Umowy zlecenia, umowy o dzieło 2015 - ebook

Wstęp

Przy nawiązywaniu współpracy z nową osobą w firmie trzeba podjąć decyzję, na podstawie jakiej umowy ta osoba ma świadczyć pracę. Czasami oznacza to wybór jednej z form zawarcia umowy o pracę, ale często wybór pomiędzy stosunkiem pracy a umowami cywilnoprawnymi. Niekiedy natomiast będzie to decyzja, jaką umowę cywilnoprawną najlepiej w danym przypadku zawrzeć. Jeśli przedsiębiorca nie zdecyduje się na jedną z umów o pracę: umowę na okres próbny, umowę na czas określony, umowę na czas nieokreślony czy też umowę na czas wykonywania określonej pracy, powinien zdecydować się, czy współpraca opierać się będzie na umowie zlecenia czy na umowie o dzieło. Zatrudnianie na podstawie umów o pracę odbywa się według przepisów prawa pracy, natomiast inne formy zatrudnienia opierają się na przepisach Kodeksu cywilnego.

Umowa zlecenia to coraz częściej towarzysząca pracodawcom forma zatrudniania. Jest to uzupełnienie możliwości, jakie daje stosunek pracy, gdyż stosunek cywilnoprawny jest bardziej elastyczną formą zatrudnienia. Umowa zlecenia z jednej strony daje zleceniodawcy swobodę wyboru wykonawcy, a z drugiej jego odpowiedzialność kształtuje się na bazie Kodeksu cywilnego. Natomiast pomimo okazuje się, że na popularność tych form zatrudnienia wpływa jednak coś innego. W wielu przypadkach najważniejsze są oszczędności, jakie daje umowa cywilnoprawna w porównaniu z zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy. W przypadku gdy zleceniodawca nie potrzebuje osoby mającej świadczyć pracę w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy – m.in. zgodnie z zasadą podporządkowania i osobistego wykonywania pracy w miejscu i czasie wskazanym przez pracodawcę – może zawrzeć umowę zlecenia. Zakres tej umowy może być bardzo szeroki, gdyż przyjmuje się, że taka forma współpracy może być wykorzystana praktycznie do wykonania każdej czynności prawnej na rzecz zlecającego.

Cechą rozpoznawalną umowy zlecenia jest staranne działanie. Oznacza to, że zleceniobiorca nie zobowiązuje się do osiągnięcia konkretnego rezultatu końcowego, lecz do tego, że będzie on dokładał należytej staranności przy wykonywaniu pracy będącej przedmiotem umowy. Strony umowy zlecenia są równorzędnymi podmiotami. W praktyce często oznacza to, że zleceniobiorca sam wyznacza sobie godziny, dni aktywności, opracowuje system pracy oraz sposób jej wykonywania. Chociaż jest samodzielny, powinien udzielać informacji dającemu zlecenie o przebiegu prac, a po zakończeniu zlecenia lub wcześniejszym rozwiązaniu umowy – przedstawić zleceniodawcy sprawozdanie (art. 740 kc). Natomiast zleceniodawca powinien udzielać wykonawcy wskazówek niezbędnych do prawidłowego wykonywania czynności, jak również udostępnić pomieszczenia, sprzęt czy materiały, jeśli strony tak się umówiły, by umożliwić wykonanie zleconych czynności.

Umowa zlecenia jest najczęściej spotykaną formą świadczenia usług. Wynik pracy zleceniobiorcy jest tylko prawdopodobny, a zamierzony efekt może nie zostać osiągnięty. Ryzyko z tym związane, przy zachowaniu należytej staranności ze strony zleceniobiorcy, ponosi zleceniodawca.

Równie popularna forma współpracy na gruncie prawa cywilnego to umowa o dzieło, której celem ma być odpłatne wykonanie określonego przedmiotu (utworu), ale w tym przypadku przedsiębiorcy zależy przede wszystkim na rezultacie wykonanej pracy, a nie na samym jej świadczeniu. Charakter umowy o dzieło został uregulowany w przepisach ustawy Kodeks cywilny (art. 627–646 Kodeksu cywilnego) i jej najbardziej rozpoznawalną cechą jest rezultat, który w z góry przewidzianej formie ma powstać na zamówienie zlecającego, tak że wykonawca zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia.

