Trik - ebook

1

Świat, jaki jest i jaki być powi­nien

Na początku dwu­dzie­stego wieku żył w Pra­dze Lejb Gol­den­hirsch. Był skrom­nym czło­wie­kiem, rabi­nem, uczo­nym w Piśmie, który posta­wił sobie za zada­nie zro­zu­mie­nie ota­cza­ją­cych nas tajem­nic. I zada­niu temu poświę­cał się duszą i cia­łem. Dzień w dzień, godzina za godziną roz­my­ślał nad Torą, Tal­mu­dem, Tana­chem, czyli hebraj­ską Biblią, i podob­nymi lek­tu­rami rów­nie pasjo­nu­ją­cej tre­ści. Po latach nauki i naucza­nia zyskał jakie takie wyobra­że­nie o tym, jaki jest świat, a przede wszyst­kim, jaki wła­ści­wie powi­nien być. Wyglą­dało bowiem na to, że ist­nieją pewne roz­bież­no­ści mię­dzy świe­tli­stą wspa­nia­ło­ścią dzieła stwo­rze­nia a iry­tu­ją­cym i desz­czo­wym dniem powsze­dnim, przez który musimy się wlec my, ludzie. Ucznio­wie rabina cenili go, przy­naj­mniej ci bar­dziej pojętni. Jego słowa roz­ja­śniały ciem­no­ści byto­wa­nia niczym świa­tło świecy.

Z żoną Ryfką miesz­kał w nędz­nym domu czyn­szo­wym bli­sko Wełtawy. W miesz­ka­niu skła­da­ją­cym się z jed­nego tylko pokoju mie­ściło się nie­wiele wię­cej niż stół kuchenny, piec opa­lany drew­nem, zlew i łóżko, które pod­czas każ­dej sza­ba­to­wej nocy skrzy­piało ryt­micz­nie, bo taki był obo­wią­zek i tak stało napi­sane.

Na pół­pię­trze znaj­do­wał się cud nowo­cze­sno­ści, a mia­no­wi­cie water­klo­zet. Ku swemu codzien­nemu utra­pie­niu Gol­den­hir­scho­wie musieli go dzie­lić z sąsia­dem z góry, tuma­nem o imie­niu Mosze, który był z zawodu ślu­sa­rzem i cią­gle gło­śno kłó­cił się z żoną, nie­mi­łym bab­skiem.

Rabbi Gol­den­hirsch żył w cza­sach wiel­kiego postępu tech­nicz­nego, który go jed­nak pra­wie nie inte­re­so­wał. Zna­czące zmiany nowego stu­le­cia led­wie go doty­kały. Przed kil­koma laty wymie­niono na przy­kład uliczne latar­nie gazowe na elek­tryczne, co nie­któ­rzy uwa­żali za dzieło dia­bła, inni zaś za socja­lizm. Wzdłuż brzegu rzeki poło­żono też sta­lowe szyny, po któ­rych jeź­dziły tram­waje, sypiąc z zapa­łem iskry.

Tak więc na co dzień wyglą­dał ów czar nowej epoki.

Lejb Gol­den­hirsch nie­wiele mógł z tym wszyst­kim począć. Z tram­wa­jem czy bez życie na­dal było cięż­kie. Wytrwale i skrom­nie pędził żywot, jak od wie­ków robili to euro­pej­scy Żydzi i jak przy­pusz­czal­nie będą dalej robić przez następne wieki. Rabbi pro­sił o nie­wiele i w rezul­ta­cie nie­wiele też otrzy­my­wał.

Jego twarz oko­lona czarną brodą była szczu­pła i blada. Miał ciemne oczy, które bacz­nie i z pewną dozą nie­uf­no­ści obser­wo­wały, co się wokół niego dzieje. Po wypeł­nie­niu wszyst­kich obo­wiąz­ków rabbi kładł głowę na poduszce obok swo­jej uko­cha­nej Ryfki, sil­nej, pięk­nej kobiety o szorst­kich dło­niach, łagod­nym spoj­rze­niu i kasz­ta­no­wych wło­sach. Cza­sami, w prze­lot­nych momen­tach, zanim zmo­rzył go sen, wyda­wało mu się, że może oglą­dać przez sufit nocne niebo. Szy­bo­wał wtedy i uno­sił się jak liść na wie­trze, i patrzył z góry na małą Zie­mię w dole. Choć życie może i było męczące, to zza zasłony codzien­no­ści prze­bi­jała wspa­nia­łość tego świata, która zachwy­cała go wciąż na nowo.

– Już samo nasze ist­nie­nie, samo to, że żyjemy – zwykł mawiać Lejb – jest modli­twą.

Ale ostat­nimi czasy czę­sto nie mógł w nocy spać i patrzył przed sie­bie nie­wi­dzą­cym wzro­kiem. Iry­to­wało go, że w epoce tech­no­lo­gicz­nych cudów nie ma już chyba miej­sca na praw­dziwe cuda. Ich bowiem rabbi Gol­den­hirsch praw­dzi­wie potrze­bo­wał.

W jego życiu bra­ko­wało syna. Spę­dzał nie­zli­czone godziny na wycho­wy­wa­niu cudzych synów – jeden w dru­giego dur­niów – a kiedy patrzył na ich twa­rze, wyobra­żał sobie, że pew­nego dnia ujrzy wśród nich obli­cze wła­snego dziecka. Do tej pory jego modli­twy nie zostały jed­nak wysłu­chane. Dla innych wscho­dziło słońce, ale nie dla Lejba i Ryfki. Nie­jedną noc namę­czył się na żonie, cóż, kiedy bez­owoc­nie. Z cza­sem więc łóżko skrzy­piało coraz rza­dziej.

