zaćmień Księżyca. Rozdział 23
Zdobycze ich medycyny i sposoby leczenia. Rozdział 24
Jakie znali zioła lecznicze. Rozdział 25
O osiągnięciach w geometrii, geografii, arytmetyce i muzyce. Rozdział 26
Poezje Inków ama-utów, czyli filozofów, i harawiqów, czyli poetów. Rozdział 27
Nieliczne narzędzia rzemieślnicze przez Indian posiadane. Rozdział 28
ROZDZIAŁY KSIĘGI TRZECIEJ:
Mayta-Capac, czwarty Inka, zdobywa Tiahuanacu. O budowlach, które tam są. Rozdział 1
Podddaje się Hatun-Pacassa i podbijają Cac.yauiri. Rozdział 2
Wybaczają pokonanym i wyjaśnia się baśń. Rozdział 3
Poddają się trzy prowincje, inne zostają zdobyte, zakładają kolonie, karzą trucicieli. Rozdział 4
Inka zdobywa trzy prowincje; zwycięża w bitwie bardzo zawziętej. Rozdział 5
Poddają się Huaychu⁶-janie. Miłosiernie im przebacza. Rozdział 6
Poddaje się wiele ludów. Inka każe zbudować most z wikliny. Rozdział 7
Dzięki sławie mostu wiele narodów poddaje się z własnej woli. Rozdział 8
Inka zdobywa wiele innych wielkich prowincji i w spokoju umiera. Rozdział 9
Capac-Yupanqui, piąty Król, podbija wiele prowincji w Cunti-suyu. Rozdział 10
Podbój Aymarów; wybacza kurakom, ustawiają kopce graniczne. Rozdział 11
Inka wysyła na podbój Quechua-jan; oni z własnej woli się poddają. Rozdział 12
Wzdłuż brzegu morza nakłaniają do posłuszeństwa wiele prowincji; karzą sodomitów. Rozdział 13
Dwaj wielcy kurakowie zdają na sąd Inki swe spory i zostają jego poddanymi. Rozdział 14
Budują most z trawy, trzciny i sitowia na Odpływie. Poddaje się Chayanta. Rozdział 15
Różne wynalazki, których Indianie używali w przeprawach przez rzeki i w rybołówstwie. Rozdział 16
O poddaniu się pięciu wielkich prowincji, nie licząc innych mniejszych. Rozdział 17
Książę Inca-Roca podbija wiele różnych prowincji śródlądowych i nadmorskich. Rozdział 18
Zabierają Indian z wybrzeża do osad w głębi lądu. Umiera Inca-Capac-Yupanqui. Rozdział 19
Opis świątyni Słońca i jej wielkich bogactw. Rozdział 20
O krużganku świątynnym i o siedzibach Księżyca, Gwiazd, Gromu, Błyskawicy i Tęczy. Rozdział 21
Nazwa najwyższego kapłana i inne części domu. Rozdział 22
Miejsca składania ofiar i granica, od której boso szli do świątyni. Źródła wody, jakie tam mieli. Rozdział 23
O złotym ogrodzie i bogactwach świątyni, na której podobieństwo było wiele innych w owym Imperium. Rozdział 24
O słynnej świątyni Titi-cace, jej legendach i znaczeniach. Rozdział 25
ROZDZIAŁY KSIĘGI CZWARTEJ:
Dom dziewic Słońcu poświęconych. Rozdział 1
Statuty i zajęcia panien wybranek. Rozdział 2
Cześć, jaką otaczali wyroby wybranek, i prawo przeciw tym, którzy by je zgwałcili. Rozdział 3
O tym, że było wiele innych domów wybranek. Potwierdzenie surowego prawa. Rozdział 4
Służba i ozdoby wybranek, tudzież o tym, że ich nikomu za żony nie dawali. Rozdział 5
Jakie kobiety nadawał Inka. Rozdział 6
O innych kobietach zachowujących dziewictwo i o wdowach. Rozdział 7
Jak się wśród ludu żenili i zakładali dom. Rozdział 8
Księcia następcę tronu żenili z jego własną siostrą oraz powody, jakimi to uzasadniali. Rozdział 9
Rozmaite sposoby dziedziczenia państw. Rozdział 10
Odstawianie od piersi, postrzyżyny i nadawanie imienia dzieciom. Rozdział 11
Dzieci chowali bez żadnego rozpieszczania. Rozdział 12
Życie i zajęcia mężatek. Rozdział 13
Jak się kobiety odwiedzały, jak się zajmowały ubraniami oraz o tym, że były kobiety publiczne. Rozdział 14
Inca-Roca, szósty Król, podbija wiele narodów, a wśród nich Chanca-jan i Hanco-huallu-jan. Rozdział 15
Książę Yahuar-Huacac i wytłumaczenie jego imienia. Rozdział 16
Bożkowie Indian Anti-jan i podbój Charca-jan. Rozdział 17
Rozumowanie starców i o tym, jak Inkę przyjęli. Rozdział 18
O pewnych prawach ustanowionych przez Króla Inca-Rocę, o szkołach, które założył w Cozco, i o niektórych sentencjach, które wypowiedział. Rozdział 19
Inka Krwią Płaczący, siódmy Król, jego obawy i podboje, tudzież niełaska Księcia. Rozdział 20
O wiadomości, której pewna zjawa udzieliła Księciu, aby ją ojcu swemu przekazał. Rozdział 21
Narady Inków nad posłaniem widma. Rozdział 22
Bunt Chanca-jan i ich dawne czyny. Rozdział 23
Inka porzuca miasto, a Książę spieszy mu z odsieczą. Rozdział 24
ROZDZIAŁY KSIĘGI PIĄTEJ:
Jak pomnażali ziemię i dzielili ją między poddanych. Rozdział 1
Porządek, którego trzymali się podczas uprawiania ziem, oraz uroczystości, z jakimi obrabiali ziemie Inki i Słońca. Rozdział 2
Ziemia nadawana każdemu Indianinowi i jak ją użyźniali. Rozdział 3
Jak dzielili wodę do nawadniania, karali leniwych i niedbałych. Rozdział 4
Danina Ince składana i rachuba spichrzów. Rozdział 5
Wyrabiali odzież, broń i obuwie dla wojowników. Rozdział 6
Złoto, srebro i drogocenności nie daniną były, tylko darem. Rozdział 7
Przechowywanie i zużywanie zapasów. Rozdział 8
Dawali odzież poddanym, nie było żebrzących biedaków. Rozdział 9
Porządek i podział stad tudzież o zwierzętach osobliwych. Rozdział 10
Prawa i rozporządzenia Inków dla dobra poddanych. Rozdział 11
Jak podbijali i oswajali nowych poddanych. Rozdział 12
Jak zdobywali wykonawców wszelkich rzemiosł. Rozdział 13
Obliczanie i rachuba dóbr wspólnych i prywatnych. Rozdział 14
W czym składali daninę, jej wymiar i prawa. Rozdział 15
Porządek i rachuba poboru danin. Inka czynił kurakom łaskę drogocenności, które mu ofiarowywali. Rozdział 16