Umowa o dzieło jest umową rezultatu i wymaga, by działanie przyjmującego określone zamówienie doprowadziło do konkretnego, indywidualnie oznaczonego efektu (dzieła). Umowa o dzieło, jako umowa rezultatu, a nie starannego działania oznacza, że w wyniku działania przyjmujący zamówienie powinien wykonać określoną rzecz – dzieło. Przy umowie o dzieło nie jest istotne miejsce i czas wykonywania dzieła, przyjmujący zamówienie nie działa pod kierownictwem zamawiającego, co do zasady nie musi też wykonać dzieła osobiście, ale w umowach o dzieło zapis o osobistym wykonaniu dzieła jest powszechnie stosowany. Wykonanie oznaczonego dzieła przez konkretną osobę stanowi bowiem pewien proces pracy lub twórczości o możliwym do określenia momencie początkowym i końcowym, którego celem jest doprowadzenie do efektu (rezultatu) określonego przez strony w momencie zawierania umowy. Rezultat zawsze stanowi zjawisko przyszłe, jest czymś, co w chwili zawarcia umowy o dzieło nie istnieje, lecz ma dopiero powstać w jakiejś określonej przyszłości za pomocą konkretnego wykonawcy. Dlatego nie można objąć tą umową czynności zmierzających do osiągnięcia bliżej nieokreślonego rezultatu lub po prostu wykonywania określonych czynności.

Przedmiotem omawianej umowy powinno być konkretne dzieło, uzgodnione przez strony, przy czym może być ono rozumiane szeroko: jako obejmujące zarówno przedmioty w postaci materialnej (np. napisanie tekstu utworu, przygotowanie tekstowych i multimedialnych materiałów dziennikarskich na potrzeby serwisów internetowych), jak i w postaci niematerialnej (np. zaśpiewanie piosenki podczas koncertu czy konferencji, wykonanie aranżacji muzycznej danego utworu lub opracowanie projektów koncertów muzyki określonego rodzaju). W praktyce często nie z uwagi na charakter samej umowy, ale ze względu na niskie koszty zatrudnienia na podstawie takich umów przedsiębiorcy zawierają umowy o dzieło. Jest to praktyka błędna, ponieważ nie każdy rodzaj pracy może być wykonywany na podstawie umowy o dzieło i nie każdy rezultat pracy oznacza dzieło.

Elżbieta Młynarska-WełpaRozdział 1.

Umowa zlecenia a umowa o dzieło – różnice i podobieństwa

Umowa zlecenia – zalety

Charakter umowy zlecenia został uregulowany w przepisach ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (art. 734–751 Kodeksu cywilnego) i jej cechą rozpoznawalną jest staranne działanie. Oznacza to, że zleceniobiorca nie zobowiązuje się do osiągnięcia konkretnego rezultatu końcowego, lecz do tego, że będzie on dokładał należytej staranności przy wykonywaniu przedmiotowej pracy będącej zleceniem ze strony zamawiającego, które wykona jako zleceniobiorca.

Zgodnie z art. 734 kc przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie – zwany najczęściej zleceniobiorcą – zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie – zwanego najczęściej zleceniodawcą. Zgodnie z tym przepisem Kodeksu cywilnego zlecenie w ścisłym tego słowa znaczeniu dotyczy tylko czynności prawnych. W praktyce jednak na podstawie art. 750 kc przepisy dotyczące zlecenia stosuje się odpowiednio do umów o świadczenie usług, które są nieuregulowane innymi przepisami, czyli do wszelkich czynności faktycznych dokonywanych na podstawie mów nieobjętych regulacjami prawnymi, czyli do tzw. umów nienazwanych.

Umowa zlecenia zazwyczaj przewiduje wynagrodzenie za wykonywane czynności i jest tym samym odpłatna, ale istnieje możliwość wykonywania przedmiotu zlecenia bez wynagrodzenia, jednak taki zapis musi wynikać wprost z treści umowy i musi być od razu w niej wskazany rodzaj „innej korzyści” dla zleceniobiorcy, gdyż strony nie mogą zmienić charakteru umowy zlecenia z odpłatnej na nieodpłatną w trakcie jej trwania. Niewątpliwie dużą zaletą umowy zlecenia jest elastyczność i swoboda w kształtowaniu warunków współpracy, w tym odpłatności, ale nie można zapominać o tym, że strony umowy zlecenia są równorzędnymi podmiotami. W praktyce często oznacza to, że zleceniobiorca sam wyznacza sobie godziny, dni aktywności, opracowuje system pracy, sposób jej wykonywania, i chociaż jest samodzielny, powinien udzielać informacji dającemu zlecenie o przebiegu prac, a po zakończeniu zlecenia lub wcześniejszym rozwiązaniu umowy – przedstawić zleceniodawcy sprawozdanie (art. 740 Kodeksu cywilnego). Z kolei zleceniodawca powinien udzielać wykonawcy wskazówek niezbędnych do prawidłowego wykonywania czynności, jak również udostępnić pomieszczenia, sprzęt czy materiały, jeśli strony tak się umówiły, by umożliwić wykonanie zleconych czynności.

