Przyszłość ludzkości - ebook

Podziękowania

Pragnę podziękować niżej wymienionym uczonym i ekspertom, którzy wspaniałomyślnie poświęcili tyle czasu, by podzielić się ze mną swoimi przemyśleniami podczas wywiadów, jakie przeprowadziłem z nimi podczas pisania tej książki i w trakcie moich programów radiowych i telewizyjnych. Ich głęboka wiedza i mądre spojrzenie na naukę były dla mnie ogromną pomocą.

Pragnę również podziękować mojemu agentowi Stuartowi Krichev­sky’emu, który od wielu lat niezmordowanie stara się, by moje książki spotkały się z życzliwym przyjęciem. Mam wobec niego ogromny dług wdzięczności. Właśnie do niego zawsze w pierwszej kolejności zwracam się z prośbą o pomoc, gdy potrzebuję porady.

Dziękuję także Edwardowi Kastenmeierowi, redaktorowi moich książek w wydawnictwie Random House, za cenne pomysły i uwagi, które pomogły mi skupić się na tym, co najważniejsze. Jak zawsze, dzięki jego radom książka jest o wiele lepsza. Wprowadzane przez niego pewną ręką poprawki są widoczne w całym tekście.

Na moją wdzięczność zasługują następujący pionierzy i wybitni specjaliści w swoich dziedzinach:

Peter Doherty, laureat Nagrody Nobla, Klinika Dziecięca St. Jude

Gerald Edelman, laureat Nagrody Nobla, Instytut Badawczy im. Ellen Browning Scripps

Murray Gell-Mann, laureat Nagrody Nobla, Instytut Santa Fe i Caltech

Walter Gilbert, laureat Nagrody Nobla, Uniwersytet Harvarda

David Gross, laureat Nagrody Nobla, Instytut Fizyki Teoretycznej im. Kavliego

Henry Kendall, laureat Nagrody Nobla, MIT

Leon Lederman, laureat Nagrody Nobla, Politechnika Stanu Illinois

Yoichiro Nambu, laureat Nagrody Nobla, Uniwersytet Chicagowski

Henry Pollack, Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu nagrodzony Pokojową Nagrodą Nobla

Józef Rotblat, laureat Nagrody Nobla, szpital św. Bartłomieja w Londynie

Steven Weinberg, laureat Nagrody Nobla, Uniwersytet Teksański w Austin

Frank Wilczek, laureat Nagrody Nobla, MIT

Amir Aczel, autor książki Uranium Wars

Buzz Aldrin, astronauta, NASA, drugi człowiek w historii, który postawił stopę na Księżycu

Geoff Andersen, Akademia Sił Powietrznych Stanów Zjednoczonych, autor książki The Telescope

David Archer, geofizyk, Uniwersytet Chicagowski, autor książki The Long Thaw

Jay Barbree, współautor książki Kierunek Księżyc

John Barrow, fizyk, Uniwersytet w Cambridge, autor książki Kres możliwości?

Marcia Bartusiak, autorka książki Einstein’s Unfinished Symphony

Jim Bell, astronom, Uniwersytet Cornella

Gregory Benford, fizyk, Uniwersytet Kalifornijski w Irvine

James Benford, fizyk, prezes Microwave Sciences

Jeffrey Bennett, autor książki Beyond UFOs

Bob Berman, astronom, autor książki Secrets of the Night Sky

Leslie Biesecker, specjalista w dziedzinie genomiki medycznej, Narodowe Instytuty Zdrowia

Piers Bizony, autor książki How to Build Your Own Spaceship

Michael Blaese, Narodowe Instytuty Zdrowia

Alex Boese, założyciel serwisu Museum of Hoaxes (Muzeum Oszustw)

Nick Bostrom, transhumanista, Uniwersytet Oksfordzki

ppłk Robert Bowman, dyrektor Institute for Space and Security Studies

Travis Bradford, autor książki Solar Revolution

Cynthia Breazeal, dyrektorka Center for Future Storytelling, MIT Media Laboratory

Lawrence Brody, specjalista w dziedzinie genomiki medycznej, Narodowe Instytuty Zdrowia

Rodney Brooks, były dyrektor Laboratorium Sztucznej Inteligencji w MIT

Lester Brown, założyciel i prezes Earth Policy Institute

Michael Brown, astronom, Caltech

James Canton, autor książki The Extreme Future

Arthur Caplan, założyciel Wydziału Etyki Medycznej w Akademii Medycznej Uniwersytetu Nowojorskiego