Inca-Vira-cocha otrzymuje wieści o wrogach i o odsieczy, która doń spieszy. Rozdział 17
Bitwa bardzo krwawa i podstęp, jakim została wygrana. Rozdział 18
Wielkoduszność Księcia Inca-Vira-cochy po zwycięstwie. Rozdział 19
Po dalszym pościgu Książę wraca do Cozco, widzi się z ojcem i pozbawia go władzy. Rozdział 20
O imieniu Vira-cocha i czemu nadali je Hiszpanom. Rozdział 21
Inca-Vira-cocha świątynię zbudować każe ku pamięci swego stryja widma. Rozdział 22
Słynne malowidło i nagroda dla tych, którzy przybyli z odsieczą. Rozdział 23
Nowe prowincje podbite przez Inkę i kanał nawadniający pastwiska. Rozdział 24
Inka lustruje swe Imperium; przybywają posłowie ofiarowujących się w poddaństwo. Rozdział 25
Ucieczka mężnego Hanco-hualla⁷ z Imperium Inków. Rozdział 26
Kolonie na ziemiach Hanco-hualla⁸, uświetnienie doliny Yucay⁹ . Rozdział 27
Pierworodnemu nadał imię, przepowiedział nadejście Hiszpanów. Rozdział 28
Śmierć Inca-Vira-cochy. Autor widział jego ciało. Rozdział 29
ROZDZIAŁY KSIĘGI SZÓSTEJ:
Budowa i zdobienie pałaców królewskich. Rozdział 1
W złocie i srebrze podrabiali wszystko, co służyło do ozdoby pałaców królewskich. Rozdział 2
Sługi pałacu królewskiego i nosiciele lektyki królewskiej. Rozdział 3
Sale służące za place i inne cechy pałaców królewskich. Rozdział 4
Jak grzebali Królów; żałoba trwała rok. Rozdział 5
Uroczyste łowy, jakie Królowie urządzali w całym Królestwie. Rozdział 6
Stacje pocztowe i gońcy oraz przesyłki przez nich roznoszone. Rozdział 7
Liczyli na niciach i węzłach, rachmistrzów mieli bardzo uczciwych. Rozdział 8
Co rejestrowali w swych rachunkach i jak się porozumiewali. Rozdział 9
Inca-Pacha-cutec lustruje swoje Imperium; podbija naród Huanca. Rozdział 10
O innych prowincjach, które Inka zdobył, o ich obyczajach, tudzież ukaraniu sodomstwa. Rozdział 11
Budowle, prawa i podboje, których dokonał Inca-Pacha-cutec. Rozdział 12
Inka zwycięża zbuntowane prowincje głodem i chytrością wojenną. Rozdział 13
O dobrym kurace Huama-chucu i jak się podporządkował. Rozdział 14
Opierają się Cassa-marca-janie, ale w końcu się poddają. Rozdział 15
Podbój Yauya, tryumf Inków, stryja i bratanka. Rozdział 16
Dwie doliny się poddają, a Chincha odpowiada z pychą. Rozdział 17
Upór Chinchy i jak się w końcu poddała. Rozdział 18
Dawne podboje i fałszywe przechwałki Chincha-jan. Rozdział 19
Główne święto Słońca i jak się doń przygotowywali. Rozdział 20
Czcili Słońce, udawali się do jego domu, składali w ofierze jagnię. Rozdział 21
Wróżby z ofiar i ogień ofiarny. Rozdział 22
Jak jedni do drugich przypijają i w jakim porządku. Rozdział 23
Pasowali Inków na rycerzy i jak ich egzaminowali. Rozdział 24
Musieli umieć sporządzić sobie broń i obuwie. Rozdział 25
Książę stawał do egzaminu i traktowali go surowiej od pozostałych. Rozdział 26
Inka wręczał główną odznakę, a krewniak pozostałe. Rozdział 27
Godła Królów i pozostałych Inków oraz nauczyciele młodzików. Rozdział 28
Poddaje się Chuqui-mancu, pan czterech dolin. Rozdział 29
Doliny Pacha-camac i Rimac tudzież ich bałwany. Rozdział 30
Żądają od Cuys-manca, jego odpowiedź i warunki umowy. Rozdział 31
Wyruszają na podbój Króla Chimu i toczą wojnę okrutną. Rozdział 32
Upór i żale wielkiego Chima i o tym, jak się poddał. Rozdział 33
Inka uświetnia swe Imperium, jego zajęcia aż do śmierci. Rozdział 34
Powiększył szkoły, ustanowił prawa dla dobrego zarządzania. Rozdział 35
Wiele innych praw Inca-Pacha-cuteca i jego przysłowiowe sentencje. Rozdział 36
ROZDZIAŁY KSIĘGI SIÓDMEJ:
Inkowie zakładali kolonie, mieli dwa języki. Rozdział 1
Następcy panów chowali się na dworze i po temu powody. Rozdział 2
O języku dworskim. Rozdział 3
O użyteczności języka dworskiego. Rozdział 4
Trzecie święto uroczyste, które Słońcu urządzali. Rozdział 5
Czwarte święto. Ich posty i oczyszczenie z chorób. Rozdział 6
Nocne święto wypędzania chorób z miasta. Rozdział 7
Opis miasta Cozco, stolicy Imperium. Rozdział 8
Miasto zawierało opis całego Imperium. Rozdział 9
Położenie szkół, trzech pałaców królewskich i domu wybranek. Rozdział 10
Dzielnice i domy leżące na zachód od strumienia. Rozdział 11
Dwie jałmużny, które miasto przeznaczyło na akty miłosierdzia. Rozdział 12
Nowy podbój, który zamierzył Król Inca-Yupanqui. Rozdział 13
Wydarzenia wyprawy na Musu-jan aż do jej zakończenia. Rozdział 14
Ślady owej wyprawy, jakie odnaleziono. Rozdział 15
O innych nieszczęsnych zdarzeniach, które w owej prowincji zaszły. Rozdział 16
Naród Chirihuana, jego życie i obyczaje. Rozdział 17
Przygotowania do podboju Chili. Rozdział 18
Inkowie zdobywają aż po dolinę zwaną Chili, tudzież poselstwa i odpowiedzi wymienione z innymi, nowymi narodami. Rozdział 19
Okrutna bitwa Inków z różnymi innymi narodami i pierwszy Hiszpan, który odkrył Chili. Rozdział 20
Bunt Chili przeciwko gubernatorowi Valdiuii. Rozdział 21
Bitwa w nowym szyku i podstęp wojenny starego indiańskiego wodza. Rozdział 22
Indianie zwyciężają dzięki wiadomości i zdradzie jednego z nich. Rozdział 23
Zabijają Valdiuię i od pięćdziesięciu lat toczą wojnę. Rozdział 24
Nowe nieszczęścia w Królestwie Chili. Rozdział 25
Spokojny żywot i zajęcia Króla Inca-Yupanquiego aż do śmierci. Rozdział 26
Twierdza w Cozco i ogrom jej głazów. Rozdział 27
Trzy mury obwarowań, najbardziej zdumiewająca część dzieła. Rozdział 28
Trzy wieże, naczelni mistrzowie i zmęczony kamień. Rozdział 29
