Tajemnica pułkownika Kowadły - ebook

Czwartek, 26 grudnia 1957

Szyb­kie, ryt­micz­ne ude­rze­nia w kla­wia­tu­rę na po­wrót za­głu­szy­ły od­gło­sy mia­sta. Od­wró­cił gło­wę od okna, za któ­rym pierw­szy tej zimy śnieg przy­stra­jał ogro­dy po prze­ciw­nej stro­nie uli­cy. Wschod­nia pie­rze­ja Flo­ry – nie­do­stęp­na jesz­cze rok temu wraz z od­cin­kiem Klo­no­wej – słu­ży­ła te­raz oko­licz­nej dzia­twie. Znik­nę­ły szla­ba­ny i bud­ki war­tow­ni­ków. Zmia­na wię­cej niż sym­bo­licz­na, po­my­ślał Wir­ski. Prze­niósł wzrok na po­kój i na mło­dą, krót­ko ostrzy­żo­ną ko­bie­tę po­chy­lo­ną nad ma­szy­ną do pi­sa­nia. Czu­jąc jego uważ­ne spoj­rze­nie, prze­rwa­ła pra­cę:

– Tak, Ry­szar­dzie?

Uśmiech­nął się, rad z jej re­ak­cji. In­try­gu­ją­cą oso­bo­wość, a tak­że nie­ba­nal­ną uro­dę Mir­ki Ro­ho­ziń­skiej od­krył nie od razu, lecz po dłuż­szej zna­jo­mo­ści. Zna­jo­mość, nie­chcia­ną zra­zu przez Wir­skie­go, stwo­rzy­ły obiek­tyw­ne wa­run­ki: Mir­ka i jej mat­ka zaj­mo­wa­ły część jego przed­wo­jen­ne­go miesz­ka­nia. Kon­kret­nie daw­ną mał­żeń­ską sy­pial­nię. To za spra­wą Mir­ki przy­pad­ko­we są­siedz­two zza ścia­ny prze­mie­ni­ło się w ro­mans, a z cza­sem w zwią­zek – tak­że i for­mal­ny. For­mal­ny, prze­cież nie sa­kra­men­tal­ny, nad czym po ci­chu ubo­le­wa­ła star­sza pani Ro­ho­ziń­ska. Skłon­na była wy­ba­czyć zię­cio­wi, gdyż są­dzi­ła – nie bez ra­cji – że ko­ściel­ne mał­żeń­stwo mu­sia­ło­by prze­szko­dzić ka­rie­rze Ry­szar­da w mi­li­cji. Nie mo­gła jed­nak znać praw­dzi­wej przy­czy­ny jego nie­chę­ci do związ­ku sa­kra­men­tal­ne­go. Wir­ski, po­cho­waw­szy dwie żony, któ­re w ob­rząd­ku rzym­sko­ka­to­lic­kim po­jął przed ob­li­czem Pana, po­sta­no­wił nie wa­dzić się wię­cej ze swo­im prze­zna­cze­niem. Czy też – uj­mu­jąc rzecz w ka­te­go­riach nie­me­ta­fi­zycz­nych – za trze­cim ra­zem od­pu­ścić so­bie mał­żeń­stwo sa­kra­men­tal­ne.

Mimo tych i in­nych ogra­ni­czeń Ry­szard Wir­ski, przed woj­ną ko­mi­sarz w war­szaw­skim re­fe­ra­cie kry­mi­nal­nym, te­raz zaś ofi­cer Mi­li­cji Oby­wa­tel­skiej, mógł­by mieć po­wo­dy do sa­tys­fak­cji: uwię­zio­ny bez oskar­że­nia w 1949 roku, po trzech la­tach śledz­twa od­zy­skał wol­ność, a wraz z nią pra­cę w mi­li­cji. Nikt nie ośmie­lił się py­tać Wir­skie­go o cenę, jaką za­pła­cił za swe uwol­nie­nie, a on sam sta­rał się o tym nie my­śleć. Wio­sną 1954 roku dzię­ki spra­wie ta­jem­ni­czej śmier­ci Bo­gu­sła­wa Szcza­py, czy – jak się nie­ofi­cjal­nie mó­wi­ło – mor­der­stwa w alei Róż, nie­spo­dzie­wa­nie dla wszyst­kich – i sie­bie sa­me­go – awan­so­wał na ma­jo­ra. W kon­se­kwen­cji ob­jął kie­row­ni­cze sta­no­wi­sko w Ko­men­dzie Sto­łecz­nej mi­li­cji. A miał prze­cież, zgod­nie z pla­na­mi swych wro­gów, nie tyl­ko za­wa­lić śledz­two i okryć się nie­sła­wą, lecz tak­że zgi­nąć od kuli za­ma­chow­ca...

Wir­ski po­zo­stał przy tym sobą – a więc scep­ty­kiem. Je­śli na­wet śle­py los wy­cią­gnął dlań kil­ka atu­to­wych kart (asem kie­ro­wym była nie­wąt­pli­wie Mir­ka Ro­ho­ziń­ska-Wir­ska), zna­czyć mo­gło to jed­no: za chwi­lę kar­ta się od­wró­ci. A gdy po­ja­wi się ja­kaś fi­gu­ra, bę­dzie nią na pew­no dama pik. Ta zaś, jak by po­wie­dzia­ła bie­gła w kar­to­man­cji Mir­ka, ozna­cza skry­tą nie­życz­li­wość. Zresz­tą i bez kar­cia­nych wróżb zda­wał so­bie spra­wę, jak wą­ska i zdra­dli­wa jest ścież­ka nad prze­pa­ścią, któ­rą stą­pał – te­raz wspól­nie z tą za­chwy­ca­ją­cą, nie­speł­na trzy­dzie­sto­let­nią ko­bie­tą. Jego za­wo­do­wy awans zbiegł się ze zmia­na­mi za­cho­dzą­cy­mi w ży­ciu pu­blicz­nym. Ma­jor są­dził jed­nak, że to prze­sta­wa­nie na gło­wie znu­dzi się szyb­ko ich świa­tu i ży­cie wró­ci do nor­my. Wte­dy on, sa­na­cyj­ny po­li­cjant, już nie tyl­ko w kaj­dan­kach, ale też w czap­ce z ośli­mi usza­mi, ode­sła­ny zo­sta­nie tam, skąd przy­był – do na­roż­ni­ka hi­sto­rii.

– Co ma być, to bę­dzie. Na ra­zie mamy pięk­ne, śnież­ne świę­ta – mruk­nął do sie­bie. Na tyle gło­śno, że Mir­ka znów prze­rwa­ła pra­cę. Pod­nio­sła gło­wę znad wa­liz­ko­wej ma­szy­ny mar­ki Roy­al i za­py­ta­ła:

– Coś jed­nak po­wie­dzia­łeś, Ry­szar­dzie?

– Nic ta­kie­go! Pro­szę, nie prze­szka­dzaj so­bie. Prze­rwę ci o pią­tej. Mu­sisz mieć chwi­lę, by roz­pro­sto­wać ko­ści i przy­go­to­wać się do wyj­ścia.

Do dok­to­ra Kiersz­ma­na miesz­ka­ją­ce­go przy daw­nej uli­cy Szu­stra, obec­nie Dą­brow­skie­go, mie­li nie­ca­łe pół go­dzi­ny spa­ce­rem, ale wy­da­rze­nie – tak ku­li­nar­ne, jak i to­wa­rzy­skie – do ja­kich za­li­cza­ło się przy­ję­cie u dok­to­ra, wy­ma­ga­ło nie tyl­ko od­po­wied­nich stro­jów. Ana­tol Kiersz­man był czło­wie­kiem wy­ro­zu­mia­łym, gdy cho­dzi­ło o ludz­kie sła­bost­ki, ale nie zno­sił, kie­dy ktoś – a szcze­gól­nie jego naj­lep­szy przy­ja­ciel Ry­szard Wir­ski – spóź­niał się na wy­da­wa­ne prze­zeń obia­dy. Szó­sta po po­łu­dniu ozna­cza­ła szó­stą, bez aka­de­mic­kie­go czy ja­kie­goś in­ne­go kwa­dran­sa.

Wir­ski spoj­rzał ku ogro­dom Bac­cia­rel­le­go. Mimo za­pa­da­ją­ce­go już zmierz­chu ro­iło się w nich od dzie­ci i do­ro­słych. Wszy­scy cie­szy­li się śnie­giem, odro­bi­nę spóź­nio­nym świą­tecz­nym po­da­run­kiem. Na­wet tu­taj, na wy­so­kość czwar­te­go pię­tra, do­bie­ga­ły ra­do­sne okrzy­ki wal­czą­cych na śnież­ne kule.

Ob­ró­cił po­now­nie wzrok ku po­chy­lo­nej nad ma­nu­skryp­tem Mir­ce. Bez wąt­pie­nia krze­sło, na któ­rym sie­dzia­ła jego żona, nie było ani wy­god­ne, ani też do­pa­so­wa­ne wy­so­ko­ścią do sto­łu. Wie­le do ży­cze­nia po­zo­sta­wia­ło rów­nież świa­tło, ja­kie rzu­ca­ła sfa­ty­go­wa­na lam­pa. Trze­ba by coś z tym zro­bić, my­ślał za­tro­ska­ny. Ku­pić so­lid­ne biur­ko, lam­pę, no i od­po­wied­nie krze­sła.