Warto pamiętać, że w chwili zawarcia umowy zlecenia zleceniodawca może udzielić zleceniobiorcy wskazówek dotyczących sposobu wykonywania zlecenia. Takie wskazówki są wiążące dla zleceniobiorcy, ale może on bez uprzedniej zgody zleceniodawcy odstąpić od wskazanego przez zleceniodawcę sposobu wykonywania zlecenia, jeżeli nie ma możliwości uzyskania jego zgody, a zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że zleceniodawca w tym konkretnym przypadku, biorąc pod uwagę zaistniałe okoliczności, zgodziłby się na zmianę, gdyby wiedział o okolicznościach. Zleceniobiorca bowiem kierować się powinien prawdopodobną wolą zleceniodawcy, tak by wykonywać zlecenie możliwie najbardziej starannie.

W umowach cywilnoprawnych należy unikać zapisów charakterystycznych dla umowy o pracę. Treść umowy zlecenia powinna określać m.in.: rodzaj i datę zawarcia, strony stosunku cywilnoprawnego (chodzi tu np. o imiona i nazwiska, numery dokumentów tożsamości, PESEL, daty urodzenia, adresy zamieszkania, numery wpisu do ewidencji działalności gospodarczej czy numery w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego), datę rozpoczęcia i zakończenia czynności objętych umową, charakterystykę pracy i ewentualne miejsce jej wykonywania, zakres współpracy między stronami oraz wynagrodzenie. Stronami umowy zlecenia mogą być osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej.

Obowiązki zleceniodawcy i zleceniobiorcy przy typowej umowie zlecenia

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Obowiązki zleceniodawcy Obowiązki zleceniobiorcy
zapłata wynagrodzenia za wykonaną pracę (nie dotyczy to umów zlecenia, które są z góry zawarte jako umowy bezpłatne) wykonanie z należytą starannością umówionych czynności na rzecz dającego zlecenie według jego wskazówek
zwrócenie wydatków zleceniobiorcy, które ten poniósł w celu należytego wykonania zlecenia, jeżeli strony wcześniej przewidziały taki zwrot stosowanie się do wskazówek zleceniodawcy
zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w zakładzie pracy lub w innym wyznaczonym miejscu udzielanie zleceniodawcy potrzebnych wiadomości o przebiegu procesu realizacji zlecenia (naruszenie tego obowiązku stanowi nienależyte wykonanie zobowiązania)
skierowanie na szkolenie bhp, jeśli przemawia za tym rodzaj wykonywanej pracy, a także warunki, w jakich ta praca jest świadczona poinformowanie zleceniodawcy o powierzeniu wykonania zlecenia osobie trzeciej (gdy taką możliwość przewidują postanowienia umowy zlecenia – wynika to ze zwyczaju lub gdy zleceniobiorca jest do tego zmuszony okolicznościami)
skierowanie na badania wstępne oraz na inne badania profilaktyczne, jeżeli wymaga tego charakter pracy przestrzeganie zasad bhp i uczestniczenie w szkoleniach, jeśli to jest wymagane z uwagi na charakter pracy
zgłoszenie przyjmującego zlecenie na formularzu ZUS ZUA w terminie 7 dni do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego lub na ZZA (tylko do ubezpieczenia zdrowotnego) wydanie wszystkiego, co przy wykonaniu zlecenia uzyskał dla zleceniodawcy (np. przekazanie rzeczy, dokumentów wykorzystywanych przy wykonywaniu zlecenia)
wyrejestrowanie z ubezpieczeń społecznych w terminie 7 dni od rozwiązania umowy informowanie zleceniodawcy o zmianach danych, które mogą wpływać na status ubezpieczeniowy zleceniobiorcy
odprowadzanie do ZUS naliczonych składek oraz do urzędu skarbowego pobranych zaliczek na podatek dochodowy informowanie zleceniodawcy o zmianach danych, które mogą wpływać na prawidłowe sporządzenie informacji PIT-11
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