ROZDZIAŁY KSIĘGI ÓSMEJ:
Podbój prowincji Huacra-chucu i jej nazwa. Rozdział 1
Podbój pierwszych wsi w prowincji Chacha-puya. Rozdział 2
Podbój następnych wsi i narodów barbarzyńskich. Rozdział 3
Podbój trzech prowincji wielkich, wojowniczych i upartych. Rozdział 4
Podbój prowincji Cañari, jej bogactwa i świątynia. Rozdział 5
Podbój wielu innych wielkich prowincji aż po kresy Quitu. Rozdział 6
Inka podbija Quitu, w podboju uczestniczy Książę Huayna-Capac. Rozdział 7
Trzy małżeństwa Huayna-Capaca, śmierć ojca i jego sentencje. Rozdział 8
O kukurydzy, o tym, co ryżem nazywają, i o innych ziarnach. Rozdział 9
O warzywach rosnących pod ziemią. Rozdział 10
O owocach drzew większych. Rozdział 11
O drzewie mulli i o papryce. Rozdział 12
O drzewie Magey¹⁰ i pożytkach z niego. Rozdział 13
O bananie, ananasie i innych owocach. Rozdział 14
O cennych liściach zwanych kuka i o tytoniu. Rozdział 15
O bydle domowym i stadach, jakie mieli. Rozdział 16
O dzikim bydle i o innych gadzinach. Rozdział 17
Lwy, niedźwiedzie, tygrysy, małpiszony i małpy. Rozdział 18
O ptactwie, dzikim i domowym, lądowym i wodnym. Rozdział 19
O kuropatwach, gołębiach i innym drobnym ptactwie. Rozdział 20
Rozmaitość papug i ich gadatliwość. Rozdział 21
O czterech sławnych rzekach i o rybach, jakie się w Peru rodzą. Rozdział 22
O szmaragdach, turkusach i perłach. Rozdział 23
O złocie i srebrze. Rozdział 24
O rtęci i o tym, jak poprzednio wytapiali metal. Rozdział 25
ROZDZIAŁY KSIĘGI DZIEWIĄTEJ SĄ NASTĘPUJĄCE:
Huayna-Capac rozkazuje sporządzić złoty łańcuch: dlaczego i po co. Rozdział 1
Z własnej woli podporządkowuje się dziesięć dolin wybrzeża, a Tumpiz się poddaje. Rozdział 2
Ukaranie tych, którzy zabili urzędników Tupac-Inca-Yupanquiego. Rozdział 3
Inka lustruje swe Imperium, radzi się wyroczni, zdobywa wyspę Punę. Rozdział 4
Puna-janie zabijają wodzów Huayna-Capaca. Rozdział 5
Kara wykonana na buntownikach. Rozdział 6
Powstanie Chacha-puya-jan i wielkoduszność Huayna-Capaca. Rozdział 7
Bogowie i obyczaje narodu Manta-jan oraz podporządkowanie jego i innych wielce barbarzyńskich. Rozdział 8
O olbrzymach, którzy w owej okolicy istnieli, i o ich śmierci. Rozdział 9
Co Huayna-Capac powiedział o Słońcu. Rozdział 10
Bunt Caranque-jan i ich ukaranie. Rozdział 11
Huayna-Capac Królem Quitu czyni syna swego Ata-huallpę. Rozdział 12
Dwie słynne drogi, co w Peru istniały. Rozdział 13
Huayna-Capac otrzymał wieści o Hiszpanach wędrujących po wybrzeżu. Rozdział 14
Testament i śmierć Huayna-Capaca, przepowiednia przybycia Hiszpanów. Rozdział 15
O klaczach i koniach oraz jak je na początku hodowali tudzież ile kosztowały. Rozdział 16
O krowach i wołach oraz o ich cenach niskich i wysokich. Rozdział 17
O wielbłądach, osłach, kozach, ich cenach i licznym przychówku. Rozdział 18
O świniach i wielkiej ich płodności. Rozdział 19
O owcach i kotach domowych. Rozdział 20
Króliki i psy rasowe. Rozdział 21
O szczurach i ich obfitości. Rozdział 22
O kurach i gołębiach. Rozdział 23
O pszenicy. Rozdział 24
O winogradzie i o tym, kto pierwszy winogrona sprowadził do Cozco. Rozdział 25
O winie, o pierwszym, kto wino w Cozco tłoczył, i o jego cenach. Rozdział 26
O oliwce i kto ją pierwszy sprowadził do Peru. Rozdział 27
O owocach hiszpańskich i trzcinie cukrowej. Rozdział 28
O jarzynach, ziołach i o ich wielkości. Rozdział 29
O lnie, szparagach, aminku egipskim i anyżku. Rozdział 30
Nowe nazwy dla nazwania różnych pokoleń. Rozdział 31
Huascar-Inca żąda od Ata-huallpy, swego brata, uznania poddaństwa. Rozdział 32
Podstępy Ata-huallpy dla odwrócenia uwagi brata. Rozdział 33
Powiadamiają Huascara, który powołuje ludzi pod broń. Rozdział 34
Bitwa między Inkami, zwycięstwo Ata-huallpy i jego okrucieństwa. Rozdział 35
Powody okrucieństw Ata-huallpy i ich straszliwe skutki. Rozdział 36
Okrucieństwo sięga kobiet i dzieci królewskiego rodu. Rozdział 37
Niektórzy ludzie krwi królewskiej ocaleli od okrucieństw Ata-huallpy. Rozdział 38
Okrucieństwo sięga sług pałacu królewskiego. Rozdział 39
Potomstwo królewskiego rodu Inków, jakie pozostało. Rozdział 40
KONIEC TABLICY¹¹
Z ROZKAZU Najwyższej Rady Generalnej Świętego Officjum widziałem te Uwagi Prawdziwe o Inkach, byłych Królach Peru, o ich bałwochwalstwie, prawach i rządzie w czas pokoju i wojny etc., a mianowicie siedem ksiąg w jednym tomie, którego autorem jest Inca Garcilasso de la Vega, kapitan Króla Jego Mości &c. I zdały mi się dziełem starannie napisanym i druku godnym zarówno dla rozmaitości spraw w nim opowiedzianych i wielce zasługujących na poznanie, jak i dla skąpej wiedzy, jaką tu o nich mamy. O tym wszystkim autor rozprawia pilnie i starannie.
W Lizbonie, u Świętego Franciszka w Enxobreguas,
26 listopada 1604.
Fray Luis dos Anjos
ZEZWOLENIA
Zważywszy opinię, pozwalamy drukować ten pierwszy tom zatytułowany Uwagi Prawdziwe o Inkach. A wydrukowany niechaj wróci przed tę Radę dla porównania z oryginałem i dla wydania zezwolenia na rozpowszechnianie. Bez niego rozpowszechniany nie będzie.
W Lizbonie, 4 grudnia 1604.
Marcos Teixeira Ruy Pirez da Veiga
ZEZWOLENIE ORDYNARIUSZA
Obejrzawszy powyższe zezwolenie Świętego Officjum, pozwalamy drukować.
Dnia 2 września 1609
Sarayua
ZEZWOLENIE PAŁACU
Obejrzawszy zezwolenie otrzymane od Świętego Officjum i po przedstawieniu w kancelarii, pozwalamy tę książkę wydrukować.