Nie było to ta­kie pro­ste. Na fali ogól­nej od­no­wy je­sie­nią 1956 roku zli­kwi­do­wa­no skle­py „za żół­ty­mi fi­ran­ka­mi”. Za­opa­try­wa­ły one wy­łącz­nie dy­gni­ta­rzy par­tyj­nych, wy­so­kich ofi­ce­rów mi­li­cji i woj­ska, a swą atrak­cyj­ną ofer­tę han­dlo­wą skry­wa­ły przed oczy­ma nie­upraw­nio­nych za za­zdrost­ka­mi w ko­lo­rze żół­tym. Usy­tu­owa­ne były w dziel­ni­cy rzą­do­wej, w re­jo­nie ulic Bel­we­der­skiej, Par­ko­wej i Lą­do­wej, a więc i nie­da­le­ko Wir­skich. Ma­jor mi­li­cji miał­by daw­niej pra­wo do ku­po­wa­nia w tych skle­pach. Dziś jed­nak try­um­fo­wa­ła de­mo­kra­cja. Na­stał czas rów­ne­go do­stę­pu do dóbr kon­sump­cyj­nych: po uprzed­nim cyn­ku od za­przy­jaź­nio­ne­go pra­cow­ni­ka han­dlu na­le­ża­ło usta­wić się w ko­lej­ce przed Po­wszech­nym Do­mem To­wa­ro­wym na rogu Pu­ław­skiej i Dwor­ko­wej. Od­stać dzień lub dwa. I tyle.

W mia­rę sta­bi­li­za­cji po­wsta­ła – z ini­cja­ty­wy wła­dzy – al­ter­na­ty­wa dla ko­le­jek: sprze­daż re­gla­men­to­wa­na. Jej pod­sta­wą były ta­lo­ny. Nie kart­ki, któ­re wy­co­fa­no nie­daw­no z obie­gu, lecz wła­śnie ta­lo­ny – na sa­mo­cho­dy dla le­ka­rzy i dla par­tyj­ne­go ak­ty­wu, na me­ble dla no­wo­żeń­ców i na biur­ka dla in­te­li­gen­cji pra­cu­ją­cej...

Wir­ski nie miał ani cza­su, ani ocho­ty, by wy­sta­wać pod skle­pa­mi; tym bar­dziej nie za­mie­rzał za­bie­gać o ta­lo­ny. Tru­dów po­ko­ny­wa­nia ko­le­jek pra­gnął też za­osz­czę­dzić za­pra­co­wa­nej Mir­ce. Był inny jesz­cze po­wód, dla któ­re­go re­zy­gno­wa­li z na­by­cia no­wych rze­czy: skład sta­rzy­zny, ja­kim było ich miesz­ka­nie, nie przy­jął­by do­brze obec­no­ści no­wo­cze­snych me­bli.

– Zim­no tu jak w psiar­ni – po­skar­ży­ła się na­gle Mir­ka. Za­nim zdą­żył z ple­dem, wsta­ła od sto­łu, uka­zu­jąc krót­ką, weł­nia­ną su­kien­kę, po­tem zaś dłu­gie, pięk­ne nogi odzia­ne w ny­lo­no­we poń­czo­chy. Nogi pani Ro­ho­ziń­skiej-Wir­skiej sta­no­wi­ły fe­no­men god­ny sa­lo­nów Pa­ry­ża lub Rzy­mu. Tu, w so­cja­li­stycz­nej War­sza­wie, tro­chę się mar­no­wa­ły. Przy­zwo­ita ko­bie­ta nie może mieć ta­kich nóg jak ta Wir­ska, mó­wi­li nie­któ­rzy, ale je­śli już, to nie po­win­na ich po­ka­zy­wać. Nie mie­li ra­cji; kto wie, jak po­to­czy­ły­by się losy sta­rze­ją­ce­go się ofi­ce­ra, gdy­by pew­ne­go kwiet­nio­we­go wie­czo­ru pan­na Ro­ho­ziń­ska nie zde­cy­do­wa­ła się użyć swej taj­nej i jak się mia­ło oka­zać, nie­zwy­kle sku­tecz­nej bro­ni.

Po­de­szła do wiel­kie­go se­ce­syj­ne­go kre­den­su. Słu­żył wpierw Wir­skie­mu, a te­raz im oboj­gu za sza­fę. Do­by­ła ob­szer­ny płaszcz prze­ro­bio­ny z woj­sko­we­go szy­ne­la i za­rzu­ci­ła na ra­mio­na. Po­tem jed­nak zmie­ni­ła de­cy­zję. Odło­ży­ła płaszcz i szyb­kim ru­chem zdję­ła przez gło­wę suk­nię, uka­zu­jąc mod­ną ko­szul­kę w ko­lo­rze écru. Bie­li­zna kon­tra­sto­wa­ła ze śnia­dy­mi uda­mi i ciem­ny­mi poń­czo­cha­mi, po­dob­nie jak tle­nio­na czu­pry­na sta­no­wi­ła kon­tra­punkt dla opa­lo­nej cery Mir­ki.

– Po­do­ba ci się? – za­py­ta­ła, pod­ka­su­jąc je­dwab­ną ko­szul­kę, tak by od­sło­nić skry­te pod nią maj­tecz­ki.

Oznaj­mił, że rów­nie za­chę­ca­ją­ce­go wi­do­ku nie dane mu było po­dzi­wiać od cza­su stu­diów w Pa­ry­żu. Nie w au­lach Sor­bo­ny, ma się ro­zu­mieć, tyl­ko w oko­li­cach pla­cu Pi­gal­le...

– Pa­ryż, plac Pi­gal­le, ja­kieś za­mierz­chłe spra­wy! Nie przyj­mu­ję tego kom­ple­men­tu, je­śli to w ogó­le miał być kom­ple­ment – ri­po­sto­wa­ła Mir­ka. – Ry­szar­dzie, zim­no mi, zrób z tym coś, pro­szę!

Pod­szedł do niej i przy­tu­lił. Rze­czy­wi­ście, mia­ła lo­do­wa­te i sztyw­ne dło­nie, zim­ne i po­pę­ka­ne usta. Roz­grze­wa­jąc po­ca­łun­ka­mi i jed­ne, i dru­gie, szu­kał wol­ną dło­nią cie­plej­szych miejsc na jej cie­le; w koń­cu wy­czuł pod bie­li­zną pe­wien ob­szar nie tyl­ko cie­pły, ale też wil­got­ny...

Za­chi­cho­ta­ła i lek­ko ob­ró­ci­ła się, tak że po­żą­dli­wa dłoń ze­śli­zgnę­ła się po udzie.

– Czy to wy­pa­da tak, oby­wa­te­lu ma­jo­rze? W środ­ku dnia i pod­czas współ­za­wod­nic­twa pra­cy w pi­sa­niu na ma­szy­nie...

– Nie wie­dzia­łem – oświad­czył Ry­szard, na po­wrót szu­ka­jąc miej­sca, któ­re mu­siał wła­śnie opu­ścić.

– Cze­góż to nie wie­dzia­łeś? – za­py­ta­ła, a na uła­mek se­kun­dy, na mgnie­nie oka w pa­mię­ci Wir­skie­go po­ja­wi­ła się inna ko­bie­ta; pie­go­wa­ta i ru­do­wło­sa, któ­ra ja­koś po­dob­nie za­chę­ca­ła swo­je­go ko­chan­ka.

– Że prze­pi­sy­wa­nie po­wie­ści, kon­kret­nie zaś kry­mi­na­łów, sta­no­wi cel współ­za­wod­nic­twa!

– A cze­muż by nie? Taka sama pra­ca jak każ­da inna...

– Ileż to po­wie­ści po­nad plan na­pi­sze nie­stru­dzo­ny Tay­lor, a ile z nich zdą­żysz w tym kwar­ta­le prze­pi­sać? Pięć, sie­dem, a może dwa­na­ście?

Mir­kę roz­śmie­szy­ła uwa­ga Ry­szar­da na te­mat płod­no­ści au­to­ra kry­mi­na­łów. Pu­bli­ko­wał od nie­daw­na, za­le­d­wie od roku, za­chę­co­ny suk­ce­sem Złe­go Tyr­man­da. Ukry­wał się pod an­giel­sko brzmią­cym pseu­do­ni­mem Ro­bert Hen­ry Tay­lor. Był po­dzi­wia­ny i roz­chwy­ty­wa­ny; pra­co­wał chy­ba dwa­dzie­ścia czte­ry go­dzi­ny na dobę. Wy­głod­nia­ły sen­sa­cyj­nej lek­tu­ry kraj za­sy­py­wał po­wie­ścia­mi, sce­na­riu­sza­mi fil­mów i dra­ma­ta­mi. Prze­łom paź­dzier­ni­ko­wy przy­niósł i tę no­wość: wzna­wia­nie sta­rych kry­mi­na­łów i nie­ogra­ni­czo­ne za­po­trze­bo­wa­nie na nowe.

