Prawo handlowe. Wydanie 5 - ebook

PRZEDMOWA

Podręcznik, którego piąte wydanie oddajemy Czytelnikowi do rąk, ma służyć przedstawieniu podstawowych regulacji prawa handlowego.

Prawo handlowe jest – podobnie jak prawo cywilne, którego prawo handlowe jest częścią – przedmiotem podstawowym i zarazem obligatoryjnym dla studentów prawa (a tam, gdzie nie jest – powinno być). Również i ci studenci, którzy są pewni, że zamierzają zajmować się innymi dziedzinami prawa, np. prawem karnym lub prawem administracyjnym, nie mogą pominąć prawa handlowego. Skoro już posługujemy się tymi przykładami – przestępstwa gospodarcze w prawie karnym czy kwestia nadzoru, udzielania zezwoleń i koncesji w prawie administracyjnym wymagają przecież wiedzy w zakresie prawa handlowego. Adwokat, radca prawny, urzędnik, prawnik wspomagający działalność gospodarczą w ramach porad prawnych lub jako tzw. in-house lawyer powinni mieć wiedzę w zakresie prawa handlowego.

Opracowanie podręcznika z prawa handlowego wiąże się jednak z dwoma ryzykami. Po pierwsze, jest to ryzyko rozszerzającego potraktowania tematyki. Ryzyko to można określić jako utożsamienie całościowej regulacji profesjonalnego obrotu gospodarczego z prawem handlowym. Niewątpliwie bowiem takie dziedziny, jak prawo ubezpieczeniowe, bankowe czy prawo rynku kapitałowego, nawet w zakresie pozbawionym elementów administracyjnoprawnych (o co w przypadku tych dziedzin trudno), stanowią w szerokim rozumieniu element prawa handlowego. Jednak ujęcie podręcznika prawa handlowego w tak szerokim zakresie musiałoby powodować stworzenie opracowania w praktyce nieczytelnego, „egzaminacyjnie” nie do opanowania i niepotrzebnego w istocie tym, którzy będą zajmować się np. prawem karnym. Z kolei niewątpliwie podstawowym elementem prawa handlowego jest prawo spółek, czyli po prostu regulacja spółek handlowych. Ograniczenie się jednak tylko do prawa spółek byłoby z kolei ujęciem zbyt wąskim. To drugie z sygnalizowanych ryzyk.

Autorzy podręcznika uznali zatem, że niezbędny jest w tym zakresie pewien racjonalny kompromis. Podstawą podręcznika powinny być naturalnie opisy regulacji spółek handlowych. Jednocześnie zaś niezbędne jest poruszenie pewnych podstawowych kwestii związanych ze spółkami publicznymi. Jak zauważy Czytelnik, regulacje spółki publicznej zawarte są zarówno w Kodeksie spółek handlowych, jak i w regulacjach rynku kapitałowego. Oddzielenie tych regulacji w materii podręcznika byłoby nie tylko sztuczne, ale wręcz niemożliwe. Z drugiej strony, w zakresie regulacji administracyjnoprawnej czy prywatnoprawnej związanej np. z funkcjonowaniem firm inwestycyjnych Czytelnik powinien uzupełnić swoją wiedzę na wykładzie z prawa rynku kapitałowego. Stąd też podręcznik zawiera pewne wybrane elementy prawa rynku kapitałowego, które nierozerwalnie wiążą się z funkcjonowaniem spółek akcyjnych. Autorzy zadali sobie ponadto pytanie – z jakimi instrumentami finansowymi może, czy wręcz musi, spotkać się prawnik, nawet ten, który nie zajmuje się na co dzień obrotem gospodarczym. Otóż z pewnością z tymi, które są podstawowym przedmiotem inwestycji przedsiębiorców i osób fizycznych i w których ulokowane są miliardy złotych (a zatem przykładowo musi mieć o nich pojęcie prawnik zajmujący się prawem rodzinnym i kwestiami podziału majątku po rozwodzie). Dlatego też opisaliśmy obligacje i jednostki uczestnictwa, jak i skarbowe papiery wartościowe. Nie uznaliśmy zaś za celowe opisu czeków, które są już w praktyce „martwym” instrumentem prawnym, weksli, które pełnią już tylko od czasu do czasu rolę swoistego zabezpieczenia, czy też konosamentów, które są przedmiotem regulacji i wykładu prawa morskiego, z którym 99% prawników pewnie nigdy się nie zetknie w praktyce. Ze względu na specyfikę i hermetyczny charakter dyscypliny pominęliśmy także problematykę prawa ochrony konkurencji i konsumentów, a także skrótowo i sygnalizacyjnie potraktowaliśmy zagadnienie tzw. europejskich typów spółek, mających w praktyce obrotu, póki co, znaczenie marginalne.

Piąte wydanie podręcznika zawiera zaktualizowaną treść, obejmującą regulacje prawne aktualne na dzień 1.6.2022 r. Jakkolwiek podręcznik ten odnosi się do stanu prawnego na dzień 1.6.2022 r., Autorzy uznali za konieczne zasygnalizowanie podstawowych zmian, które nastąpią w trakcie roku akademickiego 2022/2023, a są zawarte w ustawach już uchwalonych. Mowa tu w szczególności o ustawie z 9.2.2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r. poz. 807), która wchodzi co do zasady w życie 13.10.2022 r. i zawiera regulację prawa grup spółek oraz znaczące zmiany w odniesieniu do funkcjonowania organów spółek kapitałowych.

