Facebook - konwersja
Czytaj fragment
Pobierz fragment

Świadkowie - ebook

Wydawnictwo:
Data wydania:
31 marca 2021
Ebook
14,99 zł
Audiobook
19,99 zł
Format ebooka:
EPUB
Format EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie. Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz w dziale Pomoc.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego, który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego, który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Produkt niedostępny.  Może zainteresuje Cię

Świadkowie - ebook

Przed niemieckim sądem w Düsseldorfie stanęli oprawcy z obozu koncentracyjnego Majdanek. Autor w przejmujący sposób relacjonuje proces, zwłaszcza emocjonujące losy poszczególnych świadków. Nie stroni od autorskiego komentarza do prezentowanych wydarzeń. Uważa, że pokazowe procesy wymierzyły sprawiedliwość jedynie "palcom zbrodniczej ręki", podczas gdy prawdziwi zarządcy fabryk śmierci pozostają bezkarni.

Józef Musioł – autor książek non fiction, który czerpie inspiracje ze swojego bogatego doświadczenia zawodowego. Jest doktorem nauk prawnych, adwokatem, sędzią Sądu Najwyższego w stanie spoczynku. Działał również w polityce - w latach 80. pełnił funkcję wiceministra sprawiedliwości. Jest członkiem Stowarzyszenia Autorów ZAiKS oraz Związku Literatów Polskich.

Kategoria: Publicystyka
Zabezpieczenie: Watermark
Watermark
Watermarkowanie polega na znakowaniu plików wewnątrz treści, dzięki czemu możliwe jest rozpoznanie unikatowej licencji transakcyjnej Użytkownika. E-książki zabezpieczone watermarkiem można odczytywać na wszystkich urządzeniach odtwarzających wybrany format (czytniki, tablety, smartfony). Nie ma również ograniczeń liczby licencji oraz istnieje możliwość swobodnego przenoszenia plików między urządzeniami. Pliki z watermarkiem są kompatybilne z popularnymi programami do odczytywania ebooków, jak np. Calibre oraz aplikacjami na urządzenia mobilne na takie platformy jak iOS oraz Android.
ISBN: 978-87-26-72627-5
Rozmiar pliku: 375 KB

FRAGMENT KSIĄŻKI

OD AUTORA

Od 26 listopada 1975 roku toczy się w Düsseldorfie proces przeciwko czternastu byłym członkom SS, funkcjonariuszom obozu koncentracyjnego w Majdanku, w którym według wielu źródeł zagazowano, powieszono, zastrzelono lub zagłodzono na śmierć kilkaset tysięcy mężczyzn, kobiet i dzieci.

Niektóre źródła dowodzą, iż liczba ofiar przekracza milion osób.

Na ławie oskarżonych zasiedli:

Hermann Hackmann, były Schutzhaftlagerführer 1 , obecnie zamieszkały w Usler,

Wilhelm Reinartz, były Unterscharführer 2 , obecnie zamieszkały w Langenfeld,

Heinrich Schmidt, były lekarz obozowy, Obersturmführer, obecnie mieszka w Uelze, powiat Burgdorf, Thomas Ellwanger, były Unterscharführer, obecnie mieszka w Eyerhausen,

Emil Laurich, były Rottenführer w wydziale politycznym, obecnie mieszka w Neu-Wulmstrof,

Heinz Villain, były Unterscharführer i Feldführer, obecnie mieszka w Monachium,

Heinz Petrick, były Oberscharführer i Feldführer, obecnie mieszka w Monachium,

Heinrich Groffmann, były Unterscharführer i Feldführer, obecnie mieszka w Behringen,

Arnold Strippel, były Obersturmführer, adiutant i przejściowy zastępca Schutzhaftlagerführera, obecnie mieszka w Niederhohstadt, Taunus,

Hildegard Lächert, była Aufseherin 3 , obecnie mieszka w Reicharthausen/Baden,

Rosa Süss z domu Reichel, była Aufseherin, obecnie mieszka w Neureichenau,

Charlotte Mayer z domu Wöllert, była Aufseherin, obecnie mieszka w Kolonii,

Hermine Böttcher z domu Brückner, była Aufseherin (także Aufseherin w Ravensbrück), obecnie mieszka w Hanowerze,

Hermine Braunsteiner-Ryan, była Aufseherin, aktualnie mieszka w Essen.

Oskarżeni odpowiadają z wolnej stopy i w okresie procesu mieszkają w opłaconych przez państwo mieszkaniach, położonych niedaleko sądu.

Polska udziela wszechstronnej pomocy organom ścigania i wymiaru sprawiedliwości RFN, w celu ustalenia zakresu winy poszczególnych osób postawionych w stan oskarżenia. Zeznania świadków z Polski mają niemałe znaczenie dowodowe w tym procesie. W latach 1968—1978 wyjechało z Polski przeszło sześciuset świadków, w tym 549 do RFN.