Fritjof Capra, autor książki The Science of Leonardo

Sean Carroll, kosmolog, Caltech

Andrew Chaikin, autor książki A Man on the Moon

Leroy Chiao, astronauta, NASA

Eric Chivian, lekarz, Lekarze Przeciw Wojnie Nuklearnej

Deepak Chopra, autor książki Twój super-mózg

George Church, profesor genetyki, Akademia Medyczna Uniwersytetu Harvarda

Thomas Cochran, fizyk, Natural Resources Defense Council

Christopher Cokinos, astronom, autor książki The Fallen Sky

Francis Collins, dyrektor Narodowych Instytutów Zdrowia

Vicki Colvin, chemiczka, Uniwersytet Rice’a

Neil Comins, fizyk, Uniwersytet Stanu Maine, autor książki The Hazards of Space Travel

Steve Cook, Centrum Lotów Kosmicznych im. Marshalla, rzecznik NASA

Christine Cosgrove, współautorka książki Normal at Any Cost

Steve Cousins, program budowy robotów osobistych w laboratorium Willow Garage

Philip Coyle, były sekretarz stanu w Departamencie Obrony Stanów Zjednoczonych

Daniel Crevier, informatyk, dyrektor naczelny Coreco Imaging

Ken Croswell, astronom, autor książki Magnificent Universe

Steven Cummer, informatyk, Uniwersytet Duke’a

Mark Cutkosky, inżynier, Uniwersytet Stanforda

Paul Davies, fizyk, autor książki Superforce

Daniel Dennett, dyrektor Centrum Kognitywistyki na Uniwersytecie Tuftsa

Michael Dertouzos, informatyk, MIT

Jared Diamond, laureat nagrody Pulitzera, Uniwersytet Kalifornijski w Los Angeles

Mariette DiChristina, redaktor naczelna „Scientific American”

Peter Dilworth, naukowiec, Laboratorium Sztucznej Inteligencji w MIT

John Donoghue, twórca portalu BrainGate, Uniwersytet Browna

Ann Druyan, scenarzystka i producentka, Cosmos Studios

Freeman Dyson, fizyk, Instytut Badań Zaawansowanych w Princeton

David Eagleman, neurobiolog, Uniwersytet Stanforda

Paul Ehrlich, ekolog, Uniwersytet Stanforda

John Ellis, fizyk, CERN

Daniel Fairbanks, genetyk, Utah Valley University, autor książki Relics of Eden

Timothy Ferris, pisarz i producent, autor książki Coming of Age in the Milky Way

Maria Finitzo, filmowiec, specjalistka od komórek macierzystych, laureatka Nagrody Peabody’ego

Robert Finkelstein, robotyk i informatyk, Robotic Technology, Inc.

Christopher Flavin, członek instytutu Worldwatch

Louis Friedman, współzałożyciel Planetary Society

Jack Gallant, neurobiolog, Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley

James Garvin, naukowiec, NASA

Evalyn Gates, Muzeum Historii Naturalnej w Cleveland, autorka książki Teleskop Einsteina

Michael Gazzaniga, neurobiolog, Uniwersytet Kalifornijski w Santa Barbara

Jack Geiger, współzałożyciel organizacji Physicians for Social Responsibility

David Gelernter, informatyk, Uniwersytet Yale

Neil Gershenfeld, dyrektor Centrum Bitów i Atomów w MIT Media Laboratory

Paul Gilster, autor książki Centauri Dreams

Rebecca Goldburg, ekolożka, Pew Charitable Trusts

Don Goldsmith, astronom, autor książki The Runaway Universe

David Goodstein, były prorektor Caltechu

J. Richard Gott III, fizyk, Uniwersytet w Princeton, autor książki Time Travel in Einstein’s Universe

Stephen Jay Gould, biolog, Uniwersytet Harvarda

Thomas Graham, ambasador, ekspert w dziedzinie kontroli zbrojeń i nierozprzestrzeniania broni, doradca sześciu prezydentów

John Grant, autor książki Corrupted Science

Eric Green, dyrektor Narodowego Instytutu Badań Genomu Ludzkiego

Ronald Green, specjalista w dziedzinie genomiki i bioetyki, Dartmouth College, autor książki Babies by Design

Brian Greene, fizyk, Uniwersytet Columbia, autor książki Piękno Wszechświata

Alan Guth, fizyk, MIT, autor książki Wszechświat inflacyjny

William Hanson, autor książki The Edge of Medicine

Chris Hadfield, astronauta, Kanadyjska Agencja Kosmiczna

Leonard Hayflick, Akademia Medyczna Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Francisco

Donald Hillebrand, dyrektor Wydziału Systemów Energetycznych w Narodowym Laboratorium Argonne

Allan Hobson, psychiatra, Uniwersytet Harvarda

Jeffrey Hoffman, astronauta, NASA, MIT

Douglas Hofstadter, laureat nagrody Pulitzera, autor książki Gödel, Escher, Bach

John Horgan, dziennikarz, Politechnika Stevensa, autor książki Koniec nauki

Jamie Hyneman, prezenter programu Pogromcy mitów

Chris Impey, astronom, Uniwersytet Arizony, autor książki The Living Cosmos

Robert Irie, informatyk, projekt Cog, Laboratorium Sztucznej Inteligencji MIT

P. J. Jacobowitz, dziennikarz, „PC Magazine”

Jay Jaroslav, Human Intelligence Enterprise, Laboratorium Sztucznej Inteligencji MIT

Donald Johanson, paleoantropolog, Instytut Pochodzenia Człowieka, odkrywca Lucy

George Johnson, dziennikarz naukowy, „New York Times”

Tom Jones, astronauta, NASA

Steve Kates, astronom, prezenter programów telewizyjnych

Jack Kessler, profesor medycyny, Northwestern Medical Group

Robert Kirshner, astronom, Uniwersytet Harvarda

Kris Koenig, astronom, filmowiec

Lawrence Krauss, fizyk, Uniwersytet Stanu Arizona, autor książki Fizyka podróży międzygwiezdnych

Lawrence Kuhn, filmowiec, autor programów Closer to Truth

Ray Kurzweil, wynalazca i futurolog, autor książki The Age of Spiritual Machines

Geoffrey Landis, fizyk, NASA

Robert Lanza, ekspert w zakresie biotechnologii, szef Astellas Global Regenerative Medicine

Roger Launius, współautor książki Robots in Space

Stan Lee, założyciel wydawnictwa Marvel Comics i twórca Spider-Mana

Michael Lemonick, były redaktor naukowy w magazynie „Time”

Arthur Lerner-Lam, geolog i wulkanolog, Instytut Ziemi na Uniwersytecie Columbia

Simon LeVay, autor książki When Science Goes Wrong

John Lewis, astronom, Uniwersytet Arizony

Alan Lightman, fizyk, MIT, autor książki Sny Einsteina

Dan Linehan, autor książki SpaceShipOne

Seth Lloyd, inżynier i fizyk, MIT, autor książki Programming the Universe

Werner R. Loewenstein, były dyrektor Laboratorium Fizyki Komórek na Uniwersytecie Columbia

Joseph Lykken, fizyk, Fermilab

Pattie Maes, profesor realizująca program Media Arts and Sciences w MIT Media Laboratory

Robert Mann, autor książki Forensic Detective

Michael Paul Mason, autor książki Head Cases

W. Patrick McCray, autor książki Keep Watching the Skies!

Glenn McGee, autor książki The Perfect Baby

James McLurkin, informatyk, Uniwersytet Rice’a

Paul McMillan, kierownik programu Space Watch

Fulvio Melia, astrofizyk, Uniwersytet Arizony

William Meller, autor książki Evolution ℞

Paul Meltzer, Centrum Badań Onkologicznych, Narodowe Instytuty Zdrowia

Marvin Minsky, informatyk, MIT, autor książki The Society of Mind

Hans Moravec, Instytut Robotyki Uniwersytetu Carnegie Mellon, autor książki Robot

Philip Morrison, fizyk, MIT

Richard Muller, astrofizyk, Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley

David Nahamoo, IBM Fellow, Zespół Technologii Języka Naturalnego w IBM

Christina Neal, wulkanolożka, U.S. Geological Survey

Michael Neufeld, autor książki Von Braun

Miguel Nicolelis, neurobiolog, Uniwersytet Duke’a

Shinji Nishimoto, neurolog, Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley

Michael Novacek, paleontolog, Amerykańskie Muzeum Historii Naturalnej

S. Jay Olshansky, biogerontolog, Uniwersytet Stanu Illinois w Chicago, współautor książki The Quest for Immortality

Michael Oppenheimer, ekolog, Uniwersytet w Princeton

Dean Ornish, profesor medycyny, Uniwersytet Kalifornijski w San Francisco

Peter Palese, wirusolog, Akademia Medyczna Icahna przy szpitalu ­Mount Sinai

Charles Pellerin, były dyrektor wydziału astrofizyki w NASA

Sidney Perkowitz, autor książki Hollywood Science

John Pike, dyrektor GlobalSecurity.org

Jena Pincott, autorka książki Czy mężczyźni naprawdę wolą blondynki?

