Retoryczność w filmowych obrazach świata Andrzeja Fidyka - ebook

------------------------------------------------------------------------

1 Z. Bauman, Między chwilą a pięknem. O sztuce w rozpędzonym świecie, Wydawnictwo Officyna, Łódź 2010, s. 67.

2 Zob.: A. Jackiewicz, Antropologia filmu, Wydawnictwa Literackie, Kraków 1975, s. 46.

3 M. Przylipiak, Poetyka kina dokumentalnego, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2004, s. 96.

4 Tamże, s. 96.

5 Tamże, s. 96–97.

6 Na poglądy M. Przylipiaka będę w tekście powoływać się często, wszak autor jest znawcą tematu i zaprezentował w Poetyce kina dokumentalnego trafne i ważne tezy dotyczące retoryki i filmu faktów.

7 B. Nichols, Ideology and image, 1980, s. 197, przytaczam za: M. Przylipiak, Poetyka kina dokumentalnego…, s. 97.

8 B. Nichols, Jak możemy zdefiniować film dokumentalny?, „Kwartalnik Filmowy” 2011, nr 7, s. 255.

9 A. J. Dudley, Główne teorie filmu, wprowadzenie, tłum. A. Kołodyński, Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna, Łódź 1995, s. 89.

10 M. Przylipiak, Poetyka kina dokumentalnego…, s. 104.

11 „Ambasadorem” retoryki w Polsce, piszącym w swoich publikacjach o nierozłącznych związkach retoryki i innych dziedzin nauki, jest J. Z. Lichański.

12 Słownik terminów literackich, red. M. Głowiński, T. Kostkiewiczowa, A. Okopień-Sławińska, J. Sławiński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 1988, s. 261.

13 J. Z. Lichański pisze o topice dowodów, że to tzw. ogólne źródła, z których można czerpać dowody i sugestie. Por.: J. Z. Lichański, Retoryka. Historia – Teoria – Praktyka, t. 1, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2007, s. 112.

14 Tamże, s. 262.

15 Zob.: M. Korolko, Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny, Wiedza Powszechna, Warszawa 1990, s. 60.

16 E. R. Curtius, Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, tłum. i oprac. A. Borowski, Univesitas, Kraków 1997. Autor książki opracował, badając łacińskie średniowiecze, konkretne topiki: topika mowy pocieszającej; topika historyczna, afektowana skromność; topika wstępu; topika zakończenia; inwokacja do natury; świat na opak odwrócony; chłopiec i starzec; stara kobieta i dziewczyna.

17 D. J. Andrew, Główne teorie filmu, tłum. A. Kołodyński, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Filmowej Telewizyjnej i Teatralnej, Łódź 1995, s. 88–91.

18 J. Ziomek, Retoryka opisowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Warszawa 1990, s. 289.

19 Tamże. Curtius opracował, badając łacińskie średniowiecze, konkretne topiki: topika mowy pocieszającej; topika historyczna; topika wstępu; topika zakończenia; a także w tym samym rozdziale: inwokacja do natury; świat na opak odwrócony; chłopiec i starzec; stara kobieta i dziewczyna; afektowana skromność. Zob.: Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Ossolineum, Wrocław 2008, s. 584. W badaniach nad literaturą przyjmuje się czasem metodę interpretacji dzieła poprzez ujawnianie obecnych w nim obrazów archetypowych. Przykładem takiego stanowiska są prace Northropa Frye’a, w których autor pojmuje archetypy jako trwale obecne w literaturze motywy wywodzące się z mitu i rytuału.

20 Zob.: M. Rusinek, Retoryka obrazu, Słowo/obraz, terytoria, Gdańsk 2012.

21 Zob.: Ch. Perelman, Imperium retoryki. Retoryka i argumentacja, tłum. M. Chomicz, PWN, Warszawa 2002 i K. Burke, Filozofia formy literackiej, tłum. E. Rajewska, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2014; K. Burke, Rhetoric of Motives, Prentice-Hall, New York 1952.

22 Literacki motyw przewodni wraz z rozwojem kultury śródziemnomorskiej stworzył podwaliny dla toposu określającego życie jako sceny teatralnego widowiska.

23 Zob.: V. W. Turner, Proces rytualny. Struktura i antystruktura, tłum. E. Dżurak, PIW, Warszawa 2010.

24 Pojęcie zaproponowane przez Sławomira Sikorę w książce Filmy i paradoksy wizualności. Praktykowanie antropologii, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2012, stanowi przydatną dla tej pracy wartość, która pozwala połączyć aspekty badawcze retoryki i antropologii. Dotyczy obrazowania miejsca i czasu w filmach z różnych stron świata. Ułatwia proces poznawczy.

25 Filmy, które zostały poddane analizie, wskazał reżyser. Zastosował osobiste kryterium wyboru. Jako autor książki wyraziłam zgodę na dokonany przez twórcę wybór.

26 Zob.: A. Jackiewicz, Niebezpieczne związki literatury i filmu, Warszawa 1971, s. 272.

27 Tamże.

28 Zob.: A. S. Dudziak, Antropologia przestrzeni w filmie fabularnym, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2000, s. 14.

29 A. Helman, Przedmiot i metody filmoznawstwa, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1985, s. 195. Autorka uważa film za „dokument kulturowo-antropologiczny” – zob. A. Helman: Filmoznawstwo wobec antropologii kultury, Film faktów i film fikcji. Dialektyka postaw i poetyk twórczych, red. A. Helman, Katowice 1977, s. 159.