W Lizbonie, dnia 15 marca 1605.
Damiam Daguiar CostaNajjaśniejszej królewnie, doñi Catalinie Portugalskiej, księżnie de Bragança &c.
Powszechny obyczaj pisarzów dawnych i współczesnych (którzy zawsze starają się dedykować dzieła swoje, pierwociny swych zdolności, szczodrym władcom, potężnym Królom i Książętom, aby pod ich osłoną i opieką żyli darzeni większymi względami mężów cnotliwych i od oszczerstw potwarców swobodniejsi) natchnął mię śmiałością, Najjaśniejsza Pani, abym za ich przykładem ja też się ośmielił poświęcić Waszej Wysokości te Uwagi, ponieważ jest Wasza Wysokość tym, czym jest, i ze względu na to, czym jest dla wszystkich, którzy się pod opiekę Waszej Wysokości chronią.
Czym sama w sobie jest Wasza Wysokość to, że oczywiste, wszyscy wiedzą nie tylko w Europie, lecz nawet w najodleglejszych krajach Wschodu, Zachodu, Południa i Północy, gdzie sławni Książęta, przodkowie Waszej Wysokości, zatknęli znak swój dla naszego dobra, a własnej chwały, jak to powszechnie wiadomo.
Szczodrość Waszej Wysokości jak wielka jest, wszystkim wiadomo, skoro Wasza Wysokość jest córką rodu znakomitych Królów i Książąt Portugalskich, i choć Wasza Wysokość wcale się tym przejmować nie raczy, przecież wysoko należy cenić to, że tak wspaniałe złoto pokrywa blask tak bohaterskich cnót.
Przecież ujrzawszy stan Łaski, którą Bóg, Pan Nasz, wzbogacił duszę Waszej Wysokości, pojmiemy, iż lepszy on od przyrodzonego (choćby nawet Wasza Wysokość jak najbardziej to skrywała); o Waszej Wysokości cnocie i świątobliwości wszyscy z podziwem rozprawiają, a ja bym także opowiedział bez śladu pochlebstwa krztynę z tego mnóstwa, co rzec należy, gdyby Waszej Wysokości pochwały nie były równie wstrętne, jak upragnione ich przemilczenie.
Czym jest i będzie Wasza Wysokość dla wszystkich w Swoim Królestwie i państwach ościennych, którzy pragną skorzystać z opieki Waszej Królewskiej Mości, tyle języków głosi, że nie masz liczby ani ich, ani tych, których Waszej Królewskiej Mości ręka raczyła obdarzyć; pod wpływem ich doświadczeń spodziewam się, że tym większej opieki Waszej Królewskiej Mości doznają te oto moje Księgi, którym więcej trzeba opieki i łaski, im mniej one i ja, sami z siebie, na nią zasługujemy.
Przyznaję, że śmiałość moja jest wielka, a zasługa całkiem mała, co najwyżej wola dobra, którą również ofiaruję, służyć gotową, jeśliby zasłużyła na służbę Waszej Królewskiej Mości, której Osobę i Dom oby Pan Nasz raczył strzec i zachować. Amen. Amen.
Inca Garcilasso de la VegaPrzedmowa do Czytelnika
Choć istnieją hiszpańscy badacze, którzy opisali rzeczypospolite Nowego Świata, jako to meksykańską i peruwiańską, oraz inne królestwa owych pogan, nie uczynili tej opowieści tak pełną, jak można, co spostrzegłem zwłaszcza w rzeczach, które widziałem napisane o Peru; o sprawach tych, jako obywatel miasta Cozco, które było jakby Rzymem owego Imperium, mam obszerniejsze i jaśniejsze wiadomości od dostarczonych dotąd przez pisarzy. Prawdą jest, że zajmują się wielu sprawami z najważniejszych, które się w owej rzeczypospolitej działy, lecz opisują je tak zwięźle, że nawet dobrze mi znanych nie rozumiem ze względu na sposób wykładu.
Dlatego, przymuszony przyrodzoną miłością ojczyzny, podjąłem zadanie spisania tych oto Uwag, gdzie jasno i wyraźnie zostaną przedstawione rzeczy, które w owej rzeczypospolitej istniały przed Hiszpanami, dotyczące zarówno rytuałów ich próżnej religii, jak i władzy ich Królów czasu wojny i pokoju, a także wszystko inne, co o owych Indianach rzec można, od najdrobniejszych czynności poddanych po najwznioślejsze sprawy korony królewskiej.
Piszemy jedynie o Imperium Inków, nie wchodząc w sprawy innych monarchii, bowiem o nich nie mamy takich wiadomości jak o tej. Oświadczamy, że w wykładzie historii trzymamy się prawdy i nie powiemy nic istotnego, czego byśmy nie potwierdzili pracami tych samych hiszpańskich dziejopisów, którzy to właśnie opisali całkowicie lub częściowo; nie jest bowiem moim zamiarem przeczyć im, a tylko służyć im komentarzem i wyjaśnieniem oraz za tłumacza wielu słów indiańskich, które zrozumieli niezgodnie z właściwościami owej mowy jako jej obcy, co się wielokrotnie okaże w toku wykładu dziejów, które powierzam miłosierdziu Czytelnika z jedynym pragnieniem usłużenia chrześcijańskiej społeczności, w podzięce Panu Naszemu Jezusowi Chrystusowi i Maryi Pannie, Matce Jego, gdyż za Ich wstawiennictwem i za Ich zasługi raczył Wiekuisty Majestat wyrwać z otchłani barbarzyństwa tyle tak wielkich ludów i wprowadzić je do owczarni Kościoła Swego Rzymskokatolickiego, Matki i Pani Naszej. Mam nadzieję, że dzieło to z taką samą zostanie przyjęte intencją, z jaką je ofiaruję, ponieważ moja dobra wola na taką wzajemność zasługuje, choćby samo dzieło na nią nie zasłużyło.
Dwie inne księgi piszę o wydarzeniach, które miały miejsce wśród Hiszpanów w Ojczyźnie mojej aż po rok 1560, kiedy ją opuściłem: pragniemy ujrzeć je już ukończone, aby złożyć z nich taką samą ofiarę, co z tych. Pan Nasz &c.Uwagi o powszechnym języku Indian peruwiańskich
Aby lepiej rozumiano to, co z Łaską Bożą powinniśmy w tych Uwagach opisać, ponieważ musimy w nich przytoczyć wiele słów powszechnego języka Indian peruwiańskich, słuszne będzie podać o nim nieco wiadomości.
Pierwszą niechaj będzie to, że ma trzy różne rodzaje wymowy pewnych sylab, całkiem odmienne od wymowy języka hiszpańskiego, od których to sposobów wymowy zależą różne znaczenia tego samego słowa; jedne sylaby wymawia się na wargach, drugie na podniebieniu, inne w głębi gardła, na co podamy przykłady, gdy się nadarzą.
Aby akcentować wyrazy, niechaj się zauważy, że akcent pada prawie zawsze na przedostatnią sylabę, a czasami na trzecią od końca, nigdy zaś na ostatnią; nie przeczy to utrzymującym, że wyrazy barbarzyńskie należy akcentować na ostatniej, twierdzą tak, bo nie znają języka.
