Podbój Egiptu przez Kusz i Asyrię w VIII-VII w. p.n.e. - ebook

Spis treści

Wstęp

ROZDZIAŁ I. Baza źródłowa

Teksty pisane przez historyków starożytnych i inne dokumenty

Stele i teksty pochodzące z piramid, świątyń, pałaców i innych zabytków ruchomych

Źródła ikonograficzne

Źródła archeologiczne

ROZDZIAŁ II. Warunki naturalne i podział geograficzny na obszarze omawianych działań zbrojnych

Egipt

Nubia

ROZDZIAŁ III. Egipt i Nubia w III Okresie Przejściowym (XI-VIII w. p.n.e.)

ROZDZIAŁ IV. Armia egipska i kuszycka (nubijska) w VIII i VII w. p.n.e.

Podział na jednostki

Hierarchia

Formacje wojskowe

Uzbrojenie

Taktyka, logistyka i szkolenie armii

ROZDZIAŁ V. Technologie wyrobu broni w pierwszej połowie I tys. p.n.e

Metalurgia (hutnictwo i kowalstwo)

Ciesielstwo, stolarstwo, szkutnictwo – wyrób elementów drewnianych

Skórnictwo – obróbka skóry

Inna wytwórczość

ROZDZIAŁ VI. Podbój Egiptu przez Kusz

Interwencja Kusz w Egipcie w 715 roku

ROZDZIAŁ VII. Asyria w VIII w. p.n.e.

ROZDZIAŁ VIII. Armia Asyrii VIII-VII w. p.n.e.

Organizacja armii

Formacje bojowe

Uzbrojenie

Taktyka

Logistyka, wywiad, armia w marszu

ROZDZIAŁ IX. Pierwsze walki Kusz i Egiptu z Asyrią w Palestynie w VIII w. p.n.e.

Bitwa pod Elteka

ROZDZIAŁ X. Podbój Egiptu przez Asyrię i walki Kusz o odzyskanie krainy faraonów

ROZDZIAŁ XI. Odzyskanie niepodległości przez Egipt i jego wojny z Kusz w VII-VI w. p.n.

ROZDZIAŁ XII. Wyprawa perska na Kusz

ROZDZIAŁ XIII. Epilog . Wojny w Nubii w V-IV w. p.n.e.

TABLICE

Chronologia władców Kusz oraz XXV dynastii egipskiej

Chronologia władców egipskich III okresu przejściowego oraz późnego

Najważniejsze państwa lokalne (wg Grimal, Kitchen)

WYKAZ SKRÓTÓW

Materiał źródłowy:

Opracowania:

BIBLIOGRAFIAWstęp

Niniejsza książka opisuje jeden z ciekawszych momentów historii naszej cywilizacji. VIII wiek p.n.e. był okresem formowania się dwóch potęg na Bliskim Wschodzie, a mianowicie Asyrii i Imperium Kusz. Królestwa te w VII w. p.n.e. osiągnęły apogeum swojej potęgi. O pierwszym z nich uczą się uczniowie w szkołach i jest znane przeciętnie wykształconemu człowiekowi, przynajmniej z nazwy, natomiast drugie znane jest zaledwie nielicznym badaczom, a przeciętnemu człowiekowi – wcale. Na taki stan wiedzy złożyło się wiele czynników. Najważniejszym z nich było zainteresowanie uczonych akurat tym, a nie innym organizmem państwowym, do czego przyczyniło się samo położenie geograficzne obu wymienionych państw.

Kolebką imperium Kusz była Nubia, leżąca w Afryce, na południe od I katarakty nilowej, a ściślej jej część środkowa, zwana właśnie Kusz, leżąca między III a IV kataraktą. Był to obszar peryferyjny, odległy o około 1000-1900 km od najważniejszych miast Egiptu. Tam, mniej więcej od XXII w. p.n.e., rozwijała się cywilizacja, z której wyłoniło się państwo starokuszyckie, funkcjonujące przez około 400 lat, do XVI w. p.n.e., kiedy to zostało podbite przez Egipt.

Rywalizacja Asyrii i Kusz doprowadziła do krwawej, prawie dziesięcioletniej wojny wyniszczającej Egipt. Zostały wówczas na przykład zniszczone dwa największe miasta Egiptu i jego dawne stolice: Teby i Memfis. W historiografii panuje ogólne, niestety błędne pojęcie, że Asyria na pewien czas opanowała cały Egipt. Jednak jest to tylko mit, ponieważ trwała władza Asyrii nigdy nie objęła Górnego Egiptu (poza latami 665-664 p.n.e., a i to też nie jest do końca pewne), zaś większą część pozostałego obszaru tego państwa zajmowały lokalne państewka, podlegające tylko nominalnej władzy Asyrii. W sumie Asyryjczycy zagościli w Egipcie tylko na kilkanaście lat i dwukrotnie w tym czasie zostali wyparci przez Kusz, a ostatecznie – przez samych Egipcjan. W wyniku tej wojny i osłabienia obu mocarstw, Egipt odzyskał pełną niepodległość i został zjednoczony pod berłem władcy Sais Psammetycha I, czyli założyciela XXVI dynastii. Jednak odrodzone państwo upadło po niespełna 130 latach, pod ciosami Persji. Znacznie wcześniej, bo zaledwie 60 lat po inwazji na Egipt, zniknęła z map Asyria, co było wynikiem skoordynowanego ataku sąsiadów oraz buntu podbitych krajów (głównie Babilonu i Medii). Natomiast Kusz, jako państwo lokalne, leżące na peryferiach ówczesnego tzw. cywilizowanego świata, już bez aspiracji wielkomocarstwowych, przetrwało następne 1000 lat, aż do IV w. n.e. i było znane jako Królestwo Meroe.

