Prawo konstytucyjne. Pytania i odpowiedzi - ebook

W podręczniku w przejrzysty sposób przedstawiono zagadnienia prawa konstytucyjnego w Polsce w formie pytań i odpowiedzi. Kluczowe kwestie tej gałęzi prawa uzupełniono o analizę zmian legislacyjnych, które miały miejsce po 2016 r. Wskazano m.in. na:

• zmiany w prawie wyborczym wprowadzone w latach 2019–2020, w Regulaminie Sejmu, w praktyce działania Sejmu oraz na regulacje odnoszące się do tzw. stanów nadzwyczajnych w prawie polskim;
• najnowsze orzecznictwo sądów administracyjnych w zakresie statusu zawodowego sędziów;
• przepisy dotyczące odpowiedzialności osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe za organizację tzw. wyborów pocztowych.

Rozbudowano rozdział o źródłach prawa, zwłaszcza tzw. wewnętrznie obowiązujących. Poszerzono omówienie kwestii praw człowieka, w tym ich sądowej ochrony. Zwrócono uwagę na regulację stanów nadzwyczajnych w Polsce, a na tym tle – „stan epidemii”.

Materiał wzbogacono o liczne tabele, które porządkują wiedzę i ułatwiąją jej przyswojenie, a także wykaz bibliograficzny oraz skorowidz.

Adresaci:
Podręcznik jest przeznaczony dla studentów wydziałów prawa i administracji, wydziałów politologii, osób studiujących bezpieczeństwo narodowe.

Wykaz skrótów ... 17

Od Autora ... ... 23

Rozdział I

Pojęcie i przedmiot prawa konstytucyjnego ... ... 25

Co to jest prawo konstytucyjne? ... .. 25

1. Prawo konstytucyjne jako gałąź prawa ... ... 25

1.1. Uwagi wprowadzające ... . 25

1.2. Geneza i rozwój ... . 29

1.3. Przedmiot ... . 32

2. Prawo konstytucyjne jako nauka prawa ... . 33

Rozdział II

Ogólna charakterystyka konstytucji ... . 35

Co to jest konstytucja? ... ... 35

1. Pojęcie konstytucji ... ... 35

2. Główne poglądy na konstytucję ... 39

3. Geneza konstytucji ... ... 44

4. Uchwalenie konstytucji ... . 47

5. Materia konstytucji ... .. 50

Czym charakteryzuje się konstytucja jako akt prawny? ... . 52

6. Konstytucja jako akt prawny ... .. 52

6.1. Nadrzędność konstytucji ... 52

6.2. Zasada bezpośredniego stosowania konstytucji ... . 60

6.3. Wykładnia konstytucji ... 65

6.4. Zmiana konstytucji ... 72

Rozdział III

Konstytucyjne zasady prawa ... .. 78

Jak rozumiemy konstytucyjne zasady prawa? ... .. 78

1. Pojęcie konstytucyjnych zasad prawa ... . 78

1.1. Pojęcie zasad ... .. 78

1.2. Struktura zasad ... . 84

1.3. Kolizja zasad ... .. 87

1.4. Wartości konstytucyjne ... ... 90

Jakie są treść i znaczenie wybranych konstytucyjnych

zasad prawa? ... 94

2. Wybrane konstytucyjne zasady prawa ... 94

2.1. Zasada republikańskiej formy państwa ... 94

2.2. Zasada dobra wspólnego ... . 95

2.3. Zasada demokratycznego państwa prawnego ... 98

2.4. Zasada suwerenności narodu ... 101

2.5. Zasada przedstawicielstwa politycznego ... .. 121

2.6. Zasada podziału i równowagi władzy ... 126

2.7. Zasada pomocniczości ... . 132

2.8. Zasada rządów parlamentarnych ... . 135

Rozdział IV

Wolności i prawa człowieka i obywatela ... . 139

Jakie są koncepcje i generacje wolności i praw człowieka

i obywatela? .. ... 139

1. Koncepcje praw człowieka ... .. 139

2. Generacje praw człowieka ... 146

Jakie są ponadnarodowe systemy regulacji

praw człowieka? ... 150

3. Systemy regulacji praw człowieka ... 150

3.1. System ONZ ... .. 150

3.2. System Rady Europy ... .. 152

3.3. Regulacja praw człowieka w Unii Europejskiej ... . 153

Jakie są zasady ogólne wolności i praw człowieka

i obywatela? .. ... 156

4. Zasady ogólne praw człowieka w Konstytucji RP ... 156

4.1. Zasada godności człowieka ... . 157

4.2. Zasada wolności ... 163

4.3. Zasada równości wobec prawa ... 168

7

Jakie są możliwe ograniczenia w korzystaniu z wolności

i praw człowieka i obywatela? ... 174

5. Ograniczenia w korzystaniu z praw człowieka ... .. 174

5.1. Zasada proporcjonalności ... .. 175

5.2. Zakaz nadmiernej ingerencji ... 180

5.3. Ograniczenia praw człowieka w stanach

nadzwyczajnych ... 181

Jak są uregulowane wolności i prawa człowieka

i obywatela? .. ... 181

6. Podmioty wolności i praw ... 181

7. Wertykalne i horyzontalne działanie praw człowieka ... . 183

8. Wolności i prawa osobiste ... 186

9. Wolności i prawa polityczne ... ... 188

10. Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne ... 189

Jakie są środki ochrony wolności i praw człowieka

i obywatela? .. ... 191

11. Środki ochrony praw człowieka ... 191

11.1. Uwagi wprowadzające ... ... 191

11.2. Odpowiedzialność odszkodowawcza organu

władzy publicznej ... . 193

11.3. Prawo do sądu ... . 195

11.4. Skarga do Europejskiego Trybunału Praw

Człowieka ... ... 197

Jakie są obowiązki obywatelskie? ... 200

12. Obowiązki jednostki ... 200

Rozdział V

Źródła prawa ... ... 202

Jakie są konstytucyjne podstawy źródeł prawa? ... . 202

1. Pojęcie źródeł prawa ... 202

1.1. Formalne rozumienie źródeł prawa ... . 202

1.2. Materialne rozumienie źródeł prawa ... . 209

1.3. Inne rozumienia źródeł prawa ... 213

Jakie wyróżniamy akty prawne powszechnie

i wewnętrznie obowiązujące? ... 214

2. Źródła prawa powszechnie obowiązującego ... 214

2.1. Porządek źródeł prawa ... . 214

2.2. Konstytucja ... ... 218

2.3. Prawo Unii Europejskiej ... .. 225

2.4. Umowy międzynarodowe ... .. 229

2.5. Ustawa i rozporządzenie wykonawcze ... .. 236

2.6. Prawo miejscowe ... .. 247

3. Źródła prawa wewnętrznie obowiązującego ... 249

3.1. pojęcie prawa wewnętrznie obowiązującego ... 249

3.2. Zarządzenia ... ... 251

3.3. Uchwały ... . 252

Rozdział VI

Prawo wyborcze ... ... 255

Co rozumiemy przez prawo wyborcze? ... . 255

1. Pojęcie prawa wyborczego ... .. 255

1.1. Uwagi wprowadzające ... . 255

Jakie są zasady prawa wyborczego? ... .. 262

2. Zasady prawa wyborczego ... .. 262

2.1. Pojęcie zasad ... .. 262

2.2. Zasada powszechności prawa wyborczego ... . 264

2.3. Zasada bezpośredniości prawa wyborczego ... . 270

2.4. Zasada równości prawa wyborczego ... .. 279

2.5. Zasada proporcjonalności wyborów ... 282

2.6. Zasada wyborów większościowych ... . 286

2.7. Zasada tajności głosowania ... 287

Jaka jest organizacja wyborów i jak one przebiegają? ... .. 289

3. Organizacja i przebieg wyborów ... .. 289

3.1. Zarządzanie wyborów ... . 289

3.2. Zasady tworzenia okręgów wyborczych i obwodów

głosowania ... 290

3.3. Organy wyborcze ... . 292

3.4. Zgłaszanie kandydatów ... ... 300

3.5. Zasady prowadzenia kampanii wyborczej ... .. 304

3.6. Zasady głosowania ... . 307

3.7. Zasady ustalania wyników głosowania i wyników

wyborów ... . 309

3.8. Stwierdzanie ważności wyborów ... . 310

3.9. Uzupełnianie składu Sejmu i Senatu ... .. 312

Jakie są zasady prawa wyborczego do organów

samorządu terytorialnego? ... . 315

4. Prawo wyborcze do organów samorządu

terytorialnego ... .. 315

4.1. Organy stanowiące ... . 315

4.2. Organy wykonawcze ... . 321

Rozdział VII

Referenda i obywatelska inicjatywa ustawodawcza ... .. 326

Jakie są główne formy demokracji bezpośredniej? ... 326

1. Formy demokracji bezpośredniej ... 326

2. Rodzaje referendum ... . 330

2.1. Referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu

dla państwa ... ... 331

2.2. Referendum w sprawie wyrażenia zgody

na ratyfikację umowy międzynarodowej ... 335

2.3. Referendum w sprawie zatwierdzenia zmian

Konstytucji ... ... 336

3. Referenda lokalne ... . 340

Na czym polega obywatelska inicjatywa ustawodawcza? ... 345

4. Obywatelska inicjatywa ustawodawcza ... .. 345

Rozdział VIII

Parlament ... . ... 349

Jaka jest struktura parlamentu? ... .. 349

1. Struktura parlamentu ... . 349

1.1. Zasada dwuizbowości parlamentu ... ... 349

1.2. Zgromadzenie Narodowe ... 355

2. Organy Sejmu i Senatu ... .. 358

2.1. Marszałek ... .. 358

2.2. Prezydium Sejmu ... . 363

2.3. Konwent Seniorów ... .. 363

2.4. Komisje ... 364

2.5. Sekretarze ... . 367

Jakie są zasady funkcjonowania Sejmu i Senatu? ... .. 368

3. Zasady funkcjonowania Sejmu i Senatu ... . 368

3.1. Zasady funkcjonowania parlamentu ... .. 368

10

3.2. Zasada autonomii parlamentu ... . 369

3.3. Kadencja parlamentu ... 372

3.4. Zasada permanencji prac parlamentu ... 376

3.5. Zasada dyskontynuacji prac parlamentu ... . 377

3.6. Uchwalanie ustaw większością głosów ... .. 379

Jaki jest status prawny posłów i senatorów? ... 380

4. Status prawny posła i senatora ... .. 380

4.1. Pojęcie mandatu przedstawicielskiego ... .. 380

4.2. Konstytucyjna regulacja mandatu posła ... .. 382

4.3. Prawa i obowiązki posła ... .. 386

4.4. Immunitety parlamentarne ... .. 391

4.5. Zasady tworzenia klubów i kół ... 399

Jakie są funkcje parlamentu? ... 401

5. Funkcje parlamentu ... . 401

5.1. Pojęcie funkcji parlamentu ... 401

5.2. Funkcje Sejmu i Senatu po wejściu Polski

do Unii Europejskiej ... . 403

Na czym polega funkcja ustawodawcza? ... .. 408

5.3. Funkcja ustawodawcza Sejmu ... . 408

Na czym polega funkcja kontrolna Sejmu? ... . 433

5.4. Funkcja kontrolna Sejmu ... 433

Na czym polega funkcja kreacyjna? ... .. 449

5.5. Funkcja kreacyjna parlamentu ... 449

Rozdział IX

Władza wykonawcza. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej ... 456

1. Pojęcie władzy wykonawczej ... .. 456

2. Kształtowanie się instytucji głowy państwa ... 459

Jakie są zasady wyboru i sprawowania urzędu

Prezydenta RP? ... 465

3. Zasady wyboru Prezydenta RP ... . 465

Jaka jest pozycja ustrojowa Prezydenta RP? ... .. 471

4. Pozycja Prezydenta RP ... .. 471

Jakie są kompetencje Prezydenta RP? ... . 480

5. Kompetencje Prezydenta RP ... .. 480

Na czym polegają kontrasygnata i prerogatywy? ... 484

6. Kontrasygnata i prerogatywy ... . 484

6.1. Kontrasygnata ... ... 484

6.2. Kontrasygnata w Konstytucji RP ... . 486

6.3. Prerogatywy ... .. 490

6.4. Spory o prerogatywy ... . 494

Jakie są formy odpowiedzialności Prezydenta RP? ... . 499

7. Odpowiedzialność Prezydenta RP ... 499

Rozdział X

Władza wykonawcza. Rada Ministrów

i administracja rządowa ... ... 502

Jaki jest tryb powoływania Rady Ministrów? ... 502

1. Kształtowanie się Rady Ministrów ... . 502

2. Pozycja Rada Ministrów ... 505

2.1. Ustąpienie Rady Ministrów ... .. 506

2.2. Powoływanie Rady Ministrów ... 507

Jakie są zasady ponoszenia odpowiedzialności

Rady Ministrów? ... . 512

3. Zasady ponoszenia odpowiedzialności Rady Ministrów .. 512

Jaki jest skład Rady Ministrów? ... .. 516

4. Skład Rady Ministrów ... 516

4.1. Podstawy konstytucyjne ... .. 516

4.2. Prezes Rady Ministrów ... 517

4.3. Ministrowie ... ... 518

4.4. Inni członkowie Rady Ministrów ... . 521

Jakie są kompetencje Rady Ministrów? ... . 522

5. Zadania Rady Ministrów ... . 522

Jaki jest ustrój administracji rządowej? ... 524

6. Administracja rządowa ... . 524

6.1. Kształt administracji rządowej ... 524

Jaki jest ustrój administracji rządowej? ... 526

6.2. Ustrój prokuratury ... . 526

Rozdział XI

Samorząd terytorialny ... .. 528

Jaka jest konstrukcja prawna samorządu

terytorialnego? ... . 528

1. Podstawy konstytucyjne ... .. 528

2. Konstrukcja prawna jednostek samorządu

terytorialnego ... .. 531

2.1. Gmina ... .. 531

2.2. Powiat ... .. 534

2.3. Województwo ... 534

3. Zadania jednostek samorządu terytorialnego ... 535

3.1. Określenie zadań ... . 535

3.2. Mienie jednostek samorządu terytorialnego ... 537

Jak jest sprawowana władza w samorządzie

terytorialnym? ... .. 538

4. Nadzór nad działalnością jednostek samorządu

terytorialnego ... .. 538

5. Organy samorządu terytorialnego ... . 540

5.1. Organy stanowiące ... . 540

5.2. Organy wykonawcze ... . 542

5.3. Mandat radnego ... 543

Rozdział XII

Władza sądownicza. Wymiar sprawiedliwości ... . 547

Co to jest władza sądownicza i wymiar

sprawiedliwości? ... . 547

1. Pojęcie władzy sądowniczej ... 547

2. Pojęcie wymiaru sprawiedliwości ... 553

Jakie są konstytucyjne zasady działania wymiaru

sprawiedliwości? ... . 554

3. Zasady ustroju i działania wymiaru sprawiedliwości ... . 554

3.1. Jednolitość sądów ... 555

3.2. Niezależność sądów i niezawisłość sędziów ... . 555

4. Nadzór judykacyjny Sądu Najwyższego ... . 566

5. Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru

sprawiedliwości ... ... 569

6. Dwuinstancyjność postępowania sądowego ... 570

7. Sądowa kontrola działalności administracji publicznej ... 571

8. Prawo do obrony ... .. 572

Jaki jest ustrój sądów? ... 572

9. Ustrój sądów ... .. 572

9.1. Sąd Najwyższy ... ... 572

9.2. Sądy powszechne ... . 577

9.3. Sądy szczególne ... . 582

Jaka jest pozycja Krajowej Rady Sądownictwa? ... .. 584

10. Krajowa Rada Sądownictwa ... ... 584

10.1. Pozycja ... .. 584

10.2. Skład ... ... 587

10.3. Kompetencje ... 592

Rozdział XIII

Władza sądownicza. Trybunał Konstytucyjny ... . 595

Na czym polega kontrola konstytucyjności prawa? ... . 595

1. Pojęcie kontroli konstytucyjności prawa ... 595

1.1. Przesłanki kontroli ... . 595

1.2. Podziały kontroli ... . 598

2. Kształtowanie się kontroli konstytucyjności prawa ... 602

3. Kontrola konstytucyjności prawa w Polsce ... .. 608

Jaka jest pozycja Trybunału Konstytucyjnego? ... .. 615

4. Pozycja i skład TK ... 615

4.1. Pozycja TK ... 615

4.2. Skład TK ... 621

Jakie są kompetencje Trybunału Konstytucyjnego? ... . 628

5. Funkcje TK ... . 628

5.1. Uwagi wprowadzające ... . 628

5.2. Rodzaje kontroli konstytucyjności prawa ... 629

5.3. Przedmiot kontroli ... . 636

Jaka jest procedura działania Trybunału

Konstytucyjnego? ... .. 646

5.4. Formy kontroli norm ... 646

5.5. Wykonywanie innych funkcji ... 657

Jak dzielą się orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego

i jakie są ich skutki? ... ... 664

6. Orzeczenia TK ... . 664

6.1. Uwagi wprowadzające ... . 664

6.2. Wyroki ... 666

7. Postanowienia ... .. 672

8. Skutki orzeczeń ... ... 672

Rozdział XIV

Władza sądownicza. Trybunał Stanu ... .. 680

Na czym polega odpowiedzialność konstytucyjna? ... 680

1. Pojęcie odpowiedzialności konstytucyjnej ... 680

1.1. Powstanie odpowiedzialności konstytucyjnej ... .. 680

1.2. Impeachment ... 681

2. Odpowiedzialność konstytucyjna w Polsce ... . 684

2.1. Kształtowanie się odpowiedzialności

konstytucyjnej ... ... 684

Dlaczego odpowiedzialność konstytucyjna nie działa

w praktyce? ... ... 688

2.2. Delikt konstytucyjny ... . 689

2.3. Zakres odpowiedzialności ponoszonej

przed Trybunałem Stanu ... . 694

2.4. Procedura ponoszenia odpowiedzialności

konstytucyjnej ... ... 697

Jakie są skład i organizacja Trybunału Stanu? ... . 699

3. Trybunał Stanu ... 699

3.1. Skład i pozycja ... ... 699

Jaka jest procedura ponoszenia odpowiedzialności

konstytucyjnej? ... 702

3.2. Postępowanie przed Trybunałem Stanu ... .. 702

3.3. Niefunkcjonowanie normatywnego modelu

odpowiedzialności konstytucyjnej w praktyce ... . 704

Rozdział XV

Organy kontroli państwowej i ochrony prawa ... .. 706

1. Najwyższa Izba Kontroli ... .. 706

1.1. Pojęcie kontroli państwowej ... . 706

1.2. Kształtowanie się kontroli państwowej ... . 707

Jaka jest pozycja ustrojowa NIK? ... 710

1.3. Pozycja Najwyższej Izby Kontroli i jej organizacja ... 710

1.4. Właściwość kontrolna i kryteria kontroli ... 713

1.5. Postępowanie kontrolne ... .. 715

Jaka jest pozycja ustrojowa Rzecznika Praw Obywatelskich

i Rzecznika Praw Dziecka? ... . 717

2. Rzecznik Praw Obywatelskich ... .. 717

2.1. Utworzenie urzędu Rzecznika Praw Obywatelskich

i jego pozycja ... . 717

2.2. Powoływanie Rzecznika Praw Obywatelskich ... .. 719

2.3. Zakres i formy działania Rzecznika Praw

Obywatelskich ... ... 722

3. Rzecznik Praw Dziecka ... . 725

Jaka jest pozycja ustrojowa KRRiT? ... . 726

4. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji ... 726

5. Skład Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji ... . 728

5.1. Zadania i tryb działania Krajowej Rady Radiofonii

i Telewizji ... .. 729

Rozdział XVI

Finanse publiczne ... 732

Jakie są konstytucyjne zasady finansów publicznych? ... 732

1. Konstytucyjne podstawy finansów publicznych ... . 732

Jakie są odrębności uchwalenia i wykonania ustawy

budżetowej? .. ... 736

2. Ustawa budżetowa ... 736

Jaka jest pozycja Narodowego Banku Polskiego? ... .. 737

3. Narodowy Bank Polski ... .. 737

Rozdział XVII

Stany nadzwyczajne ... .. 739

1. Pojęcie stanu nadzwyczajnego ... .. 739

Jakie są konstytucyjne zasady wprowadzania stanów

nadzwyczajnych? ... . 746

2. Stany nadzwyczajne w Konstytucji RP ... ... 746

2.1. Podstawy konstytucyjne ... .. 746

Jakie są rodzaje stanów nadzwyczajnych? ... ... 749

2.2. Rodzaje stanów nadzwyczajnych ... . 749

Jakie są ograniczenia wolności i praw człowieka

i obywatela w stanach nadzwyczajnych? ... .. 755

3. Ograniczenia praw człowieka ... . 755

Wykaz literatury ... .. 757

Skorowidz ... . ... 765