Steven Pinker, psycholog, Uniwersytet Harvarda

Tomaso Poggio, specjalista w dziedzinie kognitywistyki, MIT

Corey Powell, redaktor naczelny magazynu „Discover”

John Powell, założyciel JP Aerospace

Richard Preston, autor książek Strefa skażenia i The Demon in the Freezer

Raman Prinja, astronom, University College London

David Quammen, specjalista w dziedzinie biologii ewolucyjnej, autor książki The Reluctant Mr. Darwin

Katherine Ramsland, specjalista w dziedzinie medycyny sądowej, Uniwersytet Salezjański w Pensylwanii

Lisa Randall, fizyk, Uniwersytet Harvarda, autorka książki Ukryte wymiary Wszechświata

Martin Rees, astronom, Uniwersytet w Cambridge, autor książki Przed początkiem

Jeremy Rifkin, założyciel organizacji Foundation on Economic Trends

David Riquier, instruktor kreatywnego pisania, Uniwersytet Harvarda

Jane Rissler, była członkini panelu ekspertów Związku Zaniepokojonych Naukowców

Joseph Romm, członek organizacji Center for American Progress, autor książki Hell and High Water

Steven Rosenberg, przewodniczący sekcji immunologii onkologicznej w Narodowych Instytutach Zdrowia

Oliver Sacks, neurolog, Uniwersytet Columbia

Paul Saffo, futurolog, Uniwersytet Stanforda oraz Institute for the Future

Carl Sagan, astronom, Uniwersytet Cornella, autor programu popularnonaukowego Kosmos i książki pod tym samym tytułem

Nick Sagan, współautor książki You Call This the Future?

Michael H. Salamon, specjalista w dziedzinie fizyki w NASA, członek zespołu realizującego projekt Beyond Einstein

Adam Savage, prezenter programu Pogromcy mitów

Peter Schwartz, futurolog, założyciel firmy Global Business Network

Sara Seager, astronom, MIT

Charles Seife, autor książki Sun in a Bottle

Michael Shermer, założyciel Stowarzyszenia Sceptyków i magazynu „Skeptic”

Donna Shirley, była kierownik realizowanego przez NASA Programu Badań Marsa

Seth Shostak, astronom, Instytut SETI

Neil Shubin, specjalista w dziedzinie biologii ewolucyjnej, Uniwersytet Chicagowski, autor książki Nasza wewnętrzna menażeria

Paul Shuch, inżynier lotnictwa, emerytowany dyrektor SETI League

Peter Singer, autor książki Wired for War

Simon Singh, pisarz i producent, autor książki Big Bang

Gary Small, współautor książki iMózg

Paul Spudis, geolog i specjalista od badań Księżyca, autor książki The Value of the Moon

Steven Squyres, astronom, Uniwersytet Cornella

Paul Steinhardt, fizyk, Uniwersytet w Princeton, współautor książki Nieskończony Wszechświat

Jack Stern, lekarz, specjalista w dziedzinie komórek macierzystych, profesor neurochirurgii, Uniwersytet Yale

Gregory Stock, Uniwersytet Kalifornijski w Los Angeles, autor książki Redesigning Humans

Richard Stone, dziennikarz naukowy w magazynie „Discover”

Brian Sullivan, astronom, Planetarium Haydena

Michael Summers, astronom, współautor książki Exoplanets

Leonard Susskind, fizyk, Uniwersytet Stanforda

Daniel Tammet, autor książki Urodziłem się pewnego błękitnego dnia

Geoffrey Taylor, fizyk, University of Melbourne

Ted Taylor, fizyk, projektant amerykańskich głowic jądrowych

Max Tegmark, kosmolog, MIT

Alvin Toffler, futurolog, autor książki Trzecia fala

Patrick Tucker, futurolog, World Future Society

Chris Turney, klimatolog, Uniwersytet w Wollongong, autor książki Ice, Mud and Blood

Neil deGrasse Tyson, astronom, dyrektor Planetarium Haydena

Sesh Velamoor, futurolog, Foundation for the Future

Frank von Hippel, fizyk, Uniwersytet w Princeton

Robert Wallace, współautor książki Spycraft

Peter Ward, współautor książki Rare Earth

Kevin Warwick, ekspert od cyborgów, Uniwersytet w Reading

Fred Watson, astronom, autor książki Stargazer

Mark Weiser, naukowiec, Xerox PARC

Alan Weisman, autor książki The World Without Us

Spencer Wells, genetyk i przedsiębiorca, autor książki The Journey of Man

Daniel Werthheimer, astronom, SETI@home, Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley

Mike Wessler, projekt Cog, Laboratorium Sztucznej Inteligencji MIT

Michael West, dyrektor generalny AgeX Terapeutics

Roger Wiens, astronom, Narodowe Laboratorium Los Alamos

Arthur Wiggins, fizyk, autor książki The Joy of Physics

Anthony Wynshaw-Boris, genetyk, Uniwersytet Case Western Reserve

Carl Zimmer, biolog, współautor książki Evolution

Robert Zimmerman, autor książki Leaving Earth

Robert Zubrin, założyciel Towarzystwa MarsjańskiegoProlog

Pewnego pięknego dnia około siedemdziesięciu pięciu tysięcy lat temu ludzkość była o włos od wyginięcia1.

Gigantyczny wybuch w Indonezji wyrzucił do atmosfery olbrzymią chmurę popiołu, dymu i odłamków skalnych, które spadły na obszar o powierzchni wielu tysięcy kilometrów. Erupcja wulkanu Toba była tak gwałtowna, że zalicza się ją do największych tego typu katastrof na przestrzeni minionych dwudziestu pięciu milionów lat. W powietrzu znalazło się 2800 kilometrów sześciennych pyłu – jest to wprost niewyobrażalna ilość. W wyniku tego olbrzymie obszary Malezji i Indii zostały przysypane pokrywą popiołu o grubości sięgającej nawet dziewięciu metrów. Trujący dym i pyły dotarły ostatecznie do Afryki, siejąc po drodze śmierć i zniszczenie.

Wyobraźmy sobie na chwilę chaos, jaki musiał wtedy zapanować. Nasi przodkowie musieli być przerażeni, czując gorąco bijące z miejsca wybuchu i widząc obłoki szarego pyłu przesłaniające Słońce. Zapewne wielu straciło życie w wyniku uduszenia i zatrucia gęstą sadzą i pyłem. Potem temperatura gwałtownie spadła, wywołując „wulkaniczną zimę”. Wszędzie jak okiem sięgnąć wymierały rośliny i dzikie zwierzęta, pozostawiając po sobie jałowy, opustoszały krajobraz. Ludzie i zwierzęta błąkali się po spustoszonych terenach w poszukiwaniu resztek pożywienia, było go jednak tak mało, że większość z nich zmarła z głodu. Wyglądało to tak, jak gdyby umierała cała Ziemia. Nieliczni, którym udało się przeżyć, mieli tylko jeden cel: uciec jak najdalej od tej zasłony śmierci, która opadła na ich świat.

Bardzo możliwe, że ślad po tym kataklizmie wciąż jest wyraźnie widoczny w naszej krwi2.

Genetycy zwrócili mianowicie uwagę na intrygujący fakt, że wszyscy ludzie mają niemal identyczny kod DNA. Inaczej jest na przykład u szympansów, wśród których między dwoma dowolnymi osobnikami występuje większe zróżnicowanie genetyczne niż w całej ludzkiej populacji. Patrząc na ten problem z matematycznego punktu widzenia, można dojść do wniosku, że w okresie, w którym doszło do erupcji wulkanu Toba, większość ludzi musiała zniknąć z powierzchni Ziemi i została nas tylko garstka – około dwóch tysięcy osób. To niezwykłe, ale ci nieliczni, brudni i obszarpani ludzie byli naszymi przodkami, swoistymi Adamami i Ewami, których potomstwo zaludniło ostatecznie całą planetę. Wszyscy jesteśmy niemal swoimi dokładnymi klonami, braćmi i siostrami, potomkami tej garstki ocaleńców, którzy bez trudu zmieściliby się w sali balowej współczesnego hotelu.

Gdy maszerowali przez jałowe tereny, nie mieli nawet pojęcia, że pewnego dnia ich potomkowie opanują wszystkie zakątki naszej planety.

Obecnie, gdy spoglądamy w przyszłość, coraz wyraźniej widzimy, że wydarzenia sprzed siedemdziesięciu pięciu tysięcy lat mogły być w istocie jedynie próbą generalną przed katastrofami czekającymi nas w przyszłości. Uświadomiłem to sobie w 1992 roku, gdy dotarła do mnie zdumiewająca wiadomość o odkryciu pierwszej planety krążącej wokół odległej gwiazdy. Tym samym astronomom udało się dowieść, że planety mogą istnieć poza Układem Słonecznym. Był to ważny przełom w naszym rozumieniu Wszechświata. Zaraz potem ogarnął mnie jednak smutek, ponieważ poznałem dalszą część komunikatu: ustalono mianowicie, że ta odległa planeta krąży wokół martwej gwiazdy, pulsara, który wybuchł kiedyś w postaci supernowej, prawdopodobnie uśmiercając wszystkie organizmy żywe, jakie mogły wcześniej zamieszkiwać planetę. Żadna istota żywa znana nauce nie może przetrwać śmiercionośnego rozbłysku energii jądrowej, do jakiego dochodzi, gdy w pobliżu wybucha gwiazda.

Wyobraziłem sobie cywilizację, która mogła istnieć na tej planecie. Istoty świadome tego, że ich macierzysta gwiazda umiera, próbujące ze wszystkich sił przygotować ogromną armadę statków kosmicznych, które pozwoliłyby im się przenieść do innego układu planetarnego. Na planecie musiał zapanować totalny chaos, gdy spanikowani i zdesperowani mieszkańcy próbowali wepchnąć się do statków kosmicznych i zająć ostatnie miejsca w odlatujących rakietach. Wyobrażam sobie, jakie przerażenie musiało ogarnąć tych, którzy zostali na miejscu i musieli zmierzyć się z czekających ich losem, gdy słońce na ich niebie w końcu wybuchło.