W celu lepszego zabezpieczenia swoich interesów zleceniodawca może w umowie zawrzeć dodatkowo zapisy o:

- karach umownych za nienależyte wykonanie zlecenia lub wypowiedzenie umowy bez ważnych powodów,
- zobowiązaniu zleceniobiorcy do zachowania w tajemnicy treści podpisanej umowy oraz podejmowanych działaniach związanych z wykonywaniem tej umowy,
- zakazie konkurencji obejmującym okres, na jaki została zawarta umowa, oraz określony czas po realizacji umowy (w zamian za niepodejmowanie działalności konkurencyjnej po ustaniu umowy zlecenia zleceniobiorcy należy zapewnić odszkodowanie, gdyż w przeciwnym razie takie postanowienie może nie wywołać żadnych skutków prawnych).

Odpłatność przy umowie zlecenia

W przeciwieństwie do umowy o pracę umowa zlecenia może być zarówno odpłatna, jak i nieodpłatna, w ramach stosunku pracy nie ma możliwości zawarcia bezpłatnej umowy o pracę. W umowach cywilnoprawnych postanowienia w tym zakresie zależą od woli stron. Jeżeli strony postanowią, że zlecenie będzie nieodpłatne, to taki zapis powinien znaleźć się w zawieranej umowie zlecenia. W razie braku w umowie ustaleń dotyczących wysokości wynagrodzenia lub/i obowiązującej stawki zleceniobiorca ma prawo do wynagrodzenia odpowiadającego wykonanej pracy. Należy przyjąć, że podstawą do skalkulowania wysokości takiego wynagrodzenia powinno być wyliczenie czasu poświęconego na wykonanie zlecenia z uwzględnieniem kwalifikacji zleceniobiorcy i stopnia skomplikowania zleconych czynności. Co do zasady wynagrodzenie przysługuje zleceniobiorcy dopiero po wykonaniu zlecenia (np. na podstawie przedłożonego przez niego rachunku), chyba że z umowy wynikają inne postanowienia w tym zakresie. Strony mogą np. ustalić, że wynagrodzenie w umówionej wysokości będzie wypłacane w ratach, bezpośrednio po wykonaniu określonego etapu zlecenia. Często zdarza się, że rozliczenie za wykonaną pracę jest cykliczne – miesięczne. Wówczas rozliczeniu podlega praca wykonana w trakcie miesiąca, za którą wypłacone jest wynagrodzenie.

Jeżeli umowa zlecenia jest odpłatna, a takie najczęściej są zawierane, strony powinny w jej treści precyzyjnie określić wysokość wynagrodzenia, termin i sposób zapłaty. Z reguły koszty związane z wykonywaniem zlecenia ponosi zleceniodawca. W niektórych przypadkach zleceniodawca powinien zwrócić przyjmującemu zlecenie wszelkie koszty, które ten poniósł w celu należytego wykonania usługi, wraz z odsetkami ustawowymi. Jeżeli wykonanie zlecenia wymaga nakładów finansowych, dający zlecenie powinien na żądanie przyjmującego udzielić mu również odpowiedniej zaliczki, co wynika z brzmienia art. 742 i 743 Kodeksu cywilnego.

W razie odpłatnego wykonywania zlecenia przez zleceniodawcę ma on obowiązek wypłacić przyjmującemu zlecenie część wynagrodzenia za dotychczas wykonane czynności. Wynagrodzenie za zlecenie nie musi być określone przez strony wyłącznie w formie pieniężnej. Może mieć również inny charakter, np. barterowy (usługa za usługę). Jeżeli ani z umowy, ani z okoliczności nie wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał się wykonać je bez wynagrodzenia, za realizację zlecenia należy się wynagrodzenie.

Odpowiedzialność zleceniobiorcy

Zleceniobiorca, co do zasady, ma obowiązek wykonywania umowy osobiście. Może on powierzyć wykonywanie zlecenia osobie trzeciej, jeśli wynika to bezpośrednio z umowy lub ze zwyczaju dotyczącego zakresu czynności wg zawartej umowy zlecenia albo gdy jest do tego zmuszony przez okoliczności, np. przez niezdolność do pracy spowodowaną chorobą. W każdym przypadku powierzenia wykonywania czynności zastępcy zleceniobiorca powinien jednak niezwłocznie zawiadomić zleceniodawcę o osobie i jej danych (np. miejscu zamieszkania), tak by zleceniodawca znał dane zastępcy.

W odniesieniu do umowy zlecenia można mówić o odpowiedzialności odszkodowawczej za wyrządzenie szkody wskutek popełnienia czynu niedozwolonego lub niewykonania albo nienależytego wykonania zobowiązania przez zleceniobiorcę (tzw. odpowiedzialność kontraktowa). Przepisy prawa cywilnego jasno precyzują, że ten, kto ze swej winy wyrządził drugiemu szkodę, ma obowiązek ją naprawić. Jeśli zleceniobiorca dopuści się czynu niedozwolonego (np. posłuży się sfałszowanymi dokumentami), przez co zleceniodawca poniesie szkodę, ma prawo domagać się od zleceniobiorcy stosownej rekompensaty na drodze sądowej. W tym przypadku dający zlecenie musi udowodnić winę zleceniobiorcy. Aby można było przesądzać o odpowiedzialności zleceniobiorcy, musi powstać szkoda oraz zaistnieć związek przyczynowy między niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania a szkodą. Zleceniodawca nie musi jednak w kontekście tej odpowiedzialności udowadniać winy przyjmującego zlecenie. W takim przypadku mamy do czynienia z domniemaniem winy, co przejawia się tym, że w razie wystąpienia szkody przyjmuje się, że doszło do niej wskutek zaniedbań i zaniechań zleceniobiorcy. To przyjmujący zlecenie musi wykazać, że szkoda jest następstwem okoliczności, za które on nie odpowiada. Szkoda i obowiązek jej naprawienia mogą wystąpić także wskutek wypowiedzenia umowy zlecenia bez ważnego powodu. Taka sytuacja może dotyczyć zarówno wypowiedzenia złożonego przez zleceniodawcę, jak i przez przyjmującego zlecenie. Pojęcie szkody obejmuje zarówno stratę, jak i utracone korzyści. Przy ogólnych zasadach odpowiedzialności wysokość szkody musi wykazać zleceniodawca. Naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zlecenia może nastąpić przez zapłatę określonej sumy (kary umownej) należnej bez względu na wysokość szkody. Takie rozwiązanie powinno być wyraźnie przewidziane w treści umowy zlecenia. Zleceniobiorca może uwolnić się od odpowiedzialności, jeśli wykaże, że wykonał zobowiązanie albo że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania nastąpiło nie z jego winy. Winą przyjmującego zlecenie jest zarówno zamiar niewywiązania się ze zobowiązania, jak i nieumyślne niedochowanie należytej staranności przy jego wykonywaniu.

W przypadku powierzenia wykonania czynności zlecenia zastępcy zleceniobiorca odpowiada tylko za brak należytej staranności w wyborze zastępcy, natomiast zastępca jest odpowiedzialny za staranne wykonanie zlecenia także względem zleceniodawcy.

Wypowiedzenie umowy zlecenia

Umowa zlecenia może być wypowiedziana w każdym czasie zarówno przez zleceniodawcę, jak i zleceniobiorcę.

Strony mogą również określić w treści umowy okres wypowiedzenia (mają tu pełną dowolność) oraz sposób wypowiedzenia (np. na piśmie pod rygorem nieważności). Strony umowy zlecenia mogą więc określić w umowie terminy i sposoby wypowiedzenia i przez to zrzec się możliwości wypowiedzenia zlecenia w każdym czasie.

W przypadku umowy zlecenia z upływem 2 lat przedawniają się:

- roszczenia o wynagrodzenie za spełnione czynności i o zwrot poniesionych wydatków przysługujące osobom, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju; to samo dotyczy roszczeń z tytułu zaliczek udzielonych tym osobom;
- roszczenia z tytułu utrzymania, pielęgnowania, wychowania lub nauki, jeżeli przysługują osobom trudniącym się zawodowo takimi czynnościami albo osobom utrzymującym zakłady przeznaczone na ten cel.

Cechy charakterystyczne umowy o dzieło

Umowa o dzieło, podobnie jak zlecenia, jest umową nazwaną, uregulowaną w Kodeksie cywilnym (art. 627–646). Umowę o dzieło zdefiniowano w art. 627 Kodeksu cywilnego jako zobowiązanie do wykonania oznaczonego dzieła za wynagrodzeniem zależnym od wartości dzieła (art. 628 § 1, art. 629, art. 632 Kodeksu cywilnego). W literaturze definiuje się ją jako umowę o świadczenie usług, konsensualną, wzajemną, w której przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do osiągnięcia w przyszłości indywidualnie oznaczonego, samoistnego, obiektywnie możliwego, a subiektywnie pewnego rezultatu pracy ludzkiej o charakterze materialnym lub niematerialnym. Porównanie elementów konstrukcyjnych tej umowy z cechami innych umów o świadczenie usług ujawnia – jako pierwszoplanowe – zobowiązanie wykonawcy umowy o dzieło nie do samego działania, lecz do uzyskania dzieła jako oznaczonego rezultatu działania.

Starania przyjmującego zamówienie na podstawie umowy o dzieło mają tylko takie znaczenie, że prowadzą do konkretnego, indywidualnie oznaczonego jej rezultatu jako dzieła (art. 628 § 1 i art. 629, art. 632 Kodeksu cywilnego), a nie do wykonywania czynności jako takich. W art. 627 Kodeksu cywilnego nie zdefiniowano, co to jest dzieło i jakie mamy rodzaje dzieła, ustawodawca wskazuje jedynie, że wykonanie dzieła stanowi przedmiot zobowiązania wykonawcy, za które przysługuje wynagrodzenie jako wzajemne świadczenie zamawiającego. Przyjmuje się, że o określeniu rezultatu właściwego umowie o dzieło decyduje wymaganie, by dzieło miało charakter samoistny względem twórcy, tzn. by pozostawało niezależne od dalszego działania twórcy.

Przedmiotem omawianej umowy powinno być konkretne dzieło, uzgodnione przez strony, przy czym może być ono rozumiane szeroko: jako obejmujące zarówno przedmioty w postaci materialnej (np. napisanie tekstu utworu, przygotowania tekstowych i multimedialnych materiałów dziennikarskich na potrzeby serwisów internetowych), jak i w postaci niematerialnej (np. zaśpiewanie piosenki podczas koncertu czy konferencji, wykonanie aranżacji muzycznej danego utworu lub opracowanie projektów koncertów muzyki określonego rodzaju). W literaturze coraz więcej głosów pojawia się za tym, że utwór o charakterze niematerialnym – nieucieleśnionym – nie może stanowić przedmiotu umowy o dzieło.

Zarówno zamawiający dzieło, jak i jego wykonawca mają wzajemne obowiązki – wymieniamy je na kolejnej stronie.

Porównanie obowiązków zamawiającego i wykonawcy dzieła

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Obowiązki zamawiającego dzieło Obowiązki wykonawcy dzieła
zapłata wynagrodzenia za stworzone dzieło, po jego przyjęciu zgodnie z ustalonym terminem wykonanie oznaczonego dzieła – często mającego indywidualny charakter czegoś, co powstało, a czego nie było przed zawarciem tej konkretnej umowy o dzieło
współdziałanie z wykonawcą w zakresie wykonania dzieła i przekazanie wykonawcy wskazówek dotyczących zamówionego dzieła, mających na celu osiągnięcie takiego rezultatu, jaki był zamierzony osobiste wykonanie dzieła, jeśli wywiązanie się z umowy zależy od osobistych przymiotów lub kwalifikacji wykonawcy
dostarczenie wykonawcy materiałów niezbędnych do wykonania dzieła najwyższej jakości zgodnie z umową, by nie wpływały one na ewentualne wady dzieła, o ile to wynika z ustaleń umownych właściwe użycie do wykonania dzieła materiałów dostarczonych przez zamawiającego i zwrot ich części w przypadku niezużycia w całości lub wykonanie dzieła z własnych materiałów, zgodnie z ustaleniem umownym
udostępnienie wykonawcy dzieła pomieszczeń, sprzętu czy narzędzi niezbędnych do prawidłowego wykonania efektu, który jest przedmiotem umowy informowanie zamawiającego o okolicznościach mogących przeszkodzić prawidłowemu wykonaniu dzieła, wyjaśnianie ewentualnych wątpliwości co do „kształtu” dzieła oczekiwanego przez zamawiającego, jeśli przekazane wskazówki są niejednoznaczne
odebranie wykonanego dzieła zgodnie z ustalonym harmonogramem niezwłoczne zawiadomienie zamawiającego o tym, że dostarczony przez niego materiał nie nadaje się do prawidłowego wykonania dzieła
poprawne naliczenie i pobranie zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych z wynagrodzenia za wykonane dzieło, z uwzględnieniem ograniczeń dotyczących wysokości 50% kosztów uzyskania przychodu terminowe zrealizowanie dzieła, rezultat powinien odpowiadać przekazanym przez zamawiającego założeniom i „pojawić się” w oczekiwanym przez zamawiającego terminie
ewentualne pobranie składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, jeśli umowa o dzieło została zawarta z osobą będącą pracownikiem zamawiającego niezwłoczne zawiadomienie zamawiającego o tym, że pojawiły się nadzwyczajne okoliczności mające wpływ na ewentualne terminowe wykonanie dzieła
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Tak samo jak w przypadku zlecenia, przepisy nie zastrzegają dla ważności umowy o dzieło żadnej konkretnej formy. Może ona być zawarta ustnie, pisemnie lub w sposób dorozumiany. Przyjmuje się jednak formę pisemną, na potrzeby dowodowe i treść zawieranej umowy o dzieło powinna zawierać m.in.: rodzaj i datę zawarcia, strony stosunku cywilnoprawnego, datę jej rozpoczęcia i zakończenia, przedmiot umowy i miejsce wykonywania dzieła (opis przedmiotu umowy powinien być sprecyzowany przez odwołanie się np. do wzoru, rysunku, szkicu sporządzonego z użyciem jednostek miar itp.), kto dostarcza materiały oraz narzędzia potrzebne do wykonania dzieła oraz wynagrodzenie i termin jego płatności.

Dodatkowe zapisy w umowie o dzieło

W celu odpowiedniego zabezpieczenia swoich interesów strony mogą w umowie o dzieło zawrzeć dodatkowo zapisy o:

- karach umownych za nienależyte wykonanie dzieła lub odstąpienie od umowy bez ważnych powodów,
- możliwości dochodzenia od wykonawcy, niezależnie od kar umownych, odszkodowania na ogólnych zasadach odpowiedzialności kontraktowej,
- rękojmi za ewentualne wady dzieła,
- tzw. umownym prawie odstąpienia, polegającym na przewidzeniu możliwości wycofania się uprawnionej strony z umowy, w razie gdy ze względu na określone okoliczności dalsze trwanie i realizacja umowy przestały odpowiadać interesom strony.

Prawa autorskie

Jeśli przedmiot umowy o dzieło nosi cechy utworu w rozumieniu ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, wówczas umowa powinna regulować kwestię przeniesienia własności stworzonego przez przyjmującego zamówienie oraz kwestię przeniesienia autorskich praw majątkowych do takiego dzieła (zob. str. 104–111).

Odpłatność przy umowie o dzieło

W umowie o dzieło strony mogą określić wynagrodzenie w sposób kosztorysowy – na podstawie planowych prac i przewidywanych kosztów materiałów (z podaniem cen jednostkowych) lub ryczałtowy – w kwocie podanej z góry. Jeżeli strony nie ustaliły wysokości wynagrodzenia ani nie wskazały podstaw do jego ustalenia, wówczas należy odwołać się do zwykłych stawek rynkowych za wykonanie dzieła takiego samego lub podobnego rodzaju albo wcześniejszych umów tego samego rodzaju zawieranych przez strony na wykonanie takiego samego lub podobnego dzieła.

Jeśli w szczególnych przypadkach nie da się ustalić wynagrodzenia w omawiany sposób, wynagrodzenie przysługuje w wysokości odpowiadającej uzasadnionemu nakładowi pracy wykonawcy dzieła. W sytuacji gdy dzieło ma być oddawane etapami i wynagrodzenie zostało skalkulowane za każdą część z osobna, wynagrodzenie należy się z chwilą spełnienia każdego ze świadczeń częściowych. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, wykonawcy należy się wynagrodzenie w chwili oddania dzieła zamawiającemu. Zamawiający nie może odmówić zapłaty wynagrodzenia mimo niewykonania dzieła, jeżeli wykonawca był gotów je wykonać, lecz doznał przeszkód z przyczyn dotyczących zamawiającego. Za takie przyczyny należy uznać wszelkie przeszkody leżące po stronie zamawiającego, choćby niezawinione, które spowodowały niewykonanie dzieła.