Katarzyna Bilewska

Aleksander Chłopecki

Warszawa, lipiec 2022 r.WYKAZ SKRÓTÓW

1. Źródła prawa

--------------------- --- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
DopłUprPostU ustawa z 19.6.2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19 (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 171)
EZIGU ustawa z 4.3.2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 259)
InstFinU ustawa z 29.7.2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 861 ze zm.)
KC ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 1360)
KH rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27.6.1934 r. – Kodeks handlowy (Dz.U. Nr 57, poz. 502 ze zm.)
KK ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks karny (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 1138)
KomPrywU ustawa z 30.8.1996 r. o komercjalizacji i niektórych uprawnieniach pracowników (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 318)
KP ustawa z 26.6.1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320 ze zm.)
KPC ustawa z 17.11.1974 r. – Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 1805 ze zm.)
KRO ustawa z 25.2.1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 1359)
KRSU ustawa z 20.8.1997 r. Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 112 ze zm.)
KSH ustawa z 15.9.2000 r. – Kodeks spółek handlowych (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 1526 ze zm.)
KWU ustawa z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 2204 ze zm.)
LicDorRestrU ustawa z 15.6.2007 r. o licencji doradcy restrukturyzacyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 10072020 r. poz. 242 ze zm.)
ObligU ustawa z 15.1.2015 r. o obligacjach (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 454 ze zm.)
OfPublU ustawa z 29.7.2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 1983 ze zm.)
PrBank ustawa z 29.8.1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 2439 ze zm.)
PrBud ustawa z 7.7.1994 r. – Prawo budowlane (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 2351 ze zm.)
PrNot ustawa z 14.2.1991 r. – Prawo o notariacie (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 1192 ze zm.)
PrPrzeds ustawa z 6.3.2018 r. – Prawo przedsiębiorców (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 162 ze zm.)
PrRestr ustawa z 15.5.2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 1588 ze zm.)
PrSpółdz ustawa z 16.9.1982 r. – Prawo spółdzielcze (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 648 ze zm.)
PrUp rozporządzenie Prezydenta RP z 24.10.1934 r. – Prawo upadłościowe (tekst jedn. Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.)
PrUpad ustawa z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 1228 ze zm.)
PrUpadN ustawa z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 233 ze zm.)
RachU ustawa z 29.9.1994 r. o rachunkowości (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 217 ze zm.)
rozporządzenie EUIG rozporządzenie Rady (EWG) Nr 2137/85 z 25.7.1985 r. w sprawie europejskiego ugrupowania interesów gospodarczych (Dz.Urz. WE L 199, s. 1)
rozporządzenie SE rozporządzenie Rady (WE) Nr 2157/2001 z 8.10.2001 r. w sprawie statutu spółki europejskiej (Dz.Urz. WE L 294, s. 1 ze zm.)
SpółdzMieszkU ustawa z 15.12.2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 1208)
TFUE Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C 202 z 2016 r., s. 47)
WłLokU ustawa z 24.6.1994 r. o własności lokali (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 1048)
--------------------- --- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2. Organy i instytucje

-------- --- --------------------------------------------------------------
CEIDG Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej
EUIG Europejskie Ugrupowanie Interesów Gospodarczych
KNF Komisja Nadzoru Finansowego
KRS Krajowy Rejestr Sądowy
NSA Naczelny Sąd Administracyjny
SA Sąd Apelacyjny
SE Spółka Europejska
SN Sąd Najwyższy
SN (7) Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów
TK Trybunał Konstytucyjny
TS Trybunał Sprawiedliwości
WSA Wojewódzki Sąd Administracyjny
-------- --- --------------------------------------------------------------

3. Publikatory i czasopisma

---------- --- -----------------------------------------------------------------------------------------
Biul. SN Biuletyn Sądu Najwyższego
Dz.U. Dziennik Ustaw
Dz.Urz. Dziennik Urzędowy
KRZ Krajowy Rejestr Zadłużonych
MoP Monitor Prawniczy
MoPr Monitor Prawa Pracy
MPH Monitor Prawa Handlowego
MSIG Monitor Sądowy i Gospodarczy
OSN Orzecznictwo Sądu Najwyższego
OSNC Orzecznictwo Sądów Polskich. Izba Cywilna
OSNP Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego
OTK-A Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego – Zbiór Urzędowy, Seria A
PiP Prokuratura i Prawo
PPH Przegląd Prawa Handlowego
Pr. Sp. Prawo Spółek
---------- --- -----------------------------------------------------------------------------------------

4. Inne

------------- --- -----------------------------------------
art. artykuł
cyt. cytowany (-a, -e); cytat
cz. część
itp. i temu podobny (-a, -e)
lit. litera
m.in. między innymi
n. następny (-a, -e)
niepubl. niepublikowany (-a, -e)
Nr numer
orz. orzeczenie
pkt punkt
por. porównaj
post. postanowienie
poz. pozycja
przyp. przypis
P.S.A. prosta spółka akcyjna
r. rok
red. redakcja, redaktor
rozdz. rozdział
s. strona (-y)
S.A. spółka akcyjna
sp. z o.o. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
sprost. sprostowanie
t. tom
tekst jedn. tekst jednolity
tj. to jest
tzn. to znaczy
tzw. tak zwany (-a, -e)
uchw. uchwała
ust. ustęp
uw. uwaga (-i)
uzasad. uzasadnienie
w zw. z w związku z
wyr. wyrok
WZA walne zgromadzenie akcjonariuszy
z. zeszyt
zd. zdanie
ze zm. ze zmianami
zob. zobacz
------------- --- -----------------------------------------WYKAZ LITERATURY POMOCNICZEJ1

