Studia o Wyspiańskim: Wyspiański i Hamlet, metafizyka Wyspiańskiego - ebook

WY­SPIAŃ­SKI I HAM­LET.

Ze­sta­wie­nie re­al­nej ży­wej i bliz­kiej nam po­sta­ci wiel­kie­go po­ety i pa­try­oty pol­skie­go z fi­gu­rą oży­wio­ną przez ge­niusz Szek­spi­ra, ale, bądź co bądź, fik­cyj­ną – może się wy­dać nie­co dziw­nem. Zdzi­wie­nie to wzro­śnie, je­że­li do­da­my, iż za­mia­rem na­szym, nie jest sto­su­nek Wy­spiań­skie­go do Ham­le­ta, jako do kre­acyi ar­ty­stycz­nej, jako do bo­ha­te­ra te­atral­ne­go, lecz jako czło­wie­ka do czło­wie­ka, typu do typu, cha­rak­te­ru do cha­rak­te­ru.

Czy wol­no ro­bić ta­kie ze­sta­wie­nia i prze­pro­wa­dzać pa­ra­le­le po­dob­ne­go ro­dza­ju?

Gdy­by mi z tego po­wo­du ro­bio­no za­rzut, mógł­bym przejść nad nim do po­rząd­ku dzien­ne­go, nie­tyl­ko z tego wzglę­du, że roz­ma­ite po­sta­ci sym­bo­licz­ne, jak Pro­me­te­usz, Don Ki­chot, Faust – słu­ży­ły nie­jed­no­krot­nie kry­ty­kom i nie­kry­ty­kom do oświe­tla­nia pew­nych cech psy­chicz­nych wy­bit­nych lu­dzi, po­sia­da­ją­cych cia­ło, krew, ko­ści, oraz twór­czy ro­zum, uczu­cie i wolę.

W da­nym wy­pad­ku, do pra­wa, przy­słu­gu­ją­ce­go każ­de­mu pi­sa­rzo­wi, i na mocy pre­ce­den­sów i na za­sa­dzie swo­bo­dy wy­zy­ski­wa­nia wszel­kich ma­ter­ja­łów, je­że­li idzie o roz­ja­śnie­nie ja­kie­goś za­wi­łe­go a waż­ne­go – czy to psy­cho­lo­gicz­nie, czy na­ro­do­wo – pro­ble­ma – tu, otóż do tego ogól­ne­go pra­wa, moż­na do­dać spe­cy­al­ne nie­ja­ko upo­waż­nie­nie, po­zo­sta­wio­ne przez sa­me­go Wy­spiań­skie­go, jako au­to­ra pra­cy kry­tycz­nej o Ham­le­cie*), za­bar­wio­nej, jak wszyst­ko, co stwó­rzył Wy­spiań­ski, krań­co­wym sub­jek­ty­wi­zmem.

Cze­go w tej ar­cy­cie­ka­wej i głę­bo­kiej książ­ce nie­ma? I uwa­gi o te­atrze, i wska­zów­ki in­sce­ni­za­tor­sko re­ży­ser­skie, i ana­li­za cha­rak­te­rów tra­ge­dyi an­giel­skiej, i wy­nu­rze­nia oso­bi­ste, ujaw­nia­ją­ce nie­tyl­ko po­gląd na dzie­ło Szek­spi­ra, ale i na wie­le, wie­le in­nych spraw i rze­czy, do­ko­ła któ­rych, jak pla­ne­ty do­ko­ła słoń­ca, krą­ży­ły cią­gle my­śli i uczu­cia zga­słe­go przed­wcze­śnie dra­ma­tur­ga pol­skie­go.

Roz­bie­ra­jąc cha­rak­ter i są­dząc czy­ny Ham­le­ta, Wy­spiań­ski zle­wa się chwi­la­mi tak sil­nie z fik­cyj­ną oso­bą nie­szczę­śli­we­go kró­le­wi­cza duń­skie­go, że nie spo­sób od­dzie­lić kry­ty­ka od bo­ha­te­ra tra­ge­dyi, a "de­sek sce­nicz­nych, ma­ją­cych ozna­czać świat", od świa­ta, w któ­rym żył i cier­piał sam au­tor tej bo­le­snej książ­ki.

* * *