30 M. Hopfinger, Film i antropologia, Sztuka na wysokości oczu. Film i antropologia, red. Z. Benedyktowicz, D. Palczewska, T. Rutkowska, Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki, Warszawa 1991, s. 195–208: „film pozwala pokazać człowieka w całej antropologicznej sytuacji, z różnych punktów widzenia i perspektyw. Na ekranie – dosłownie – zobaczył człowiek samego siebie, i mógł teraz odkrywać tajniki swego ciała i swojej duszy, niuanse psychiki, społeczne związania ”.

31 Zob.: A. S. Dudziak, Antropologia przestrzeni…

32 Zob.: Wstęp, „Studia Filmoznawcze” , 2005, t. 26.

33 Fidyk jest profesorem w zakresie sztuk filmowych od roku 2009. Tytuł naukowy przyznał reżyserowi prezydent Lech Kaczyński. Fidyk nie jest autorem żadnej wydanej pracy, dlatego informacje o nim zostały zebrane na podstawie dwóch wywiadów z reżyserem, które przeprowadzono w 2010 i 2013 r., na podstawie wywpowiedzi udzielanych prasie i telewizji oraz postawowej lektury materiałów istniejących w Archiwum TVP. W roku 2017 ma się ukazać, nakładem wydawnictwa „Znak”, książka A. Fidyka i A. Szarłat pt. Świat Andrzeja Fidyka, której treści nie znam.

34 M. Głowiński, Retoryka dawniej i dzisiaj, „Pamiętnik Literacki” 1977, z. 1, s. 201.

35 Tamże, s. 201–202.

36 H. Bonheim, Retoryka klasyczna – dziś, „Teksty” 1976, nr 4–5, angielski oryginał: Bringing Classical Rhetoric Up-To-Date ukazał się w piśmie „Semiotica” 1975, nr 4.

37 H. Bonheim, Retoryka klasyczna…, s. 196.

38 Wśród polskich badaczy o new rhetoric piszą m.in.: B. Bogołębska, J. Z. Lichański, G. Matuszek, M. Skwara, W. Pisarek.

39 R. Lachmann, Retoryka a kontekst kulturowy, „Pamiętnik Literacki” 1977, z. 2, s. 259.

40 Nie bez znaczenia była również semiotyczna analiza obrazu oraz opis niektórych aspektów topiki i figur retorycznych: U. Eco, Einfuhrung in die Semiotik, München 1972, s. 267–275.

41 B. Bogołębska, Współczesne polskie badania nad retoryką i jej zastosowaniami, „Folia Litteraria Polonica” 2005, nr 7, s. 14. O tym pisali w Polsce również np.: A. D. Jaroszyńska, Krytyka retoryczna w Stanach Zjednoczonych Ameryki, „Pamiętnik Literacki” 1988, z. 3 i J. Kiereś-Łach, Filozofia i retoryka. Kontekst myśli „Nowej retoryki” Chaima Perelmana, Academicon Wydawnictwo Naukowe, Lublin 2015.

42 G. Bonsiepe, Audiovisualistik und die Darstellung von Wissen, Köln 2001.

43 K. Burke, A Rheroric of Motives, Berkeley 1984, s. 41.

44 Zob. o identyfikacji symbolicznej: M. Jabłońska, Ciała ikon. O recepcji dialektycznego związku cielesności i wizualności w spektaklach OPT „Gardzienice”, Publiczność (z)wymyślana. Przemiana relacji widz–scena we współczesnej praktyce dramatopisarskiej i inscenizacyjnej, red. J. Jaworska-Pietrucha, A. Dąbek, Księgarnia Akademicka, Kraków 2009, s. 155–173; M. Rusinek, Między retoryką a retorycznością, Universitas, Kraków 2003, s. 114 oraz J. Drozdowicz, Symbole w działaniu. Akademickie konteksty nurtu symbolicznego w antropologii, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza Poznaniu, Poznań 2009.

45 K. Burke, Tradycyjne zasady retoryki, tłum. K. Biskupski, „Pamiętnik Literacki” 1977, z. 2, s. 219–306.

46 Tamże, s. 221.

47 Tamże.

48 Z. J. Lichański, Retoryka…

49 Ch. Perelman, Imperium retoryki. Retoryka i argumentacja, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.

50 J. Ziomek, Retoryka opisowa…, s. 16.

51 Książka pod red. M. Skwary, Retoryka, Słowo/Obraz terytoria, Gdańsk 2008 zawiera ważne teksty czołowych światowych badaczy retoryki oraz artykuł tegoż autora o retoryce w Polsce po 1945 r.

52 A. Helman: hasło Karol Irzykowski, Słownik filmu, red. R. Syska, Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, Kraków 2010, s. 312.

53 K. Irzykowski, Dziesiąta muza. Zagadnienia estetyczne, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1960, s. 136–137.

54 Zob.: tamże, s. 108.

55 Tamże, s. 107.

56 Tamże, s. 109.

57 Znanej także jako Zmęczona śmierć.

58 Tamże, s. 109.

59 Tamże, s. 124.

60 Z. Czeczot-Gawrak, Zarys dziejów teorii filmu pierwszego pięćdziesięciolecia 1895–1945, Ossolineum, Wrocław 1977, s. 155.

61 A. Kumor, Karol Irzykowski teoretyk filmu, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1965, s. 161.

62 Zob. tamże, s. 159–161.

63 Zob.: rozdział Teoria kina Karola Irzykowskiego, J. Bocheńska, Polska myśl filmowa do roku 1939, Ossolineum, Wrocław 1974, s. 126–127.

64 Tamże, s. 125.