– Pan Tay­lor po­na­wia swo­je za­pro­sze­nie – po­wie­dzia­ła Mir­ka i po­wró­ci­ła do po­przed­niej po­zy­cji, aby spra­gnio­na dłoń Ry­szar­da do­trzeć mo­gła do celu w roz­wi­dle­niu ud. – Do współ­pra­cy... dla... – Urwa­ła na­gle.

Miał od­po­wie­dzieć, że bar­dzo chęt­nie, ale do­pie­ro na eme­ry­tu­rze, ale Mir­ka wy­szep­ta­ła już tyl­ko: „ma­jo­ra Wir­skie­go...”, i od­le­cia­ła w roz­kosz. Ko­cha­li się z ta­kim za­pa­mię­ta­niem, jak­by cze­kać ich mia­ła dłu­ga roz­łą­ka.

*

Spóź­ni­li się po­nad kwa­drans. Na do­dat­ko­wą chwi­lę przy­sta­nę­li pod drzwia­mi, aby za­sta­no­wić się nad stra­te­gią obro­ny. Tar­czą dla oboj­ga mo­gła być je­dy­nie Mir­ka. Wy­glą­da­ła olśnie­wa­ją­co w płasz­czy­ku z kap­tu­rem, w mod­nej, roz­klo­szo­wa­nej spód­ni­cy spię­tej czar­nym pa­skiem i ob­ci­słej bluz­ce pod­kre­śla­ją­cej biust. W rze­czy sa­mej, dok­tor Kiersz­man, miast skar­cić za złe ma­nie­ry, skom­ple­men­to­wał Mir­kę za wy­gląd, a po­tem przy­padł do jej dło­ni i przez mo­ment cie­szył się dło­ni tej lek­ko­ścią i kru­cho­ścią.

– Skła­da pan, dok­to­rze, hołd spra­co­wa­nym dło­niom, któ­re prze­pi­sa­ły dziś po­nad trzy­dzie­ści stron naj­now­szej po­wie­ści Ro­ber­ta Hen­ry’ego Tay­lo­ra – oświad­czy­ła z po­wa­gą.

Dok­tor i ma­jor par­sk­nę­li śmie­chem. Kiersz­man spoj­rzał te­raz bacz­nie na przy­ja­cie­la i po­my­ślał, że być może nie tyl­ko pra­cy po­świę­ca­ła się tego po­po­łu­dnia pięk­na pani Wir­ska.

– Hołd zło­żo­ny tym za­chwy­ca­ją­cym dło­niom jest rów­nież hoł­dem zło­żo­nym li­te­ra­tu­rze, dzię­ki któ­rym ona po­wsta­je – kom­ple­men­to­wał Kiersz­man.

– Tyl­ko prze­pi­su­ję, dok­to­rze, tyl­ko mo­zol­nie prze­pi­su­ję. Moja rola jest tu wy­łącz­nie słu­żeb­na. By­ło­by za­pew­ne in­a­czej, gdy­by Ry­szard zgo­dził się współ­pra­co­wać z Tay­lo­rem. My­ślę tu o jego naj­now­szej po­wie­ści, o Za­gad­ce Wiel­kie­go Ty­go­dnia. Ak­cja to­czy się w Lon­dy­nie pod­czas ostat­niej woj­ny, ale też przy­po­mi­na pew­ną hi­sto­rię, któ­ra wy­da­rzy­ła się w War­sza­wie... A je­śli tak, Ry­szard mógł­by być eks­per­tem w po­li­cyj­nej ma­te­rii, a i ja mo­gła­bym do­rzu­cić swo­je trzy gro­sze. Oraz po­sta­wić ka­ba­łę głów­nym bo­ha­te­rom...

– Tay­lor nie był­by za­chwy­co­ny prze­po­wied­nią dla swych bo­ha­te­rów: miss Lo­ve­day i sir Le­onar­da. Znam jego me­to­dę pra­cy; gdy za­bie­ra się do pi­sa­nia, rzecz ma ob­my­ślo­ną co do naj­drob­niej­sze­go szcze­gó­łu. W tek­stach Tay­lo­ra nie ma miej­sca na przy­pa­dek – oświad­czył z po­wa­gą Kiersz­man.

Po­dob­nie jak Wir­ski na­le­żał do wiel­bi­cie­li ob­ja­wio­ne­go nie­daw­no ta­len­tu Ada­ma Trusz­czyń­skie­go. Ten Po­lak po ojcu, lecz po mat­ce Bry­tyj­czyk ro­dem z No­wej Ze­lan­dii, zna­ny był już przed woj­ną jako pierw­szo­rzęd­ny tłu­macz li­te­ra­tu­ry an­giel­skiej. Po­wo­jen­na bie­da, ale też i nowe moż­li­wo­ści, ja­kie przy­niósł Paź­dzier­nik, stwo­rzy­ły Ro­ber­ta Hen­ry’ego. Czło­wie­ka, o któ­rym sły­sze­li wszy­scy, lecz tyl­ko nie­wie­lu zna­ło go oso­bi­ście. Do tych wy­jąt­ków na­le­że­li obo­je Wir­scy, szcze­gól­nie Mi­ro­sła­wa, któ­ra nie­po­strze­że­nie awan­so­wa­ła do roli oso­bi­stej se­kre­tar­ki Tay­lo­ra. Ale na­wet ona, ma­jąc za sze­fa An­gli­ka Tay­lo­ra, nie była pew­na, kim jest i jaki jest na­praw­dę Po­lak Trusz­czyń­ski.

– W isto­cie, w po­wie­ściach Tay­lo­ra brak miej­sca na przy­pad­ki. Ta­kie są że­la­zne re­gu­ły ga­tun­ku – od­par­ła Mir­ka. – Ale Adam Trusz­czyń­ski, któ­ry stwo­rzył Ro­ber­ta Hen­ry’ego Tay­lo­ra, nie boi się po­dob­nych wy­zwań!

– Do­bra ri­po­sta – stwier­dził z sa­tys­fak­cją go­spo­darz, nie tyl­ko ci­chy wiel­bi­ciel żony Ry­szar­da. – God­na już nie stu­dent­ki czwar­te­go roku po­lo­ni­sty­ki, lecz asy­stent­ki pi­sa­rza. W koń­cu to nie my, a wła­śnie Mir­ka zna twór­czość Tay­lo­ra od pod­szew­ki. Oraz in­tym­ne re­la­cje mię­dzy Tay­lo­rem i Trusz­czyń­skim.

Pani Do­ro­ta Kiersz­man otrzy­ma­ła od Wir­skie­go bu­kiet pą­so­wych róż. Był to dar iście kró­lew­ski, róże po­cho­dzi­ły bo­wiem z ogro­dów Urzę­du Rady Mi­ni­strów na ty­łach uli­cy Par­ko­wej. Dok­to­ro­wa roz­pro­mie­ni­ła się – Wir­ski po­my­ślał wte­dy, że na­praw­dę jej do twa­rzy z tymi ró­ża­mi – i wska­za­ła na męża:

– Kie­dy Ana­tol ma wol­ną chwi­lę, czy­ta mi po­wie­ści Tay­lo­ra: Czło­wie­ka, któ­ry oszu­kał śmierć, Li­nię ży­cia oraz ostat­nio Czwar­te­go asa. Och, są świet­nie na­pi­sa­ne, czy­ta się je naj­chęt­niej jed­nym tchem, choć bied­ne­mu Ana­to­lo­wi czę­sto już tchu bra­ku­je, ale nie wszyst­ko się w nich kupy trzy­ma, no, po­wiedz­my bar­dziej ele­ganc­ko, nie wszyst­kie szcze­gó­ły zo­sta­ły do­pra­co­wa­ne...

– Cóż ta­kie­go na przy­kład? – nie­mal jed­no­cze­śnie za­py­ta­li wiel­bi­cie­le twór­czo­ści Ro­ber­ta Hen­ry’ego.

– To te­mat na od­ręb­ną roz­mo­wę – od­par­ła wy­mi­ja­ją­co pani Do­ro­ta. – Ana­to­lu, chy­ba nie chcesz, by two­je ku­li­nar­ne ar­cy­dzie­ła, nie daj Boże, wy­sty­gły... O po­wie­ściach kry­mi­nal­nych Tay­lo­ra mo­że­my z pew­no­ścią po­mó­wić póź­niej, przy ko­nia­ku i de­se­rach.

Za­sie­dli do sto­łu w po­ko­ju pod su­fit wy­peł­nio­nym książ­ka­mi, a tak­że ob­ra­za­mi au­tor­stwa pani domu. Dok­to­ro­wa, utra­ciw­szy w znacz­nym stop­niu wzrok, nie za­rzu­ci­ła pra­cy. Ma­lo­wa­ła nadal, po­mi­mo tego, że za­cho­wa­ła zdol­ność wi­dze­nia za­le­d­wie ką­tem jed­ne­go oka. Jej po­wo­jen­ne ob­ra­zy roz­kwi­tły bo­ga­tą pa­le­tą, nie­bez­piecz­nie jed­nak zbli­ża­jąc ar­tyst­kę do po­tę­pio­nej wła­śnie abs­trak­cji. Pod tym wzglę­dem Paź­dzier­nik przy­niósł zba­wien­ny prze­łom. Do­ro­tę Kiersz­man okrzyk­nię­to pre­kur­sor­ką ma­lar­stwa nie­fi­gu­ra­tyw­ne­go w Pol­sce. Sta­ło się tak po­mi­mo sprze­ci­wu ar­tyst­ki, tłu­ma­czą­cej skrom­nie, że owa abs­trak­cja to bar­dziej ko­niecz­ność niż świa­do­my wy­bór.

Na sto­le ude­ko­ro­wa­nym śnież­no­bia­łym ob­ru­sem i praw­dzi­wym sre­brem po­ja­wi­ła się zupa w po­sta­ci ro­so­łu go­to­wa­ne­go z dwóch ga­tun­ków mię­sa, po zu­pie zaś sztu­ka­mięs w de­li­kat­nym so­sie chrza­no­wym i z wa­rzy­wa­mi. Na de­ser po­da­no struc­lę jabł­ko­wą na cie­pło, lody z Zie­lo­nej Bud­ki przy Pu­ław­skiej i oczy­wi­ście li­kie­ry. Cie­sząc oczy sta­ran­nie wy­po­le­ro­wa­nym sre­brem, Wir­ski nie mógł nie pa­mię­tać, że lwo­wia­nin Ana­tol Kiersz­man wszyst­ko, co miał, po­zo­sta­wił na Wscho­dzie. Za to młod­sza odeń o dzie­sięć lat, a po­cho­dzą­ca z ma­ło­pol­skie­go zie­miań­stwa Do­ro­ta ura­to­wa­ła to i owo z pa­nień­skie­go po­sa­gu. Stół, sre­bra, nie mó­wiąc o tym, co po­ja­wia­ło się na srebr­nej za­sta­wie, wszyst­ko to sta­no­wi­ło przed­miot po­dzi­wu, choć i za­zdro­ści ze stro­ny przy­ja­ciół dok­to­ra. Szczę­ściem nie tyl­ko Ry­szar­do­wi, lecz tak­że Mir­ce nie­zna­ne było po­dob­ne uczu­cie. Wir­ski, kie­dyś za­moż­ny i ce­nią­cy so­bie uro­ki ży­cia, w swych doj­rza­łych, po­wo­jen­nych la­tach stał się ab­ne­ga­tem. Mir­ka na­to­miast żyła chwi­lą i szcze­rze po­tra­fi­ła cie­szyć się tym wszyst­kim do­brym, któ­re los jej zsy­łał.

*

Kie­dy już za­sie­dli do kawy oraz kie­lisz­ka praw­dzi­we­go ko­nia­ku, a za­nim roz­mo­wa nie­chyb­nie po­wró­cić mia­ła do kwe­stii za­let i wad twór­czo­ści Ro­ber­ta Hen­ry’ego Tay­lo­ra, dok­tor na­chy­lił się ku ma­jo­ro­wi i wy­szep­tał:

– Zajdź do mnie ju­tro na Dwor­ko­wą, po po­łu­dniu lub na­wet wie­czo­rem. Po­ka­żę ci coś cie­ka­we­go...

– Coś, czy ra­czej ko­goś? – za­py­tał rów­nie ci­cho Wir­ski, pa­mię­ta­jąc, że ta­kie czy inne sen­sa­cje, ja­kie miał do od­kry­cia ana­to­mo­pa­to­log Kiersz­man, wią­żą się nie­uchron­nie z jego, jak ich sam na­zy­wał, pa­cjen­ta­mi. Sa­mo­bój­ca­mi, to­piel­ca­mi, ofia­ra­mi wy­pad­ków dro­go­wych i wca­le nie tak rzad­ko za­bój­czych cio­sów za­da­nych przez nie­zna­nych (lub prze­ciw­nie, do­pie­ro co uję­tych) spraw­ców.

– Nie pró­buj na­wet zga­dy­wać, Ry­szar­dzie! Przyjdź, zo­bacz i sam osądź to, co zo­ba­czysz.

– A nie mógł­byś już te­raz... uchy­lić rąb­ka ta­jem­ni­cy?

– To ra­czej nie­wy­ko­nal­ne. – Kiersz­man uśmiech­nął się, na­bi­ja­jąc faj­kę ty­to­niem Prin­ce Al­bert.

Omó­wi­li do­kład­nie Li­nię ży­cia oraz Czwar­te­go asa, wska­zu­jąc za­rów­no na za­po­ży­cze­nia od Co­nan Doy­le’a, Do­ro­thy Say­ers, a zwłasz­cza Aga­thy Chri­stie, jak i na ory­gi­nal­ne ce­chy twór­czo­ści Tay­lo­ra. Po­tem roz­mo­wa ze­szła na pro­ble­ma­ty­kę stric­te kry­mi­na­li­stycz­ną. Nie bez za­chę­ty ze stro­ny Mir­ki, któ­rą pa­sjo­no­wa­ło wszyst­ko, co wią­za­ło się z pra­cą de­tek­ty­wa. Kie­dyś wy­zna­ła Ry­szar­do­wi, że zwró­ci­ła na nie­go uwa­gę do­pie­ro wte­dy, kie­dy do­wie­dzia­ła się, że jest ofi­ce­rem śled­czym. Wia­do­mość, iż za­wód swój wy­ko­ny­wał tak­że przed woj­ną, prze­mie­ni­ła za­cie­ka­wie­nie w praw­dzi­wą fa­scy­na­cję Gdy już zo­sta­li parą, z uwa­gą wy­słu­chi­wa­ła re­la­cji Ry­szar­da o pro­wa­dzo­nych przed woj­ną spra­wach. O tych ak­tu­al­nych ma­jor ra­czej nie wspo­mi­nał, ale też Mir­ka wie­dzieć nie chcia­ła. Czę­sto py­ta­ła o róż­ne szcze­gó­ły zwią­za­ne z tech­ni­ka­mi śled­czy­mi; spo­ro czy­ta­ła i no­to­wa­ła. Za­in­te­re­so­wa­nie Mir­ki daw­ną i współ­cze­sną kry­mi­na­li­sty­ką nie było prze­cież bez­in­te­re­sow­ne. Żona ma­jo­ra Wir­skie­go chcia­ła zo­stać pi­sar­ką, au­tor­ką po­wie­ści kry­mi­nal­nych. Kie­dy koń­czy­ła prze­pi­sy­wa­nie ko­lej­nej książ­ki Tay­lo­ra (a prze­pi­sa­ła ich sie­dem lub osiem), oznaj­mia­ła, że na­stęp­na bę­dzie już jej wła­sna. Ry­szard wie­dział, że prę­dzej czy póź­niej za­miar swój speł­ni.

Krót­ko po je­de­na­stej po­że­gna­li go­spo­da­rzy. Tak jak przy­by­li, tak i w po­wrot­ną dro­gę ru­szy­li pie­cho­tą. Prze­cho­dząc przez Skwer Sko­li­mow­ski, ma­jor ob­rzu­cił wzro­kiem miej­sce, któ­re mia­ło być gro­bem trzech bo­ha­te­rów wy­da­rzeń z 1954 roku: jego wła­snym, stu­den­ta Mi­cha­ła Bro­chy oraz ma­jo­ra Ko­wa­dły z bez­pie­czeń­stwa. Przy­kry­te mi­ło­sier­nym ca­łu­nem śnie­gu ni­czym nie wy­róż­nia­ło się te­raz spo­śród in­nych. Daw­no też znik­nął wy­so­ki szyb ko­pal­nia­ny. Ro­ze­bra­no szo­pę miesz­czą­cą win­dę, a tak­że trans­for­ma­tor – ten, któ­ry znisz­czył mały Sta­szek, ra­tu­jąc ży­cie ca­łej trój­ce. Za­nim za­sy­pa­no wy­kop, Wir­ski po­sta­rał się, by prze­szu­ka­ły go po­łą­czo­ne siły mi­li­cji i służb bez­pie­czeń­stwa. Ni­cze­go nie zna­le­zio­no, je­śli nie li­czyć wie­lu łu­sek, śla­dów wiel­ko­so­bot­niej wy­mia­ny ognia po­mię­dzy Ko­wa­dłą i upior­ny­mi bliź­nia­ka­mi. Nie było jed­nak zwłok ofiar bez­pie­ki, o któ­rych tak su­ge­styw­nie opo­wia­dał Wło­dek, ko­le­ga Stasz­ka. Wi­docz­nie to Ry­szard Wir­ski był pierw­szym i jak się mia­ło oka­zać, ostat­nim kan­dy­da­tem do po­chów­ku w cze­lu­ściach me­tra.

Ko­lej­ny frag­ment za­rzu­co­nej in­we­sty­cji prze­stał ist­nieć wio­sną 1955 roku. Po­grzeb me­tra od­był się po ci­chu, bez roz­gło­su, któ­ry to­wa­rzy­szył jego na­ro­dzi­nom. Kil­ku­dzie­się­cio­me­tro­wy od­ci­nek tu­ne­lu pro­wa­dzą­cy od skwe­ru ku pla­co­wi Unii Lu­bel­skiej zo­stał wy­peł­nio­ny gru­zem po­mie­sza­nym z zie­mią. Czy jed­nak zli­kwi­do­wa­no wszyst­kie pod­ziem­ne ko­ry­ta­rze? Co sta­ło się z pra­skim od­cin­kiem me­tra, a co z tu­ne­lem drą­żo­nym pod Wi­słą? Ten ostat­ni po­słu­żyć miał, we­dle po­uf­nej in­for­ma­cji rzą­do­wej, wiel­kim chłod­niom miej­skim, obiek­to­wi o stra­te­gicz­nym zna­cze­niu. Miej­sce zna­ko­mi­te, rów­nież je­śli idzie o prze­cho­wy­wa­nie nie­wy­god­nych świad­ków, po­my­ślał ma­jor. Może by Trusz­czyń­ski-Tay­lor coś o tym na­pi­sał? Wy­star­czy, je­śli wy­pró­bo­wa­nym już spo­so­bem za­mie­ni War­sza­wę na Lon­dyn lub no­wo­jor­ski Bro­oklyn. Uśmiech­nął się na myśl o tym, że jego war­szaw­skie przy­go­dy mo­gły­by sta­no­wić atrak­cyj­ny ma­te­riał dla au­to­ra opi­su­ją­ce­go gro­zę ży­cia w ka­pi­ta­li­stycz­nej me­tro­po­lii.

Za­trzy­ma­li się, a Mir­ka bacz­nie przyj­rza­ła się Ry­szar­do­wi.

– Wiem, co czu­jesz, kie­dy tędy prze­cho­dzisz. Prze­cież wszyst­ko do­brze się skoń­czy­ło... a my mo­że­my być ra­zem, nie­praw­da?

Wir­skie­mu przy­po­mnia­ła się pew­na dziew­czy­na po­zna­na na Żo­li­bo­rzu, któ­ra nad­uży­wa­ła sło­wa „nie­praw­da”. Nie, ra­czej „nie­praw­daż”. O, wła­śnie tak: „nie­praw­daż”. Cie­ka­we, jak się jej wie­dzie? A co się dzie­je z pięk­ną żo­li­bo­rzan­ką Bo­żen­ką Brodz­ką? Kie­dyś mi­gnę­ła mu na mo­ment na Kra­kow­skim Przed­mie­ściu, w oko­li­cach Aka­de­mii Sztuk Pięk­nych. W pierw­szym od­ru­chu chciał ją do­go­nić, po­tem jed­nak po­my­ślał, że nie wy­pa­da, aby star­szy pan uga­niał się za dzier­lat­ką, par­don, za ko­cia­kiem, jak za­czę­to na­zy­wać mło­de, atrak­cyj­ne pa­nie.

Uśmiech­nął się, mruk­nął coś, ale nie się­gnął po pu­deł­ko bel­we­de­rów. Miał je prze­cież pod ręką; w każ­dej chwi­li mógł, je­śli na­wet nie za­pa­lić, to przy­najm­niej po­ba­wić się pa­pie­ro­sem i za­pal­nicz­ką. Od cza­su gdy zwią­zał się z Mir­ką, sta­rał się za­pa­no­wać nad na­ło­giem. Nie dla­te­go, żeby Mir­ka wy­po­wie­dzia­ła choć­by jed­no sło­wo kry­ty­ki lub skar­gi; po pro­stu ja­koś nie wy­pa­da­ło mu pa­lić w jej to­wa­rzy­stwie. Za­uwa­żył to od razu dok­tor Kiersz­man. Był to je­den z ty­sią­ca po­wo­dów, dla któ­rych sta­ry lwo­wia­nin tak bar­dzo po­lu­bił dziew­czy­nę o kre­so­wym na­zwi­sku.Piątek, 27 grudnia

Mrocz­ny przy­by­tek Ta­na­to­sa, jak Wir­ski zwykł był na­zy­wać za­kład ana­to­mo­pa­to­lo­gii dok­to­ra (te­raz już dok­to­ra ha­bi­li­to­wa­ne­go) Kiersz­ma­na, zmie­nił się znacz­nie od cza­sów, kie­dy to obec­ny ma­jor za­czął po­ja­wiać się tu po swo­im po­wro­cie do służ­by w 1953 roku. Zo­sta­ły, co praw­da, wy­szczer­bio­ne fa­sa­dy oraz za­ma­lo­wa­ne na fio­le­to­wo okna, co nada­wa­ło bu­dyn­ko­wi ów po­sęp­ny wy­raz, ale nad bra­mą za­wi­sła czer­wo­na ta­bli­ca Aka­de­mii Me­dycz­nej, w ogro­dzie oka­la­ją­cym sta­rą wil­lę zaś po­ja­wi­ły się ozdob­ne krze­wy. Przy­by­tek nie tyl­ko utra­cił swój taj­ny cha­rak­ter (do nie­daw­na słu­żył wy­łącz­nie Mi­ni­ster­stwu Bez­pie­czeń­stwa Pu­blicz­ne­go), lecz tak­że wy­peł­nił się ży­wy­mi ludź­mi, w do­dat­ku mło­dy­mi i peł­ny­mi ra­do­ści. Prócz stu­den­tów odzia­nych w bia­łe ki­tle, w za­kła­dzie po­ja­wi­ło się dwo­je asy­sten­tów Kiersz­ma­na: le­ka­rze Lew Chwa­li­bóg oraz Ma­rian­na Chra­bąszcz. Blond fry­zur­ka pan­ny Chra­bąszcz oraz jej we­so­łe, za­lot­ne spoj­rze­nie kon­tra­sto­wa­ły z po­wa­gą bro­da­te­go Chwa­li­bo­ga. Ten, ma­jąc już na ukoń­cze­niu dok­to­rat, szy­ko­wał się, by w nie­od­le­głej przy­szło­ści za­jąć miej­sce swo­je­go mi­strza.

Obec­ność stu­den­tów, a być może tak­że owe sprzy­ja­ją­ce na­uce wia­try spra­wi­ły, że pa­cjen­ci Kiersz­ma­na otrzy­ma­li wresz­cie na­leż­ny im przy­odzie­wek w po­sta­ci ca­łu­nów za­kry­wa­ją­cych w ca­ło­ści ich cho­re lub oka­le­czo­ne cia­ła. Prze­kro­czyw­szy próg za­kła­du, od­da­jąc płaszcz i ka­pe­lusz usłuż­ne­mu asy­sten­to­wi, Wir­ski skon­sta­to­wał, że obez­wład­nia­ją­cy fe­tor for­ma­li­ny i roz­kła­da­ją­cych się ciał ze­lżał wy­raź­nie, ustę­pu­jąc ja­kimś bar­dziej neu­tral­nym za­pa­chom. Zmia­na ta wią­za­ła się naj­pew­niej z za­in­sta­lo­wa­niem agre­ga­tu chło­dzą­ce­go, któ­re­go cha­rak­te­ry­stycz­ne bu­cze­nie sły­chać było w są­sied­nim po­miesz­cze­niu. Lew Chwa­li­bóg za­pro­wa­dził ma­jo­ra do nie­wiel­kiej sal­ki prze­zna­czo­nej na cele dy­dak­tycz­ne. Moż­na tak było wno­sić z rzę­du krze­seł roz­sta­wio­nych wo­kół ni­skie­go sto­łu pro­sek­to­ryj­ne­go oraz dwóch ta­blic za­peł­nio­nych ry­sun­ka­mi i no­tat­ka­mi. Cze­ka­jąc na po­ja­wie­nie się wład­cy tego przy­byt­ku, te­raz już bar­dziej Esku­la­pa niż Ta­na­to­sa, Wir­ski ob­rzu­cił spoj­rze­niem ta­bli­ce. Roz­po­znał rękę Kiersz­ma­na; te­mat za­jęć: „ura­zy cia­ła po­wsta­łe w wy­ni­ku wy­pad­ków ko­mu­ni­ka­cyj­nych”. Po chwi­li zja­wił się sam Kiersz­man w asy­ście sym­pa­tycz­nej pan­ny Chra­bąszcz. Dok­tor po­dzię­ko­wał oboj­gu asy­sten­tom; naj­wy­raź­niej chciał, aby zo­sta­wić go sa­me­go z ma­jo­rem. Mło­dzi po­że­gna­li się, przy czym moż­na było wy­czuć, że Chwa­li­bóg czy­ni to ra­czej nie­chęt­nie. Obec­ność Wir­skie­go za­po­wia­da­ła ja­kąś waż­ną spra­wę, w któ­rą on nie mógł być, przy­najm­niej na ra­zie, wta­jem­ni­czo­ny.

Wir­ski i Kiersz­man mimo woli uśmiech­nę­li się, a dok­tor po­wie­dział:

– Za­le­ża­ło mi na tym, dro­gi Ry­szar­dzie, abyś za­po­znał się z pew­ną spra­wą. Za­po­znał, za­nim sta­nie się ona, w co nie wąt­pię, przed­mio­tem ofi­cjal­ne­go do­cho­dze­nia.

– Cze­mu za­wdzię­czać mam to wy­róż­nie­nie? – za­py­tał szyb­ko ma­jor, a dok­tor nie bez przy­kro­ści za­re­je­stro­wał w jego gło­sie nutę znie­cier­pli­wie­nia lub nie­chę­ci.

– Dla­cze­go wła­śnie ty? Je­steś w tym mie­ście je­dy­nym śled­czym ma­ją­cym do­świad­cze­nie wy­nie­sio­ne z cza­sów oku­pa­cji i trud­nych lat po wy­zwo­le­niu. A spra­wa ma, moim zda­niem, ja­kiś zwią­zek z woj­ną i oku­pa­cją... i nie tyl­ko z tym okre­sem... – Kiersz­man za­wie­sił głos.

– Nie uwie­rzę, dok­to­rze – Wir­ski tra­dy­cyj­nie na­zy­wał Kiersz­ma­na dok­to­rem, mimo jego awan­su na do­cen­ta – abyś ty, scep­tyk i le­ga­li­sta, chciał mnie za­prząc do ja­kie­goś pry­wat­ne­go śledz­twa!

– Ależ ucho­waj Boże, dro­gi przy­ja­cie­lu! O żad­nym pry­wat­nym śledz­twie nie może być mowy! Znam za to pro­ce­du­ry obo­wią­zu­ją­ce w two­jej fir­mie, więc wiem, że kie­dy spra­wa już tra­fi do cie­bie, zo­sta­nie prze­fil­tro­wa­na i za­ma­za­na przez pro­ku­ra­to­rów oraz inne wy­so­kie in­stan­cje. Wy­star­cza­ją­co po­psu­ta, abyś nie miał choć­by i cie­nia szan­sy na jej szyb­kie i sku­tecz­ne roz­wią­za­nie.

– Chcesz po­wie­dzieć, że ma­te­ria jest in sta­tu na­scen­di, a przez to ła­twiej­sza do uchwy­ce­nia i ogar­nię­cia?

– Otóż to, Ry­szar­dzie, otóż to! Ale to po pierw­sze. Po dru­gie zaś, nie ma jesz­cze żad­nej spra­wy, nie tyl­ko w sen­sie for­mal­nym. Jak wiesz do­sko­na­le, nie mam pra­wa, nie umiem i nie chcę zaj­mo­wać się iden­ty­fi­ka­cją ofiar, ko­ja­rze­niem ta­kich czy in­nych oko­licz­no­ści, wy­cią­ga­niem wnio­sków o cha­rak­te­rze śled­czym. To nie jest za­da­nie dla le­ka­rza, dla ana­to­mo­pa­to­lo­ga...

– Tak więc? – Wir­ski zdzi­wił się.

– Nie je­stem jed­nak ani śle­py, ani też po­zba­wio­ny ele­men­tar­nej spo­strze­gaw­czo­ści.

– W to nie wąt­pię! – Ma­jor uśmiech­nął się chy­ba po raz pierw­szy od chwi­li przy­by­cia na Dwor­ko­wą. – Kie­dyś, a było to chy­ba przy spra­wie Szcza­py, po­wie­dzia­łeś, że mógł­bym cię za­stą­pić w roli ana­to­mo­pa­to­lo­ga. To był tyl­ko żart; tym­cza­sem ja, zu­peł­nie se­rio, uwa­żam, że jest do­kład­nie od­wrot­nie. To ty mógł­byś być śled­czym.

– Mógł­bym, ale nie mogę i na­praw­dę nie chcę. Dla­te­go chcia­łem cię pro­sić o przyj­rze­nie się pew­nej spra­wie. Po­zwól za mną!

Za­pro­wa­dził ma­jo­ra do są­sied­nie­go po­miesz­cze­nia, któ­re­go drzwi otwo­rzył klu­czem trzy­ma­nym w kie­sze­ni le­kar­skie­go far­tu­cha. Zna­leź­li się w kost­ni­cy wy­po­sa­żo­nej w sza­fę chłod­ni­czą z kil­ko­ma bok­sa­mi.

– Nie­ste­ty, nie wszy­scy moi pa­cjen­ci mogą prze­by­wać w tak kom­for­to­wych wa­run­kach – po­wie­dział Kiersz­man, za­kła­da­jąc gu­mo­we rę­ka­wicz­ki i otwie­ra­jąc boks opa­trzo­ny nu­me­rem pią­tym – Tu, w chłod­ni, miesz­ka­ją je­dy­nie wy­brań­cy. Resz­ta musi za­do­wo­lić się tra­dy­cyj­ny­mi ba­se­na­mi z for­ma­li­ną. O, tam. – Wska­zał na drzwi na pra­wo od chło­dziar­ki. Uru­cho­mił dźwi­gnię i oczom ma­jo­ra uka­za­ły się przy­kry­te prze­ście­ra­dłem zwło­ki. Dok­tor od­su­nął ca­łun do po­ło­wy cia­ła.

– Męż­czy­zna, lat oko­ło czter­dzie­stu, ofia­ra wy­pad­ku ko­mu­ni­ka­cyj­ne­go. Po­trą­co­ny przez po­jazd ja­dą­cy z dużą pręd­ko­ścią, praw­do­po­dob­nie sa­mo­chód oso­bo­wy. Na udzie le­wej nogi ma cha­rak­te­ry­stycz­ne ob­ra­że­nia po­wsta­łe w wy­ni­ku ude­rze­nia zde­rza­kiem auta. Zgi­nął na miej­scu wsku­tek roz­le­głych ob­ra­żeń we­wnętrz­nych. Chcesz zo­ba­czyć?

Wir­ski za­prze­czył sta­now­czo:

– Wie­rzę, że jest tak, jak po­wie­dzia­łeś. I co da­lej?

– Da­lej sy­tu­acja, ja­kich wie­le, nie­ste­ty. Była noc, ja­kieś za­du­pie na Woli. Kie­row­ca po­zo­sta­wił ofia­rę u zbie­gu dwóch pu­stych uli­czek i znik­nął. Z tego, co wiem, trwa in­ten­syw­ne do­cho­dze­nie w tej spra­wie. Mi­li­cja szu­ka świad­ków... i tak da­lej. Wy­pa­dek miał miej­sce tuż przed świę­ta­mi. Ofia­ra nie jest ano­ni­mo­wa. Męż­czy­zna na­zy­wał się Leon Szwaj­car; pra­co­wał w han­dlu na sta­no­wi­sku kie­row­ni­czym. Sa­mot­ny, nikt jak do­tąd nie zgło­sił się po jego cia­ło. By­ła­by to smut­na oko­licz­ność i tyl­ko tyle, gdy­by nie to, że ofia­ra to nie ża­den zwy­czaj­ny oby­wa­tel. To czło­wiek z kry­mi­nal­ną prze­szło­ścią. Wiem o tym, gdyż po­zna­łem go za jego ży­cia, spo­ro lat temu.

– I mimo owej kry­mi­nal­nej prze­szło­ści pra­co­wał na kie­row­ni­czym sta­no­wi­sku, w han­dlu? Nie do wia­ry...

– A jed­nak! Bę­dziesz za­pew­ne mniej zdzi­wio­ny, je­śli ci po­wiem, że za­nim zo­stał pra­cow­ni­kiem han­dlu, zdą­żył prze­pra­co­wać oko­ło dzie­się­ciu lat w bez­pie­czeń­stwie. Na han­del za­ła­pał się do­pie­ro w pięć­dzie­sią­tym szó­stym, po ne­ga­tyw­nej we­ry­fi­ka­cji. Sy­tu­acja ty­po­wa, jak wie­my.

Wir­ski przy­tak­nął:

– To rze­czy­wi­ście wie­le tłu­ma­czy.

– Kie­dy ze­tkną­łem się, i to pa­ro­krot­nie, z tym Le­onem Szwaj­ca­rem, nie wie­dzia­łem prze­cież, że był on nie tyl­ko po­spo­li­tym prze­stęp­cą, przy­gar­nię­tym mi­ło­sier­nie przez Mi­ni­ster­stwo Bez­pie­czeń­stwa. Te­raz, ma­jąc go tu­taj, na­gie­go i bez­rad­ne­go, od­kry­łem coś jesz­cze!

Na twa­rzy po­czci­we­go Kiersz­ma­na po­ja­wił się nig­dy nie­spot­ka­ny wcze­śniej wy­raz try­um­fu. Ener­gicz­nym ru­chem od­chy­lił, sta­wia­ją­ce wy­raź­ny opór, lewe ra­mię nie­bosz­czy­ka.

– Spójrz tyl­ko!

Wir­ski po­chy­lił się nad zwło­ka­mi. Naga, bia­ła skó­ra ra­mie­nia nie no­si­ła śla­dów ob­ra­żeń. Więc co w ta­kim ra­zie? Na­gle doj­rzał: nie­wiel­kie, bar­dzo nie­wiel­kie zna­mię kil­ka­na­ście, może dwa­dzie­ścia cen­ty­me­trów po­wy­żej łok­cia. Zna­mię już za­tar­te, jak­by ślad po daw­nym ta­tu­ażu. Kie­dy po­chy­lił się jesz­cze ni­żej, a Kiersz­man skie­ro­wał na rękę ofia­ry świa­tło pod­ręcz­nej lam­py, zro­zu­miał. Za­pi­sa­ne szwa­ba­chą dwie li­te­ry: „A” i „B”. Ra­czej „AB”. Nic nad­zwy­czaj­ne­go, po pro­stu gru­pa krwi wy­ta­tu­owa­na na ra­mie­niu żoł­nie­rza. Po to, by ran­ne­mu i wy­krwa­wio­ne­mu móc udzie­lić sku­tecz­nej po­mo­cy. Owe nie­win­ne li­ter­ki zna­czy­ły prze­cież wie­le. Były zna­mie­niem przy­na­leż­no­ści do SS.

– Wiel­kie nie­ba! To es­es­man!

– Cóż, naj­pierw es­es­man, póź­niej prze­stęp­ca, wresz­cie funk­cjo­na­riusz UB. Zgi­nął tra­gicz­nie, po­trą­co­ny przez auto. Dzię­ki temu umknął spra­wie­dli­wo­ści. Bywa i tak – za­koń­czył dok­tor sen­ten­cjo­nal­nie.

– Je­śli się nie mylę – po­wie­dział Wir­ski – to go­tyc­ki krój li­ter do­wo­dził­by dłu­gie­go sta­żu w SS. Sta­żu w Waf­fen-SS, bo w in­nych for­ma­cjach SS nie ta­tu­owa­no. Człon­ków Waf­fen-SS ozna­cza­no w ten spo­sób przez pierw­sze lata woj­ny.

– Po­tem zmie­nio­no krój li­ter. Pod ko­niec woj­ny za­nie­cha­no w ogó­le ta­tu­owa­nia, za­pew­ne w oba­wie, że ów znak ła­two zdra­dzi przy­na­leż­ność jeń­ca. A tych było co­raz wię­cej!

– Bez wąt­pie­nia, dok­to­rze. Ale nie tyl­ko to. Owo dia­bel­skie zna­mię, styg­mat, było z za­ło­że­nia zna­kiem przy­wi­le­ju. Naj­więk­sze­go, jaki otrzy­mać mógł żoł­nierz Trze­ciej Rze­szy.

– Tego aku­rat nie mu­sisz mi tłu­ma­czyć! Bar­dzo bym pra­gnął, aby nasi ran­ni, żoł­nie­rze i cy­wi­le, mie­li po­dob­ny przy­wi­lej.

Miał tu dok­tor na my­śli szan­sę na trans­fu­zję krwi. Kie­dy pod ko­niec woj­ny two­rzo­no for­ma­cje SS z Ukra­iń­ców, Ro­sjan, Li­twi­nów czy Ło­ty­szy, a tak­że z Po­la­ków, a więc Aryj­czy­ków niż­szej nie­wąt­pli­wie ka­te­go­rii, nie trosz­czo­no się już tak bar­dzo o ich prze­ży­cie. Krwi bra­ko­wa­ło zresz­tą i dla sa­mych pa­nów tam­te­go świa­ta.

Kiersz­man uło­żył rękę ofia­ry w po­przed­niej po­zy­cji, przy­krył zwło­ki i wsu­nął szu­fla­dę do sza­fy.

– Nie ośmie­lił­bym się jed­nak za­przą­tać ci gło­wy tą spra­wą, gdy­by nie inny wy­pa­dek ko­mu­ni­ka­cyj­ny, cał­kiem świe­ży, gdyż z so­bo­ty, 21 grud­nia, ści­ślej z nocy z piąt­ku na so­bo­tę. Uwa­żaj, bo wi­dok nie bę­dzie przy­jem­ny...

Kiersz­man pod­szedł do bok­su nu­mer osiem, ostat­nie­go w dru­gim rzę­dzie. Bez żad­nych już wstę­pów wy­su­nął szu­fla­dę i od­sło­nił zwło­ki ze zma­sa­kro­wa­ną twa­rzą i śla­da­mi prze­cią­ga­nia po zie­mi na pier­siach i koń­czy­nach.

– Roz­je­cha­ny na Pra­dze i dłu­go wle­czo­ny przez sa­mo­chód, po­tem po­rzu­co­ny. Ofia­ra ano­ni­mo­wa, a więc do­dat­ko­wa ro­bo­ta dla was, mi­li­cji, i oczy­wi­ście żad­nych świad­ków. Zno­wu noc, deszcz ze śnie­giem i po­psu­te la­tar­nie. Ja­cyś pi­ja­cy w po­bli­skiej bra­mie, któ­rzy ni­cze­go, rzecz ja­sna, nie za­uwa­ży­li. To wie­my z ra­por­tu. Może sły­sza­łeś już o tej spra­wie?

– Dziś w Ko­men­dzie Sto­łecz­nej nie było o tym ra­por­tu. Wi­docz­nie spra­wą zaj­mu­je się dziel­ni­ca.

– To się może zmie­nić, kie­dy prze­czy­ta­ją mój pro­to­kół z ob­duk­cji. Do­wie­dzą się z nie­go, że ofia­ra nie jest w stu pro­cen­tach ano­ni­mo­wa.

Trud­no było do­strzec co­kol­wiek na le­wym ra­mie­niu de­na­ta, jako że wle­czo­ne po bru­ku cia­ło w tym i wie­lu in­nych miej­scach no­si­ło krwa­we śla­dy. Kie­dy jed­nak Kiersz­man ob­ró­cił lewą rękę męż­czy­zny, ma­jor wie­dział już, gdzie i cze­go miał szu­kać. Pod wy­go­lo­ną te­raz pa­chą, a więc w miej­scu naj­mniej na­ra­żo­nym na ura­zy, zo­ba­czył dwie ru­nicz­ne bły­ska­wi­ce, znak Waf­fen-SS. Nie gru­pę krwi, ale znak for­ma­cji.

– Dziw­ne, do­praw­dy. – Wir­ski za­my­ślił się. – Po­dob­ne­go jesz­cze nie wi­dzia­łem, a w czter­dzie­stym pią­tym oglą­da­łem wie­lu jeń­ców. Wy­łu­ski­wa­łem es­es­ma­nów spo­śród żoł­nie­rzy We­hr­mach­tu. Sły­sza­łem jed­nak, że nie­któ­rzy z wła­snej ini­cja­ty­wy ro­bi­li so­bie ta­tu­aże, za­zwy­czaj w mniej wi­docz­nych miej­scach: w pa­chwi­nie, na­wet na pod­nie­bie­niu. Jak­kol­wiek by było, to już dru­gi es­es­man wśród two­ich pa­cjen­tów.

– To jesz­cze nie ko­niec, dro­gi ma­jo­rze. Nie, nie martw się, nie oka­żę ci ko­lej­nych zwłok z ta­tu­ażem SS – po­spie­szył z za­pew­nie­niem. – Ale kie­dy od­kry­łem ta­jem­ni­cę Le­ona Szwaj­ca­ra, przy­po­mnia­łem so­bie in­for­ma­cję sprzed pół roku, z lip­ca, do­kład­nie z 18 lip­ca. Po­cho­dzi­ła z Wro­cła­wia. Tam­tej­szy ko­le­ga, uni­wer­sy­tec­ki dok­tor Nie­czu­ja za­się­gał mo­jej opi­nii w spra­wie ta­tu­ażu. Ba­dał moż­li­wość sku­tecz­ne­go usu­nię­cia zna­ków po­wsta­łych me­to­dą wsz­cze­pie­nia trwa­łe­go barw­ni­ka pod skó­rę. Od­po­wie­dzia­łem, zgod­nie z moją wie­dzą, że po­wierzch­nio­wo ta­tu­aż moż­na za­trzeć, ale w głęb­szych war­stwach skó­ry bez tru­du od­kry­je­my nie­na­ru­szo­ną struk­tu­rę ry­sun­ku. Nie­czu­ja po­in­for­mo­wał mnie wów­czas, iż od­krył w skó­rze de­na­ta za­tar­te zna­mię Waf­fen-SS. Bra­ko­wa­ło mu jed­nak ma­te­ria­łu po­rów­naw­cze­go, no i ogól­nej wie­dzy na te­mat es­es­mań­skich zwy­cza­jów i ry­tu­ałów. Przy­po­mnia­łem so­bie ów wro­cław­ski przy­pa­dek tak­że i dla­te­go, że cho­ciaż cho­dzi­ło o zgon z przy­czyn na­tu­ral­nych, to po­ja­wi­ła się zna­mien­na oko­licz­ność: zmar­ły pra­co­wał dla Wo­je­wódz­kie­go Urzę­du Spraw We­wnętrz­nych we Wro­cła­wiu. Może z tego wła­śnie po­wo­du spra­wie prze­szło­ści de­na­ta ukrę­co­no sku­tecz­nie łeb.

– Mie­li­by­śmy za­tem nie dwóch, ale trzech by­łych es­es­ma­nów, któ­rzy roz­sta­li się z tym świa­tem w cią­gu mi­nio­ne­go pół­ro­cza. W licz­bie dwóch za­bi­tych przez ja­kie­goś kie­row­cę-mści­cie­la. A ten pierw­szy, wro­cław­ski, za­pew­ne też zli­kwi­do­wa­ny, choć z za­cho­wa­niem po­zo­rów śmier­ci na­tu­ral­nej. Czy zmarł na atak ser­ca, czy może wsku­tek wy­le­wu?

– Był naj­star­szy z tej trój­ki. Skoń­czył pięć­dzie­siąt lat i miał za­awan­so­wa­ną cho­ro­bę wień­co­wą. Dużo pił i pa­lił, jak wszy­scy. Po­dob­no też cięż­ko pra­co­wał dla na­szej oj­czy­zny oraz jak wy­ni­ka­ło z ne­kro­lo­gu, trosz­czył się o żonę i licz­ne po­tom­stwo. Wzo­ro­wy mąż, oby­wa­tel i funk­cjo­na­riusz. Dok­tor Nie­czu­ja nie wy­krył ni­cze­go po­dej­rza­ne­go, je­śli idzie o przy­czy­nę śmier­ci: cho­le­ste­rol, an­gi­na pec­to­ris, za­wał. Kla­sy­ka. Za­tar­te zna­mię zna­lazł zu­peł­nie przy­pad­ko­wo, speł­nia­jąc funk­cję bie­głe­go.

– Bie­głe­go są­do­we­go? Cze­goś tu nie ro­zu­miem. Mu­sia­ły być wąt­pli­wo­ści co do przy­czyn zgo­nu.

– Za­pew­ne tak, ale tu wkra­cza­my w dzie­dzi­nę, o któ­rej nie mam wiel­kie­go po­ję­cia. Moja wie­dza do­ty­czy je­dy­nie ta­tu­ażu. A tak­że sku­tecz­ne­go za­wa­łu fa­ce­ta po pięć­dzie­siąt­ce. Resz­ta to ma­te­ria po­li­cyj­na, a więc two­ja, Ry­szar­dzie.

– Dok­to­rze, pro­szę o li­tość! Nie chciał­bym mieć do czy­nie­nia ze spra­wą tych es­es­ma­nów!

Pierw­szy raz w ich dłu­gich sto­sun­kach Wir­ski po­czuł roz­draż­nie­nie i nie­chęć do tego, co mówi i robi Ana­tol Kiersz­man. Dok­tor wy­czuł na­tych­miast ten nie­zna­ny mu wcze­śniej stan du­cha ma­jo­ra.

– Dro­gi przy­ja­cie­lu, był­bym ostat­nim, któ­ry pra­gnął­by cię wro­bić w coś rów­nie pa­skud­ne­go. To po pierw­sze. Po wtó­re, po­wie­dzia­łem ci na wstę­pie, że nie ma, przy­najm­niej na ra­zie, spra­wy by­łych es­es­ma­nów. Nikt poza mną nie sko­ja­rzył tych trzech wy­pad­ków. Wszak­że dwa ostat­nie, w któ­rych wy­ni­ku mam w kost­ni­cy dwóch oso­bli­wych pa­cjen­tów, mogą w każ­dej chwi­li za­mie­nić się w for­mal­ne, wspól­ne do­cho­dze­nie. Je­śli nie za spra­wą mi­li­cji, to choć­by mo­ich asy­sten­tów. Chwa­li­bóg coś chy­ba po­dej­rze­wa, ale nie roz­ma­wia­li­śmy jesz­cze na ten te­mat.

– Chcesz po­wie­dzieć, że w każ­dej chwi­li może zło­żyć sto­sow­ne do­nie­sie­nie?

– Nie ośmie­li się tego zro­bić bez mo­jej wie­dzy i zgo­dy.

– Obyś się nie my­lił, dok­to­rze! In­a­czej bę­dzie­my mie­li kło­po­ty, i ty, i ja. – Wir­ski za­sę­pił się.

– Czyż­byś po­dej­rze­wał mnie o za­miar za­ta­je­nia tego po­nu­re­go od­kry­cia? Nic po­dob­ne­go! Chcia­łem jed­nak za­się­gnąć two­jej rady przed na­pi­sa­niem ra­por­tu. Pa­mię­taj, je­stem tyl­ko pa­to­lo­giem, le­ka­rzem, a nie ofi­ce­rem śled­czym! Nie chcę i nie mogę prze­kro­czyć swo­ich kom­pe­ten­cji.

Ma­jor Wir­ski po­ki­wał ze zro­zu­mie­niem gło­wą. Na­pię­cie i złość na przy­ja­cie­la po­wo­li ustę­po­wa­ły. Usie­dli w ga­bi­ne­cie dok­to­ra i za­pa­li­li. Wir­ski od­mó­wił jed­nak tra­dy­cyj­nej w po­dob­nej sy­tu­acji na­lew­ki. Był umó­wio­ny, spie­szył się. Do­pa­lił bel­we­de­ra i po­że­gnał się z Kiersz­ma­nem, dzię­ku­jąc za wczo­raj­szy, świą­tecz­ny wie­czór.

Wy­szedł na ze­wnątrz; ro­zej­rzał się po oko­li­cy, po tar­go­wi­sku oka­la­ją­cym par­te­ro­wy pe­det u zbie­gu Pu­ław­skiej i Dwor­ko­wej. Mimo póź­nej pory plac tęt­nił ży­ciem. Mło­da ko­bie­ta z dumą po­py­cha­ła drew­nia­ny wó­zek wy­wal­czo­ny w pe­de­cie. O do­sta­wie dzie­cię­cych wóz­ków in­for­mo­wał duży afisz umiesz­czo­ny przy wej­ściu do ma­ga­zy­nu. Przed woj­ną miał sta­nąć tu nowy dom han­dlo­wy bra­ci Jabł­kow­skich. Zdą­żo­no wy­bu­do­wać je­dy­nie fun­da­men­ty. Te­raz wznie­sio­no na nich pro­wi­zo­rycz­ną kon­struk­cję, ja­kich szcze­gól­nie wie­le spo­ty­ka­ło się wów­czas przy Mar­szał­kow­skiej. Po­wsta­nie MDM i nowa za­bu­do­wa głów­nej uli­cy han­dlo­wej War­sza­wy po­ło­ży­ła kres tej pierw­szej – cał­ko­wi­cie spon­ta­nicz­nej – fa­zie od­bu­do­wy.

Za­trzy­mał się na chwi­lę – nie­co po­ni­żej ba­za­ru, w miej­scu, w któ­rym po­mył­ka wy­co­fu­ją­cych się ka­na­ła­mi po­wstań­ców kosz­to­wa­ła ży­cie ca­łe­go od­dzia­łu. Wprost z ka­na­ło­wej stu­dzien­ki po­wstań­cy wpa­dli, je­den po dru­gim, w za­sadz­kę żan­dar­me­rii nie­miec­kiej. Za­bi­to wszyst­kich na miej­scu...

Skie­ro­wał wzrok ku go­spo­dar­stwu, któ­re usa­do­wi­ło się nad sta­wem, gdzieś na wy­so­ko­ści uli­cy Sło­necz­nej: ce­gla­ny do­mek, dwie nie­wiel­kie szklar­nie, in­spek­ty, góra kom­po­stu, z któ­rej ży­znych za­so­bów ro­dzi­na Wir­skich ko­rzy­sta­ła od za­wsze, wresz­cie pa­są­cy się na łące gnia­dy koń. Spo­glą­da­jąc z sym­pa­tią na czwo­ro­no­ga, któ­ry za­jął nie­daw­no miej­sce po tych zje­dzo­nych w po­wsta­niu, ma­jor roz­my­ślał nad wy­mo­wą siel­skie­go ob­ra­zu. Przed woj­ną go­spo­dar­stwo ogrod­ni­ka i ha­sa­ją­ce po łą­kach ko­nie ob­wiesz­cza­ły ko­niec mia­sta, gra­ni­cę, za któ­rą za­czy­na­ły się na poły wiej­skie przed­mie­ścia. Pół­w­sie, jak­by po­wie­dzie­li w Kra­ko­wie. Te­raz, po dwu­na­stu bez mała la­tach od­bu­do­wy i roz­bu­do­wy mia­sta, ogrod­nik ze swo­im ko­ni­kiem stał się ana­chro­ni­zmem, jaw­nym wy­zwa­niem dla so­cja­li­stycz­ne­go pla­ni­sty!

Do­strzegł po­bie­dę cze­ka­ją­cą na ty­łach pe­de­tu. Tak­sów­kę z nu­me­rem bocz­nym 0131 pro­wa­dził wą­sa­ty pan Lu­dwik, lwo­wia­nin za­przy­jaź­nio­ny z ma­jo­rem. To dzię­ki po­mo­cy Wir­skie­go tak­sów­karz za­mie­nił zde­ze­lo­wa­ną sko­dę na cał­kiem jesz­cze przy­zwo­itą po­bie­dę.

– Będą kło­po­ty, dro­gi pa­nie Lu­dwi­ku – po­wie­dział ma­jor, sa­do­wiąc się w wo­zie obok kie­row­cy.

– Zno­wuż kło­po­ty? Jak­żeż to, pa­nie ma­jo­rze? Wy­koń­czy­lim my już tych, co spra­wia­ją kło­po­ty.

– A jed­nak! Jak nie ci, to tam­ci. – Wska­zał za sie­bie, jak­by gdzieś tam mie­li się kryć ci nowi prze­śla­dow­cy. – Miej­my jed­nak na­dzie­ję, że nie ta­kie jak w pięć­dzie­sią­tym czwar­tym! Kie­dy do­stał pan w gło­wę od tych upior­nych ba­cia­rów. Ja zaś dłu­go li­za­łem się z ran po wi­zy­cie w domu przy Ba­ga­te­li.

Pan Lu­dwik, on­giś nie dość sku­tecz­ny anioł stróż Wir­skie­go, o nic już nie py­tał. Po­ki­wał ze zro­zu­mie­niem gło­wą. Za­pu­ścił sil­nik i po­wiózł ma­jo­ra na Flo­ry.