Od Grocjusza do Laurenta. Kształtowanie się doktryny nieograniczonego immunitetu państwa w nauce prawa i orzecznictwie sądowym - ebook

Aleksander Gubrynowicz doktor nauk prawnych, adiunkt w Instytucie Prawa Międzynarodowego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego; pracownik Instytutu Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk; wykłada również w Collegium Civitas; autor wielu publikacji dotyczących międzynarodowego prawa ochrony środowiska, międzynarodowego prawa ochrony inwestycji, prawa europejskiego, prawa lotniczego i prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych, jak również kilkudziesięciu pozycji poświęconych Europie Środkowej i Wschodniej; komentator bieżących wydarzeń z zakresu polityki zagranicznej i stosunków międzynarodowych w radiu i telewizji.
W zamyśle autora niniejsza monografia, koncentrując się na wczesnym etapie krystalizacji doktryny immunitetu państwa, ma stanowić łącznik między prowadzoną współcześnie dyskusją (w której argumentacja odwołująca się do aspektów historycznoprawnych odgrywa nadal znaczącą rolę) a realiami, w których powstawały najwcześniejsze dzieła nauki prawa oraz zapadały pierwsze wyroki sądowe mające znaczenie dla procesu tworzenia zrębów tej instytucji prawa międzynarodowego.
Publikacja ta traktując o immunitecie państwa skierowana jest przede wszystkim do specjalistów z zakresu prawa międzynarodowego. Niezależnie od tego może ona stanowić cenny wkład do badań w obrębie innych dziedzin prawa (historii prawa, historii myśli politycznej i prawnej), a także dyscyplin nieprawniczych (historii, nauki o stosunkach międzynarodowych oraz politologii).

Wykaz skrótów 13
Słowo wstępne 15
Uwagi wprowadzające 23
Część I Tradycja holenderska 43
Wstęp 43 Rozdział 1. Korzenie sporu: Grocjusz 44 Rozdział 2. Immunitet dyplomatyczny a immunitet monarchy w świetle poglądów Cornelisa van Bijnkershoeka: okoliczności powstania dzieła De foro legatorum, kwestia założeń systemowych, metodologia badawcza, zastosowane kryteria i perspektywa dokonywanych ocen instytucji immunitetu dyplomatycznego i immunitetu monarchy przysługującego mu na terytorium niepodlegającym jego jurysdykcji 62 Rozdział 3. Immunitet monarchy i immunitet dyplomatyczny w świetle De foro legatorum 71 Rozdział 4. Relacje zachodzące między immunitetem dyplomatycznym a immunitetem monarchy w świetle De foro legatorum. Recepcja i interpretacje dzieła w późniejszej nauce prawa 90 Wnioski: znaczenie poglądów Grocjusza i Cornelisa van Bijnkershoeka dla procesów kształtowania się doktryny immunitetu państwa 121
Część II Immunitet w świetle tradycji niemieckiej myśli prawnej 131
Wstęp 131 Rozdział 1. Pozaprawne uwarunkowania sporu o immunitety na terytorium Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego (Sacrum Romanum Imperium Nationis Germanicae) 133 Rozdział 2. Immunitet monarchy w świetle poglądów niemieckiej myśli prawnej XVII wieku 136 Rozdział 3. Czynniki hamujące proces krystalizacji immunitetu monarchy na terytorium Rzeszy w XVII i XVIII wieku 144 Wnioski: immunitet monarchy w świetle poglądów niemieckiej nauki prawa. Próba bilansu 148
Część III Immunitet w poglądach Emericha (Emera) de Vattel 153
Wstęp 153 Rozdział 1. Ogólne założenia systemowe watteliańskiej koncepcji prawa międzynarodowego 157 Rozdział 2. Immunitet dyplomaty a immunitet monarchy w systemie Prawa narodów 164 Rozdział 3. Recepcja watteliańskich poglądów na immunitet w doktrynie XIX i XX wieku 197 Rozdział 4. Przyczyny niechęci liberałów do Prawa narodów. Wpływ wattelianizmu na późniejsze poglądy nauki prawa w odniesieniu do instytucji immunitetu 208 Wnioski: znaczenie wattelianizmu dla rozwoju doktryny immunitetu państwa - próba podsumowania 225
Część IV Sprawa Schooner Exchange 235
Wstęp 235 Rozdział 1. Sprawa Schooner Exchange: analiza stanu faktycznego 238 Rozdział 2. Ewolucja poglądów nauki prawa i judykatury XX wieku w odniesieniu do wyroku w sprawie Schooner Exchange 253 Rozdział 3. Podstawy doktrynalne immunitetu monarchy (immunitetu państwa) w orzeczeniu Schooner Exchange w świetle poglądów doktryny XVIII wieku 266 Rozdział 4. Orzeczenie Schooner Exchange jako źródło inspiracji dla doktryny immunitetu ograniczonego państwa 275 Rozdział 5. Relacje zachodzące między teorią reprezentacji i teorią funkcji w sprawie Schooner Exchange 307 Rozdział 6. Prawo krajowe jako potencjalne źródło immunitetu państwa obcego w świetle orzeczenia Schooner Exchange 316 Rozdział 7. Pozaprawne czynniki rozwoju judykatury amerykańskiej w zakresie immunitetu państwa w pierwszej połowie XIX wieku 328 Wnioski: wyrok w sprawie Schooner Exchange - próba podsumowania 332
Część V Norma zwyczajowa czy comity of nations? Orzeczenie w sprawie Schooner Exchange na tle zasad tworzenia, zmiany i wygaśnięcia prawa zwyczajowego obowiązujących na przełomie XVIII i XIX wieku 339
Wstęp 339 Rozdział 1. Moc wiążąca i możliwość wypowiedzenia immunitetu państwa w świetle treści wyroku w sprawie Schooner Exchange 342 Rozdział 2. Zwyczaj jako źródło prawa w świetle poglądów internacjonalistyki przełomu XVIII i XIX wieku 348 Rozdział 3. Moc wiążąca immunitetu i możliwość jego wypowiedzenia na gruncie wyroku w sprawie Schooner Exchange: stanowisko literatury przedmiotu i późniejszej judykatury 367 Rozdział 4. Moc wiążąca immunitetu oraz możliwość jego wypowiedzenia z perspektywy rozstrzygnięcia w sprawie Schooner Exchange w świetle ustaleń rozdziałów 1-3. Analiza krytyczna 376 Wnioski 398
Część VI Krystalizacja doktryny immunitetu państwa o zakresie nieograniczonym w orzecznictwie sądów Wielkiej Brytanii i USA 405
Wstęp 405 Rozdział 1. Sprawa Matwiejewa, ustawa Anny i wyrok w procesie Tricquet v. Bath 407 Rozdział 2. Kształtowanie się immunitetu państwa w judykaturze angielskiej pierwszej połowy XIX wieku 410 Rozdział 3. Działalność sir Roberta Phillimore'a i sprawa The Parlement Belge 427 Rodział 4. Wpływ doktryny immunitetu nieograniczonego państwa na rozwój judykatury i doktryny państw common law na przełomie XIX i XX wieku. Zarys problemu 438 Rozdział 5. Czynniki determinujące rozwój judykatury angielskiej w XIX wieku w zakresie immunitetu państwa 453 Wnioski: immunitet monarchy jako immunitet państwa w orzecznictwie sądów common law - próba bilansu 469
Część VII Kształtowanie się immunitetu państwa w Europie kontynentalnej 473
Wstęp 473 Rozdział 1. Francja 475 Rozdział 2. Prusy 509 Rozdział 3. Niemcy 538 Rozdział 4. Austria i pozostałe państwa europejskie 565 Rozdział 5. Czynniki determinujące w XIX wieku rozwój judykatury w zakresie immunitetu państwa krajów przynależących do kontynentalnej kultury prawnej 597 Rozdział 6. Wpływ doktryny immunitetu nieograniczonego państwa na rozwój judykatury i nauki prawa państw kontynentalnej tradycji prawnej na przełomie XIX i XX wieku. Zarys problemu 614 Wnioski: proces krystalizacji immunitetu państwa w Europie kontynentalnej - próba podsumowania 627
Zakończenie 633
Bibliografia 681
Literatura 689
Indeks osób 705