Rzecznicy z Bonn zapowiedzieli zakończenie tego ostatniego z wielkich procesów zbrodniarzy hitlerowskich na koniec 1980 roku. Jednak już dzisiaj można stwierdzić, sądząc po tempie, w jakim się toczy, że dotrzymanie tego terminu — jak to podkreśla prasa zachodnia — jest wielce wątpliwe. Wszystko wskazuje na to, że pobity zostanie rekord czterech lat, ustanowiony przez procesy norymberskie, które trwały od 1945 do 1949 roku. Oblicza się też, że koszty tego procesu wyniosą kilkanaście milionów marek.

Proces toczy się w swoistej atmosferze, echa docierające z düsseldorfskiej sali rozpraw są niepokojące i to nie tylko dlatego, że oskarżeni nie czują skruchy, lecz przede wszystkim dlatego, że część obrońców wykorzystuje salę rozpraw jako trybunę do wygłaszania poglądów podważających wartości i zdobycze cywilizacji, które tak brutalnie podeptał hitleryzm.

Jak pisze „Newsweek” (tłumaczenie w nr 32 „Forum” z 1977 roku), obrońcy w pewnej fazie rozprawy „niemal odebrali inicjatywę prokuraturze”, wybielając nazizm na czele z Adolfem Hitlerem. A ofiary zbrodni hitlerowskich, które przeżyły i wyraziły zgodę na wystąpienie w tym procesie w charakterze świadków, były przedmiotem ataków nie mających nic wspólnego z dochodzeniem prawdy materialnej.

Tak się już dziwnie składa, że relacje z procesów koncentrują swą uwagę wokół oskarżonych, a rzadziej wokół ich ofiar. To oskarżeni stają się w naszych publikacjach postaciami pierwszoplanowymi, a ich ofiary giną w cieniu anonimowej notatki prasowej. Fascynują nas bardziej zbrodnie i ich sprawcy niż ofiary i ich przeżycia, przeżycia z czasów dokonania przestępstwa, jak i te, które ofiary otrzymały niejako w spadku i od których uwolnić się tak trudno. Tragicznym paradoksem jest także i to, iż dzięki temu, że ofiary pamiętają, tkwią w koszmarnych przeżyciach i zapomnieć ich nie potrafią.

Społeczność ludzka, jeżeli zechce, może tę pamięć ofiar wykorzystać do stawiania tamy rodzeniu się nowych zbrodni. Czyżby więc w interesie ludzi leżało, aby ofiary zbrodni nie zapomniały?

Spójrzmy więc na ten proces w Düsseldorfie oczami ludzi, którzy przeżyli gehennę obozu koncentracyjnego. Ludzi, których obecność na sali jest często poprzedzona wstrząsem wywołanym uświadomieniem sobie konieczności nie tylko mówienia prawdy o tamtych latach, ale i zetknięcia się ze swymi oprawcami.

Co skłoniło ich, że zdecydowali się na wyjazd do RFN, by stanąć tam nie tylko przed sądem, ale spotkać się oko w oko z ludźmi, dla których w końcu nie tak dawno życie świadków, przybywających dzisiaj do Düsseldorfu z Polski, Izraela i innych krajów świata, przedstawiało mniejszą wartość niż życie psa.

Czym kierowali się świadkowie przybywający z różnych stron świata — żądzą odwetu, szukaniem zemsty, czy też dążeniem do utrwalenia prawdy, przerażającej w swej treści, która podobnie jak inne dobra, powinna służyć przyszłym pokoleniom?

Posłuchajmy ich relacji. Może pomogą nam, szczególnie młodym, ujrzeć współczesność nie tylko przez pryzmat wytwornej garderoby i luksusowych samochodów, jakimi na przykład na kolejne posiedzenia sądu w Düsseldorfie zajeżdżają niektórzy oskarżeni.

Może pomogą zrozumieć, dlaczego o zbrodniach hitlerowskich zapomnieć nie wolno i dlaczego Narody Zjednoczone dnia 26 listopada 1968 roku uchwaliły konwencję o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości.

A może pomogą również zrozumieć, dlaczego Republika Federalna Niemiec dotąd tej konwencji nie podpisała, mimo iż jest członkiem Organizacji Narodów Zjednoczonych?TWARZĄ W TWARZ

Warszawa, dnia 15 sierpnia 1977 roku. Rozpoczynam rozmowę z ludźmi, którzy — nie bójmy się tego stwierdzenia — mieli nie żyć. Weszli do budynku redakcji jakby onieśmieleni, trochę zdeterminowani moim zaproszeniem do któregoś tam z rzędu odtworzenia nie tylko wrażeń z procesu, w którym uczestniczyli — bo czynią to po raz pierwszy — lecz wracaniem do tamtych obozowych przeżyć. Na nic zdają się wysiłki stworzenia nastroju swobody, ani kawa i herbatniki na redakcyjnym stole. Nie może być swobody tam, gdzie mówi się o sprawach życia i śmierci.

Świadkowie. Wszyscy, z którymi się zetknąłem, wykazywali powściągliwość i niechęć powrotu nie tylko do obozowych przeżyć, ale i okoliczności, w których świadomie zdecydowali się otworzyć śluzy pamięci i poddać próbie to, co przeżyli, co jest częścią ich życia, ich bolesnym doświadczeniem.

Jak zacząć rozmowę, której chcą uniknąć, mimo iż mają świadomość, że ich przeżycia stanowią ostrzeżenie dla współczesnego świata pełnego zbrodni i nienawiści, a więc nie mówić, a krzyczeć powinni.

Kto? Oni, byli więźniowie, czy my wszyscy, świat cały? Krzyk tamtych za drutami był jakże często ostatnim dowodem życia zgaszonego w komorze gazowej lub pejczem SS-mana wydoskonalonego w zabijaniu.

Czy świat usłyszał tamten krzyk, czy pamięta go dzisiaj, czy jeszcze chce pamiętać?

Jak może chcieć pamiętać, skoro tworzy doskonały, przerażająco doskonały system masowego zabijania, przy którym komory gazowe stanowią pierwszy stopień wtajemniczenia w produkcji „urządzeń” zagłady. A może w tym kontekście nie powinniśmy pamiętać o Buchenwaldzie, Oświęcimiu czy Majdanku, o ludziach, którzy zginęli w obozach i o tych, którzy to piekło dwudziestego wieku przeżyli?

Może więc nie warto pisać o przeżyciach jednostek, którym los darował życie, skoro szykujemy broń do zabijania milionów? Broń? Nie, to określenie już tu nie pasuje. Raczej będzie się to nazywać „środek” do masowego mordowania ludzi.

Słuchać więc, czy nie słuchać tamtych, wstrząsać sumieniem i dobijać się o pamięć i prawdę, czy poddać się bezwolnie? O wojnie wiemy już podobno wszystko. Młode pokolenie czuje przesyt tematyką z okresu drugiej wojny światowej?

Tak, istotnie, wiemy dużo — w liczbach, wielkościach bardzo wymiernych, w kategoriach, które z uwagi na rozmiar, upływ czasu stają się coraz bardziej pojęciami abstrakcyjnymi i dlatego już nie przerażają. Spróbujmy jednak spojrzeć na „tamto” oczyma człowieka, który przeżył obóz, który — aby żyć — pragnie puścić w niepamięć wszystko, co wniósł w jego życie koszmarny okres komór gazowych, człowieka, który po przeszło trzydziestu kilku latach zdecydował się na tę niecodzienną konfrontację przeszłości z tym, co dostarcza mu współczesny świat.

Zaczynam stereotypowo: — Co zadecydowało, że wyrazili zgodę na wyjazd do RFN, na proces, w czasie którego powracając do utraconej młodości, podeptanej godności ludzkiej zmuszali się do maksymalnej koncentracji i mogli z tego procesu nie powrócić? Tamte obozowe przeżycia zniszczyły ich zdrowie do tego stopnia, że stale są pod opieką lekarską.

Świadkowie: Iwona Stembrowicz — kierownik administracyjny Teatru Rozmaitości w Warszawie, Jan Nowak — psychiatra, doktor nauk medycznych, też z Warszawy.

Iwona Stembrowicz: — Pojechałam do Düsseldorfu z ciężką grypą. Zdecydowałam się — mimo tamtego koszmaru, który wraca jeszcze dzisiaj, po tylu latach — bo stanąć przed sądem nakazywał mi patriotyczny obowiązek, obowiązek każdego człowieka przyjścia z pomocą wymiarowi sprawiedliwości. Drugi element, który wpłynął na przełamanie jakichkolwiek oporów, to wola przekazania młodemu pokoleniu, że tamto istniało tak samo, jak miała miejsce druga wojna światowa. Że to jeszcze istnieje. Że nie zginęło.

Już po pierwszym spotkaniu tu, w Polsce, z prokuratorem z RFN-u zdecydowanie powiedziałam: tak! Myśmy tak wiele przeżyli w obozie. Ja na przykład miałam już wyrok śmierci i cudem jedynie jej uniknęłam. Nie mogę więc teraz unikać mówienia prawdy.

Miałam zeznawać głównie na okoliczność oskarżonego Reinartza. To był felczer, który zabijał Żydów. Chodziło też o dzień 3 listopada 1943 roku, kiedy to w ciągu jednego dnia zamordowano około 18 000 osób.

Jan Nowak: — U mnie jest to sprawa złożona. Przywieziono mnie na Majdanek w lutym 1942 roku, gdy obóz istniał w projekcie jako Kriegsgefangenenlager der Waffen SS 4 . Po drodze zaliczyłem słynne więzienie na Montelupich w Krakowie, roczny pobyt w Oświęcimiu. Byłem po tyfusie, po trzydziestokilogramowym spadku na wadze. Byłem jednak silny duchowo, byłem już lekarzem i temu chyba zawdzięczam przetrwanie.

Obóz na Majdanku budowano na moich oczach; powstawały baraki, przy budowie których zginęło dziesięć tysięcy Żydów lubelskich i prawie pięć tysięcy radzieckich jeńców.

Warunki panujące w tym obozie — to błoto, głód. Błoto, jakiego nigdzie nie widziałem. Wszy, pluskwy, pchły i wyniszczenie głodem. Podobnych warunków nie spotkałem w żadnym innym obozie, a byłem aż w czterech.

Moralna więź, poczucie godności, mimo deptania wszystkiego co ludzkie, niesienie pomocy drugiemu — oto co pomagało nam, więźniom politycznym, przetrwać. To zadecydowało, iż udało nam się uchronić między innymi życie jednego z najwybitniejszych lekarzy, współtwórcy nowoczesnej pediatrii polskiej — profesora doktora Mieczysława Michałowicza, współzałożyciela i honorowego przewodniczącego Stronnictwa Demokratycznego.

Decyzja, o którą pan pyta... Widzi pan, mimo iż upłynęło tyle lat, większego procesu oprawców z Majdanka nie było. Był proces w sprawie katów z Oświęcimia, jednak nie wystąpiłem w nim.

Dlaczego? Za dużo człowiek przecierpiał, świadków było wielu. Tu jednak uznałem, iż nie może mnie zabraknąć. Byłem na Majdanku jednym z pierwszych, o czym świadczy choćby mój numer obozowy — 19. Widziałem więcej od innych i obowiązkiem moim było obiektywne przedstawienie tego, co działo się w tym piekle. Ludzie mnie ostrzegali, mówili: ty tyle wiesz, nie jedź tam. Jeśli w tym państwie zamordowano prokuratora generalnego, to dlaczego miano by oszczędzać ciebie, tak niewygodnego świadka, zakatrupią cię. Powiesz, że nie możesz, nie jesteś przecież zupełnie zdrowy.

Do tych ostrzeżeń dochodziły wiadomości o bezpardonowym, pełnym szykan zachowaniu się obrońców w tym procesie, o tym, jakich przeżyć doznali świadkowie. Odpowiedziałem swym bliskim: wiecie, to byłoby jednak tchórzostwo z mojej strony, muszę jechać, bo to jest sprawdzenie się. To sprawdzenie, które zapoczątkowane zostało w obozie i z którego wyszedłem jako człowiek. Była to więc dla mnie jeszcze jedna z prób. Pojechałem.

Iwona Stembrowicz: — Pyta pan o wrażenia i refleksje związane z zetknięciem się z sądem w Düsseldorfie?

Tak się składa, że występowałam w ogóle po raz pierwszy w sądzie. Mimo że sąd — myślę tu o przewodniczącym składu sędziowskiego — odnosił się do mnie jak najbardziej właściwie, wręcz mnie bronił przed napaścią obrońców, od samego początku poczułam się w tym sądzie nie jako świadek, który przebył taką drogę, by sądowi pomóc, lecz jako oskarżona. Już sam układ na tej sali rozpraw mnie zaszokował. Oskarżeni — wszyscy wytwornie ubrani, siedzieli w towarzystwie obrońców nie tak jak to ma miejsce u nas, lecz jak w klasie lekcyjnej siadają słuchacze. Patrzyłam na ich twarze z bardzo bliska.

Jest „krwawa Brygida”. Jest Hermina Braunsteiner-Ryan — ta, którą sąd w Ameryce ekstradował do RFN-u, „bohaterka” książki więźniarki Danuty Brzosko-Mędryk _Czy świadek szuka zemsty?5_ W spojrzeniu byłych oprawców nie dostrzegłam ani skruchy, ani żalu, tylko pogardę i ironię. Rozmawiali ze sobą lub obrońcami, trącali się, bez przerwy wtrącali różne słowa.

Mimo upływu przeszło trzydziestu lat mam zakodowane pewne wiadomości, ale trudno czasem podać jakąś datę. Gdy się przejęzyczyłam lub pomyliłam na przykład datę, atak obrońców był natychmiastowy, mający na celu nie — udowodnienie prawdy, a wręcz jej zaciemnianie i zdyskredytowanie mnie jako świadka i jako człowieka. A przecież nie mogłam pamiętać ścisłych dat, bo ja pamiętników tam nie pisałam, a tylko przeżywałam tragedię. Byłam wtedy młodą, wystraszoną dziewczyną, kilka razy umierającą.

Zeznawałam 2 maja 1977 roku, od dziewiątej do piętnastej. Gdy zeznawałam, oni się śmiali i kpili i to tak, iż musiał interweniować sędzia. A przecież mówiłam o życiu i śmierci zadawanej masowo ludziom przez ludzi — nic takiego, co mogłoby być kwitowane śmiechem. Jeden z obrońców szczególnie się w tym wyróżniał — obrońca „krwawej Brygidy”. Zaraz... jak on się nazywał... chyba Bock. Taki młody, trzydziestoparoletni, o długich, lepiących się, okropnych włosach, w okularach.

Byłam świadkiem, głównie w sprawie Reinartza i tam na sali rozpraw nie mogłam go poznać, ponieważ jeszcze nie wiedziałam, że ten hitlerowiec był po operacji plastycznej czy innym zabiegu szczęki. Zarzucał mi obrońca, jak mogłam go nie poznać! Nie wytrzymałam i zapytałam: a on mnie poznaje, czy wy mnie poznajecie? To było trzydzieści trzy lata temu.

Gdy wychodziłam w czasie przerwy na korytarz, bo chciałam się czegoś napić — przechodziłam obok niej — Hildegardy Lächert, owej „krwawej Brygidy”, bo biła biczem ze stalową końcówką, na śmierć. Nie mogła mnie już zabić biczem, ale z jej spojrzenia wyczytałam: „Ty polskie ścierwo, gdybym to wtedy wiedziała lub teraz mogła, zatłukłabym ciebie”. Czułam, że zabija mnie wzrokiem. Gdyby nie koleżanka, gdyby nie prokurator, tam, na korytarzu...

Dochodziło do tego, że płakałam jak dziecko, bo wstrząsające było i to, że oni wszystko, cośmy powiedzieli, bagatelizowali sobie. Ci Niemcy nam nie wierzyli! Był okres, że zrobiło mi się tak słabo, iż musiał interweniować lekarz...

Na koniec moich zeznań złożyłam zgodnie z ich procedurą przysięgę. I tu wprawiłam ich w szok, bo na pytanie, jaką formę przyrzeczenia będę składać, odpowiedziałam: taką, jaka przewidziana jest dla katolika. Jak to — zdawali się pytać — ona, z tego komunistycznego kraju, ma odwagę przyznać się, iż wierzy i że chce składać przysięgę przewidzianą dla wierzącego?

Na drugi dzień zaskoczono mnie oświadczeniem, że na wniosek obrońcy mam ponownie stanąć przed sądem, bo rzekomo jestem Żydówką i dlatego takie, a nie inne zeznanie złożyłam. Byłam oburzona i zażądałam, aby mnie natychmiast przesłuchano, a nie dopiero następnego dnia. Sędzia się przychylił do mej prośby i znów stanęłam przed sądem. Rozpoczęło się dodatkowe przesłuchanie, w którym odpowiedziałam:

— Proszę Wysokiego Sądu, to im o to chodzi, z jakiej rasy się wywodzę? My, tu na sali, walczymy o prawa człowieka bez względu na rasę i wyznanie. Dla prawdy, dla zaspokojenia ciekawości pana mecenasa mogę wykazać się do dziesiątego pokolenia, że... nie tylko nie jestem Żydówką, ale w całej mojej rodzinie nie mam nikogo spokrewnionego lub spowinowaconego z rodziną żydowską.

— No, a ciotka, ta, która zginęła w obozie?

— Moja ciotka umarła w 1965 roku w Warszawie i pochowana została na Powązkach. Można sprawdzić: IV brama, 64 kwatera.

Wtedy to sędzia powiedział: — Bardzo panią przepraszam za kolegów, którzy tutaj popełnili taki nietakt. Jeszcze raz pani dziękujemy, nie będziemy już pani zaprzysięgać drugi raz.

Dla mnie cel takiej postawy był jednoznaczny: zaskoczyć, podważyć wartość moich zeznań, ale chyba jeszcze coś więcej...

Chyba więc chodzi tu o coś więcej niż o zaskoczenie i wytrącenie świadka z równowagi, choć i stosunek do świadka — w tym wypadku kobiety, która przeżyła gehennę obozu koncentracyjnego — nie może pozostawać poza sferą ocen etyczno-moralnych. W trzydzieści dwa lata po klęsce hitleryzmu rasizm pojawia się publicznie i to w codziennych wystąpieniach adwokata. Już nie gdzieś w przeszłości, a w zasięgu wyciągniętej dłoni jawi się to, co złowieszczo wyziera z treści znamiennego rozkazu SS podpisanego przez Heinricha Himmlera.

„W czasie prowadzonych przeciwko bandom akcji, należy zebrać mężczyzn, kobiety i dzieci, którzy podejrzani są o kontakty z bandami i oddać ich do obozów w Lublinie lub Oświęcimiu Szef Urzędu Głównego SS ds. Zarządzania Gospodarczego proponuje w porozumieniu z szefem policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa, aby w Lublinie urządzić obóz zbiorczy dla dzieci i młodzieży. W obozie tym mają być poddani badaniom pod względem rasowym i politycznym. Młodzież płci męskiej i żeńskiej, która rasowo jest bez znaczenia należy kierować do zakładów gospodarczych przynależnych do obozów koncentracyjnych i szkolić ich w charakterze uczniów. Dzieci muszą być wychowywane. Wychowanie ma obejmować naukę, która będzie polegać na wpajaniu im obowiązku posłuszeństwa, pracowitości, bezwarunkowego poddaństwa oraz uczciwości w stosunku do niemieckich panów. Liczyć mają do stu, zapoznać się ze znakami drogowymi; należy również przygotować ich do przyszłych zawodów jako rolników, ślusarzy, kamieniarzy, stolarzy itd. Dziewczęta należy przyuczyć do prac w gospodarstwie rolnym oraz jako tkaczki, prządki, dziewiarki (robienie na drutach) i tym podobne roboty ”

Jan Nowak: — Dla mnie, lekarza, często występującego przed sądem w Polsce jako biegły, uderzające było na samym wstępie to rozmieszczenie osób na sali rozpraw. Oskarżeni siedzieli w ławkach, jak uczniowie w sali lekcyjnej. Siedzieli w towarzystwie dwóch adwokatów każdy. Byli oprawcy patrzyli na mnie i pilnie pisali. Wiedziałem wtedy, że wystąpienie w tym sądzie będzie niełatwe, bo muszę wystąpić i jako ofiara, i jako w pewnym sensie biegły. Dostrzegłem tę chęć łapania mnie za słowo. Znane mi też były ataki obrońców oskarżonych na świadków, obrażające ich godność i to tak dalece, że zadawałem sobie pytanie, kto tu właściwie jest oskarżony: załoga SS, czy ich ofiary, świadkowie ich zbrodni. Miałem tego świadomość i dlatego chciałem tam, w Düsseldorfie, swoje wystąpienie potraktować szerzej i zmusić do spojrzenia na sprawę zeznań świadków z wszystkimi implikacjami, jakie stwarzają współczesne zdobycze nauki.

— Widzi pan, właściwości osobnicze są pomocne w wiernym odtwarzaniu przeżyć — szczególnie tamtych, tragicznych, z okresu okupacji. Ci spośród świadków, którzy posiadają pewną dozę ejdetyzmu mogą spokojnie i wiernie opisać to, co przeżyli, co widzieli, i nie zapominają łatwo tych obrazów opartych na spostrzeganiu osobistym zbrodni hitlerowskich tam w obozach koncentracyjnych.

Mnie tam, na sali, jednak chyba inaczej traktowali. Wyczuli moją przewagę tkwiącą i w rutynie występowania przed sądem, i moją wiedzę zawodową, która pomogła mi w rozgrywaniu tej swoistej partii na sali rozpraw. Okazało się, że nie wystarczało być świadkiem, tam trzeba się było umieć po prostu bronić przed atakami „ławy obrońców”, w której panują stosunki korsarskiej podjazdowej walki. Ni stąd, ni z owąd obrońca zaczął mi zadawać pytania z zakresu nie opublikowanych jeszcze pamiętników doktora Kosibowicza 6 . Pytania były podchwytliwe, chodziło o to, aby mnie zdyskredytować.

Zeznawałem, że pijany Villain robił to a to, że na przykład wyłapywał tych, którzy byli u kresu sił i „dekowali” się przed pracą. Chorzy nie chcieli iść na rewir, bo stamtąd brano do gazu. Wyłapywano więc tych ukrywających się i tworzono z nich małe komando i posyłano do krematorium. Tego byłem osobiście świadkiem. Widziałem, jak jeden z więźniów schował się w dole kloacznym i nakrył gazetą. Rozpoczęły się poszukiwania, bo stan się nie zgadzał. Rwetes, krzyk. W końcu wyciągają go, całego ociekającego fekaliami, i przyłączają do grupy. Widziałem, jak wlókł się ostatni w tej grupie prowadzonej do krematorium.

Inny wypadek. W bramie stoi więzień i w ustach ma siłą wepchniętego kalafiora, całego umazanego jakąś wstrętną i śmierdzącą cieczą. To kara za to, że go ukradł w czasie pracy. Dla innych miało być to ostrzeżeniem. Takie zadławianie więźniów było częste; w takim perwersyjnym terroryzmie oprawcy z Majdanka lubowali się.

I teraz na temat tego, co powiedziałem, można stawiać różne pytania — pytania nawet trudne, i to jest normalne. Ale można również tak pytać, że były więzień takimi pytaniami musi się poczuć dotknięty, bo nie tylko nie dążą one do wykrycia prawdy, ale nadto są obraźliwe w treści i formie. Ja się na to nastawiłem, byłem tak skoncentrowany, że na każde pytanie miałem nie tylko odpowiedź, ale i cały wywód naukowy, i to mi w końcowym efekcie dało nad pytającymi przewagę. Mimo mojej rutyny występowania w sądzie, moich kwalifikacji jako lekarza psychiatry — w drugim dniu przesłuchania poczułem się tak wyczerpany, że zostałem poddany badaniom przez lekarza urzędowego, który stwierdził, iż nie mogę w tym dniu dalej zeznawać. Po oświadczeniu lekarza, sąd przerwał rozprawę.

— Czy zachowanie się niektórych obrońców w toku procesu w Düsseldorfie było normalną konsekwencją wykonywania funkcji obrońcy?

Iwona Stembrowicz: — Odnoszę wrażenie, że niektórzy z nich wyraźnie przekraczali swe uprawnienia. Można zadawać pytania, ale nie można świadka, który przeżył obóz, drugi raz zamęczać. Zachowaniem się obrońców oburzona była nawet prasa zachodnioniemiecka i radio. Można zadawać pytania, i to nawet kłopotliwe, ale nie w ten sposób, aby ubliżać i uwłaczać ludzkiej godności. Trudno wymagać, aby ten około trzydziestopięcioletni obrońca oskarżonego odnosił się do mnie z galanterią. Ale muszę powiedzieć, że w całym jego zachowaniu, zachowaniu bądź co bądź prawnika, nie wyczułam krzty szacunku dla tej ogromnej ludzkiej tragedii, tragedii na miarę epoki, jaka się rozegrała w obozach, jaką ludzkość przeżyła w latach drugiej wojny światowej.

Jan Nowak: — Otóż ja mogę powiedzieć, jak aktywni ci obrońcy byli. Czy w tych pytaniach dominowała nuta dążenia do wyjaśnienia sprawy, czy do pogrążenia świadka? Myślę, że to drugie. Na przykład obrońca Hackmanna, tego zastępcy komendanta, był wyjątkowym specjalistą od zadawania pytań śliskich, na których może się „przejechać” najbardziej uczciwy i obiektywny świadek.

— Czy sąd, przewodniczący sądu, w pełni korzystał z prawa do utrzymania porządku na sali rozpraw. Czy był w stanie wytworzyć taką atmosferę, która uniemożliwiałaby uwłaczanie godności świadków?

Iwona Stembrowicz: — Muszę obiektywnie powiedzieć, że przewodniczący składu sądzącego starał się utrzymać właściwy klimat na sali rozpraw. Wiem jednak, że i on był atakowany przez obrońców, za to na przykład, że uchylał ich napastliwe pytania. Jemu też stale grozi wniosek o wyłączenie. Mimo tego sędzia był bardzo sprawiedliwy dla nas. On nas po prostu bronił. Nie był jednak w stanie wyeliminować tych wszystkich nieprawidłowości w zachowaniu się obrońców.

Jan Nowak: — Rozmawiałem z jednym z prokuratorów niemieckich, który mi powiedział, że sędzia jest czujny, ale są takie sytuacje, w których obrońcy — tendencyjnie — mogą je wykorzystać przeciwko sędziemu i żądać jego ustąpienia, bo prawo przewiduje taką możliwość. Obrońcy mogą się porozumieć i doprowadzić do kryzysu. Tak przecież było już w tym procesie. Ten sędzia był wyjątkowo odporny, był bystry i obiektywny. Zresztą na końcu mojego przesłuchania pozwoliłem sobie dać temu wyraz w podziękowaniu, jakie składowi orzekającemu złożyłem. Powiedziałem, że wyrażam uznanie dla sądu za obiektywizm, trud i ciężką pracę... Gdy to powiedziałem, stało się coś dziwnego, zaczęto stukać dłonią o blat stołu. Bo taka tam jest forma wyrażania zadowolenia.

— Czy tego rodzaju zachowanie się obrońców, tudzież oskarżonych na sali rozpraw byłoby możliwe, gdyby w RFN istniało totalne potępienie zbrodni hitlerowskich?

Iwona Stembrowicz: — Według mnie za nimi kryje się jakaś wielka siła, bo inaczej oni by sami na to nie pozwolili, trudno sobie wyobrazić, aby w normalnych warunkach, nawet w najbardziej demokratycznym państwie, mogło być tolerowane takie zachowanie.

Jan Nowak: — W RFN są takie koła, które wręcz głoszą: „Musimy żyć ze zbrodniarzami. To jest nasz los i dajcie nam spokój”. Mój niemiecki kolega — lekarz, członek Komisji Medycznej Chirurgów powiedział mi wprost: „Mój drogi, przecież elementy faszystowskie nadal są aktywne i mają swój wyraźny nurt w życiu społecznym i politycznym. Przejawia się to np. w Berufsverbot 7 — usuwaniu ludzi o poglądach lewicowych z urzędów państwowych”. Oczywiście, część społeczeństwa stoi jednoznacznie na stanowisku konieczności ukarania tamtych, i to ze względu na młode i przyszłe pokolenia Niemców.

Wracając zaś do pytania, to odpowiedzią niech będzie wynik rozmów, jakie przeprowadziłem w czasie mojego tygodniowego pobytu w Düsseldorfie z różnymi osobami tego miasta. Otóż wynik mojej quasi-ankiety jest następujący. Na pytanie: co to jest proces załogi SS na Majdanku — na 22 zapytanych 12 osób odpowiedziało: nie wiem; 10 osób odpowiedziało, że jest to proces opóźniony o 30 lat. Na pytanie drugie: czy należy karać jeszcze obecnie za zbrodnie ludobójstwa popełnione w czasie drugiej wojny światowej przez hitlerowski faszyzm — na 22 osoby 15 odpowiedziało twierdząco. Pytanie trzecie skierowane było do młodzieży w wieku 18—24 lata, a brzmiało ono: Jakie widzisz perspektywy współżycia polsko-niemieckiego na najbliższą przyszłość? Na 16 osób 15 odpowiedziało, że należy zapomnieć o tragicznej przeszłości, życie idzie naprzód, konieczne jest współżycie międzynarodowe na zasadzie współpracy i wzajemnego porozumienia.

Cytowane wyniki nie mogą być traktowane jako charakterystyczne dla przeciętnego obywatela RFN, bo badania takie przeprowadzane w podobny sposób, w innych środowiskach lub miejscowości, mogą dać zupełnie inny rezultat. Powyższe rozmowy cytuję jedynie jako ilustrację sytuacji, jaka powstała w tym mieście z chwilą rozpoczęcia przesłuchania świadków z Polski.

Myślę, że brak na razie tego generalnego, totalnego, moralnego potępienia zbrodni hitlerowskich i w związku z tym możliwe jest takie zachowanie się obrońców na rozprawie, jakie jest. Bo i obrona ma pewne zakreślone granice, i to nie koniecznie normami obowiązującego prawa.

Spotkanie skończone. Prócz zdawkowego „dziękuję i do widzenia” nic więcej nie byłem w stanie powiedzieć. Wszystko inne zabrzmiałoby śmiesznie i nienaturalnie. Zszedłem więc do sekretariatu. Na jednej z półek przypadkowo natknąłem się na zszywkę „Deutsche National Zeitung”. Numer 4 z 27 stycznia 1977 roku — czcionkami większymi niż tytuł gazety — wzdłuż całej tytułowej kolumny obwieszczał: „Die Lügen gegen Hitler” 8 , a na ostatniej stronie książki polecane przez redakcję: Günter Just: _Stuka — Oberst Hans Ulrich Rudel;_ Otto Skorzeny: _Meine Komandounternehmen;_ Gerhard von Seemen: _Die Ritterkreuzträger 1939—1945;_ Hans von Ahlfen: _Der Kampf um Schlesien._ _9_

Przerzucam dalsze numery — 21 z 20 maja 1977, ostatnia strona pełna propozycji — książek, z okładek których wyzierają ludzie w mundurach, tak niedawno przerażających całą niemal Europę. Na pierwszym miejscu, po lewej stronie kolumny, polecano tę najbardziej godną uwagi Niemców książkę: _Adolf Hitlers drei Testamente.10_ A na samym dole, jak gdyby spinając klamrą dwie najbardziej zdaniem redakcji zasługujące na uwagę postacie — dwa ujęcia Goebbelsa.

Co to ma wspólnego z procesem oprawców z Majdanka?!

Ta gazeta to typowa hitlerowska tuba, tyle że Führer wypowiada się po swojej śmierci. Czyli taka tuba, przez którą nadaje się testament Hitlera, w sposób zapoczątkowany — jeśli chodzi o formę — przez innego znanego propagandystę, Goebbelsa. Tak czy owak, jest to gazeta, której intencje są jednoznaczne. Czy ona jednak może determinować atmosferę sali rozpraw w Düsseldorfie?

Zgadzam się, nie tylko ona. Dochodzi do tego wiele innych publikacji, w tym i autorów utytułowanych, jak choćby brytyjskiego historyka Davida Irvinga, którego książka _Hitler’s War_ (Wojna Hitlera) dla niektórych obrońców „oprawców z Majdanka” jest punktem wyjściowym przy analizie problemu indywidualizacji odpowiedzialności swych klientów. Patrzę na fotografie twarzy dwóch mężczyzn zamieszczone w 32 numerze „Forum” z 1977 roku — Hitlera i jego nowego apologety, Davida Irvinga, który powiedział: „Hitler był zwykłą, chodzącą i mówiącą istotą ludzką...”. Obok przedruk Raymonda Carrolla i Timothy’ego Natera:

„ Na sali sądowej w Düsseldorfie Tatiana Targalska siedziała pochylona na krześle dla świadków i usiłowała odtworzyć w pamięci wydarzenia sprzed ponad 30 lat, kiedy była więźniarką Majdanka, obozu koncentracyjnego w Polsce. Wyglądała na o wiele więcej niż swoje 57 lat, kiedy obrońca zasypał ją gradem pytań, kwestionując jej wersję wydarzeń, jakie miały miejsce w Majdanku.

Raz, gdy adwokat ostrzegł ją przed konsekwencjami składania fałszywych zeznań, Targalska wykrzyknęła: »Dlaczego pan to robi? Czy jestem jedną z oskarżonych? «

Po takim dniu przesłuchań Schaja Weisbeker, członek żydowskiej społeczności w Düsseldorfie i dawny więzień Oświęcimia, zauważył posępnie: »W tym procesie ofiary stały się winowajcami «.
mniej..

BESTSELLERY

Kategorie: