Obrona Jasnej Góry w roku 1655 - ebook

ŹRÓDŁA

Obrona Jasnej Góry w r. 1655 należy do najbardziej znanych faktów z historii polskiej. Zwycięstwo, którym opromienione zostało czczone powszechnie sanktuarium w chwili, gdy cała niemal Polska uznała za swego pana obcego najeźdźcę, nie skryło się w szafach archiwalnych i bibliotecznych, ale żyło ustawicznie w pamięci Polaków, przekazywane z pokolenia na pokolenie przez opowieści matek, działaczy społecznych i duchownych. I właśnie ta okoliczność sprawiła, że do ostatnich czasów nie ukazało się ani jedno dłuższe i na szerokiej źródłowej podstawie oparte studium o tym wiekopomnym wypadku dziejowym. Przyczynił się do tego także stan jasnogórskiego archiwum, które w czasie, gdy Jasna Góra atakowana przez rząd rosyjski jako twierdza religijno-narodowa wszystkie siły wytężyć musiała, by utrzymać swoją egzystencję, nie było uporządkowane i skatalogowane. Dopiero w r. 1917 O. Markiewicz powołał do uporządkowania i skatalogowania archiwum ks. dr Jana Fijałka i docenta dr Stanisława Zachorowskiego, po śmierci zaś tego ostatniego dr. Kazimierza Kaczmarczyka, dzisiejszego dyrektora państwowego archiwum w Poznaniu, który też po kilkunastu latach przerywanej wprawdzie ale z zamiłowaniem i fachowo prowadzonej pracy prawie już wszystkie akta uporządkował, a częściowo także skatalogował.

Główne źródła niniejszego studium historyczno-wojskowego są następujące:

A) ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

I. ARCHIWUM JASNOGÓRSKIE

1) Zbiór oryginalnych akt z czasów oblężenia, mianowicie:

1) List generała Müllera z grudnia r. 1655.

2) List generała Wrzeszczewicza (Wrzesowicza) bez daty (z 24. grudnia t. r.)

3) List feldmarszałka Arwida Wittenberga z 21 listopada t. r.

4) List Wacława Sadowskiego z 17 grudnia t. r.

5) List O. Sebastiana Sromyka z 13 listopada t. r.

6) Dwa listy O. Macieja Błeszyńskiego.

7) Kilka innych listów związanych z oblężeniem czy osobą Ks. Augustyna Kordeckiego.

2) Acta Provinciae Ordinis Fratrum S. Pauli, Primi Eremitae. Jest to kronika całej polskiej prowincji OO. Paulinów. Zawiera głównie opis działalności prowincjałów. Do kwestii oblężenia podaje mnóstwo szczegółów, mianowicie relację o krokach, które podjął ówczesny prowincjał O. Teofil Bronowski, by Jasną Górę przygotować na oblężenie. Z samego już charakteru tych akt wynika, że opis oblężenia został pominięty.

3) Metrica. Catalogus Patrum (Fratrum) tam vivorum quam mortuorum Ordinis S. Pauli, Primi Eremitae, in Regno Poloniae et Silesia ab annis 1570 et 1589 reasumptus et conscriptus ex antiquo. Cenne są w tym katalogu nekrologi członków zakonu, zwłaszcza tych, którzy brali udział w walce w r. 1655.

4) Acta Conventus Częstochoviensis założone za prowincjałatu Ks. Kordeckiego a sięgające wstecz aż do roku 1382.

5) Zbiór akt dotyczących twierdzy jasnogórskiej („Forteca”).

6) Tomus primus miraculorum Beatae Virginis Monasterii Częstochoviensis.

II. PAŃSTWOWE ARCHIWUM W SZTOKHOLMIE (RIKSARKIVET)

1) „Kungl, koncept”: 22.X.1655. („Dieses is nicht das rechte concept”, po większej części przez króla Karola Gustawa własnoręcznie napisane).

2) „Riksregistraturet” 1655:

Fol. 2160 v. – 2164 v. 22.X. (Instruction dem Ganeralleutnanten Müller erteilet).

Fol. 2290 v. – 2291 r. 15.XI. „wegen Attaquirung des Closters Czenstouchowa”.

Fol. 2295 v. – 2296 r. 16.XI („einige von Adel, nachdem sie sich reversiret, mit Weibern und Kindern und Sachen aus dem Closter Czenstochow lassen”).

Fol. 2309, 23.X. (Die adelichen Güter vor der Soldatesque insolentien zu schützen”).

Fol. 2361 v. – 2362 v. 1.XII. („Wegen Aufhebung der Belagerung des Klosters”).

Fol. 2549 v. – 2551 r. 26.XII. („Die Belagerung von Czenstochowa quittiren”).

3) „Skrivelser till Kungl. Mąjst. Karl X Gustavs tid”.

a) Burchard Müller v. der Lühnen 1655, 31.10 (z postscriptum), 2.11, 4.11 (z postscriptum), 12.11, 28.11, 16.12, 25.12 (z załącznikiem), 1656; 1.1, 4.1, 8.1 (z postscriptum), 21.1 (z postscriptum), 28.1.

b) Sadowski – 6.11.1655.

c) Arvid Vittenberg 29.10.1655, 15.11 (Fol. 80-81), 21.11. 2.12, 7.12, 17.12 (Fol. 100-101). 20.12.

d) Jan Weichard Wrzeszczewicz (Wrzesowicz) – 7.11.1655, 16.11. 22.11, 2/12 grudnia, 7.1.1656.

4) Krigshistoriska handlingar: Handlingar rörande polska kriget 1655-60, XI: 6”: „Copia des H. General Leuttenandt Müller Schreiben de dato Czenstochow 26: ta Novembris Anno 1655”.

5) List Ks. Kordeckiego do generała Müllera (bez daty).

Fotografie akt z Riksarkivet zostały złożone w archiwum jasnogórskim. Prawie wszystkie z wyjątkiem paru lub dłuższych części innych nie mających z oblężeniem związku dołączono na końcu tej rozprawy.

III. INNE ARCHIWA

a) Tajne archiwum watykańskie (Segr. Arch. Vatc). Nuntiatura di Polonia, t. 63. Listy nuncjusza Piotra Vidoni’ego: 15.11.1655, 25.11 (Fol. 533, 561), 4.12 (Fol. 590), 13.12 (Fol. 600), 17.1.1656 (Tom 64, Fol. 35). Wyliczone listy zostały przytoczone na końcu rozprawy.

b) Archiwum główne w Warszawie poza drobnymi wiadomościami, odnoszącymi się do wojskowych występujących w oblężeniu Jasnej Góry (Akta wojskowe byłej komisji rządowej przychodów i skarbu) nie posiada do tej sprawy innych źródeł. W księdze miejskiej częstochowskiej pod r. 1655 znajduje się notatka: „Z powodu klęsk i grożących niebezpieczeństw zobowiązania, wpisy, darowizny, akta zrzeczenia się nie zostały w tę księgę wciągnięte, gdyż nie tylko po całym królestwie nieprzyjaciel grasował, ale nawet w obcych krajach rozmaite zachodziły trudności”.

c) Archiwum klasztoru OO. Paulinów na Skałce w Krakowie posiada akta, w których znajdują się wzmianki o osobach występujących przy obronie Jasnej Góry.

Rękopisy: Biblioteka XX. Czartoryskich. Nr 393, 400, 1656, 1679. Ossolineum, Nr 189, 190. Biblioteka Krasińskich, Nr 320.

B) ŹRÓDŁA DRUKOWANE