O prawach kryminalnych - ebook

PRZE­MO­WA.

Wszyst­kie na­uki maią swo­ie za­le­ty, lecz na­uka praw sta­no­wie­nia, czy­li wy­bór pra­wi­deł we­dług któ­rych lu­dzie wspo­łecz­ność złą­cze­ni maią się rzą­dzić, za­cho­wy­wać mię­dzy sobą lub zry­wać sto­sun­ki, nad­gra­dzać za­słu­gi lub ka­rać prze­stęp­stwa w celu po­wszech­ne­go do­bra, zda­ie mi się że na­uka ta nay­bli­żey do­ty­ka szczę­ście oby­wa­te­la, a za­tem iest nay­uży­tecz­niey­szą (1). Sta­ro­żyt­ne ludy, któ­rych się dzi­wie­my wiel­ko­ści, na­zy­wa­li onę Po­li­ty­ką, i ta była nay­po­żą­dań­szym przed­mio­tem roz­wa­gi ich umy­słów. Wie­le na­ro­dów ia­śnia­ły zwy­cięz­twy, ale że się nie wspie­ra­ły mą­dro­ścią po­li­ty­ki, wśród nay­żyw­sze­go bla­sku swych trym­fów gi­nę­ły, po­dob­ne do owych me­te­orów za­pa­la­ią­cych się na po­wie­trzu, prze­cho­dzą one świa­tłem roz­licz­ne gwiaz­dy, ale bez po­rząd­ne­go ich bie­gu, tra­wią się wła­snym swym ogniem i nik­ną. Mą­drość Po­li­ty­ki daie wzrost, szczę­ście, wiel­kość i trwa­łość lu­dom. Tą pro­wa­dzo­na Gre­cya, za­słu­ży­ła na po­dzi­wie­nie wiel­kie­go Mon­te­squ­ieu, któ­ry na­zwał kray cały, świa­tem, a każ­de iego mia­sto wiel­kim na­ro­dem.

Wie­le miast mia­ły po­dob­ne po­cząt­ki, po­dob­ne woy­ny i nie­szczę­ścia iak Rzym, ale któ­reż z nich wznio­sło się do tey cu­dow­ney wiel­ko­ści? Wzrost ten i po­rzą­dek, nie komu in­ne­mu Rzym był wi­nien, iak tyl­ko mą­drym pra­wi­dłom po­li­ty­ki. Po upad­ku tego nay­więk­sze­go pań­stwa za­le­wa­ła się krwią zie­mia z za­cię­tych wo­ien bar­ba­rzyń­ców, a ia­kiż z nich sku­tek spły­nął na na­ro­dy? Oto okru­cień­stwa utrzy­my­wa­ły okru­cień­stwa, za prze­mo­cą na­stę­po­wa­ły spu­sto­sze­nia, a nę­dza i upodle­nie ludu, okry­ły wszyst­kie kra­ie. Eu­ro­pa nie pier­wey za­czę­ła wy­cho­dzić z ciem­no­ty i oko­wów nie­wo­li, i wcze­śniey nie za­czę­ła do­sko­na­lić spo­łecz­no­ści, aż za od­kry­ciem praw Rzym­skich, iak uwa­ża Ro­bert­son, skar­bem nay­droż­szym, iaki nam się do­stać mógł po­tem wiel­kim na­ro­dzie.

W Eu­ro­pie dzi­siey­szey Po­li­ty­ka, iest pierw­szym ży­wio­łem, nie­tyl­ko rzą­du ale i ży­cia spo­łecz­ne­go An­gli­ków, po­myśl­ność też ich nay­świet­niey­sza, po­tę­ga nay­ob­szer­niey­sza, a pra­wa pi­sa­ne nay­roz­trop­niey.

Lecz ia­nie za­ło­ży­łem so­bie wcho­dzić w całą ob­szer­ność tey na­uki, za­mia­rem moim iest uwa­żać tę iey część, przez któ­rą oswo­bo­dza się nie­win­ność, lub ka­rze prze­stęp­stwo i zbrod­nia dla użyt­ku spo­łecz­no­ści, co na­zy­wa­ią pra­wem kry­mi­nal­nem. Nie my­ślą­cy lu­dzie, wszyst­ko co nie dzia­ła moc­no na ich zmy­sły albo nie­uży­tecz­nem, albo mniey waż­nem po­czy­tu­ią, dla tego na­uki mo­rał – ne czy­li nie­zmy­sło­we zgłę­biać się nie sta­ra­ią, a za­tem i nie­roz­trop­ność w pra­wach obo­ięt­nie przy­y­mu­ią. Ale wpływ ich ta­kie dzia­ła skut­ki w spo­łecz­no­ści, ia­kie na zdro­wiu czło­wie­ka czy­ste lub za­raź­ne po­wie­trze. Wi­dzie­my część iaką lu­dzi dłu­go­let­nich z czer­stwe­mi si­ła­mi, obok ich z rów­ne­mi po­kar­ma­mi, z rów­nym spo­so­bem ży­cia mdłych i usta­wicz­nie cho­ru­ją­cych, mu­sie­my ko­niecz­nie tę róż­ni­cę przy­pi­sać, nie­wi­do­mey przy­czy­nie to iest: po­wie­trzu. Dzi­wie­my się bit­no­ści, po­myśl­ne­mu by­to­wi i bo­gac­twom ia­kie­go na­ro­du, w szczę­śli­wem na­wet po­ło­że­niu spo­strze­ga­my inny nędz­ny, wzgar­dzo­ny, i nie­wol­ni­czy, w do­cie­cze­niach na­szych znay­dzie­my nie­wi­do­me do tego po­bud­ki, a te są: pra­wa. Pod ied­nem nie­bem, ied­ne­goż rodu są­siedz­kie dwa mia­sta Spar­ta i Ate­ny przez róż­ność praw, sta­ły się róż­nym lu­dem