Wniosek płynący z tych rozważań jest równie nieubłagany, jak same prawa fizyki – wydaje się mianowicie, że ludzkość nieuchronnie będzie musiała się kiedyś zmierzyć z jakimś zdarzeniem zagrażającym istnieniu całego naszego gatunku. Czy wtedy, podobnie jak nasi przodkowie, wykażemy się odpowiednią siłą i determinacją, by przetrwać, a może nawet ponownie rozkwitnąć?

Jeśli weźmiemy pod uwagę wszystkie organizmy żywe, jakie kiedykolwiek istniały na Ziemi, od mikroskopijnych bakterii po strzeliste lasy, ociężałe dinozaury i pomysłowych ludzi, przekonamy się, że ponad 99,9 procent z nich ostatecznie wyginęło. Oznacza to, że wymieranie jest czymś normalnym i rachunek prawdopodobieństwa nieubłaganie działa na naszą niekorzyść. W ziemi pod naszymi stopami znajdujemy skamieliny, które są jednoznacznym dowodem istnienia w przeszłości wielu pradawnych form życia. Mimo to do czasów obecnych przetrwała ich tylko garstka. Przed nami na Ziemi rozwijały się miliony gatunków, miały swoją chwilę chwały, a potem przywiędły i wymarły. Taka jest kolej rzeczy.

Bez względu na to, jak wiele znaczy dla nas widok cudownego, romantycznego zachodu Słońca, zapach świeżej bryzy morskiej i ciepło letniego dnia, kiedyś to wszystko się skończy i nasza planeta przestanie być przyjazna dla życia. Natura ostatecznie zwróci się przeciwko nam, tak jak zwróciła się przeciwko wszystkim tym wymarłym organizmom żywym.

Wielka historia życia na Ziemi pokazuje, że organizmy, którym przychodzi się zmierzyć z niesprzyjającym środowiskiem, muszą w sposób nieunikniony wybrać jedną z trzech możliwości: mogą opuścić to środowisko, przystosować się do niego lub zginąć. Jeżeli jednak sięgniemy wzrokiem odpowiednio daleko w przyszłość, dostrzeżemy w końcu tak wielką katastrofę, że dostosowanie się do nowych warunków będzie praktycznie niemożliwe. To oznacza, że będziemy musieli albo opuścić Ziemię, albo wyginąć. Innej drogi nie ma.

Wielkie katastrofy zdarzały się już wielokrotnie w przeszłości i nie ulega wątpliwości, że nastąpią również w przyszłości. Na Ziemi doszło już do pięciu wielkich cyklów wymierania gatunków, podczas których z powierzchni planety zniknęło nawet 90 procent wszystkich organizmów żywych. Jest jasne jak Słońce, że muszą się wydarzyć następne epizody masowego wymierania.

W skali dziesięcioleci powinniśmy się zmierzyć z zagrożeniami, których źródłem nie jest przyroda, ale głównie działalność człowieka i jej skutki, wynikające z naszej głupoty i krótkowzroczności. Grozi nam globalne ocieplenie, które może doprowadzić do tego, że ziemska atmosfera zwróci się przeciwko nam. Musimy stawić czoło zagrożeniom wynikającym z wyścigu zbrojeń, takim jak rozprzestrzenianie się broni jądrowej w najbardziej niestabilnych politycznie obszarach naszego globu. Musimy się zmierzyć z ryzykiem pojawienia się broni biologicznej, wykorzystującej śmiercionośne drobnoustroje, takie jak roznoszone drogą powietrzną wirusy AIDS czy Eboli, które mogłyby się przenosić z człowieka na człowieka za sprawą zwyczajnego kaszlu lub kichnięcia. Pojawienie się takich zarazków mogłoby doprowadzić do wyginięcia 98 procent ludzkości. Co więcej, musimy sobie poradzić z problemem rozrastającej się populacji ludzi, która zużywa zasoby naturalne w zastraszającym tempie. W pewnym momencie możemy po prostu przekroczyć możliwości Ziemi w tym zakresie i zgotować sobie ekologiczny Armagedon, gdy zaczniemy walczyć ze sobą o ostatnie zasoby planety.