Trzeba również pamiętać, że w powszechnym języku Cozco (o którym mówić zamierzam, a nie o odrębnych językach każdej prowincji, jakich bez liku) brak następujących liter: „b”, „d”, „f”, „g”, „j” (jota), „l” prostego nie ma, tylko „ll” podwojone; i przeciwnie, nie ma wymowy „rr” podwojonego na początku słowa ani w środku wyrazu, tylko zawsze należy wymawiać proste. Również „x” nie ma; a zatem brak w sumie sześciu liter abecadła hiszpańskiego czy też kastylijskiego; wolno nam twierdzić, że brak ośmiu wraz z „l” prostym i „rr” podwojonym. Hiszpanie dodają te litery na szkodę i zepsucie języka, a Indianie, ponieważ ich nie mają, powszechnie źle wymawiają te wyrazy hiszpańskie, które je zawierają.
Dla powstrzymania takiego zepsucia niechaj mi będzie wolno, ponieważ jestem Indianinem, abym w tych dziejach pisał jak Indianin tymi właśnie literami, którymi należy pisać owe wyrazy; i niechże się nie gniewają Czytelnicy, widząc niniejszą nowinkę niezgodną z ustalonym, acz niewłaściwym obyczajem, skoro powinna raczej zadowalać lektura owych imion w czystości formy. Ponieważ godzi mi się przytoczyć wiele rzeczy, które powiadają historycy hiszpańscy, dla potwierdzenia tych, które sam opowiem, ponieważ również muszę je cytować literalnie wraz z błędami, z jakimi je piszą, pragnę się zastrzec, by się nie zdawało, że sam sobie przeczę pisząc literami, o których twierdzę, iż ich w owej mowie nie ma, że postępuję tak jedynie po to, aby wiernie przytoczyć, co Hiszpan pisze².
Wiedzieć też trzeba, że w owej powszechnej mowie nie ma liczby mnogiej, choć są cząstki mnogość oznaczające. W obu liczbach używają pojedynczej. Jeślibym jakie słowo indiańskie położył w liczbie mnogiej, to dlatego, że Hiszpan popsuł, albo żeby zgodę z przymiotnikami zachować, bo źle by brzmiało, gdybyśmy pisali wyrazy indiańskie w liczbie pojedynczej, a przymiotniki i zaimki kastylijskie w mnogiej.
Ma ów język wiele innych właściwości bardzo różnych od kastylijskiego, włoskiego i łaciny, które badacze metyscy i kreolscy muszą zauważyć, bo w ich mowie istnieją; ja dość czynię, wytykając im palcem z Hiszpanii zasady ich własnej mowy, aby ją w czystości zachowali, szkodą bowiem byłoby niewątpliwą, by zginęła lub się popsuła, skoro to język tak wykwintny, nad którym wiele pracowali ojcowie świętego Towarzystwa Jezusowego i innych Zakonów, by dobrze umieć nim władać; biorąc z nich dobry przykład – co najważniejsze – użyto go z wielkim pożytkiem w nauczaniu Indian.
Należy też pamiętać, że słowo sąsiad³ znaczy w Peru Hiszpanów, którzy mieli nadział Indian, i w tym znaczeniu będziemy się nim posługiwać, gdy zajdzie potrzeba. Trzeba również pamiętać, że ani w moich czasach, to jest do roku 1560, ani dwadzieścia lat później w mojej ojczyźnie nie było monety bitej: zamiast niej dogadywali się Hiszpanie w kupnie i sprzedaży, ważąc srebro i złoto na grzywny i uncje; a tak jak w Hiszpanii mówią o dukatach, w Peru zwykli byli mówić o pesach i castellanach, każde peso srebrne i złote, liczone według wysokiej próby, warte było 450 maravedich, w ten sposób w przeliczeniu pesów na dukaty kastylijskie, pięć pesów to sześć dukatów. Mówimy to, aby liczenie w tych Uwagach na pesa i dukaty nie powodowało zamieszania. Różnica między pesem srebrnym a złotym ilościowo była bardzo wielka, taka jaka jest także w Hiszpanii, ale wartość każdego była taka sama. Zamieniając złoto na srebro, dawali jakiś procent. Również zamiana srebra znaczonego⁴ na srebro zwane pospolitym, to jest przeznaczonym do nacechowania, była oprocentowana.
Rzeczownik galpón⁵ nie pochodzi z powszechnej mowy peruwiańskiej, pewnie jest z Wysp Zawietrznych: Hiszpanie zapożyczyli je do swego języka wraz z wielu innymi słowami, które zaznaczymy w Uwagach. Znaczy ono wielką salę. Królowie Inków mieli je tak wielkie, że za plac służyły, by w nich świętowali, gdy deszczowa pogoda nie pozwalała świętować na dworze; niechże starczy tych uwag.TABLICA ROZDZIAŁÓW
zawartych w dziewięciu księgach
Części Pierwszej Uwag Prawdziwych
o Inkach, Królach Peruwiańskich
ROZDZIAŁY PIERWSZEJ KSIĘGI są następujące:
Czy wiele jest światów. Rozważania o pięciu strefach. Rozdział 1
Czy istnieją antypody. Rozdział 2
Jak odkryto Nowy Świat. Rozdział 3
Wywód imienia Peru. Rozdział 4
Powagi potwierdzające nazwę Peru. Rozdział 5
Co pewien autor twierdzi o imieniu Peru. Rozdział 6
Inne wywody nowych nazw. Rozdział 7
Opis Peru. Rozdział 8
Bałwochwalstwo i bogowie, których czcili przed Inkami. Rozdział 9
O innych rozmaitych bogach, jakich mieli. Rozdział 10
Rodzaje składanych ofiar. Rozdział 11
Siedziby i rząd starożytnych oraz co jedli. Rozdział 12
Jak się w owej starożytności ubierali. Rozdział 13
Rodzaje małżeństw i rozmaitość języków. Trucizny używali i czarów. Rozdział 14
Pochodzenie Inków, Królów Peruwiańskich. Rozdział 15
Założenie stołecznego miasta Cozco. Rozdział 16
Co sobie podporządkował pierwszy Inca-Manco-Capac. Rozdział 17
O legendarnych dziejach początku Inków. Rozdział 18
Autora oświadczenie o historii. Rozdział 19
Wsie, które kazał zasiedlić pierwszy Inka. Rozdział 20
Nauki przez Inkę poddanym udzielane. Rozdział 21
Znaki łaski przez Inkę swoim nadane. Rozdział 22
Inne znaki przychylności i miano Inków. Rozdział 23
Imiona i przydomki przez Indian swemu Królowi nadane. Rozdział 24
Testament i śmierć Inca-Manco-Capaca. Rozdział 25
Imiona Królewskie i ich znaczenia. Rozdział 26
ROZDZIAŁY KSIĘGI DRUGIEJ:
Drugiego Wieku bałwochwalstwo i jego pochodzenie. Rozdział 1
Inkowie domyślili się prawdziwego Boga, Pana Naszego. Rozdział 2
Inkowie ☩ mieli w miejscu świętym. Rozdział 3
O wielu bogach niesłusznie Indianom przypisanych przez historyków hiszpańskich. Rozdział 4
O wielu innych rzeczach, które oznacza słowo waqa. Rozdział 5
Co mówi pewien autor o bogach, jakich mieli. Rozdział 6
Domyślili się nieśmiertelności duszy i powszechnego zmartwychwstania. Rozdział 7
Rzeczy składane Słońcu w ofierze. Rozdział 8
Przypisują pierwszemu Ince kapłanów, rytuały, ceremonie i prawa. Rozdział 9
Autor, co sam powiedział, potwierdza historykami hiszpańskimi. Rozdział 10
Imperium podzielili na cztery okręgi. Rejestrowali poddanych. Rozdział 11
Dwa zadania przełożonych. Rozdział 12
O pewnych prawach stosowanych w rządach przez Inków. Rozdział 13
Dziesiętnicy donosili o urodzinach i zgonach. Rozdział 14
Indianie przeczą, jakoby jakiś Inka krwi królewskiej popełnił przestępstwo. Rozdział 15
Żywot i czyny Sinchi-Roki, drugiego Króla Inków. Rozdział 16
Lloque-Yupanqui, trzeci Król, i znaczenie jego imienia. Rozdział 17
Dwa podboje, których dokonał Inca Lloque-Yupanqui. Rozdział 18
Podbój Hatun-Colli i godła Colla-jan. Rozdział 19
Wielka prowincja Chucuytu poddaje się pokojowo; tak samo postępuje wiele innych prowincji. Rozdział 20
Nauki przez Inków osiągnięte. Wpierw rozważania o astrologii. Rozdział 21
Umieli obliczyć rok, przesilenia i równonoce. Rozdział 22
Obawiali się zaćmienia Słońca i co robili podczas zaćmień Księżyca. Rozdział 23
Zdobycze ich medycyny i sposoby leczenia. Rozdział 24
Jakie znali zioła lecznicze. Rozdział 25
O osiągnięciach w geometrii, geografii, arytmetyce i muzyce. Rozdział 26
Poezje Inków ama-utów, czyli filozofów, i harawiqów, czyli poetów. Rozdział 27
Nieliczne narzędzia rzemieślnicze przez Indian posiadane. Rozdział 28
ROZDZIAŁY KSIĘGI TRZECIEJ:
Mayta-Capac, czwarty Inka, zdobywa Tiahuanacu. O budowlach, które tam są. Rozdział 1
Podddaje się Hatun-Pacassa i podbijają Cac.yauiri. Rozdział 2
Wybaczają pokonanym i wyjaśnia się baśń. Rozdział 3
Poddają się trzy prowincje, inne zostają zdobyte, zakładają kolonie, karzą trucicieli. Rozdział 4
Inka zdobywa trzy prowincje; zwycięża w bitwie bardzo zawziętej. Rozdział 5
Poddają się Huaychu⁶-janie. Miłosiernie im przebacza. Rozdział 6
Poddaje się wiele ludów. Inka każe zbudować most z wikliny. Rozdział 7
Dzięki sławie mostu wiele narodów poddaje się z własnej woli. Rozdział 8
Inka zdobywa wiele innych wielkich prowincji i w spokoju umiera. Rozdział 9
Capac-Yupanqui, piąty Król, podbija wiele prowincji w Cunti-suyu. Rozdział 10
Podbój Aymarów; wybacza kurakom, ustawiają kopce graniczne. Rozdział 11
Inka wysyła na podbój Quechua-jan; oni z własnej woli się poddają. Rozdział 12
Wzdłuż brzegu morza nakłaniają do posłuszeństwa wiele prowincji; karzą sodomitów. Rozdział 13
Dwaj wielcy kurakowie zdają na sąd Inki swe spory i zostają jego poddanymi. Rozdział 14
Budują most z trawy, trzciny i sitowia na Odpływie. Poddaje się Chayanta. Rozdział 15
Różne wynalazki, których Indianie używali w przeprawach przez rzeki i w rybołówstwie. Rozdział 16
O poddaniu się pięciu wielkich prowincji, nie licząc innych mniejszych. Rozdział 17
Książę Inca-Roca podbija wiele różnych prowincji śródlądowych i nadmorskich. Rozdział 18
Zabierają Indian z wybrzeża do osad w głębi lądu. Umiera Inca-Capac-Yupanqui. Rozdział 19
Opis świątyni Słońca i jej wielkich bogactw. Rozdział 20
O krużganku świątynnym i o siedzibach Księżyca, Gwiazd, Gromu, Błyskawicy i Tęczy. Rozdział 21
Nazwa najwyższego kapłana i inne części domu. Rozdział 22
Miejsca składania ofiar i granica, od której boso szli do świątyni. Źródła wody, jakie tam mieli. Rozdział 23
O złotym ogrodzie i bogactwach świątyni, na której podobieństwo było wiele innych w owym Imperium. Rozdział 24
O słynnej świątyni Titi-cace, jej legendach i znaczeniach. Rozdział 25
ROZDZIAŁY KSIĘGI CZWARTEJ:
Dom dziewic Słońcu poświęconych. Rozdział 1
Statuty i zajęcia panien wybranek. Rozdział 2
Cześć, jaką otaczali wyroby wybranek, i prawo przeciw tym, którzy by je zgwałcili. Rozdział 3
O tym, że było wiele innych domów wybranek. Potwierdzenie surowego prawa. Rozdział 4
Służba i ozdoby wybranek, tudzież o tym, że ich nikomu za żony nie dawali. Rozdział 5
Jakie kobiety nadawał Inka. Rozdział 6
O innych kobietach zachowujących dziewictwo i o wdowach. Rozdział 7
Jak się wśród ludu żenili i zakładali dom. Rozdział 8
Księcia następcę tronu żenili z jego własną siostrą oraz powody, jakimi to uzasadniali. Rozdział 9
Rozmaite sposoby dziedziczenia państw. Rozdział 10
Odstawianie od piersi, postrzyżyny i nadawanie imienia dzieciom. Rozdział 11
Dzieci chowali bez żadnego rozpieszczania. Rozdział 12
Życie i zajęcia mężatek. Rozdział 13
Jak się kobiety odwiedzały, jak się zajmowały ubraniami oraz o tym, że były kobiety publiczne. Rozdział 14
Inca-Roca, szósty Król, podbija wiele narodów, a wśród nich Chanca-jan i Hanco-huallu-jan. Rozdział 15
Książę Yahuar-Huacac i wytłumaczenie jego imienia. Rozdział 16
Bożkowie Indian Anti-jan i podbój Charca-jan. Rozdział 17
Rozumowanie starców i o tym, jak Inkę przyjęli. Rozdział 18
O pewnych prawach ustanowionych przez Króla Inca-Rocę, o szkołach, które założył w Cozco, i o niektórych sentencjach, które wypowiedział. Rozdział 19
Inka Krwią Płaczący, siódmy Król, jego obawy i podboje, tudzież niełaska Księcia. Rozdział 20
O wiadomości, której pewna zjawa udzieliła Księciu, aby ją ojcu swemu przekazał. Rozdział 21
Narady Inków nad posłaniem widma. Rozdział 22
Bunt Chanca-jan i ich dawne czyny. Rozdział 23
Inka porzuca miasto, a Książę spieszy mu z odsieczą. Rozdział 24
ROZDZIAŁY KSIĘGI PIĄTEJ:
Jak pomnażali ziemię i dzielili ją między poddanych. Rozdział 1
Porządek, którego trzymali się podczas uprawiania ziem, oraz uroczystości, z jakimi obrabiali ziemie Inki i Słońca. Rozdział 2
Ziemia nadawana każdemu Indianinowi i jak ją użyźniali. Rozdział 3
Jak dzielili wodę do nawadniania, karali leniwych i niedbałych. Rozdział 4
Danina Ince składana i rachuba spichrzów. Rozdział 5
Wyrabiali odzież, broń i obuwie dla wojowników. Rozdział 6
Złoto, srebro i drogocenności nie daniną były, tylko darem. Rozdział 7
Przechowywanie i zużywanie zapasów. Rozdział 8
Dawali odzież poddanym, nie było żebrzących biedaków. Rozdział 9
Porządek i podział stad tudzież o zwierzętach osobliwych. Rozdział 10
Prawa i rozporządzenia Inków dla dobra poddanych. Rozdział 11
Jak podbijali i oswajali nowych poddanych. Rozdział 12
Jak zdobywali wykonawców wszelkich rzemiosł. Rozdział 13
Obliczanie i rachuba dóbr wspólnych i prywatnych. Rozdział 14
W czym składali daninę, jej wymiar i prawa. Rozdział 15
Porządek i rachuba poboru danin. Inka czynił kurakom łaskę drogocenności, które mu ofiarowywali. Rozdział 16
Inca-Vira-cocha otrzymuje wieści o wrogach i o odsieczy, która doń spieszy. Rozdział 17
Bitwa bardzo krwawa i podstęp, jakim została wygrana. Rozdział 18
Wielkoduszność Księcia Inca-Vira-cochy po zwycięstwie. Rozdział 19
Po dalszym pościgu Książę wraca do Cozco, widzi się z ojcem i pozbawia go władzy. Rozdział 20
O imieniu Vira-cocha i czemu nadali je Hiszpanom. Rozdział 21
Inca-Vira-cocha świątynię zbudować każe ku pamięci swego stryja widma. Rozdział 22
Słynne malowidło i nagroda dla tych, którzy przybyli z odsieczą. Rozdział 23
Nowe prowincje podbite przez Inkę i kanał nawadniający pastwiska. Rozdział 24
Inka lustruje swe Imperium; przybywają posłowie ofiarowujących się w poddaństwo. Rozdział 25
Ucieczka mężnego Hanco-hualla⁷ z Imperium Inków. Rozdział 26
Kolonie na ziemiach Hanco-hualla⁸, uświetnienie doliny Yucay⁹ . Rozdział 27
Pierworodnemu nadał imię, przepowiedział nadejście Hiszpanów. Rozdział 28
Śmierć Inca-Vira-cochy. Autor widział jego ciało. Rozdział 29
ROZDZIAŁY KSIĘGI SZÓSTEJ:
Budowa i zdobienie pałaców królewskich. Rozdział 1
W złocie i srebrze podrabiali wszystko, co służyło do ozdoby pałaców królewskich. Rozdział 2
Sługi pałacu królewskiego i nosiciele lektyki królewskiej. Rozdział 3
Sale służące za place i inne cechy pałaców królewskich. Rozdział 4
Jak grzebali Królów; żałoba trwała rok. Rozdział 5
Uroczyste łowy, jakie Królowie urządzali w całym Królestwie. Rozdział 6
Stacje pocztowe i gońcy oraz przesyłki przez nich roznoszone. Rozdział 7
Liczyli na niciach i węzłach, rachmistrzów mieli bardzo uczciwych. Rozdział 8
Co rejestrowali w swych rachunkach i jak się porozumiewali. Rozdział 9
Inca-Pacha-cutec lustruje swoje Imperium; podbija naród Huanca. Rozdział 10
O innych prowincjach, które Inka zdobył, o ich obyczajach, tudzież ukaraniu sodomstwa. Rozdział 11
Budowle, prawa i podboje, których dokonał Inca-Pacha-cutec. Rozdział 12
Inka zwycięża zbuntowane prowincje głodem i chytrością wojenną. Rozdział 13
O dobrym kurace Huama-chucu i jak się podporządkował. Rozdział 14
Opierają się Cassa-marca-janie, ale w końcu się poddają. Rozdział 15
Podbój Yauya, tryumf Inków, stryja i bratanka. Rozdział 16
Dwie doliny się poddają, a Chincha odpowiada z pychą. Rozdział 17
Upór Chinchy i jak się w końcu poddała. Rozdział 18
Dawne podboje i fałszywe przechwałki Chincha-jan. Rozdział 19
Główne święto Słońca i jak się doń przygotowywali. Rozdział 20
Czcili Słońce, udawali się do jego domu, składali w ofierze jagnię. Rozdział 21
Wróżby z ofiar i ogień ofiarny. Rozdział 22
Jak jedni do drugich przypijają i w jakim porządku. Rozdział 23
Pasowali Inków na rycerzy i jak ich egzaminowali. Rozdział 24
Musieli umieć sporządzić sobie broń i obuwie. Rozdział 25
Książę stawał do egzaminu i traktowali go surowiej od pozostałych. Rozdział 26
Inka wręczał główną odznakę, a krewniak pozostałe. Rozdział 27
Godła Królów i pozostałych Inków oraz nauczyciele młodzików. Rozdział 28
Poddaje się Chuqui-mancu, pan czterech dolin. Rozdział 29
Doliny Pacha-camac i Rimac tudzież ich bałwany. Rozdział 30
Żądają od Cuys-manca, jego odpowiedź i warunki umowy. Rozdział 31
Wyruszają na podbój Króla Chimu i toczą wojnę okrutną. Rozdział 32
Upór i żale wielkiego Chima i o tym, jak się poddał. Rozdział 33
Inka uświetnia swe Imperium, jego zajęcia aż do śmierci. Rozdział 34
Powiększył szkoły, ustanowił prawa dla dobrego zarządzania. Rozdział 35
Wiele innych praw Inca-Pacha-cuteca i jego przysłowiowe sentencje. Rozdział 36
ROZDZIAŁY KSIĘGI SIÓDMEJ:
Inkowie zakładali kolonie, mieli dwa języki. Rozdział 1
Następcy panów chowali się na dworze i po temu powody. Rozdział 2
O języku dworskim. Rozdział 3
O użyteczności języka dworskiego. Rozdział 4
Trzecie święto uroczyste, które Słońcu urządzali. Rozdział 5
Czwarte święto. Ich posty i oczyszczenie z chorób. Rozdział 6
Nocne święto wypędzania chorób z miasta. Rozdział 7
Opis miasta Cozco, stolicy Imperium. Rozdział 8
Miasto zawierało opis całego Imperium. Rozdział 9
Położenie szkół, trzech pałaców królewskich i domu wybranek. Rozdział 10
