Słowo i świat. Globalizacja w literaturze i literaturoznawstwie - ebook

Autor rozpatruje problematykę teorii literatury, komparatystyki i kultury literackiej w kontekście procesów globalizacyjnych. Zastanawia się, jak wpływają one na konstrukcję świata przedstawionego, bohaterów, perspektywę narracyjną w obrębie tekstów literackich, a także jak oddziałują na dostrzegane w literaturze znaczenia i perspektywę interpretatora. Odnosząc się, często polemicznie, do najnowszych koncepcji teoretycznoliterackich (np. kategorii „literatury światowej”), stawia pytanie o literaturoznawczą wartość fundowanej na pojęciu globalizacji perspektywy badawczej. Podejmuje również próbę diagnozy kondycji kulturowej w dobie globalizacji, formułując wniosek o swoistej hybrydowości jako jej ogólnym wyznaczniku. Analizy poparte zostały interpretacjami tekstów literackich takich autorów, jak m.in. Umberto Eco, Michel Houellebecq, Zadie Smith, Eleanor Catton, Ignacy Karpowicz, Bronisław Świderski.

Wstęp. Globalizacja, poetyka, komparatystyka 11

Rozdział I. Doświadczenie globalizacji wobec (teorii) literatury. Koncepcja Weltliteratur i jej współczesne reinterpretacje 51

1.1. „Oddolne” i „odgórne” badania nad globalizacją 51

1.2. Doświadczenie globalizacji 55

1.3. Prywatna rewolta w przestrzeni kapitału: Cosmopolis Dona DeLillo 60

1.4. Romantyczny uniwersalizm a problemy współczesne: Weltliteratur J.W. Goethego 69

1.5. World Literature – „literatura światowa” w czasach globalizacji 77

1.6. „Inność” kultury, „obcość” świata i pułapki „globalnej” komparatystyki 82

1.7. Nadzieje i obawy literaturoznawczej refleksji nad globalizacją 88

Rozdział II. Hermeneutyka świata – czyli problem definicji 91

2.1. Między przedmiotem a metodologią – redefinicja literatury, przewartościowanie literaturoznawstwa 91

2.2. „Tekst” i „dzieło” w dobie globalizacji. O linearnej petryfikacji „tekstu” 96

2.3. Od narodu, przez kulturę do świata – czyli globalizacja w tekście linearnym 99

2.4. Hermeneutyka w dobie globalizacji. „Kosmo-hermeneutyka” i „tekst-sam-w-sobie” 104

2.5. „Linearność” jako wyznacznik genologiczny i konwergencja „starego” z „nowym”. Graphs, maps, trees Franco Morettiego (analiza subwersywna) 112

2.6. Literatura jako „strefa kontaktu” i literackie „utrwalanie” świata. Świderski, Škvorecký, Houellebecq 119

2.7. „Lokalność” tekstu – „globalność” hipertekstu. Przyczynek do porównawczej analizy linearnego i nielinearnego modelu lektury 125

2.8. „Strefa kontaktu” i „tekst jako laboratorium” – czyli o poznawczej współzależności literatury i literaturoznawstwa 129

Rozdział III. Hermeneutyka wspólnoty – czyli problemy przekładu 133

3.1. Przekład jako siła sprawcza globalizacji 133

3.2. Global studies a myśl postkolonialna. O globalności języka angielskiego 135

3.3. Problemy przekładu na język globalny. Laments Heaneya/Barańczaka a Treny Kochanowskiego 141

3.4. Przekład jako metafora (globalnej) „obcości” 155

3.5. Przekład i „nie-przekład” w sieci literatury światowej 169

Rozdział IV. Globalność wyobrażona– problemy selekcji i reprezentacji 177

4.1. Przekład jako interpretacja – interpretacja jako przekład 177

4.2. Ciało, język i instytucja. Globalne usytuowanie poznającego podmiotu 180

4.3. Generalizacja jako stadium rozumienia 192

4.4. Komparatystyka jako „moderowanie kanonu” 194

4.5. Absorpcja i opór jako bieguny interpretacji. Modernizm, postmodernizm i zachodnie systemy literackich wartości w dwóch powieściach chińskich (czytanych po polsku) 197

4.6. „Kicz literatury światowej” i „globalny” problem reprezentacji 210

Rozdział V. Powrót „systemów–światów”? Globalna ironia i problemy realizmu 217

5.1. Literacki „system–świat”. Propozycja kategorii porządkującej 217

5.2. Problemy „globalnej ironii”. Słownik chazarski i Życie Pi 222

5.3. „Planetarność” globu – „globalność” planety 228

5.4. Patrzeć przez „lunetę słów” – Umberto Eco, Wyspa dnia poprzedniego 232

5.5. Dywersyfikacja zamiast separacji – Eleanor Catton, Wszystko, co lśni 243

5.6. „Mapa wyobrażonej ojczyzny” – Białe zęby Zadie Smith i „realizm histeryczny” 250

5.7. Globalizacja, ciało, wspólnota – Ignacy Karpowicz, ości (realizm histeryczny II) 267

Rozdział VI. Neue Weltliteratur. Globalizacja i literatura wielojęzyczna 279

6.1. Globalne wymiary „hybrydowości” 279

6.2. Problematyka „trzeciej przestrzeni” 282

6.3. „Hybrydowość” jako miara pozornej homogeniczności kultury 288

6.4. NLŚ jako kategoria interpretacyjna. Sońka Ignacego Karpowicza i Lost in Translation Evy Hoffman 294

6.5. W „migotliwym tańcu” punktów odniesienia – scalanie tożsamości a scalanie kultury (Hoffman i Karpowicz II) 300

6.6. Świat widziany z Królowego Stojła – „forma życia”, czyli postać literacka w globalnej sieci zależności (Hoffman i Karpowicz III) 307

6.7. W matni kultur i języków – stan poznawczego niezdeterminowania w globalnej procedurze rozumienia 312

Zakończenie. Globalny everyman– albo „przekładaniec” 319

Bibliografia 337

Streszczenie 351

Summary 353

Indeks 355

Od redakcji 363