K. Bilewska, Dochodzenie roszczeń spółki kapitałowej przez jej wspólników (actio pro socio), Warszawa 2008

K. Bilewska (red.), Efektywność zarządzania i nadzoru w spółce handlowej. W poszukiwaniu optymalnego modelu ustroju spółki, Warszawa 2018

R. Blicharz, Instytucje prawa rynku kapitałowego, Warszawa 2013

P. Błaszczyk, Ochrona wspólnika mniejszościowego spółki zależnej, Warszawa 2013

M. Cejmer, J. Napierała, T. Stójka (red.), Instytucje prawne dyrektywy kapitałowej, t. 1 i 2, Kraków 2004

A. Chłopecki, M. Dyl, Prawo rynku kapitałowego, Warszawa 2017

K. Czerkas, B. Teisseyre, Restrukturyzacja zadłużenia przedsiębiorstw – od ugód bilateralnych do postępowań restrukturyzacyjnych i upadłościowych, Gdańsk 2016

T. Darłak, Spółka partnerska. Zagadnienia praktyczne, Warszawa 2013

Ł. Gasiński, Umowy akcjonariuszy co do sposobu wykonywania prawa głosu w prawie polskim i amerykańskim, Warszawa–Kraków 2006

A. Gburzyńska-Dulewicz, Pozycja prawna zarządu i członków zarządu spółek kapitałowych, Warszawa 2006

I. Gębusia, Interes spółki w prawie polskim i europejskim, Warszawa 2017

A. Gierat, Korporacyjne uprawnienia kontrolne wspólników spółek kapitałowych, Toruń 2010

J. Grykiel, Powstanie prokury, Warszawa 2008

A. Herbet, Spółka cywilna, Konstrukcja prawna, Warszawa 2008

A. Hrycaj, A. Jakubecki, A Witosz (red.), System Prawa Handlowego, t. 6, Prawo restrukturyzacyjne i upadłościowe, Warszawa 2016

J. Jakub, K. Tobolska-Grela, Spółka komandytowo-akcyjna, Warszawa 2013

A. Kidyba, Atypowe spółki handlowe, Warszawa 2011

A. Kidyba, Handlowe spółki osobowe, Warszawa 2010

A. Koch, Podważanie uchwał zgromadzeń spółek kapitałowych, Warszawa 2011

J. Kołacz, Prawo papierów wartościowych i rynku kapitałowego, Warszawa 2007

K. Kopaczyńska-Pieczniak, Pozycja prawna wspólnika spółki jawnej, Warszawa 2013

K. Kopaczyńska-Pieczniak, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, Warszawa 2015

E.J. Krześniak, Spółka partnerska ze szczególnym uwzględnieniem spółek adwokatów i radców prawnych, Kraków 2002

J. Lic, Spółka cywilna. Problematyka podmiotowości prawnej, Warszawa 2013

W.P. Matysiak, Odpowiedzialność za zobowiązania spółki partnerskiej, Warszawa 2014

M. Michalski, Spółka akcyjna, Warszawa 2014

G. Miś, Przekształcanie spółek handlowych, Warszawa 2005

J. Napierała, Europejskie prawo spółek, Warszawa 2006

A. Nowacki, Procedura podziału spółki, Warszawa 2013

A. Opalski, Europejskie prawo spółek, Warszawa 2010

A. Opalski, Prawo zgrupowań spółek, Warszawa 2012

A. Opalski, Rada nadzorcza w spółce akcyjnej, Warszawa–Kraków 2006

K. Osajda, Niewypłacalność spółki z o.o. Odpowiedzialność członków zarządu wobec jej wierzycieli, Warszawa 2014

P. Pinior, Nadzór wspólników w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, Warszawa 2013

M. Podleś, L. Siwik, Spółka cywilna w obrocie gospodarczym, Warszawa 2014

I. Prager, Doradcy inwestorów do spraw głosowania (proxy advisors), Warszawa 2019

W. Pyzioł, A. Szumański, I. Weiss, Prawo spółek, Warszawa 2018

A. Radwan, Ius dissidentium. Granice konsensusu korporacyjnego i władzy większości w spółkach kapitałowych, Warszawa 2016

A. Radwan, Prawo poboru w spółce akcyjnej, Warszawa–Kraków 2004

M. Romanowski, Warunkowe podwyższenie kapitału zakładowego, Warszawa 2004

R. Sasiak, Fuzje i przejęcia spółek publicznych, Kraków 2000

R. Słabuszewski, Przynależność praw spółkowych w spółce jawnej do majątków małżonków Warszawa 2015

S. Sołtysiński (red.), System Prawa Prywatnego, t. 17A i 17B, Prawo spółek kapitałowych, praca zbiorowa, Warszawa 2010

T. Sójka, Obowiązki informacyjne spółek publicznych i odpowiedzialność cywilna za ich naruszenie, Warszawa 2008

A. Szajkowski (red.), System Prawa Handlowego, t. 16, Prawo spółek osobowych, Warszawa 2008

A. Szajkowski, M. Tarska, Prawo spółek handlowych, Warszawa 2005

R. Szyszko, Spółka komandytowo-akcyjna z udziałem spółki z o.o. jako jedynego komplementariusza, Warszawa 2011

R. Tanajewska, Charakter prawny zarządu w spółce akcyjnej, Warszawa 2017

M. Tarska, Zakres swobody umów w spółkach handlowych, Warszawa 2012

J. Trzebiński, Odpowiedzialność organizacyjna wspólników i członków organów spółek handlowych, Warszawa 2004

M. Wach, Status ułomnych osób prawnych w polskim prawie cywilnym, Warszawa 2008

M. Wach-Pawliczak, Wyłączenie wspólnika ze spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, Warszawa 2016

D. Wajda, Ochrona akcjonariuszy mniejszościowych w kodeksie spółek handlowych, Warszawa 2006

A.-M. Weber-Elżanowska, Wpływ instytucji prawnych rynku kapitałowego na efektywność spółek Skarbu Państwa, Warszawa 2017

M. Wierzbowski, M. Dyl, Znaczne pakiety akcji spółek publicznych, Warszawa 2002

A. Witosz, Odpowiedzialność wspólników spółek osobowych. Przypadki szczególne, Warszawa 2008

A. Witosz, Prowadzenie spraw i reprezentacja spółek osobowych, Warszawa 2013

A. Witosz, Rozwiązanie i likwidacja spółek handlowych, Warszawa 2014

A. Witosz, Subsydiarna odpowiedzialność wspólników spółek osobowych. Zasady naczelne Warszawa 2009

S. Włodyka (red.), System Prawa Handlowego, t. 2B, Prawo spółek handlowych, Warszawa 2007

S. Włodyka (red.), System Prawa Handlowego, t. 5, Prawo umów handlowych, Warszawa 2014

K. Zacharzewski, Prawo giełdowe, Warszawa 2012

K. Zacharzewski, Szkoda giełdowa i jej naprawienie, Toruń 2015

A. Zbiegień-Turzańska, Reprezentacja spółek kapitałowych i spółdzielni, Warszawa 2018

A. Zbiegień-Turzańska, Sankcje wadliwych uchwał zgromadzeń spółek kapitałowych i spółdzielni, Warszawa 2012

J.J. Zięty, Uprawnienia akcjonariuszy polskich spółek publicznych w świetle dyrektywy 2007/36/WE, Warszawa 2015

1 Spis literatury pomocniczej z istoty rzeczy nie jest pełną bibliografią przedmiotu (ta pewnie wymagałaby kilkudziesięciu stron podręcznika) – jest zatem subiektywnym wyborem autorów podręcznika, dokonanym z punktu widzenia potencjalnego zapotrzebowania Czytelników podręcznika. Czytelnik musi mieć zatem świadomość, że wiele wybitnych opracowań pozostaje poza zakresem tego wykazu. Wykaz zawiera wyłącznie pozycje książkowe.ROZDZIAŁ I. ŹRÓDŁA, ZAKRES I SYSTEMATYKA PRAWA HANDLOWEGO

§ 1. Pojęcie prawa handlowego

I. Cechy prawa handlowego

1

Mówiąc najogólniej, prawo handlowe jest zespołem norm prawa prywatnego, który dotyczy stosunków prawnych z udziałem przedsiębiorców.

1. Prawo handlowe to normy mieszczące się w prawie prywatnym, a nie publicznym

Rozróżnienie prawa prywatnego i publicznego opiera się na wielu kryteriach (interes podlegający ochronie w świetle regulacji normatywnej – publiczny lub prywatny, strony stosunku prawnego – czy jest wśród nich organ państwowy, wzajemna relacja podmiotów – metoda regulacji – równorzędność lub przyporządkowanie itd.).

Prawo handlowe niewątpliwie mieści się w prawie prywatnym, w przeciwieństwie chociażby do prawa gospodarczego publicznego, które jest dyscypliną prawa publicznego, wykorzystującą metodę administracyjnoprawną do kształtowania przez państwo stosunków gospodarczych.

2. Prawo handlowe to zespół norm prawa prywatnego

2

Prawo handlowe nie jest jednorodną dyscypliną, lecz zespołem różnych norm, które odnoszą się do przedsiębiorców (uczestników obrotu gospodarczego). Nie można więc mówić o homogenicznym zestawie norm, lecz o kompleksie różnorodnych norm, które łączy w zasadzie aspekt podmiotowy – związek z działalnością przedsiębiorców. Do tego zespołu zalicza się zarówno przepisy normujące organizację przedsiębiorców (spółki, prokurę, firmę), jak i dokonywane przez nich czynności (czynności, umowy handlowe), a także, niekiedy, zasady współistnienia na rynku (ochrona konkurencji).

Niektóre akty prawne (ustawy), które obejmują materię prawa handlowego (prywatnego), zawierają też jednak normy dotyczące prawa publicznego (np. Prawo upadłościowe, ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów).

3. Prawo handlowe dotyczy stosunków prawnych z udziałem przedsiębiorców

3

Prawo handlowe dotyczy tzw. obrotu prawnego profesjonalnego, a więc stosunków z udziałem podmiotów gospodarczych, w prawie prywatnym nazywanych przedsiębiorcami.

Definicję przedsiębiorcy na potrzeby prawa cywilnego i handlowego wprowadza Kodeks cywilny, który stanowi, że przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331 § 1 KC, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową (art. 431 KC).

Nie jest to jedyna definicja przedsiębiorcy w prawie polskim – inne niż KC ustawy także wprowadzają takie definicje na własne potrzeby (co do pojęcia przedsiębiorcy por. rozdział II).

II. Zakres prawa handlowego

4

Normy prawa handlowego zawarte są w różnych aktach prawnych, które niekiedy zawierają także – obok norm prawa prywatnego – normy prawa publicznego.

Podstawowe znaczenie w zakresie prawa handlowego mają następujące akty prawne:

1) Kodeks spółek handlowych;

2) ustawa z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe1;

3) ustawa z 15.5.2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne2;

4) ustawa z 16.2.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów3;

5) ustawa z 16.4.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji4;

6) ustawa z 28.4.1936 r. – Prawo wekslowe5 i ustawa z 28.4.1936 r. – Prawo czekowe6;

7) ustawa z 29.7.2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi7;

8) ustawa z 29.7.2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych8;

9) Kodeks cywilny w zakresie uregulowania niektórych typów umów handlowych (agencja, rachunek bankowy, leasing, komis, roboty budowlane itd.);

10) ustawa z 6.12.1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów9;

11) ustawa z 29.8.1997 r. – Prawo bankowe10;

12) ustawa z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym11;

13) rozporządzenie Rady (WE) Nr 2157/2001 z 8.10.2001 r. w sprawie statutu spółki europejskiej12;

14) rozporządzenie Rady (EWG) Nr 2137/85 z 25.7.1985 r. w sprawie europejskiego ugrupowania interesów gospodarczych13;

15) rozporządzenie Rady (WE) Nr 1435/2003 z 22.7.2003 r. w sprawie statutu spółdzielni europejskiej14;

16) ustawa z 4.3.2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej15;

17) ustawa z 4.2.2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe16.

§ 2. Rys historyczny

I. Tradycja dwudziestolecia międzywojennego

5

Obecne polskie prawo handlowe wywodzi się w dużej mierze z tradycji dwudziestolecia międzywojennego.

W latach 1918–1939 stopniowo zastępowano ustawodawstwo pozostałe po zaborach jednolitym prawem polskim, wprowadzanym w drodze rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej lub ustaw.

W zakresie prawa handlowego uchwalono (wydano):

1) rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 14.11.1924 r. o Prawie wekslowem17;

2) rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 14.11.1924 r. o Prawie czekowem18;

3) rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 22.3.1928 r. – Prawo o spółkach akcyjnych19;

4) rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27.10.1933 r. – Prawo o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością20;

5) rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 24.10.1934 r. – Prawo upadłościowe21;

6) rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 24.10.1934 r. – Prawo o postępowaniu układowem22;

7) rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27.6.1934 r. – Kodeks handlowy23;

8) ustawę z 28.4.1936 r. – Prawo wekslowe24;

9) ustawę z 28.4.1936 r. – Prawo czekowe25.

II. Kodeks handlowy. W kierunku nowej kodyfikacji

6

Przyjęty w 1934 r., rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej, Kodeks handlowy obejmował swoim zakresem regulacje: pojęcia kupca (przedsiębiorcy), rejestru handlowego, firmy, zbycia przedsiębiorstwa, rachunkowości, pełnomocników handlowych (prokurentów), kupca jednoosobowego, osoby prawnej, a przede wszystkim: spółki jawnej, spółki komandytowej, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej (księga I KH). Ponadto uregulowane zostały w nim czynności handlowe w ogólności, prawo rzeczowe oraz prawo zastawu, prawo zatrzymania i zobowiązania (księga II).

Kodeks handlowy obowiązywał od 1934 r. do 1964 r., kiedy to art. VI ustawy – Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny – formalnie uchylił Kodeks handlowy, utrzymując jednak jednocześnie w mocy większość przepisów dotyczących spółek jawnych, z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjnych, a także przepisy o firmie, prokurze i rejestrze handlowym.

Prace nad nową kodyfikacją prawa handlowego rozpoczęły się w 1989 r. W 1996 r. utworzono Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego, która przygotowała projekt nowego Kodeksu spółek handlowych. Ustawę – Kodeks spółek handlowych uchwalono 15.9.2000 r.26, a weszła ona w życie 1.1.2001 r. Kodeks spółek handlowych uchylił przepisy Kodeksu handlowego dotyczące spółek, pozostawił zaś przepisy o firmie i prokurze, które obowiązywały aż do wejścia w życie ustawy z 14.2.2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw27.

§ 3. Kodeks spółek handlowych a Kodeks cywilny

I. Zasada jednolitości prawa cywilnego

7

Prawo handlowe stanowi wyspecjalizowany dział prawa cywilnego, mający tę samą co prawo cywilne metodę regulacji, opartą na równorzędności podmiotów.

Kodeks handlowy realizował zasadę dualizmu prawa prywatnego. Prawo handlowe stanowiło wyodrębniony dział – „prawo kupców” i stanowiło zespół norm dostosowanych do potrzeb uczestników obrotu gospodarczego. Zawierał on, na przykład, grupę przepisów dotyczących czynności handlowych, która wprowadzała odstępstwa od generalnego uregulowania instytucji z zakresu prawa zobowiązań na potrzeby wyspecjalizowanego obrotu prawnego. Ponadto art. 1 KH stanowił, że przepisy prawa cywilnego obowiązują jedynie „w braku przepisów Kodeksu handlowego i ustaw szczególnych lub powszechnego w państwie prawa zwyczajowego”. Uchylenie w 1964 r. KH było wyrazem przyjęcia postulatu jedności prawa cywilnego.

Prawo handlowe nie ma wystarczającego zakresu regulacji dla samodzielnego stosowania jego norm. Normy prawa handlowego mogą być stosowane jedynie w łączności z normami prawa cywilnego, np. części ogólnej, prawa rzeczowego lub zobowiązań. Obowiązujący od 2001 r. Kodeks spółek handlowych realizuje zasadę jedności prawa cywilnego, określając przy tym zasady stosowania norm prawa cywilnego w prawie handlowym. Przez nakaz uwzględniania specyfiki stosunku spółki prawnego spółki handlowej (art. 2 zd. 2 KSH) realizuje się natomiast zasada ograniczonej autonomii prawa spółek handlowych.

II. Zasady stosowania prawa cywilnego w prawie handlowym (prawie spółek handlowych)

1. Artykuł 2 KSH

8

Zasady stosowania Kodeksu cywilnego do spółek handlowych wyznacza art. 2 KSH, który stanowi, że w sprawach określonych w art. 1 § 1 KSH (tworzenie, organizacja, funkcjonowanie, rozwiązywanie, łączenie, podział i przekształcanie spółek handlowych), nieuregulowanych w ustawie, stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego (wprost), a jeżeli wymaga tego właściwość (natura) stosunku prawnego spółki handlowej, przepisy Kodeksu cywilnego stosuje się odpowiednio.

2. Przesłanki stosowania Kodeksu cywilnego wprost

9

Brak regulacji w Kodeksie spółek handlowych, uzasadniający stosowanie wprost Kodeksu cywilnego na podstawie art. 2 KSH, zachodzi, jeśli:

1) nie istnieje w KSH tzw. regulacja negatywna;

2) dane zagadnienie w ogóle nie jest uregulowane w KSH;

3) brak jest podstaw do przyjęcia, że dane zagadnienie (wypełnienie luki) powinno być rozstrzygnięte przy wykorzystaniu innych przepisów KSH w drodze analogii (M. Pazdan).

Regulacja negatywna to stan, w którym należy przyjąć, że Kodeks spółek handlowych w obszarze swojej regulacji (art. 1 § 1) wyłącza dopuszczalność zastosowania Kodeksu cywilnego. Zachodzi on wówczas, gdy dana materia jest uregulowana przez KSH wyczerpująco i wprost lub też KSH przez sformułowania przepisu lub jego cel wyklucza stosowanie przepisów KC (np. art. 21 § 6 KSH wyłącza stosowanie art. 58 KC, art. 252 KSH wyklucza stosowanie art. 58 § 1 KC, zaś art. 249 KSH stosowanie art. 58 § 2 KC) (S. Sołtysiński).

Dane zagadnienie nie jest uregulowane w KSH, jeśli żaden z przepisów KSH się od niego nie odnosi. Dotyczy to najczęściej sytuacji, w której dana instytucja jest uregulowana w innym akcie prawnym, autonomicznie, w sposób kompleksowy, np. pełnomocnictwo (art. 98 i n. KC), zawieszenie biegu przedawnienia (art. 121–122 KC).

Analogia w ramach KSH wyklucza sięgnięcie do Kodeksu cywilnego, gdy istnieją przepisy wewnątrzkodeksowe, które dają podstawę do wypełnienia luki w regulacji. Analogia w prawie spółek handlowych kształtuje się inaczej w przypadku spółek osobowych i kapitałowych. W przypadku spółek osobowych jej znaczenie jest niewielkie ze względu na system norm wyraźnie odsyłających do przepisów o innych spółkach osobowych, zarówno generalnie, jak i szczegółowo (np. do spółki komandytowej stosuje się odpowiednio przepisy o spółce jawnej, do rozwiązania spółki partnerskiej i wystąpienia partnera – wybrane przepisy o spółce jawnej). W przypadku spółek kapitałowych analogia może być stosowana jedynie w ograniczonym zakresie, z uwzględnieniem natury każdej ze spółek i faktu, że ich regulacja jest w zasadzie wyczerpująca. Potrzeba stosowania analogii z przepisów o spółce akcyjnej występuje w przypadku spółki z o.o., która jest spółką kapitałową mniej szczegółowo uregulowaną. Natomiast analogia legis z reguły jest wyłączona w odwrotnym kierunku, tj. stosowania przepisów o spółce z o.o. w sprawach nieuregulowanych w spółce akcyjnej (A. Szumański).

3. Stosowanie Kodeksu cywilnego odpowiednio

10

Jeżeli właściwość (natura) stosunku prawnego spółki handlowej tego wymaga, przepisy Kodeksu cywilnego stosuje się odpowiednio (art. 2 zd. 2 KSH).

W przypadku luki w unormowaniu Kodeksu spółek handlowych zasadą jest stosowanie KC wprost, zaś stosowanie KC odpowiednio jest wyjątkiem.

Odpowiednie stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego oznacza trzy możliwe sposoby korzystania z przepisów Kodeksu cywilnego (S. Sołtysiński):

1) niektóre przepisy Kodeksu cywilnego można stosować wprost (bez jakichkolwiek modyfikacji);

2) inne wymagać będą stosowania przepisów KC z uwzględnieniem odpowiedniej modyfikacji;

3) niektóre przepisy nie mogą być stosowane w ogóle, a więc nastąpi rezygnacja z ich stosowania, gdy wymaga tego odmienność stosunku spółki handlowej.

Odpowiednie, a nie wprost, stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego powinno nastąpić, gdy wymaga tego właściwość (natura) stosunku prawnego spółki handlowej.

Pojęcie właściwości (natury) stosunku prawnego oznacza zespół podstawowych cech stosunku prawnego, których brak w określonej relacji prawnej doprowadziłby do zanegowania istoty tej więzi prawnej. Właściwość (natura) stosunku prawnego spółki handlowej oznacza więc podstawowe, konstytutywne cechy, którymi charakteryzuje się stosunek prawny spółki handlowej.

Można wyróżnić naturę stosunku spółki w znaczeniu szerszym i węższym.

Natura stosunku prawnego spółki handlowej sensu largo oznacza katalog cech, którymi charakteryzuje się każda spółka handlowa, bez względu na jej szczegółową postać. Istotne składniki stosunku prawnego każdej spółki handlowej wyznacza art. 3 KSH (S. Sołtysiński), stanowiący, że przez umowę spółki handlowej wspólnicy albo akcjonariusze zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu przez wniesienie wkładów oraz, jeżeli umowa lub statut tak stanowi, przez współdziałanie w inny określony sposób. Do konstytutywnych elementów stosunku spółki handlowej w szerszym znaczeniu należy więc: zobowiązanie stron umowy – wspólników do dążenia do osiągnięcia wspólnego celu (współdziałania) oraz zobowiązanie stron umowy – wspólników do wniesienia wkładów.

11

Natura stosunku prawnego spółki handlowej w znaczeniu węższym oznacza zaś katalog podstawowych cech, którymi charakteryzują się poszczególne typy spółek handlowych: jawna, komandytowa, partnerska, komandytowo-akcyjna, z o.o., akcyjna, europejska. Można ponadto wyróżnić naturę spółki osobowej i spółki kapitałowej (A. Szumański).

Na przykład do cech stosunku prawnego (natury) spółki akcyjnej zalicza się (J. Okolski, J. Modrzejewski, Ł. Gasiński):

1) zasadę braku osobistej odpowiedzialności akcjonariuszy za zobowiązania spółki;

2) zasadę realnego wniesienia kapitału zakładowego;

3) zasadę wyodrębnienia struktury organizacyjnej (organów) oraz podziału kompetencji pomiędzy organy;

4) zasadę rządów większości;

5) zasadę równouprawnienia akcjonariuszy;

6) zasadę zbywalności akcji;

7) zasadę związania uprawnień akcjonariusza z akcją.

§ 4. Umowa spółki handlowej

I. Znaczenie umowy spółki handlowej

12

Umowa spółki handlowej ma dwojakie znaczenie:

1) określa prawa i obowiązki stron stosunku prawnego spółki handlowej – wspólników i zasady działania powoływanej jednostki organizacyjnej (umowa ustrojowa);

2) stanowi podstawę do utworzenia struktury organizacyjnej – spółki handlowej, która tworzy odrębny od wspólników byt prawny i określa podstawowe zasady funkcjonowania tej struktury (umowa założycielska).

Pojęcie spółki handlowej oznacza więc:

1) stosunek prawny;

2) jednostkę organizacyjną, tzn. prywatnoprawną organizację wspólników.

II. Cechy umowy spółki handlowej

13

Analizując cechy umowy spółki handlowej, należy przyjąć, że jest to umowa:

1) zobowiązująca – polega bowiem na zobowiązaniu się do współdziałania i wniesienia wkładów, ewentualnie do podjęcia innych działań (dokonania świadczeń);

2) konsensualna – powstaje wskutek zgodnych oświadczeń woli wspólników (akcjonariuszy);

3) odpłatna – zakłada przysporzenie (korzyść) na rzecz wszystkich wspólników;

4) przysparzająca – zakłada powstanie (nabycie) po stronie wspólników (ale także spółki) określonych praw podmiotowych związanych z uczestnictwem w spółce;

5) kauzalna – podstawą do dokonania przysporzenia jest causa obligandi vel acquirendi;

6) losowa – wyniki zawarcia umowy nie dają się z góry przewidzieć;

7) założycielska (kreacyjna, organizacyjna, podmiototwórcza) – umowa tworzy strukturę organizacyjną (w przypadku spółek osobowych) oraz podmiot prawa – spółkę w organizacji (w przypadku spółek kapitałowych), a po wpisie do rejestru skutkuje powstaniem spółek handlowych w postaci jednostek organizacyjnych mających zdolność prawną (w przypadku spółek osobowych) lub osobowość prawną (w przypadku spółek kapitałowych).

III. Treść umowy spółki handlowej i zakres swobody jej kształtowania

1. Zakres obligatoryjnych postanowień umowy spółki handlowej

14

Umowa spółki handlowej podlega kształtowaniu przez wspólników na etapie zakładania spółki oraz później, w trybie zmiany umowy (statutu) spółki.

W polskim prawie handlowym obowiązuje zasada numerus clausus umów spółek handlowych i typów spółek handlowych. Oznacza to, że wspólnicy mogą zawrzeć umowę jednej ze wskazanych ustawą spółek handlowych, a nie mogą tworzyć samodzielnie typów spółek handlowych.

Wspólnicy zobowiązani są więc, po pierwsze, wybrać typ spółki handlowej, której umowę chcą zawrzeć, a po drugie, ustalić treść umowy spółki zgodnie z przepisami prawa, z zachowaniem granic swobody umów (w tym wypadku swobody umowy spółki handlowej). W przypadku przekroczenia granic swobody umów sąd rejestrowy, weryfikujący zgodność umowy spółki z przepisami prawa, odmawia rejestracji spółki bądź wpisu zmiany umowy do rejestru.

Kodeks spółek handlowych wskazuje wyraźnie, jakie elementy powinny się znaleźć w umowie spółki handlowej:

1) w przypadku każdej spółki handlowej w umowie spółki należy zawrzeć zobowiązanie do dążenia do osiągnięcia celu gospodarczego przez wniesienie wkładów, ewentualnie przez działanie w inny oznaczony sposób (art. 3 KSH);

2) w przypadku poszczególnych typów spółek handlowych umowy spółek powinny zawierać obligatoryjne postanowienia, explicite wskazane ustawą.

Na przykład w spółce jawnej obligatoryjnymi elementami umowy są: firma i siedziba, określenie wkładów wnoszonych przez wspólników i ich wartość, przedmiot działalności spółki, czas trwania spółki, jeśli jest oznaczony (art. 25 KSH), zaś w spółce partnerskiej: określenie wolnego zawodu wykonywanego przez partnerów w ramach spółki, przedmiot działalności, nazwiska i imiona partnerów, którzy ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki, imiona i nazwiska partnerów reprezentujących spółkę (jeśli są to tylko niektórzy), firma i siedziba spółki, czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony, określenie wkładów wnoszonych przez partnerów i ich wartość (art. 91 KSH).

2. Swoboda umowy spółki handlowej

15

W Kodeksie spółek handlowych brak jest wyraźnej normy, która odnosi się do granic swobody umowy spółki handlowej. Kwestię tę należy potraktować jako nieuregulowaną w KSH (wyjątek stanowią przepisy o spółce akcyjnej – por. art. 304 § 3 i 4 KSH) i lukę w regulacji wypełnić przez odesłanie do art. 3531 KC.

Wspólnicy mogą zatem ustalić treść umowy spółki handlowej według własnego uznania, byle jej treść lub cel nie sprzeciwiały się ustawie, właściwości (naturze) stosunku prawnego oraz zasadom współżycia społecznego (art. 2 KSH w zw. z art. 3531 KC). Umowa spółki handlowej powinna pozostawać w zgodności z wymogami KSH odnośnie do obligatoryjnej treści umowy spółki (art. 3 KSH oraz przepisy KSH odnoszące się do poszczególnych spółek handlowych) oraz może zawierać dodatkowe postanowienia, o ile nie pozostają one w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego oraz naturą (właściwością) spółki handlowej oraz danego typu spółki, który wspólnicy wybrali.

W przypadku spółki akcyjnej granice swobody kształtowania statutu spółki określa art. 304 KSH, który stanowi, że:

1) statut powinien zawierać określone postanowienia (art. 304 § 1 i 2 KSH);

2) statut może zawierać postanowienia odmienne niż przewiduje ustawa, o ile ustawa na to zezwala (art. 304 § 3 KSH);

3) statut może zawierać dodatkowe postanowienia, chyba że z ustawy wynika, iż przewiduje ona wyczerpujące uregulowanie albo dodatkowe postanowienie statutu jest sprzeczne z naturą spółki akcyjnej lub dobrymi obyczajami (art. 304 § 4 KSH).

3. Umowa spółki handlowej a umowa spółki cywilnej

16

Umowy spółek handlowych należy odróżnić od umowy spółki cywilnej, uregulowanej w art. 860 i n. KC.

Podstawowe różnice pomiędzy umową spółki cywilnej a umowami spółek handlowych obrazuje poniższa tabela:

Tabela 1. Podstawowe cechy spółki cywilnej i spółki handlowej

----- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Lp. Spółka cywilna Spółka handlowa
1. Jest umową wspólników; nie skutkuje powstaniem jednostki organizacyjnej Stanowi umowę wspólników o charakterze założycielsko-organizacyjnym; prowadzi do powstania jednostki organizacyjnej
2. Przedsiębiorcami są wspólnicy; spółka nie ma zdolności prawnej Przedsiębiorcą jest spółka, która ma zdolność prawną
3. Wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia celu gospodarczego Wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu (nie musi mieć charakteru gospodarczego)
4. Nie podlega wpisowi do rejestru, lecz wspólnicy podlegają wpisowi do ewidencji działalności gospodarczej (wpis jest deklaratoryjny) Podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, a wpis ma charakter konstytutywny
5. Wymagana jest forma pisemna jedynie ad probationem Wymagana forma pisemna ad solemnitatem lub dalej idąca (forma aktu notarialnego), ewentualnie forma elektroniczna
6. Zobowiązanie do wniesienia wkładu nie jest obligatoryjne Zobowiązanie do wniesienia wkładu przez wspólnika jest obligatoryjne
----- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Źródło: opracowanie własne.

1 Tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 1228.

2 Tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 1588 ze zm.

3 Tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 275.

4 Tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 1233.

5 Tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 282.

6 Tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 462.

7 Tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 861 ze zm.

8 Tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 1983 ze zm.

9 Tekst jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 2017.

10 Tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 2439 ze zm.

11 Tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 112 ze zm.

12 Dz.Urz. WE L 294, s. 1 ze zm.

13 Dz.Urz. WE L 199, s. 1.

14 Dz.Urz. UE L 207, s. 1 ze zm.

15 Tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 259.

16 Tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 1792.

17 Dz.U. Nr 100, poz. 926.

18 Dz.U. Nr 100, poz. 927.

19 Dz.U. Nr 39, poz. 383 ze zm.

20 Dz.U. Nr 83, poz. 602.

21 Tekst jedn. Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.

22 Dz.U. Nr 93, poz. 836 ze zm.

23 Dz.U. Nr 57, poz. 502 ze zm.

24 Tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 282.

25 Tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 462.

26 Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.; tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 1526 ze zm.

27 Dz.U. Nr 49, poz. 408.