Nowe stu­le­cie było jesz­cze młode, kiedy wybu­chła wojna. W zasa­dzie nie było w tym nic nie­zwy­kłego. Wojny wciąż się zda­rzały, podob­nie jak przy­padki grypy. Tym razem było jed­nak ina­czej, tylko Lejb i Ryfka Gol­den­hir­scho­wie na razie tego nie zauwa­żyli. Zaczęła się Wielka Wojna, która miała nie­ba­wem pochło­nąć miliony ofiar. I nie grypa, tylko zaraza. Ucznio­wie rab­biego zaczęli zada­wać pyta­nia i pro­sić go o wyja­śnie­nia, a on po raz pierw­szy w życiu zetknął się z czymś, co wymy­kało się jego poj­mo­wa­niu. Do tej pory mógł zawsze zdać się na nie­za­wodne, choć zagad­kowe ścieżki Pana, ale wojna by­naj­mniej nie miała boskiego pocho­dze­nia, lecz była dzie­łem ludzi. Rabbi był bez­radny. Stał z otwar­tymi ustami przed rząd­kiem swo­ich uczniów i się jąkał. Znał fakty, ale ich głęb­szego zna­cze­nia nie potra­fił dociec. Natu­ral­nie wie­dział, że arcy­książę Fran­ci­szek Fer­dy­nand zgi­nął w Sara­je­wie z ręki tchórz­li­wego skry­to­bójcy. Sara­jewo leżało jed­nak daleko od cen­trum cywi­li­zo­wa­nego świata, gdzieś w głębi Bał­ka­nów, co ludzi obcho­dziło, kto kogo tam zastrze­lił? Prze­cież goje cią­gle do sie­bie strze­lali. Co za róż­nica, czy po ziemi będzie cho­dził jeden arcy­książę mniej czy wię­cej? Oczy­wi­ście każde ludz­kie życie jest bez­cenne, a gwał­towna śmierć zadana dru­giemu jest w oczach Boga hańbą i tak dalej, rabbi wie­dział też, że Jego Cesar­ską Mość cesa­rza Austro-Węgier, któ­remu on i miesz­kańcy Pragi winni wier­ność i posłu­szeń­stwo, trawi zro­zu­miała zgry­zota, tyle że, z ręką na sercu, co ich to obcho­dzi?

Ale naj­wi­docz­niej obcho­dziło. W ciągu paru mie­sięcy ulice Pragi ogar­nął nie­po­kój. Starsi mio­tali się w kawiar­niach od sto­lika do sto­lika, zaci­ska­jąc pię­ści i wyma­chu­jąc zmię­tymi gaze­tami. Każdy pró­bo­wał zro­zu­mieć i upo­rząd­ko­wać naj­now­sze dzia­ła­nia na jed­nym czy dru­gim fron­cie. Na placu Wacława kłę­bił się tłum kobiet wymie­nia­ją­cych wie­ści o swo­ich synach i mał­żon­kach, bra­ciach i ojcach, któ­rzy z zapa­łem wyru­szyli na wojnę. Tylko nie­liczni zda­wali sobie sprawę, że więk­szość tych męż­czyzn ni­gdy nie wróci do domu. Zbyt mło­dzi, żeby wal­czyć, czy­tali listy ran­nych i pole­głych, jakby cho­dziło o wyniki roz­gry­wek spor­to­wych. Ilu tam­tych? Ilu naszych? Mło­dzież była wojow­ni­cza i wkrótce miała otrzy­mać szansę wyka­za­nia się. Wojna sza­lała bowiem przez lata i nie była wybredna: pochła­niała wszyst­kich.

Także Żydów.

I zda­rzyło się, że pew­nego sło­necz­nego dnia Lejb Gol­den­hirsch został powo­łany do cesar­sko-kró­lew­skiej armii sędzi­wego Fran­ciszka Józefa. Kiedy Ryfka wró­ciła z targu i zastała swo­jego zgar­bio­nego, chu­do­no­giego męża w mun­du­rze, zapła­kała gorz­kimi łzami. Stał przed jedy­nym lustrem i z widocz­nym zakło­po­ta­niem patrzył na sie­bie i swój mun­dur. Podał jej bagnet.

– Co mam z tym zro­bić? – zapy­tał.

– Wbić w brzuch jakie­goś Ruska – odparła.

Darem­nie wal­czyła z ponow­nie wzbie­ra­ją­cymi łzami. Odwró­ciła się i zasło­niła twarz.

I tym spo­so­bem Lejb Gol­den­hirsch opu­ścił dom i poma­sze­ro­wał na wojnę, któ­rej na­dal nie rozu­miał.

Ryfka zaś musiała radzić sobie bez męża, co oka­zało się nad­zwy­czaj łatwe. Ze zdzi­wie­niem stwier­dziła, że w pro­wa­dze­niu gospo­dar­stwa domo­wego był zupeł­nie bez­u­ży­teczny. Mimo to bra­ko­wało go jej. Ni­gdy dotąd nie tęsk­niła tak gorąco za czymś tak nie­po­trzeb­nym.

Pra­wie codzien­nie Ryfka opusz­czała mia­sto i uda­wała się w lasy daleko za Pragą. Za każ­dym razem dźwi­gała wia­derka z węglem, który wymie­niała w chłop­skich zagro­dach na masło i chleb, gdyż lepiej było mar­z­nąć, niż cier­pieć głód.

Latem, kiedy dni były cie­płe, napo­ty­kała więk­sze trud­no­ści w swoim han­dlu. Musiała zdo­by­wać na wymianę inne dobra, a masło cho­wać pod spód­nicą, bo wszę­dzie czy­hało nie­bez­pie­czeń­stwo. Czę­sto wra­cała z pustymi rękami, zwłasz­cza gdy w oko­licy wybu­chały walki, i ukry­wała się w lesie, dopóki zagro­że­nie nie minęło. Wtedy nie pozo­sta­wało jej nic oprócz cie­płego śladu roz­to­pio­nego masła, które ście­kało po udach.

Pew­nego wie­czoru we wrze­śniu po powro­cie do domu zastała na scho­dach ślu­sa­rza Moszego. Miał na sobie brudny mun­dur rekruta i pła­kał. Jęczący dry­blas przed­sta­wiał oso­bliwy widok. Jego bar­czy­ste ramiona się trzę­sły, głowa koły­sała. Z potęż­nej piersi doby­wał się głę­boki, żało­sny szloch. Pode­szła do niego i zapy­tała, co się stało, a on opo­wie­dział jej, że przy­je­chał z frontu na kil­ku­dniowy urlop, ale ledwo wszedł do miesz­ka­nia, żona oświad­czyła mu, że go opusz­cza. A nie miał od niej wie­ści już od dłuż­szego czasu. Żad­nych listów, nic, mówił, łka­jąc. Ryfka uli­to­wała się nad nim, żona ślu­sa­rza wyda­wała jej się nie­zbyt sym­pa­tyczna, nie zasko­czyło jej więc, że po pro­stu go rzu­ciła.

Wzięła go w ramiona i pocie­szyła. Masło wciąż jesz­cze oble­piało jej uda.

Jasnym przed­po­łu­dniem w środę Lejb Gol­den­hirsch wró­cił do domu. Uty­kał, lecz był w wyśmie­ni­tym humo­rze. Ryfka szyła wła­śnie koszulę, kiedy drzwi się otwo­rzyły. Pod­nio­sła wzrok i zoba­czyła go w progu. Wychudł jesz­cze bar­dziej. Igła i nici wypa­dły jej z rąk, kiedy rzu­ciła mu się w wątłe ramiona. Ależ był wymi­ze­ro­wany! Czuła każdą jego kość. Trzy­mał ją w obję­ciach naj­moc­niej, jak umiał. Łzy rado­ści spły­wały jej po twa­rzy.

– Dobre wie­ści – powie­dział i uniósł bagnet. – Rusek pierw­szy wbił mi swój. Leża­łem w laza­re­cie.

Rana Lejba na szczę­ście nie była groźna, poka­zał Ryfce bli­znę na udzie. Jego prze­ło­żony wsta­wił się za nim, żeby nie musiał już wra­cać na front i mógł się wyku­ro­wać w sana­to­rium w Kar­lo­wych Warach. Uty­kał, był więc ofi­cjal­nie inwa­lidą wojen­nym. Usiadł. Kiedy Ryfka dała mu chleba i popro­siła, żeby opo­wie­dział jej o woj­nie, uśmiech zamarł mu na war­gach i wyda­wało się, że patrzy na nią nie­wi­dzą­cym wzro­kiem. Zamknął jej dło­nie w swo­ich rękach i uca­ło­wał czule koniuszki pal­ców. Patrzyła mu pyta­jąco w oczy, ale znaj­do­wała w nich tylko ciem­no­ści. Pokrę­cił głową i w ten spo­sób zawarli mil­czące poro­zu­mie­nie, że nie będą o tym roz­ma­wiać.

Nie­całe trzy tygo­dnie póź­niej, po czte­rech latach, nastał wresz­cie pokój. Wojna, która miała poło­żyć kres wszyst­kim woj­nom, dobie­gła końca. Ludzie świę­to­wali na uli­cach. Zapa­no­wał pokój, naresz­cie pokój! Ale bez chwa­leb­nego zwy­cię­stwa, o któ­rym marzono. Przy­po­mi­nało to wybu­dze­nie się z kosz­maru. Ci, któ­rzy oca­leli, pili i śpie­wali, z ulgą, że jesz­cze żyją. Wyśpie­wy­wano na całe gar­dło, tań­czono, wybito szyby w paru oknach, jak to jest w zwy­czaju przy rado­snych oka­zjach, ale nad całym kra­jem roz­cią­gało się zawsty­dzone zmę­cze­nie. Ludy Europy miały dość walki, zabi­ja­nia i umie­ra­nia, przy­naj­mniej na razie. W Niem­czech i w Rosji wybu­chły rewo­lu­cje. Zamor­do­wano cara wraz z rodziną. Nie­miecki cesarz, który prze­by­wał na urlo­pie, posta­no­wił już nie wra­cać. Z Kró­le­stwa Czech powstała Repu­blika Cze­cho­sło­wacka. W sumie były to dobre nowiny, ale nie tak dobre jak ta, którą Ryfka miała dla Lejba:

– Jestem w ciąży.

Jej mąż onie­miał z wra­że­nia, nie mógł tego pojąć. Jak to moż­liwe? No dobrze, po jego powro­cie łóżko porząd­nie trzesz­czało przez kilka nocy, ale czy nie za wcze­śnie, żeby zauwa­żyć oznaki ciąży? Tyle że pod sukienką Ryfki zaokrą­glił się już mały brzu­szek.

Lejb zaczął cho­dzić po izbie tam i z powro­tem, kaftan na nim łopo­tał jak skrzy­dła spło­szo­nego gołę­bia. Kiedy Ryfka zer­k­nęła w stronę okna, przy­szła jej do głowy pewna myśl. W co takiego wie­rzyli goje? Co powie­działa rze­koma dzie­wica Maria do swo­jego Józefa?

– To cud – zawo­łała Ryfka.

– Że co? – spy­tał.

– Bóg doko­nał dla nas cudu.

I powie­dziaw­szy to, spu­ściła oczy w nadziei, że będzie wyglą­dać sto­sow­nie poboż­nie. Zmu­siła swoje wargi i ręce do lek­kiego drże­nia, bo przy­po­mniała sobie mgli­ście, że cudom towa­rzy­szy tre­molo.

– Cud? – Lejb był zdu­miony, ale i nie­ufny. Jako rabin uwa­żał się za swego rodzaju eks­perta w dzie­dzi­nie cudów. A ten aku­rat wydał mu się podej­rzany. – _Tojf, gewałt!_¹ – zawo­łał.

– Rozej­rzyj się – zaape­lo­wała bła­gal­nie Ryfka. –Wszystko, co mamy, zawdzię­czamy Bogu. Wszystko! Dla­czego więc nie miałby spra­wić dla nas także cudu? Prze­cież wie­dział, jak bar­dzo pra­gniesz syna. – A o tym, że to będzie syn, była prze­ko­nana, tak czuła. Pode­szła do Lejba i poło­żyła mu rękę na ramie­niu, po czym szep­nęła do ucha gło­sem słod­kim jak miód: – Bóg speł­nił twoje życze­nie.

Rabbi Gol­den­hirsch wciąż nie mógł dojść do sie­bie, oszo­ło­miony rze­ko­mym cudem. Czuł także nie­przy­jemne bul­go­ta­nie w jeli­tach.

– To było nie­po­ka­lane poczę­cie – oświad­czyła fachowo Ryfka.

– Bzdura – odpo­wie­dział. – Każde poczę­cie jest ska­lane, a to w szcze­gól­no­ści. Kto jest ojcem?

– Ojcem jest Bóg – upie­rała się mał­żonka. – Odwie­dził mnie anioł.

Rabbi wzniósł ręce i pod­jął na nowo wędrówkę po izbie. Kiedy zapa­dła noc, a on nie zbli­żył się nawet o krok do zgłę­bie­nia tego miste­rium, uznał, że zasłu­żył na prze­rwę. Bur­cze­nie w kisz­kach przy­brało tym­cza­sem na sile i gło­śno­ści.

– Zaraz wra­cam – oznaj­mił.

Zdjął z haczyka duży klucz do water­klo­zetu, wypadł z miesz­ka­nia i zatrza­snął za sobą drzwi. Pośpie­szył po scho­dach wyżej na pół­pię­tro, gdzie cze­kał na niego cud nowo­cze­sno­ści.

Cud był zajęty.

Po kilku minu­tach mniej lub bar­dziej nie­cier­pli­wego ocze­ki­wa­nia i koły­sa­nia się na pal­cach stóp uczony w Piśmie poczuł ukłu­cie nie­po­koju i zapu­kał. Ze środka usły­szał ochry­pły głos. Zasze­le­ścił papier. W końcu, gdy na ciem­nej, zim­nej klatce scho­do­wej upły­nęła chyba wiecz­ność, drzwi się otwo­rzyły.

Z pomiesz­cze­nia wyszedł sąsiad z góry, ślu­sarz Mosze. Mruk­nął coś nie­zro­zu­miale, pew­nie pozdro­wie­nie, i szybko odwró­cił głowę. Następ­nie prze­su­nął się ukrad­kiem obok Lejba w stronę scho­dów. Wyda­wał się za duży w sto­sunku do swo­jego ciała. Ubrany był w jakieś łach­many, ruchy miał nie­zborne, jak zapewne i myśli. Istny golem. Rabbi popa­trzył za nim.

Wtem przy­szło mu coś do głowy.

– Panie sąsie­dzie! – zawo­łał.

– Tak?

Ślu­sarz utkwił w nim spoj­rze­nie. Zawsze ist­niała mię­dzy nimi pewna nie­chęć. Rabbi uwa­żał ślu­sa­rza za dur­nia, a ten uwa­żał rab­biego za aro­ganc­kiego bła­zna. Lejb popa­trzył Moszemu w oczy, mając nadzieję, że coś w nich odkryje, może cień poczu­cia winy.

– Chcia­łem pana o coś zapy­tać – zaczął ostroż­nie.

Mosze nie spusz­czał z niego oczu. I nie było po nim widać, żeby poczu­wał się do jakiejś winy.

– No więc cho­dzi o to… – Wię­cej Lejb Gol­den­hirsch z sie­bie nie wydo­był. Słowa uwię­zły mu w gar­dle niczym woda w pia­sku.

– Tak?

Wziął się w garść.

– Cho­dzi o zamek.

– Co z nim?

– Nie mogę otwo­rzyć – odparł rabbi. – Wkła­dam klucz i obra­cam, ale… – Zebrał myśli. – Nic się nie dzieje.

– To musi być sprawa klu­cza – oświad­czył Mosze pro­tek­cjo­nal­nym tonem solid­nego fachowca, który roz­ma­wia z laikiem.

Lejb został sam na toną­cej w pół­mroku klatce scho­do­wej.

Nagle usły­szał, jak Mosze woła do niego z góry:

– Rabbi? Jest pan tam jesz­cze?

– Jestem – potwier­dził.

Przez kilka sekund pano­wała cisza, po czym znowu roz­legł się głos Moszego. Drżący.

– Pro­szę mi prze­ba­czyć – powie­dział ślu­sarz tak cicho, że jego słowa pra­wie pochło­nęły ciem­no­ści.

– Ale co?

Kolejna pauza. A potem rabbi usły­szał poje­dyn­czy roz­pacz­liwy szloch, który wyda­wał się dobie­gać z pustki.

– Tak bar­dzo mi jej bra­kuje – dokoń­czył Mosze.

Cięż­kim kro­kiem poko­nał ostat­nie drew­niane stop­nie, uciekł do swego miesz­ka­nia i zatrza­snął drzwi.

Rabbi zupeł­nie osłu­piał.

Przez okrą­głe okno na klatce scho­do­wej widział pokryte śnie­giem dachy poły­sku­jące w świe­tle księ­życa. Widok był taki piękny, że gra­ni­czył z cudem. I wów­czas rabbi odru­chowo pomy­ślał o tym, że jedy­nie wiara zdolna jest czy­nić cuda.

Obser­wo­wał, jak chmura nasuwa się na jasny, blady księ­życ. Rabbi się zamy­ślił. Jeśli chmura cał­ko­wi­cie zasłoni księ­życ, potrak­tuje to jako znak od Boga. I uzna ciążę za cud.

Patrzył jak urze­czony, jak chmura powoli wędruje po noc­nym nie­bie.

A póź­niej zakrywa księ­życ. Przez chwilę stał w kom­plet­nych ciem­no­ściach, jak na początku świata.

Wkrótce potem chmura poszy­bo­wała dalej, a mleczne świa­tło księ­życa padło na jego twarz. Napię­cie ustą­piło. Stał, dygo­cząc z zimna. Wła­sne uczu­cia wydały mu się nagle bez­den­nym morzem. Fale wdzięcz­no­ści i miło­ści wypły­nęły na powierzch­nię i wyci­skały mu słone łzy na policzki.

Wziął głę­boki oddech i otwo­rzył water­klo­zet. Wszedł do środka, zamknął drzwi, roz­piął spodnie, pod­niósł kaftan i usiadł. Każde dziecko to dar, pomy­ślał i posta­no­wił je przy­jąć. Daro­wa­nemu koniowi w zęby się nie zagląda. Będzie miał syna.

1.

Jidysz: „gwałt chrztu” (przyp. tłum.).2

Koniec wszyst­kiego

Długi czas potem, na początku dwu­dzie­stego pierw­szego wieku, miesz­kał w Nowym Świe­cie, w Mie­ście Anio­łów, chło­piec nazwi­skiem Max Cohn. Nie­całe trzy tygo­dnie przed jego jede­na­stymi uro­dzi­nami rodzice poszli z nim do japoń­skiej restau­ra­cji przy Ven­tura Boule­vard i powie­dzieli mu, że się roz­wo­dzą. Natu­ral­nie nie wyznali mu tego od razu. Przez więk­szość wie­czoru uda­wali, że wszystko jest jak zawsze. Ale Maxowi coś nie paso­wało. Po pro­stu byli dla niego zbyt mili. Od początku coś podej­rze­wał. Jego naj­lep­szy przy­ja­ciel, Joey Sha­piro, kilka mie­sięcy wcze­śniej prze­szedł coś bar­dzo podob­nego i z tego powodu w kla­sie uwa­żano go za swego rodzaju tra­gicz­nego boha­tera, któ­rego w rów­nej mie­rze podzi­wiano i żało­wano. Joey skosz­to­wał gorzko-słod­kiego nek­taru tra­ge­dii i zna­lazł się tym samym o krok bli­żej doro­sło­ści niż reszta czwar­tej A.

Joey dał wtedy Maxowi mądrą radę:

– Pójdą z tobą do restau­ra­cji i zapy­tają cię, na co masz ochotę. – Pochy­lił się nad nim i szep­nął: – Ja powie­dzia­łem: pizza. I to był mój błąd.

– Jak to? – spy­tał Max, a w duchu pomy­ślał: Jak pizza może być błę­dem?

– Poszli­śmy do Mic­key’s Pizza Palace.

Wszy­scy znali Mic­key’s Pizza Palace. Sieć barów typu fast food dla dzieci, gdzie były nie tylko olbrzy­mie pizze, ale i kącik zabaw, gry wideo i wiele innych atrak­cji. To tam Max chciał obcho­dzić swoje uro­dziny.

– No i co?

– Zamó­wi­łem śred­nią pizzę z salami i dodat­kową moz­za­rellą.

– I co dalej?

– A potem mi powie­dzieli, że się roz­wo­dzą. No i sie­dzia­łem tam jak głu­pek nad swoją pizzą… – Joey wydał dziwny odgłos przy­po­mi­na­jący kaszel i odwró­cił głowę. – Już ni­gdy nie tknę pizzy.

Max był zszo­ko­wany. No jasne, rodzice się roz­wo­dzą, takie rze­czy się zda­rzają, ale do tej pory myślał, że pizza należy do nie­wielu rze­czy w życiu, na któ­rych można pole­gać. Rze­czy, któ­rych można się trzy­mać.

Był prze­ko­nany, że jego rodzice ni­gdy nie zro­bią cze­goś takiego. Kochali go i sie­bie nawza­jem, przy­pusz­czal­nie kochali też Hugona, domo­wego kró­liczka, uro­cze zwie­rzątko o bia­łej sier­ści i różo­wym nosku, które prze­waż­nie sie­działo w klatce i milutko patrzyło przed sie­bie. I to wszystko. Przy­naj­mniej tak sądził. Wkrótce potem odniósł jed­nak wra­że­nie, że jest coś, co począt­kowo mu umknęło, drobne oznaki wska­zu­jące na ukrytą prawdę. Widział, jak mama pociąga nosem i ociera oczy chu­s­teczką, a jej zwy­kle sta­ranny maki­jaż wyda­wał się lekko roz­ma­zany. Rzu­ciło mu się w oczy, że _dad_ nie spę­dza już w domu tyle czasu. Dłu­żej zosta­wał w biu­rze i także w week­endy miał „coś do zro­bie­nia”. Cza­sami przez całą noc spał na kana­pie w salo­nie przy włą­czo­nym tele­wi­zo­rze, na co Max ni­gdy nie mógłby sobie pozwo­lić. Drzwi, które wcze­śniej były otwarte, teraz regu­lar­nie zamy­kano. Coś tu się nie zga­dzało, czuł to.

A gdy pew­nego dnia wró­cił ze szkoły, rzu­cił nie­dbale rower na traw­nik i wbiegł do domu, ujrzał rodzi­ców, któ­rzy sie­dzieli sztywno jak kołki na kana­pie i jakby na niego cze­kali. Powi­tali go wymu­szo­nymi uśmie­chami.