Oprócz nieszczęść, które sami na siebie sprowadziliśmy, musimy się również liczyć z klęskami naturalnymi, nad którymi nie mamy większej kontroli. W skali tysiącleci grozi nam nadejście kolejnego zlodowacenia. W ciągu ostatnich stu tysięcy lat znaczna część powierzchni Ziemi była przykryta pokrywą lodową o grubości sięgającej nawet kilometra. Niegościnne środowisko i mroźne warunki pogodowe doprowadziły do wyginięcia wielu zwierząt. Potem jednak, około dziesięciu tysięcy lat temu, lody zaczęły topnieć. To krótkie ocieplenie zaowocowało nagłym pojawieniem się współczesnej cywilizacji, dzięki której ludzie rozprzestrzenili się po całej planecie i zaczęli się rozwijać. Rozkwit ten nastąpił jednak w okresie międzylodowcowym, a to oznacza, że w ciągu najbliższych dziesięciu tysięcy lat czeka nas kolejne zlodowacenie. Gdy już nastąpi, nasze miasta znikną pod zwałami śniegu, a cywilizacja upadnie, przygnieciona grubym lodem.

Musimy się także liczyć z możliwością, że superwulkan pod Parkiem Narodowym Yellowstone któregoś dnia obudzi się ze swojej drzemki, rozerwie Stany Zjednoczone na części i spowije całą Ziemię duszną, trującą chmurą sadzy i pyłu. Poprzednie erupcje nastąpiły 630 000, 1 300 000 oraz 2 100 00 lat temu. Każde z tych zdarzeń dzieli od siebie około 700 000 lat, a zatem możemy się spodziewać, że w ciągu najbliższych 100 000 lat dojdzie do kolejnego gigantycznego wybuchu.

W skali milionów lat musimy się zmierzyć z groźbą uderzenia w Ziemię dużego meteoru lub komety podobnej do tej, jaka przyczyniła się do wyginięcia dinozaurów 65 milionów lat temu. Wtedy na naszą planetę spadła skała o średnicy wynoszącej około 10 kilometrów. Uderzyła w półwysep Jukatan na terenie dzisiejszego Meksyku, wyrzucając w powietrze rozpalone odłamki skał, które spadały rzęsistym deszczem na całą Ziemię. Powstała wówczas chmura była podobna do tej, jaka uformowała się po wybuchu wulkanu Toba, ale znacznie od niej większa. Obłoki pyłu przesłoniły Słońce i doprowadziły do obniżenia się temperatury na całej kuli ziemskiej. Na skutek wyginięcia roślin załamał się cały łańcuch pokarmowy. Roślinożerne dinozaury ginęły z głodu, a wkrótce potem taki sam los spotkał ich mięsożernych kuzynów. Ostatecznie w wyniku tej katastrofy z powierzchni Ziemi zniknęło 90 procent wszystkich organizmów żywych.

Przez całe tysiąclecia żyliśmy w błogiej nieświadomości niebezpieczeństw, jakie wiążą się z tym, że Ziemia krąży w roju potencjalnie śmiercionośnych skał. Dopiero mniej więcej od dziesięciu lat uczeni zaczęli analizować rzeczywiste ryzyko uderzenia w nas dużego ciała kosmicznego. Obecnie wiemy, że istnieje kilka tysięcy obiektów bliskich Ziemi, które przecinają orbitę naszej planety i stanowią zagrożenie dla rozwijającego się na jej powierzchni życia. Według stanu na kwiecień 2018 roku, zostało już skatalogowanych 17 950 takich obiektów. Lista ta zawiera jednak tylko te ciała niebieskie, które udało nam się wykryć. Astronomowie szacują, że w kosmosie może się znajdować nawet kilka milionów nieznanych obiektów Układu Słonecznego, których trajektorie przebiegają w pobliżu Ziemi.

Rozmawiałem kiedyś na temat tego zagrożenia z astronomem Carlem Saganem. Powiedział wówczas bardzo obrazowo, że „żyjemy na kosmicznej strzelnicy” i wszędzie wokół nas przelatują niebezpieczne pociski. Jest tylko kwestią czasu, dodał, kiedy jakaś wielka planetoida uderzy w Ziemię. Gdybyśmy mogli w jakiś sposób podświetlić te planetoidy, nocne niebo wypełniłoby się tysiącami groźnych punktów światła.

Nawet zakładając, że uda nam się uniknąć wszystkich tych niebezpieczeństw, musimy się liczyć z jeszcze jednym, największym zagrożeniem. Chodzi mianowicie o to, że za pięć miliardów lat Słońce zacznie się rozszerzać do postaci czerwonego olbrzyma i wypełni całe niebo. Urośnie do tak ogromnych rozmiarów, że orbita Ziemi będzie przebiegała we wnętrzu jego rozpalonej atmosfery, gdzie temperatura jest tak wysoka, że życie w takim piekle stanie się niemożliwe.

W przeciwieństwie do innych form życia na naszej planecie, które muszą się biernie godzić z wszystkim, co im się przytrafia, my, ludzie, jesteśmy panami swojego losu. Na szczęście już teraz tworzymy narzędzia, które pomogą nam przezwyciężyć niesprzyjające okoliczności wynikające z naturalnego biegu rzeczy, i być może dzięki temu nie znajdziemy się w grupie 99,9 procent organizmów żywych skazanych na wyginięcie. W tej książce przedstawimy wizjonerów, którzy mają energię, pomysły i środki pozwalające zmienić los ludzkości. Poznamy marzycieli, którzy wierzą, że ludzkość może żyć i rozwijać się w przestrzeni kosmicznej. Przyjrzymy się przełomowym odkryciom, które pozwolą nam kiedyś opuścić Ziemię i osiedlić się w innym miejscu Układu Słonecznego, a może i jeszcze dalej.

Jeśli jednak mamy wyciągnąć z naszej historii jakąś naukę, to powinno być nią to, że w obliczu śmiertelnego zagrożenia ludzkość potrafi stanąć na wysokości zadania i postawić sobie jeszcze ambitniejsze cele. W pewnym sensie potrzeba dokonywania odkryć jest zapisana w naszych genach i stanowi niezbywalną część naszego jestestwa.

W chwili obecnej musimy sobie poradzić z największym wyzwaniem, z jakim przyszło nam się do tej pory zmierzyć – musimy opuścić przytulne okolice Ziemi i wzbić się w przestrzeń kosmiczną. Prawa fizyki są jasne: prędzej czy później staniemy w obliczu globalnego kryzysu, który zagrozi naszemu istnieniu.

Życie jest zbyt cenne, by ograniczać jego istnienie do jednej tylko planety, na której jest wystawione na tak wiele śmiertelnych zagrożeń.

Carl Sagan był przekonany, że jest nam potrzebna jakaś polisa ubezpieczeniowa. Nie miał wątpliwości, że powinniśmy się stać „gatunkiem dwuplanetarnym”. Innymi słowy, musimy mieć jakiś plan awaryjny.

W tej książce omówimy naszą historię, a także stojące przed nami wyzwania i ich możliwe rozwiązania. Czekająca nas droga nie jest łatwa i bez wątpienia poniesiemy jeszcze niejedną porażkę, ale nie mamy wyboru.

Gdy około siedemdziesięciu pięciu tysięcy lat temu naszemu gatunkowi zagroziło wyginięcie, nasi przodkowie wyruszyli na podbój planety i rozpoczęli kolonizację całej Ziemi. Mam nadzieję, że książka ta pomoże nam zrozumieć, jakie powinniśmy poczynić kroki, by pokonać przeszkody, z jakimi niewątpliwie przyjdzie nam się zmierzyć w przyszłości. Być może naszym przeznaczeniem jest przekształcenie się w gatunek wieloplanetarny, rozsiany wśród wypełniających kosmos gwiazd.

1 Alan R. Templeton, Genetics and Recent Human Evolution (Genetyka a niedawna ewolucja człowieka), „International Journal of Organic Evolution” 2007, tom 61, nr 7, s. 1507–1519. Zob. też: Marie Jones, John M. Savino, Supervolcano: The Catastrophic Event That Changed the Course of Human History: Could Yellowstone Be Next? (Superwulkan: Katastrofa, która zmieniła bieg historii ludzkości: Czy Yellowstone może być następne?), MacMillan, Nowy Jork 2015.

2 Choć nikt nie ma wątpliwości, że wybuch superwulkanu Toba był prawdziwą katastrofą, należy w tym miejscu zauważyć, że nie wszyscy uczeni są przekonani, iż zdarzenie to wpłynęło na ewolucję człowieka. Badacze z Uniwersytetu Oksfordzkiego przeprowadzili analizę osadów z afrykańskiego jeziora Niasa, które zawierają materiał sięgający nawet dziesiątki tysięcy lat w przeszłość. Wykonując odwierty w dnie jeziora, możemy wydobyć skały osadowe, które utworzyły się w zamierzchłej przeszłości, i dzięki temu dowiedzieć się, jakie panowały wówczas warunki klimatyczne. Analiza tak uzyskanych danych z okresu wybuchu wulkanu Toba nie wykazała żadnych znaczących trwałych zmian klimatu, co rzuca cień na przedstawioną tu teorię. Uczeni nie mają jednak jeszcze pewności, czy te wyniki można uogólnić na inne obszary poza terenem jeziora Niasa. Inna teoria próbująca wyjaśnić spadek różnorodności ludzkiego materiału genetycznego, do jakiego doszło siedemdziesiąt pięć tysięcy lat temu, zakłada, że zjawisko to było spowodowane jakimiś powolnymi efektami środowiskowymi, a nie nagłą katastrofą. Jednoznaczne wyjaśnienie tej kwestii będzie wymagało przeprowadzenia dalszych badań.