Dzielnice i domy leżące na zachód od strumienia. Rozdział 11
Dwie jałmużny, które miasto przeznaczyło na akty miłosierdzia. Rozdział 12
Nowy podbój, który zamierzył Król Inca-Yupanqui. Rozdział 13
Wydarzenia wyprawy na Musu-jan aż do jej zakończenia. Rozdział 14
Ślady owej wyprawy, jakie odnaleziono. Rozdział 15
O innych nieszczęsnych zdarzeniach, które w owej prowincji zaszły. Rozdział 16
Naród Chirihuana, jego życie i obyczaje. Rozdział 17
Przygotowania do podboju Chili. Rozdział 18
Inkowie zdobywają aż po dolinę zwaną Chili, tudzież poselstwa i odpowiedzi wymienione z innymi, nowymi narodami. Rozdział 19
Okrutna bitwa Inków z różnymi innymi narodami i pierwszy Hiszpan, który odkrył Chili. Rozdział 20
Bunt Chili przeciwko gubernatorowi Valdiuii. Rozdział 21
Bitwa w nowym szyku i podstęp wojenny starego indiańskiego wodza. Rozdział 22
Indianie zwyciężają dzięki wiadomości i zdradzie jednego z nich. Rozdział 23
Zabijają Valdiuię i od pięćdziesięciu lat toczą wojnę. Rozdział 24
Nowe nieszczęścia w Królestwie Chili. Rozdział 25
Spokojny żywot i zajęcia Króla Inca-Yupanquiego aż do śmierci. Rozdział 26
Twierdza w Cozco i ogrom jej głazów. Rozdział 27
Trzy mury obwarowań, najbardziej zdumiewająca część dzieła. Rozdział 28
Trzy wieże, naczelni mistrzowie i zmęczony kamień. Rozdział 29
ROZDZIAŁY KSIĘGI ÓSMEJ:
Podbój prowincji Huacra-chucu i jej nazwa. Rozdział 1
Podbój pierwszych wsi w prowincji Chacha-puya. Rozdział 2
Podbój następnych wsi i narodów barbarzyńskich. Rozdział 3
Podbój trzech prowincji wielkich, wojowniczych i upartych. Rozdział 4
Podbój prowincji Cañari, jej bogactwa i świątynia. Rozdział 5
Podbój wielu innych wielkich prowincji aż po kresy Quitu. Rozdział 6
Inka podbija Quitu, w podboju uczestniczy Książę Huayna-Capac. Rozdział 7
Trzy małżeństwa Huayna-Capaca, śmierć ojca i jego sentencje. Rozdział 8
O kukurydzy, o tym, co ryżem nazywają, i o innych ziarnach. Rozdział 9
O warzywach rosnących pod ziemią. Rozdział 10
O owocach drzew większych. Rozdział 11
O drzewie mulli i o papryce. Rozdział 12
O drzewie Magey¹⁰ i pożytkach z niego. Rozdział 13
O bananie, ananasie i innych owocach. Rozdział 14
O cennych liściach zwanych kuka i o tytoniu. Rozdział 15
O bydle domowym i stadach, jakie mieli. Rozdział 16
O dzikim bydle i o innych gadzinach. Rozdział 17
Lwy, niedźwiedzie, tygrysy, małpiszony i małpy. Rozdział 18
O ptactwie, dzikim i domowym, lądowym i wodnym. Rozdział 19
O kuropatwach, gołębiach i innym drobnym ptactwie. Rozdział 20
Rozmaitość papug i ich gadatliwość. Rozdział 21
O czterech sławnych rzekach i o rybach, jakie się w Peru rodzą. Rozdział 22
O szmaragdach, turkusach i perłach. Rozdział 23
O złocie i srebrze. Rozdział 24
O rtęci i o tym, jak poprzednio wytapiali metal. Rozdział 25
ROZDZIAŁY KSIĘGI DZIEWIĄTEJ SĄ NASTĘPUJĄCE:
Huayna-Capac rozkazuje sporządzić złoty łańcuch: dlaczego i po co. Rozdział 1
Z własnej woli podporządkowuje się dziesięć dolin wybrzeża, a Tumpiz się poddaje. Rozdział 2
Ukaranie tych, którzy zabili urzędników Tupac-Inca-Yupanquiego. Rozdział 3
Inka lustruje swe Imperium, radzi się wyroczni, zdobywa wyspę Punę. Rozdział 4
Puna-janie zabijają wodzów Huayna-Capaca. Rozdział 5
Kara wykonana na buntownikach. Rozdział 6
Powstanie Chacha-puya-jan i wielkoduszność Huayna-Capaca. Rozdział 7
Bogowie i obyczaje narodu Manta-jan oraz podporządkowanie jego i innych wielce barbarzyńskich. Rozdział 8
O olbrzymach, którzy w owej okolicy istnieli, i o ich śmierci. Rozdział 9
Co Huayna-Capac powiedział o Słońcu. Rozdział 10
Bunt Caranque-jan i ich ukaranie. Rozdział 11
Huayna-Capac Królem Quitu czyni syna swego Ata-huallpę. Rozdział 12
Dwie słynne drogi, co w Peru istniały. Rozdział 13
Huayna-Capac otrzymał wieści o Hiszpanach wędrujących po wybrzeżu. Rozdział 14
Testament i śmierć Huayna-Capaca, przepowiednia przybycia Hiszpanów. Rozdział 15
O klaczach i koniach oraz jak je na początku hodowali tudzież ile kosztowały. Rozdział 16
O krowach i wołach oraz o ich cenach niskich i wysokich. Rozdział 17
O wielbłądach, osłach, kozach, ich cenach i licznym przychówku. Rozdział 18
O świniach i wielkiej ich płodności. Rozdział 19
O owcach i kotach domowych. Rozdział 20
Króliki i psy rasowe. Rozdział 21
O szczurach i ich obfitości. Rozdział 22
O kurach i gołębiach. Rozdział 23
O pszenicy. Rozdział 24
O winogradzie i o tym, kto pierwszy winogrona sprowadził do Cozco. Rozdział 25
O winie, o pierwszym, kto wino w Cozco tłoczył, i o jego cenach. Rozdział 26
O oliwce i kto ją pierwszy sprowadził do Peru. Rozdział 27
O owocach hiszpańskich i trzcinie cukrowej. Rozdział 28
O jarzynach, ziołach i o ich wielkości. Rozdział 29
O lnie, szparagach, aminku egipskim i anyżku. Rozdział 30
Nowe nazwy dla nazwania różnych pokoleń. Rozdział 31
Huascar-Inca żąda od Ata-huallpy, swego brata, uznania poddaństwa. Rozdział 32
Podstępy Ata-huallpy dla odwrócenia uwagi brata. Rozdział 33
Powiadamiają Huascara, który powołuje ludzi pod broń. Rozdział 34
Bitwa między Inkami, zwycięstwo Ata-huallpy i jego okrucieństwa. Rozdział 35
Powody okrucieństw Ata-huallpy i ich straszliwe skutki. Rozdział 36
Okrucieństwo sięga kobiet i dzieci królewskiego rodu. Rozdział 37
Niektórzy ludzie krwi królewskiej ocaleli od okrucieństw Ata-huallpy. Rozdział 38
Okrucieństwo sięga sług pałacu królewskiego. Rozdział 39
Potomstwo królewskiego rodu Inków, jakie pozostało. Rozdział 40
KONIEC TABLICY¹¹
więcej..
