Rozprzestrzenialne media. Jak powstają wartości i znaczenia w usieciowionej kulturze - ebook

Rozdział 1

Web 2.0 – co poszło nie tak

W grudniu 2009 r. firma Capitol Records wytoczyła sprawę sądową portalowi Vimeo, który umożliwiał udostępnianie materiałów online, twierdząc, że „skłania on i zachęca użytkowników” do naruszania praw autorskich (Lawler 2009). Wytwórnia Capitol utrzymywała, że Vimeo nie podjęło wystarczających działań związanych z kontrolowaniem materiałów, które użytkownicy wgrywali na serwer. Co więcej, według niej, sami pracownicy Vimeo brali aktywny udział w tworzeniu i rozpowszechnianiu nagrań mających naruszać prawa autorskie Capitol Records. Zarzuty te dotyczyły zwłaszcza systematycznie pojawiających się i promowanych na portalu materiałów typu „lip dub” polegających na zsynchronizowaniu ruchu ust aktorów i choreografii ze znanymi utworami muzycznymi. Materiały typu tego typu były regularnie promowane na stronie głównej, a niektóre zostały wytworzone przez pracowników Vimeo (wiele przyciągnęło znaczną uwagę odwiedzających).

Wieść o sprawie sądowej wywołała wśród ludzi różnorakie reakcje: od cynizmu, z jakim podchodzono do motywów działania Capitolu, poprzez wsparcie dla wytwórni broniącej swego modelu biznesowego, aż po potok skarg na brak innowacji u głównych graczy przemysłu medialnego.

Na stronie TechDirt, portalu zajmującego się kwestiami technologii online oraz praw i regulacji z nimi związanych, czytelnicy zasugerowali, że działania Capitolu podjęto akurat w tym czasie, kiedy firma-matka Capitolu, EMI, odnotowała poważne straty (zob. komentarze w Masnick 2009). Daniel Kreps z „Rolling Stones” (2009) zauważył z kolei, że proces przeciwko Vimeo rozpoczął się wkrótce po tym, jak EMI podpisała umowy licencyjne ze start-upem Vevo – portalem, do którego rozwoju przyczynił się YouTube i który był wspierany przez liczne amerykańskie wytwórnie jako główne miejsce przechowywania wideoklipów online.

W serwisie newsowym „Digg”, a także w magazynie internetowym „Ars Technica” część komentujących zastanawiała się nad tym, czy wytoczenie sprawy przez Capitol było niezbędne, skoro praktyka „lip dub” nie powoduje w istocie żadnych szkód. Wiele osób uważa, że takie wideoklipy stają się darmową reklamą i promocją dla oryginalnie wykonujących dany utwór artystów (zob. komentarze w: LeechesofKarma 2009 i N. Anderson 2009). Argument ten często wysuwany jest przez przeciwników wytaczania spraw sądowych dotyczących naruszania praw własności intelektualnejI.

Konflikty pomiędzy właścicielami praw do utworów a platformami online, takimi jak Vimeo, które przechowują te materiały, stają się coraz częstsze. Dzieje się tak w dużej mierze dlatego, że idee spod znaku Web 2.0 doprowadziły do zwiększenia liczby start-upów, które chcą zarabiać na treściach tworzonych przez użytkowników. Te przełomowe technologiczne i ekonomiczne zmiany wpłynęły na praktyki uznawane dotąd za obowiązujące, ale nie doprowadziły zarazem do powstania nowego modelu funkcjonowania, który zadowalałby którąkolwiek ze stron sporu. W rozdziale tym prześledzimy rozmaite koncepcje dotyczące uczciwych relacji ekonomicznych i społecznych pomiędzy firmami medialnymi a odbiorcami treści. Zastanowimy się, jak w tym zmieniającym się kontekście społeczno-gospodarczym i technologicznym dyskutuje się i definiuje pojęcia wartości i zaufania – a wykorzystamy do tego takie koncepcje, jak idea ekonomii moralnej pochodząca z prac historyka E. P. Thompsona oraz zagadnienie relacji pomiędzy kulturą darów a gospodarką towarową omawiane przez filozofa Lewisa Hyde’a. We wspomnianych koncepcjach zakłada się, że relacje ekonomiczne kształtowane są, przynajmniej częściowo, poprzez porozumienie stron w sprawach społecznych i moralnych. Jest to aspekt pomijany zazwyczaj w popularnych debatach na temat tego, kto „posiada” treści medialne i kto powinien być „opłacany” za „pracę” twórczą.

I Warto zauważyć, że takie komentarze są powszechne. Działania prawne podejmowane przez firmy producenckie, studia filmowe lub ich grupy lobbingowe regularnie spotykają się z zarzutami, że duzi posiadacze praw autorskich są zupełnie „oderwani” od praktyk odbiorców i w ogóle od tego, jak funkcjonuje współczesna kultura.