Egipt w drugiej połowie VIII w. p.n.e. był słaby, rozdrobniony na około 20 organizmów o charakterze państwowym lub plemiennym. Mimo prób zjednoczenia kraju przez władców XXIV dynastii, uległ przybyłej z południa kuszyckiej armii inwazyjnej w dwóch krwawych kampaniach, a następnie wszedł w skład powstałego imperium Kusz, państwa obejmującego obszar współczesnego Egiptu, północnego Sudanu i południowego Izraela czyli około 2 mln km2.

Pod względem taktycznym i wykorzystania różnych rodzajów wojsk, w okresie omawianych walk zapoczątkował się proces powolnego odejścia od stosowania rydwanów na rzecz jazdy; na stosunkowo dużą skalę zastosowano wielbłądy w działaniach militarnych. Zaczęto także wprowadzać „wojska kombinowane”, czyli połączenie piechoty, jazdy, rydwanów, z wykorzystaniem broni miotającej. Ponadto do produkcji broni powszechnie już wykorzystywano żelazo, znacznie trwalsze niż brąz czy miedź, ale też używano jeszcze „prymitywnego” surowca, jakim był kamień. Do produkcji rydwanów użyto prawdopodobnie szlachetnego drewna, jak heban czy cedr, a nawet metalu, dzięki czemu wozy bojowe Asyrii i Kusz miały doskonałą jakość, a co za tym idzie – przewagę nad innymi tego typu jednostkami, służącymi w armiach innych państw. Zaczęły się w tym czasie totalne wojny o surowce, niezbędne zarówno do prowadzenia działań zbrojnych, jak i do prawidłowego rozwoju gospodarki, a także o dostęp do towarów luksusowych. Prym w tego typu wojnach wiodła Asyria, ale dzielnie jej sekundowało imperium Kusz.

Opisywanie tego okresu stwarza autorom wiele trudności. Niedostateczna baza źródłowa, czy wręcz istnienie kilku chronologii1 tych czasów, kilku wersji tego samego imienia lub nazwy geograficznej w literaturze przedmiotu, znacznie komplikuje sprawę. Dlatego autor używający w swoich publikacjach imion własnych czy nazw geograficznych dotyczących tego rejonu musi dokonywać wyboru odpowiedniej ich wersji. Ja w swojej pracy oparłem się głównie na transkrypcji nazw własnych i imion zamieszczonej w pracach Grimala i Welsby’ego. Zdawkowe relacje w pisanych tekstach źródłowych (które, notabene, zostały częściowo przedstawione w niniejszej pracy) czy ograniczony materiał archeologiczny stawiają przed badaczem dodatkowe wyzwanie. Niniejsza książka jest pierwszą w Polsce, a możliwe, że także na świecie, tak szeroką próbą przedstawienia zagadnień w tej formie. Zrezygnowano ze szczegółowego omówienia typologii uzbrojenia, ze względu na rozmiary niniejszego opracowania. Opracowanie takiej typologii, dotyczącej Kusz czy Asyrii, wymaga osobnego potraktowania w innej książce. W epilogu przedstawiono dalsze dzieje Imperium Kusz do IV wieku p.n.e., ponieważ jest to bardzo słabo znany aspekt historii, ale wart przedstawienia szerszemu gronu czytelników. W tym fragmencie książki cytuję praktycznie wszystkie dokumenty pisane dotyczące spraw militarnych, związanych z państwowością Kusz w omawianym okresie. Dokumenty te charakteryzuje nieco zawiły język, charakterystyczny dla epoki. Cytowane w niniejszej publikacji teksty są tłumaczone z translacji tekstów oryginalnych na język angielski. Mogą z tego wynikać pewne nieścisłości w stosunku do oryginałów, niemniej tłumaczenia zachowują pierwotny sens prezentowanych tekstów. Teksty te zostały opublikowane w kilku zbiorczych opracowaniach. Najważniejszym z nich jest publikacja oznaczona w treści jako FHN I, II, czyli Fontes Historiae Nubiorum, Textual Sources For The History of Middle Nile Region Between The Eighth Century BC And The Sixth Century AD, Volume I I II , Bergen 1994.

1 Chronologie te zostały przedstawione w tabeli na końcu książki