Odpowiedzialność dziełobiorcy

Przyjmuje się, że dziełobiorca powinien umowę wykonywać osobiście, co nie wynika bezpośrednio z Kodeksu cywilnego, tylko z praktyki. I chociaż taki obowiązek nie wynika z przepisów, strony często zawierają go w samej treści umowy o dzieło. W przypadku gdy wykonanie umowy zależy od osobistych przymiotów przyjmującego zamówienie, w razie jego śmierci następuje rozwiązanie umowy o dzieło (art. 645 kc). Umowa o dzieło powinna określać termin wykonania dzieła. Na podstawie art. 635 kc jeżeli przyjmujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła tak bardzo, że nie jest prawdopodobne dotrzymanie umówionego terminu, zamawiający ma prawo do odstąpienia od umowy przed upływem terminu wykonania dzieła. Sąd Najwyższy w wyroku z 12 stycznia 2012 r. (sygn. akt IV CSK 182/11, OSNC 2012/7–8/90) uznał, że na podstawie art. 635 kc dopuszczalne jest odstąpienie przez zamawiającego od umowy o dzieło także po upływie terminu wykonania dzieła.

W umowie strony mogą określić kary umowne, np. za opóźnienie w oddaniu dzieła i na wypadek odstąpienia od umowy. Odstąpienie od umowy przez zamawiającego kształtuje między stronami nowy stan prawny w ten sposób, że łącząca je umowa przestaje obowiązywać. Umowa wygasa ze skutkiem ex tunc, a w konsekwencji żadna ze stron po wygaśnięciu umowy na skutek odstąpienia nie może dochodzić roszczeń przewidzianych w umowie. Strony mogą dochodzić wzajemnie jedynie roszczeń określonych w art. 494 kc. W razie umownego prawa do odstąpienia strony mogą odmiennie określić jego skutki. Artykuł 635 kc, jako przepis szczególny w stosunku do ogólnych przepisów dotyczących niewykonania umów wzajemnych, wyłącza określone w art. 491 § 1 kc warunki odstąpienia od umowy w postaci popadnięcia przez przyjmującego zamówienie w zwłokę i wyznaczania mu dodatkowego terminu do rozpoczęcia lub kontynuowania i ukończenia dzieła (wyrok SN z 14 listopada 2008 r., sygn. akt V CSK 182/08).

Roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem 2 lat od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane (art. 646 kc). Kwestie dotyczące przedawnienia roszczeń nie powinny być jednak objęte umową, ponieważ terminów przedawnienia nie można skracać ani przedłużać nawet wtedy, gdyby taka była wola stron umowy. W treści umowy o dzieło, podobnie jak w treści umowy zlecenia, nie ma potrzeby określania sądu, który rozpatrzy ewentualne spory powstałe na jej tle. Jeśli jednak strony mają taką wolę, nie ma przeszkód, aby tego rodzaju zastrzeżenie, wskazujące określony miejscowo sąd, znalazło się w umowie.

W przypadku gdy dzieło nie powstało, zamawiający nie jest zobligowany do wypłaty umówionego wynagrodzenia. Nie może on jednak odmówić zapłaty mimo niewykonania dzieła, jeżeli wykonawca był gotów je wykonać, lecz doznał przeszkód z przyczyn dotyczących zamawiającego. Za takie przyczyny należy uznać wszelkie przeszkody leżące po stronie zamawiającego, choćby niezawinione, które spowodowały niewykonanie dzieła. Przykładowe zawiera poniższa tabela.

Przyczyny niewykonania dzieła przez zamawiającego

--------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
zawinione niezawinione
umyślne niedostarczenie na czas wymaganej specyfikacji zamówionego dzieła nieodbieranie poszczególnych etapów prac z ważnych przyczyn losowych (np. z powodu wypadku lub ciężkiej choroby zamawiającego)
nieodbieranie poszczególnych etapów prac bez uzasadnionego powodu zniszczenie/uszkodzenie materiałów, z których miało być wykonane dzieło, wskutek zdarzeń losowych (np. w wyniku pożaru lub powodzi)
--------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Darmowy fragment