– Co byś powie­dział na to, żeby­śmy poszli zjeść do restau­ra­cji? – zagad­nął _dad_, ale jego głos był odro­binę zbyt rado­sny i brzmiał zbyt dono­śnie. W gło­wie Maxa ode­zwał się dzwo­nek alar­mowy. – …Tam, gdzie ty chcesz – usły­szał jesz­cze, jak tata dopo­wiada.

– Co? – zapy­tał chło­piec.

– Co byś chciał zjeść?

Max zasta­no­wił się chwilę, zanim odpo­wie­dział:

– Może sushi?

Rodzice popa­trzyli na niego ze zdu­mie­niem.

– Jesteś pewny, kocha­nie? – spy­tała _mom_.

– Tak – potwier­dził Max.

Było mu wszystko jedno, czy jesz­cze kie­dy­kol­wiek będzie jadł surową rybę.

Poszli więc na sushi. Max zamó­wił tuń­czyka, miecz­nika i ikrę jeżowca, choć według taty jeżowce nie są koszerne. Ikra oka­zała się tak obrzy­dliwa, że omal nie zwy­mio­to­wał, a gdy rodzice nagle trą­cili się łok­ciami i powie­dzieli mu, że go bar­dzo, bar­dzo kochają i że dla niego abso­lut­nie nic się nie zmieni, zaczer­wie­nił się i musiał prze­łknąć ślinę, żeby nie wybuch­nąć pła­czem. Zaczął dygo­tać. Usta miał pełne rybich jaje­czek czy cze­goś innego i powta­rzał sobie w duchu raz za razem: Pizza, przy­naj­mniej pizza mi pozo­sta­nie.

Do nie­dawna życie Maxa Cohna bie­gło spo­koj­nym ryt­mem. Był nor­mal­nym dzie­się­cio­lat­kiem, paty­ko­wa­tym, z bladą cerą i potar­ga­nymi rudymi wło­sami. Nosił oku­lary, które _mom_ skle­iła mu taśmą izo­la­cyjną, kiedy _dad_ pew­nego dnia usiadł na nich nie­chcący. Max z rodzi­cami miesz­kał w małym domu w Atwa­ter Vil­lage. Tata był „praw­ni­kiem od licen­cji muzycz­nych”, cokol­wiek miało to zna­czyć, a mama pro­wa­dziła mały butik przy Glen­dale Boule­vard, gdzie sprze­da­wała meble z Azji i inne tego rodzaju rupie­cie. Do rodziny nale­żało także zwy­cza­jowe zbio­ro­wi­sko cio­tek, wujów i kuzy­nów. Naj­gorsi byli na pewno wuj Ber­nie i ciotka Heidi, któ­rzy cią­gle się kłó­cili. A poza tym była jesz­cze bab­cia, neu­ro­tyczna i męcząca kobieta, która miesz­kała po dru­giej stro­nie gór, gdzieś w dzi­kich oko­li­cach San Fer­nando Val­ley, w zapo­mnia­nej przez Boga mie­ści­nie o nazwie Encino.

Wia­do­mość o rychłym roz­wo­dzie rodzi­ców Maxa roze­szła się w szkole lotem bły­ska­wicy, zwłasz­cza w czwar­tej A. Joey Sha­piro nawet go objął, a pozo­stali nie uznali tego zacho­wa­nia za gejow­skie. Dziew­czyny patrzyły na niego zupeł­nie innymi oczami, a Myriam Hyung – z którą do tej pory wła­ści­wie nic go nie łączyło – pode­szła do niego na prze­rwie i powie­działa:

– Naprawdę mi przy­kro, mam na myśli two­ich rodzi­ców.

Głu­pie gada­nie, pomy­ślał. Ale Myriam była prze­cież tylko dziew­czyną, nie­zdolną do wiel­kiej mądro­ści, nie chciał odrzu­cać jej mar­nych wysił­ków w celu oka­za­nia ludz­kiego współ­czu­cia. Dla­tego wspa­nia­ło­myśl­nie przy­jął jej kon­do­len­cje i krótko skwi­to­wał:

– No, zda­rza się.

Od tego dnia stał się męż­czy­zną. Roz­wód rodzi­ców, mówił sobie Max, jest twoją praw­dziwą bar micwą. Rytu­ałem ini­cja­cyj­nym, który czyni chłop­ców męż­czy­znami. Zda­wał sobie sprawę, że wielu uczniów w jego kla­sie pocho­dzi z „roz­bi­tych rodzin”, jak zwy­kła mawiać rabinka Han­nah „Lesba” Gros­sman.

Roz­bita rodzina z początku była super. Wszystko zostało po sta­remu z tą tylko róż­nicą, że _mom_ sypiała teraz w sypialni rodzi­ców, a _dad_ na kana­pie w salo­nie, co było tro­chę dener­wu­jące, bo w salo­nie stał też tele­wi­zor, który Max uwa­żał dotych­czas za swoją wła­sność. Teraz _dad_ cią­gle oglą­dał pro­gramy spor­towe. Ale były też dobre strony. Bądź co bądź Max mógł przy­wdziać szatę męczen­nika. Uwagą i komik­sami obda­ro­wy­wany był w mie­rze prze­kra­cza­ją­cej wszystko, co znał do tej pory. _Dad_ kupił mu nowego „Spi­der-Mana” i od razu kilka zbio­rów przy­gód „Bat­mana”. Wcze­śniej Max zawsze musiał wybie­rać: Marvel albo DC. _Dad_ mówił, że w życiu trzeba doko­ny­wać wybo­rów i podej­mo­wać decy­zje. Totalna bzdura, jak się oka­zało. Można było mieć wszystko. A więc na tym polega bycie doro­słym. Roz­sta­nie rodzi­ców było nie­wąt­pli­wie naj­lep­szą rze­czą, jaka mogła się przy­tra­fić jego kolek­cji komik­sów.

Ale w głębi serca cho­wał tro­skę. Nosił w sobie pewną tajem­nicę, a mia­no­wi­cie wie­dział, dla­czego rodzice się roz­wo­dzą: to była jego wina! Co prawda _mom_ powie­działa, że powo­dem roz­wodu jest „ta zdzira tre­nerka jogi”, ale Max znał prawdę.

Zda­rzyło się to parę tygo­dni przed brze­mien­nym w skutki wyj­ściem do restau­ra­cji na sushi. Max miał jak zwy­kle posprzą­tać klatkę Hugona. _Mom_ kolejny raz mu przy­po­mniała, że osta­tecz­nie to on chciał mieć tego prze­klę­tego kró­lika. Max popro­sił tatę, żeby ten jeden raz zro­bił to za niego: pro­szę, pro­szę, pro­szę – bo bar­dzo chciał pójść z Joeyem Sha­piro do kina. Ale _dad_ powie­dział „nie”. Doszło do kłótni, Maxowi puściły nerwy, zaczął stroić fochy, a wtedy _dad_ tym bar­dziej obsta­wał przy swoim zda­niu.

Max musiał więc sprzą­tać kró­li­cze łajno, zamiast pała­szo­wać popcorn i cukierki lodowe w kli­ma­ty­zo­wa­nym kinie. To była wielka nie­spra­wie­dli­wość! Kiedy w końcu – wśród szem­ra­nia i pro­te­stów – wyniósł torbę ze śmie­ciami, w drzwiach sta­nął _dad_ i popa­trzył na niego z dez­apro­batą.

– Nie tym tonem, młody czło­wieku! – powie­dział. – Tak nie będziemy się bawić. Jeśli jesz­cze raz urzą­dzisz taki cyrk, oddamy Hugona do schro­ni­ska.

Max wyrzu­cił kró­li­cze łajno prze­pi­sowo do pojem­nika na śmieci, ale czuł przy tym, jak wzbiera w nim wście­kłość i burzy się krew. Oddać Hugona, jaka ohydna groźba!

Wtem ujrzał obok kosza leżącą na ziemi jed­no­cen­tówkę. Babka powie­działa mu kie­dyś, że gdy się znaj­dzie taką monetę, można sobie cze­goś życzyć. Trzeba tylko wziąć pie­nią­żek do ręki, pomy­śleć jakieś życze­nie i zamknąć przy tym oczy, a wtedy ono się spełni. Nikomu jed­nak nie wolno go zdra­dzić.

Pod­niósł więc monetę, zaci­snął jak naj­moc­niej powieki i zaży­czył sobie, żeby _dad_ znik­nął. Tak po pro­stu. Kiedy otwo­rzył dłoń, jed­no­cen­tówka leżała na niej na pozór nie­win­nie. Max usły­szał odle­gły grzmot pio­runa w San Gabriel Moun­ta­ins. Zaraz będzie padać. Nagle poczuł się winny. Rozej­rzał się wokół i zmu­sił do pomy­śle­nia szybko o czymś innym, ale było już za późno. Ktoś – może Bóg? – musiał usły­szeć jego życze­nie.

Przez kilka tygo­dni nic się nie działo i chło­piec pomy­ślał, że może jed­nak unik­nie kary. Aż do wie­czoru w restau­ra­cji z sushi. Wtedy już wie­dział, że ścią­gnął klą­twę na swoją rodzinę. Z wyjąt­kiem kró­lika, on na razie miał się dobrze.

Z początku Max sta­rał się zbyt czę­sto nie roz­my­ślać o swo­jej odpo­wie­dzial­no­ści za tra­ge­dię. Zamiast tego cie­szył się owo­cami rychłego roz­sta­nia rodzi­ców. Także _mom_ zaczęła mu dawać hojne pre­zenty, przy­pusz­czal­nie dla­tego, że chciała być lep­sza od taty.

– Możesz zaży­czyć sobie na uro­dziny, co tylko chcesz – powie­działa.

Ewi­dentna próba kupie­nia jego uczuć. Ale każdy czło­wiek ma swoją cenę, a w przy­padku Maxa nie była ona szcze­gól­nie wysoka.

– Obo­jętne co?

Każdy nowy pre­zent, każda nowa zabawka dawana mu przez rodzi­ców była dowo­dem miło­ści. Jed­nak dowody szybko zaczęły tra­cić moc. W jego życiu nie było już nic sta­łego. Wszystko zaczęło się zmie­niać, a Max nie­szcze­gól­nie lubił zmiany. Roz­bita rodzina wcale nie była tak bar­dzo _cool_. Prze­ciw­nie, zdał sobie sprawę, że nie­sie to pewne kon­se­kwen­cje. Że musi wła­śnie nauczyć się cze­goś waż­nego, odro­bić taką samą lek­cję jak jego boha­te­ro­wie – Spi­der-Man i Joey Sha­piro – i że to będzie ciężka próba.

Harry i Debora Coh­no­wie z ogrom­nym tru­dem zdo­łali powie­dzieć synowi o roz­wo­dzie. Zwłasz­cza Harry oba­wiał się tej chwili. W życiu pry­wat­nym uni­kał kon­fron­ta­cji. Debora miała z tym mniej kło­po­tów. Choć ofi­cjal­nie wyzna­wała bud­dyzm, pod­czas kon­flik­tów wyda­wała się wprost roz­kwi­tać. Harry nazy­wał ją zawsze „wście­kłą bud­dystką”. Nie uwa­żała tego za dow­cipne. Ostat­nimi czasy wła­ści­wie już nic, co doty­czyło jej przy­szłego eks­męża, nie było według niej zabawne. Sama jego obec­ność dopro­wa­dzała ją do szew­skiej pasji. Jak on powłó­czył nogami, cho­dząc po domu! Jego cechy, które wcze­śniej uwa­żała za ujmu­jące, przy­pra­wiały ją teraz o białą gorączkę. Nie mogła się docze­kać, kiedy wresz­cie się wypro­wa­dzi.

Ale natu­ral­nie był jesz­cze Max. Ze względu na niego roz­wa­żała nawet moż­li­wość odwo­ła­nia roz­wodu. Wła­ści­wie to Harry roz­wa­żał, nie ona.

– Chcę, żebyś się wypro­wa­dził – oświad­czyła sta­now­czo.

Nie chciała go uka­rać, a przy­naj­mniej nie tylko. Jego romans wstrzą­snął nią do szpiku kości. Po pro­stu chciała się go pozbyć. Mąż przy­po­mi­nał pla­ster, który musiała zerwać. Im szyb­ciej, tym lepiej.

– Ale co z Maxem? – zapy­tał Harry płacz­li­wym gło­sem.

– Jeśli cho­dzi o Maxa, to lepiej, żebyś nie spra­wo­wał nad nim opieki – odparła.

I znowu się zaczęło. Pró­bo­wali trak­to­wać się w spo­sób cywi­li­zo­wany, ale pra­wie każda roz­mowa zamie­niała się w gło­śną kłót­nię.

– A jak mu to powiemy? – spy­tał w pew­nej chwili Harry.

– Powin­ni­ście mu to prze­ka­zać w oględ­nych sło­wach – pora­dziła im Mrs. Sha­piro, która miała już w tym wzglę­dzie doświad­cze­nie. – I jesz­cze coś: pójdź­cie z nim do restau­ra­cji.

Debora ski­nęła uprzej­mie głową i nawet zapi­sała notatkę w komórce.

I tym spo­so­bem Debora Cohn pew­nego pięk­nego przed­po­łu­dnia jechała auto­stradą w kie­runku Woodland Hills. Kan­ce­la­ria Gutier­rez & Part­ners mie­ściła się w trzy­pię­tro­wym prze­szklo­nym biu­rowcu, monu­men­cie bez­gu­ścia. Wewnątrz było nie­wiele lepiej. W recep­cji wisiał obraz przed­sta­wia­jący psy przy grze w pokera. Kto kupuje coś takiego?, pomy­ślała. Po chwili została wezwana do biura Mr. Gutier­reza, głów­nego wspól­nika i spe­cja­li­sty od prawa roz­wo­do­wego.

Mr. Gutier­rez jak na swą pro­fe­sję był czło­wie­kiem nie­na­tu­ral­nie rado­snym, tęga­wym, weso­lut­kim katem miło­ści o sła­bym uści­sku dłoni.

– Co mogę dla pani zro­bić?

Opi­sała mu sytu­ację, słu­chał w mil­cze­niu, cza­sem kiwa­jąc głową. Po roz­wa­że­niu paru kwe­stii Harry i Debora zde­cy­do­wali się na „roz­wód za poro­zu­mie­niem stron”. Ten ter­min, który Debora zna­la­zła w Inter­ne­cie, jasno i wyraź­nie wska­zy­wał, że w spra­wie opieki nad dziec­kiem i podziału majątku poro­zu­mieją się poza sądem. Mr. Gutier­rez wyda­wał się lekko zde­gu­sto­wany, gdyż cie­szył się już, że będzie do roz­li­cze­nia sporo dobrze płat­nych robo­czo­go­dzin.

Roz­wód za poro­zu­mie­niem stron jest w zasa­dzie bar­dzo pro­sty, oświad­czył. Debora złoży w sądzie papiery, które zostaną prze­ka­zane Harry’emu. Kiedy strony się doga­dają co do warun­ków ramo­wych, pozew roz­wo­dowy zosta­nie zło­żony w Sądzie Naj­wyż­szym hrab­stwa Los Ange­les, gdzie zaj­mie się nim wyzna­czony sędzia. Jeśli wszystko zosta­nie zaak­cep­to­wane, obie strony pod­pi­szą papiery i zała­twione.

W ciągu kilku tygo­dni będą roz­wie­dzeni i oddzielą grubą kre­ską dotych­cza­sowe wspólne życie.

Ze ślu­bem było o wiele wię­cej zachodu, pomy­ślała Debora.

Dla Harry’ego i Debory jedno było jasne: nie chcieli ska­zy­wać Maxa na oglą­da­nie wie­lo­let­niej wojny rodzi­ców przed sądem. Poza tym nie powi­nien być zmu­szony wybie­rać mię­dzy nimi. Uzgod­nili już nawet, jak to będzie, gdy Harry się wypro­wa­dzi, z czym według Debory zwle­kał już nazbyt długo. Ona będzie się zaj­mo­wać synem w tygo­dniu, a on zawsze od piątku do nie­dzieli. Będzie go zabie­rał ze szkoły i do niej odsta­wiał w ponie­dzia­łek rano, żeby ogra­ni­czyć do mini­mum kon­takty z Deborą.

Dla wszyst­kich zain­te­re­so­wa­nych nastały cięż­kie czasy. Harry zaczął znowu pić, a Debora palić. Cier­piało także ich życie zawo­dowe. Debora zawa­lała spo­tka­nia z hur­tow­ni­kami i klien­tami, cho­ciaż rzu­ciła się jak opę­tana na por­tale inter­ne­towe i różne komu­ni­ka­tory, a Harry cią­gle zja­wiał się w pracy spóź­niony i ska­co­wany. Kole­dzy przez jakiś czas patrzyli na to przez palce. Harry uznał, że mu współ­czują, a panie z biura dbały o niego tro­skli­wie. Nie mógł się jed­nak skon­cen­tro­wać, a jego efek­tyw­ność wyraź­nie spa­dła.

Oboje mieli wra­że­nie, że życie wymyka im się z rąk, jak pia­sek prze­cie­ka­jący przez palce.

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki