Własnymi słowami - ebook

Podziękowania

Pragnę wyrazić ogromną wdzięczność następującym osobom, których pomoc przyczyniła się do powstania niniejszej książki:

Austinowi Davidsonowi – za trud i wysiłek, jakie włożył w nadanie spójnego kształtu zbiorowi zdjęć i artykułów prasowych stanowiących podstawę dla tej książki;

Marti Swanson − mojej asystentce, która sprawia, że meandry logistyki codziennego życia zawodowego nie utrudniają mojego procesu twórczego;

Annie Palka-Boyet – mojej tłumaczce, za wkład w pracę nad tekstem niniejszej książki oraz staranny i inspirujący przekład materiałów źródłowych na język polski;

oraz

Piotrowi Dobrołęckiemu – wielkiemu przyjacielowi książek.Wstęp

W powojennej Polsce, gdzie dorastałem za żelazną kurtyną, książki o gwiazdach Hollywood należały do kategorii literatury zakazanej. Socjalistyczne władze uważały, że naród należy chronić przed zgnilizną moralną cechującą olśniewający, acz zdeprawowany Zachód. Dla młodego chłopaka, jakim wówczas byłem, zakazany powab gwiazd filmowych był tym bardziej nie do odparcia. Mimo iż nie dane mi było nigdy obejrzeć filmu ze sławną Polą Negri, dorastałem w blasku jej legendy, słuchając historii na jej temat, opowiadanych nieodmiennie z poczuciem dumy. Polacy nigdy nie zapomnieli swojej ukochanej Poli, warszawskiej baletnicy, która wspięła się na piedestał, została hollywoodzką gwiazdą swoich czasów, budząc zachwyt i uwielbienie u publiczności filmowej i teatralnej na całym świecie.

Gdy miałem zaledwie dziesięć lat, sztuka filmowa pociągała mnie ogromnie. Obiecałem sobie wówczas solennie, że pewnego dnia będę robił filmy w Ameryce. Ojczyznę opuściłem, aby doskonalić zawód tancerza i choreografa, jednak koleje losu zaprowadziły mnie do Stanów Zjednoczonych, gdzie moje losy splotły się z wymarzonym przemysłem filmowym. Pochłonięty studiami w szkole filmowej i reżyserskiej, nie poświęcałem Poli Negri zbyt wiele czasu ani uwagi. Jednak pewnego wieczoru w 1998 roku trafiłem przypadkiem do nowojorskiej restauracji Joego Allena i oto stanąłem twarzą w twarz z ogromnym zdjęciem Poli, spoglądającej na świat spojrzeniem równie czułym, co władczym. Miałem nieodparte wrażenie, że patrzy prosto na mnie, że rzuca mi wyzwanie.

Kolejny raz natrafiłem na ślad Poli w 2002 roku, podczas zwiedzania Chińskiego Teatru Graumana w Los Angeles. Stojąc przed budynkiem teatru, skierowałem wzrok w dół i stwierdziłem ze zdumieniem, że oto stoję na pamiątkowej płycie Poli Negri w Alei Gwiazd – wmurowanej tam przy jej udziale w 1928 roku, kiedy aktorka była u szczytu swojej kariery. „Drogi Sidzie, uwielbiam twoje kino” – napisała Negri. Była ona jedenastą osobą, której gwiazdę dodano do tej alei; wraz ze swoim byłym narzeczonym Charliem Chaplinem (jego gwiazda nosiła numer 10) byli jedynymi sławnymi aktorami, których zaproszono w owym roku do odbicia stóp i dłoni. Jakże świat mógł tak doskonale zapamiętać małego trampa, a jednocześnie zapomnieć o Poli Negri? Spoglądając na odciski jej drobnych dłoni i stóp, postanowiłem, że przywrócę do życia wspomnienia o tej fascynującej kobiecie.

Wyruszyłem w podróż po Stanach, aby przeprowadzić wywiady z ludźmi, którzy wciąż pamiętali Polę lub potrafili udzielić mi informacji na temat jej miejsca w historii kinematografii. Wywiady te stały się podstawą do nakręconego przeze mnie w 2006 roku filmu dokumentalnego Pola Negri: W kinie życie jest snem. Odwiedziłem archiwa Poli w San Antonio i zacząłem gromadzić zdjęcia, wycinki z gazet, recenzje i memorabilia, które powoli składały się na historię jej życia. Pola Negri: Legenda Hollywood, wydana w Polsce w 2011 roku biografia Poli mojego autorstwa została uznana za Książkę Roku. Reakcja, z jaką spotykały się mój film i książka, pozwoliły mi stwierdzić, że magia Poli wiele osób poruszyła do głębi, że wielu ludzi pragnie dowiedzieć się o niej jeszcze więcej. Cóż takiego tkwiło w tej tajemniczej piękności, że fascynuje nas ona niezmiennie od czasu, kiedy przed stu laty stawiała pierwsze kroki na polskiej scenie? Dlaczego jej historia jest tak mało znana, owiana mgiełką tajemnicy, a jednocześnie pełna błędnych interpretacji i fałszywych przekonań?

Pola Negri była prawdziwą diwą, w pełnym tego słowa znaczeniu. Jej gwiazda zaświeciła na filmowym firmamencie Hollywood jeszcze przed Gretą Garbo czy Marleną Dietrich. Była pierwszą europejską aktorką sprowadzoną do fabryki snów i obsadzoną w głównych rolach w okresie wyjątkowego rozkwitu sztuki filmowej. Kiedy Pola przyjechała do Hollywood, pierwszy film mówiony (1927) był kwestią odległej przyszłości, a kino nieme wymagało wyjątkowego kunsztu aktorskiego, gry intensywnej i dramatycznej. To właśnie za umiejętność takiej gry pokochali Polę nie tylko producenci, lecz także widownia. Urodzona w Polsce i odkryta dla filmu w Niemczech, posiadała staranne wykształcenie w dziedzinie zarówno gry aktorskiej, jak i tańca, co było niezwykle przydatne w pantomimach ery kina niemego. Dodatkowo potrafiła mówić i śpiewać w pięciu językach.

Obdarzona ekspresyjną twarzą i nieugiętą siłą woli, która pomogła jej przetrwać chaos i ubóstwo wczesnego dzieciństwa, Pola Negri zagrała w ponad sześćdziesięciu amerykańskich i europejskich filmach. To jej przypisuje się stworzenie pierwowzoru ekranowej femme fatale. Żyła z rozmachem i w iście gwiazdorskim stylu, dając swoim codziennym życiem pożywkę dla kolumn plotkarskich na całym świecie. W poczet swoich przyjaciół i kochanków zaliczała największe legendy Hollywood: była narzeczoną Charliego Chaplina, z Rudolfem Valentino zaręczyła się tuż przed jego przedwczesną śmiercią, jej mężem został książę Serge Mdivani. Do grona jej wielbicieli należeli Albert Einstein i Bernard Shaw. Życie Poli pełne było dramatycznych wydarzeń i zakrętów losu. Jednego dnia była najlepiej zarabiającą gwiazdą Hollywood, by kilka lat później uciekać z nazistowskich Niemiec, zabierając ze sobą tylko tyle, ile mogła spakować do jednej walizki. Historia jej życia jest bogata i złożona, a jej losy doskonale oddają klimat okresu kina niemego.

Gwiazdy kina niemego, pozbawione głosu, przemawiają do widzów tylko w ich wyobraźni. Puszczając wodze fantazji, utożsamiamy z nimi najbardziej melodyjne, nabrzmiałe emocjami głosy. Pozbawione filtra dialogu, epatują widzów dobrymi i złymi czynami. Siła gwiazdy kina niemego tkwi w geście i ruchu – są one jej jedyną bronią.

Aktorzy kina niemego pokazują nam również, co kryje się za emocjami, jakie przeżywają grane przez nich postaci, co wyzwala ich żądze lub rozpacz. Dynamiczna i pełna energii Pola Negri była niczym wulkan, którego siły nie można poskromić. Z łatwością wcielała się w każdą rolę, tak samo przekonywująco grając próżną oportunistkę lub carycę Katarzynę, jak i cygańską tancerkę lub zbójecką księżniczkę. Bez trudu wyrażała ogromną radość i głęboki smutek – emocje, które w jej odczuciu stanowiły nierozerwalny element ludzkiego życia. Nekrolog opublikowany w 1987 roku przez Combined News Service głosił: „Wszystkie źródła (…) zgodnie twierdzą, że Negri była jedną z pierwszych kobiet w Hollywood, które zasłużyły na miano »gwiazdy«”; w jego dalszej części pojawiły się słowa samej Negri: „Byłam pierwsza i byłam najlepsza”.

Pola Negri od najmłodszych lat żyła w przekonaniu, że jej przeznaczeniem jest odnieść sukces. Kiedy go osiągnęła, w pełni i z niepohamowanym entuzjazmem korzystała ze statusu gwiazdy. Dzięki determinacji wspięła się na wyżyny hollywoodzkiej kariery. „Pola Negri jest gwiazdą i rolę gwiazdy zamierza grać aż po kres swoich dni”, pisał w 1970 roku dziennikarz przeprowadzający z nią wywiad. Negri była uosobieniem kobiety efektownej i wyrafinowanej, a jednocześnie niesłychanie erotycznej i zmysłowej.

„Byłam gwiazdą, która wprowadziła na ekrany seks, jednak był to seks w dobrym guście”, mówiła dziennikarzom. Określenie jej mianem skromnej czy przyzwoitej poczytywała za osobistą obrazę. Każdy niespełniony kaprys wywoływał u niej wybuch złości i histerii. A kaprysów było sporo – począwszy od nieodzownych codziennie świeżych płatków storczyków, które musiały pokrywać podłogę jej garderoby, na złotych klamkach wożącej ją do studia limuzyny skończywszy. Za pomocą przedmiotów, jakimi się otaczała, Pola Negri tworzyła i ugruntowywała własny image – kobiety namiętnej, obiektu pożądania. Jednocześnie potrafiła jednak zachowywać się jak prawdziwa dama, co stanowiło intrygujący kontrast w stosunku do jej osobowości nieposkromionej złośnicy.

Pola Negri wykreowała dla siebie niezwykle fascynujący wizerunek − odzianej zawsze w spektakularne stroje ponętnej kobiety, której aury tajemniczości dopełniał głęboki głos z egzotycznym akcentem, przywołującym skojarzenia ze starą Europą, jej zamkami, historią i kulturą. Cygańsko-słowiańska mieszanka krwi płynącej w żyłach Poli sprawiała, że w jej wykonaniu nostalgiczne cygańskie melodie stawały się jeszcze bardziej ckliwe i liryczne. Odpowiednio modulując głos, aranżowała targające za serce dźwięki, tak jakby podszyte były nutą radości, natomiast w wesołych piosenkach potrafiła przemycić nutę żalu. Rozumiała, że szczęście nie trwa wiecznie, a jej bajkowe życie może w każdej chwili obrócić się w nicość.

Mimo trudnego dzieciństwa Pola Negri była przeświadczona, że należą jej się wszystkie dobra tego świata, a swoją roszczeniowość potrafiła okazywać w sposób, którego nie powstydziłaby się żadna królowa. Pozbawionym monarchów Amerykanom aura zamożności, jaką roztaczała wokół siebie ta gwiazda, bardzo przypadła do gustu. Pola nigdy nie rozmawiała na temat swojego pochodzenia, nigdy się nie przyznawała, że w jej żyłach bynajmniej nie płynie błękitna krew. Obnosząc się w futrach wartych tysiące dolarów i w drogocennych klejnotach, Pola nie tylko wyglądała, lecz także zachowywała się jak królowa − piła tylko najlepszy gatunek szampana i jadła wyłącznie w najdroższych restauracjach. Była też zagorzałą miłośniczką i mecenasem sztuki, a także wielbicielką opery. Jednym słowem – była damą najwyższej klasy o niesłychanie wysublimowanym guście, ale też − aby dodać całokształtowi pikanterii – o buntowniczej, przekornej w stosunku do konwenansów duszy.

I to właśnie dzięki tej odrobinie pikanterii zdobyła najwięcej serc wielbicieli. Zwierzęca strona natury, jakiej widzowie nigdy dotąd nie widzieli u żadnej aktorki, była kluczem do seksapilu Poli Negri. Mary Pickford i Gloria Swanson były gwiazdami podobnego formatu, jednak żadna z nich nigdy nie wykroczyła w prawdziwym życiu poza ramy ułożonej panienki. One jedynie grały niegrzeczne dziewczynki, ale publiczność zdawała sobie sprawę z tego, że wizerunek, jaki starały się wykreować, był z założenia fałszywy, że pod przykrywką wyszukanych strojów tak naprawdę były miłymi dziewczynami z sąsiedztwa.

Pola budziła pożądanie u mężczyzn i zachwyt u kobiet. Cechowała ją nie tylko zdumiewająca ponadczasowość, ale i głód doświadczania wszystkiego, co ma do zaoferowania życie. Nawet wcielając się w coraz to inne filmowe postacie, nigdy tak naprawdę nie przestawała być sobą. Zawsze skora do improwizacji, potrafiła tchnąć życie w najbardziej mdły scenariusz, zabarwić każdą scenę, sprawić, że praca reżysera stawała się o wiele łatwiejsza. Wyznawała zasadę, że zadaniem aktorki jest ożywić słowa widniejące na kartkach scenariusza. Każdej postaci, jaką grała, oddawała część siebie, przelewała w nią cząstkę swojej duszy, przy czym zawsze wymagała inteligencji od swoich widzów.

Prawdopodobnie najlepsza charakterystyka Poli Negri wyszła spod pióra Harry’ego Carra, krytyka filmowego pracującego w epoce kina niemego dla magazynu „Los Angeles Times”. W artykule opublikowanym w 1925 roku w „Motion Picture” pod tytułem Tajemnica Poli Negri Carr, który znał Polę osobiście, napisał, że jest ona „okrutna, arogancka, apodyktyczna, pokorna, pełna skruchy, hojna, uroczo rozsądna, obdarzona czarem, który zmiękczyłby serce ogra, nieprzyjemna, nieuprzejma, ujmująca, nieprzystępna. Innymi słowy, Pola to kobieta o wielu obliczach, które dobiera w zależności od nastroju, w jakim jest w danym momencie”. Podziwiając Polę za to, że ma odwagę, by „publicznie obnażać swoje uczucia”, autor reasumuje: „Cokolwiek zrobi, jakąkolwiek drogę obierze, nikomu nie uda się poskromić jej serca. Ta przepiękna, niezwykle wykształcona erudytka pozostanie nieokiełznana do końca swoich dni”.Chronologia wydarzeń w życiu Poli Negri

1892 − 10 lipca rodzice Poli Negri, Jerzy Chałupiec i Eleonora Kiełczewska, biorą ślub w Lipnie.

1897 − 3 stycznia przychodzi na świat Barbara Apolonia Chałupiec, córka Jerzego i Eleonory Chałupiec, urodzona w Lipnie na terenie znajdującego się pod zaborem rosyjskim Kraju Nadwiślańskiego. Jest najmłodsza z trojga dzieci, jednak śmierć dwojga z czasem czyni z niej jedynaczkę. Starsza siostra Felicja zmarła na koklusz w 1899 roku.

1903 − Jerzy Chałupiec zostaje aresztowany za działalność rewolucyjną wymierzoną przeciw Rosji i zesłany na Syberię. Eleonora sprzedaje majątek w Lipnie i razem z małą Apolonią przenosi się do Warszawy.

1911 − Apolonia zostaje przyjęta do warszawskiej szkoły baletowej, gdzie rozpoczyna naukę tańca.

1911 − Apolonia po raz pierwszy występuje publicznie na deskach Opery Narodowej w Warszawie – jako łabędziątko w Jeziorze łabędzim Czajkowskiego.

1912 – Apolonia rozpoczyna naukę w Warszawskiej Szkole Dramatycznej. Jej mentorem zostaje dyrektor Warszawskich Teatrów Rządowych Kazimierz Hulewicz.

1912 − 2 września debiutuje na scenie Teatru Małego w Warszawie w sztuce na podstawie dramatu Aleksandra Fredry Śluby panieńskie.

1913 – Apolonia gra solową rolę w balecie Leo Delibesa Coppélia. Zapada na gruźlicę i trafia do sanatorium, gdzie dowiaduje się, że nie może dłużej tańczyć. Wieczorek poetycki inspiruje ją do wstąpienia na ścieżkę kariery aktorskiej. W hołdzie dla włoskiej poetki Ady Negri przyjmuje pseudonim Pola Negri.

1911 − Pod okiem znanej polskiej aktorki, profesor Honoraty Leszczyńskiej, rozpoczyna prywatne lekcje gry aktorskiej.

1914 – Pola Negri kończy studia w Warszawskiej Szkole Dramatycznej. Jej dyplomową rolą jest Hedwig w Dzikiej kaczce Ibsena. Po przedstawieniu otrzymuje zaproszenia do gry na deskach najsławniejszych warszawskich teatrów: Teatru Wielkiego, Teatru Małego i Teatru Letniego.

1914 − Pisze scenariusz, reżyseruje i gra główną rolę w pierwszym polskim filmie fabularnym Niewolnica zmysłów, który następnie sprzedaje Aleksandrowi Hertzowi za 50 dolarów. Dołącza do jego wytwórni filmowej Sfinks.

1915 − Występuje w filmach reżyserowanych przez Aleksandra Hertza, a wieczorami grywa na scenach polskich teatrów.

1915 − Reżyser pracujący dla prowadzonego przez Maxa Reinhardta berlińskiego Deutsches Theater, Ryszard Ordyński, wystawia w Warszawie Sumurun i angażuje Polę Negri. Reinhardt odkrywa ją podczas premiery.

1917 − Prowadzony przez Maxa Reinhardta Deutsches Theater angażuje Polę do gry w berlińskiej produkcji Sumurun i zapoczątkowuje tym samym jej karierę w Niemczech. Pola poznaje Ernsta Lubitscha.

1917 – Pola podpisuje kontrakt z niezależnym niemieckim studiem filmowym Saturn-Film i występuje w sześciu filmach tej wytwórni.

1917 − Pod koniec roku podpisuje kontrakt z UFA, największą niemiecką wytwórnią filmową.

1918 − Na początku roku ukazuje się pierwszy film UFA z Polą Negri − Mania w reżyserii Eugena Illésa. Film ginie na wiele lat. Odnaleziony w 2006 roku, zostaje zrekonstruowany cyfrowo i wzbogacony muzyką Jerzego Maksymiuka. W 2011 roku film odbywa tournée po pięciu miastach europejskich, pokazom towarzyszy muzyka na żywo – projekt pod auspicjami Filmoteki Narodowej w ramach polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej.

1918 − Powstaje film Oczy Mumii Ma w reżyserii Ernsta Lubitscha, w którym Pola gra u boku Emila Janningsa; następnie, również z Janningsem, występuje w kolejnym filmie Lubitscha – Carmen.

1918 − Powstaje nakręcony przez UFA film Żółty paszport. Pola wciela się w rolę żydowskiej studentki w Warszawie podczas rosyjskiej okupacji Polski. Jest to pierwszy film dotykający problemu antysemityzmu. W późniejszych latach doprowadzi do kontrowersji pomiędzy Polą Negri a Josephem Goebbelsem, któremu nie spodoba się opowiedziana w nim historia.

1918 − Pola kupuje dla swojej matki dom w Bydgoszczy, aby ta mogła mieszkać w rodzinnych stronach. Na budynku do dziś widnieje tablica upamiętniająca zakup kamienicy przez znaną aktorkę.

1919 − 5 listopada Pola bierze ślub z hrabią Eugeniuszem Dąmbskim w katolickim kościele pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Sosnowcu.

1919 − W UFA powstaje pięć filmów z Polą w roli głównej: Awanturnica (Das Karussell Des Lebens), Wendeta – Zemsta krwi (Vendetta), Dzieje mężatki (Kreuziget Sie!), Hrabina Rondoli (Komtesse Dolly) oraz Madame Dubarry (Madame Dubarry). Kolejna współpraca Negri i Lubitscha, która owocuje natychmiastowym międzynarodowym sukcesem. W Stanach Zjednoczonych film Madame Dubarry ukazuje się pod tytułem Passion.

1919 − Na premierze Madame Dubarry w Berlinie Poli Negri przedstawiony zostaje Charlie Chaplin. Później w swojej książce pt. My Trip Abroad stwierdzi on, że jedną z najpiękniejszych rzeczy, jakie zobaczył w Europie, była Pola Negri. Pola otrzymuje list od wielbiciela, nieznanego statysty filmowego o nazwisku Rudolf Valentino.

1920 − W UFA powstają cztery filmy z Negri: Markiza d’Arminiani (Die Marchesa D’arminiani), Martyrologia (Das Martyrium), Biedna Violetta (Arme Violetta) i kolejna produkcja w reżyserii Lubitscha, Sumurun, wyświetlany w Stanach Zjednoczonych pod tytułem Arabska noc. Film powstaje w oparciu o sztukę teatralną pod tym samym tytułem, która zapoczątkowała karierę Negri w Niemczech i połączyła losy jej i Lubitscha.

1920 − Dochodzi do separacji Poli z hrabią Dąmbskim. Aktorka rozpoczyna związek z niemieckim przemysłowcem Wolfgangiem Georgiem Schleberem.

1920 − Premiera Madame Dubarry w Nowym Jorku w Capital Theater. Film wchodzi na ekrany w niedzielę, a sprzedaż biletów osiąga zawrotną ilość dwudziestu jeden tysięcy. Kolejny tysiąc chętnych odchodzi od kas kinowych z kwitkiem. Pierwszego dnia wyświetlania film zarabia dwanaście tysięcy dolarów. W ciągu pierwszego tygodnia zyski ze sprzedaży biletów wynoszą pięćdziesiąt pięć tysięcy dolarów. Podczas dwóch tygodni wyświetlania film ogląda trzysta tysięcy osób. W związku z obowiązującym w USA zakazem wyświetlania produkcji niemieckich film początkowo reklamowany jest jako włoski. Jego ogromny sukces sprawia, że zakaz zostaje zniesiony, otwierając tym samym drzwi dla innych filmów Poli Negri, które zostają wprowadzone na rynek amerykański.

1920 − Umiera Jerzy Chałupiec, ojciec Poli.

1921 − Producent Ben Blumenthal zwraca się do Poli Negri z propozycją współpracy. Pola podpisuje kontrakt na realizację filmów w Stanach Zjednoczonych.

1921 − Pola pojawia się w ekspresjonistycznym filmie Lubitscha Dzika kotka (Die Bergkatze) oraz współczesnym dramacie kostiumowym Safo (Sappho).

1922 − Powstaje ostatni wspólny film Negri i Lubitscha w Niemczech Głos ulicy (Die Flamme). Pola wciela się w rolę Ivetty. Jest to również ostatni niemy film Poli w Niemczech i ostatni niemiecki film Lubitscha. W USA ostro ocenzurowany, wchodzi na ekrany dopiero w 1924 roku pod egidą wytwórni Paramount i tytułem Montmarte.

1922 − Jesse Lasky, założyciel Famous Players–Lasky w Kalifornii, jedzie do Berlina i wykupuje kontrakt Poli od Bena Blumenthala.

1922 − Pola rozwodzi się z hrabią Dąmbskim.

1922 − Famous Players–Lasky uzyskuje licencję na niemieckie filmy Negri, między innymi Carmen, Sumurun, Głos ulicy i Safo. First National rozpoczyna pokazy tych filmów w Stanach Zjednoczonych; Pola podpisuje dwuletni kontrakt z wytwórnią.

1922 − W Paryżu Pola pozuje do portretu namalowanego przez cieszącego się światową sławą portrecistę Tadeusza Stykę.

1922 − 12 września na pokładzie statku „Majestic” w towarzystwie Mabel Normand Pola dociera do Nowego Jorku, gdzie wita ją Adolph Zukor z żoną.

1923 − Paramount wprowadza na ekrany pierwszy amerykański film Poli, Bella Donna. Negri, grająca w parze z Jackiem Holtem, pojawia się w nowej wersji Napiętnowanej oraz w niewielkiej roli w słynącym z gwiazdorskiej obsady filmie Hollywood. Gra główną rolę w sławnej Tancerce hiszpańskiej wraz z Antonio Moreno i Wallace’em Beery. Filmy te odnoszą kolosalny sukces i ugruntowują pozycję Negri jako hollywoodzkiej sławy i gwiazdy.

1923 − Pola Negri i Charlie Chaplin ogłaszają swoje zaręczyny w Del Monte w Kalifornii.

1924 − Pola zaprzyjaźnia się z Marion Davies, kochanką Williama Randolpha Hearsta; jest częstą bywalczynią na zamku San Simeon.

1924 − Pola gra role w Czarnej Lu, Mężczyznach i Jej wielkiej miłości.

1924 − Lubitsch i Negri spotykają się ponownie, by wspólnie nakręcić film dla wytwórni Paramount Pictures: Cesarzowa (Forbidden Paradise), który okaże się jedynym ich wspólnym filmem amerykańskim.

1924 − Pola zrywa zaręczyny z Chaplinem i związuje się z Rodem La Rocque, partnerem z filmu Cesarzowa.

1925 − Kontrakt Poli z Paramount Pictures zostaje przedłużony na kolejne trzy lata z wynagrodzeniem w wysokości siedmiu i pół tysiąca dolarów tygodniowo przez pierwszy rok, ośmiu i pół tysiąca dolarów tygodniowo przez drugi rok i dziesięciu tysięcy dolarów tygodniowo przez trzeci rok obowiązywania kontraktu.

1925 − Na balu kostiumowym Marion Davies przedstawia Poli tancerza i aktora Rudolfa Valentino. Valentino i przebrana za Kleopatrę Negri tańczą razem popularne tango La Cumparsita.

1925 − Pola wciela się w pół-Azjatkę w filmie Piętno krwi (East of Suez) w reżyserii Raoula Walsha; następnie gra Meksykankę w Kwiecie nocy (Flower of the Night) w reżyserii Paula Berna. Występuje również w dwóch filmach o zabarwieniu komediowym: Czarodziejka (The Charmer) i Bezwstydna kobieta (A Woman of the World). Rozstaje się z Rodem La Rocque.

1926 − Sprzedaje posiadłość w okolicach Łodzi i kupuje Château le Rueil-Séraincourt we francuskim miasteczku Vigny.

1926 − Występuje w dwóch filmach wytwórni Paramount: Skłamałam (The Crown of Lies) i Dobry i nieznośny (Good and Naughty).

1926 − Valentino udaje się do Paryża, aby sfinalizować rozwód z Nataszą Rambową, następnie wraca do Poli do Los Angeles. Para się zaręcza, Pola ofiaruje mu piętnaście tysięcy dolarów na zakup domu Falcon’s Lair (po śmierci Rudolfa pieniądze zostaną zwrócone Negri z masy spadkowej Valentino).

1926 − 27 czerwca Pola jest druhną na ślubie aktorki wytwórni MGM Mae Murray, a Valentino jest drużbą księcia Davida Mdivaniego. To na tym ślubie Pola poznaje brata Davida, księcia Serge’a Mdivaniego.

1926 − 9 czerwca Rudolf Valentino z Polą pojawiają się razem na premierze filmu, który okaże się ostatnim w karierze Valentino: Syn szejka (Son of the Sheik) w Teatrze Egipskim w Los Angeles.

1926 − 23 sierpnia w Nowym Jorku w wieku 31 lat umiera nagle Valentino. Pola kręci w Hollywood Hotel Imperial, kiedy dowiaduje się o jego śmierci. Zdjęcia do filmu zostają zawieszone, Pola udaje się pociągiem do Nowego Jorku, by wziąć udział w pogrzebie. Staje się pierwszą „kobietą w czerni”. Drugi pogrzeb odbywa się w Los Angeles, ciało Valentino zostaje złożone na cmentarzu Hollywood Forever.

1927 − Na ekrany wchodzi Hotel Imperial, natychmiast staje się hitem.

1927 − 14 maja we Francji Pola bierze ślub z księciem Serge’em Mdivanim.

1927 − Pola gra w Drucie kolczastym (Barbed Wire) i Spowiedzi uczciwej kobiety (The Woman on Trial), reżyserowanych przez Mauritza Stillera.

1928 − Pola pisze nowelę W kinie życie jest snem (La vie et le rêve au cinema). Książka ukazuje się w zaledwie dwustu egzemplarzach. Później zostaje przetłumaczona na język rosyjski.

1928 − Negri występuje w Godzinie zmysłów (The Secret Hour) i Podwójnym życiu (Three Sinners) – jako blondynka; następnie gra w Białej księżnej (The Woman from Moscow) i Miłostkach aktorki (Loves of an Actress) − filmach niemych ze ścieżką dźwiękową.

1928 − Oczekując dziecka, Pola decyduje się zrezygnować z kariery filmowej i powrócić do Château le Rueil-Séraincourt w Vigny, we Francji. Jej kontrakt z wytwórnią Paramount nie zostaje wznowiony. Na popularności zyskują filmy mówione.

1928 − 28 kwietnia Pola Negri składa przed słynnym chińskim teatrem Graumana odciski swoich dłoni i stóp – jest jedenastą gwiazdą, która ma pamiątkową płytę w chodniku przed teatrem.

1928 − Rzeźbiarz Joseph Marie Sert wykonuje brązowe popiersie Poli Negri, które później aktorka przekaże Muzeum Narodowemu w Warszawie.

1929 − Gaston Ravel i Tony Lekain proponują Poli rolę we francuskim filmie Le collier de la Reine (Naszyjnik królowej). Negri odrzuca tę propozycję.

1929 − Pola traci ciążę w wyniku poronienia i popada w głęboką depresję. Za namową matki decyduje się kontynuować karierę filmową, wyjeżdża do Londynu i spotyka się z George’em Bernardem Shawem i Gaumont Productions, by omówić filmową wersję Cezara i Kleopatry. Kiedy prawa okazują się zbyt drogie, Paul Czinner, niemiecki reżyser związany z projektem, pisze własną historię. Film będący jej adaptacją wprowadza na rynek wytwórnia Warner UK i Charles Whittaker Productions pod tytułem Ulica potępionych dusz (The Woman He Scorned).

1931 − 2 kwietnia Pola rozwodzi się z Serge’em Mdivanim.

1931 − Pola występuje na scenie teatru Coliseum w Londynie, śpiewa po rosyjsku cygańskie piosenki w sztuce Ostatnie tango (The Last Tango) u boku Reginalda Tate’a. Ponieważ odnosi spektakularny sukces, Victor Records UK decyduje się nagrać śpiew Poli. Na gitarze akompaniuje jej Boris Golovka, a chórki tworzą cygańscy śpiewacy. Piosenki rejestrowane są w marcu podczas dwudniowej sesji, a w maju ukazują się single z tego nagrania: Oczy czarne i Cygańskie tabory.

1931 – Negri sprzedaje zamek w Vigny i przenosi się do Nicei.

1932 – Amerykańskie studio filmowe RKO-Radio Pictures angażuje Negri do roli w jej pierwszym filmie mówionym Z rozkazu kobiety (A Woman Commands), w którym występują również Basil Rathbone i Roland Young. Negri wraca do Stanów Zjednoczonych. Piosenka ze ścieżki dźwiękowej do tego filmu zatytułowana Paradise w jej wykonaniu staje się międzynarodowym przebojem. Sukces utworu skłania Polę do wyruszenia w trasę przewidującą cykl występów rewiowych. Negri wdaje się w romans z piosenkarzem Russem Columbo, który również nagrywał Paradise.

1932 – W teatrze Mayfair na Broadwayu odbywa się nowojorska premiera filmu Z rozkazu kobiety. Na premierze Poli Negri towarzyszy burmistrz Nowego Jorku Jimmy Walker.

1932 – Pola ma udać się w trasę z przedstawieniem teatralnym Podróż do Pressburga (A Trip to Pressburg), jednak z powodu choroby występuje tylko w jednym przedstawieniu i nie jest w stanie dopełnić kontraktu, czego konsekwencją będzie później głośny pozew sądowy.

1932 – Podczas rekonwalescencji w Palm Springs Pola zaprzyjaźnia się z Albertem Einsteinem.

1933 – Negri nagrywa francuskojęzyczną wersję piosenki Paradise, która ukazuje się w formie singla wydanego przez wytwórnię Ultraphone i odnosi spektakularny sukces.

1933 – Pola nawiązuje przelotny romans z chicagowskim milionerem Haroldem McCormickiem.

1933 – Negri zawiera z francuską wytwórnią Pathé France kontrakt na rolę w filmie Fanatyzm (Fanatisme), w którym gra i śpiewa po francusku. Film wchodzi na ekrany w 1934 roku.

1934 – Pola wraca do Hollywood. Carl Laemmle, szef wytwórni Universal Pictures, prezentuje jej niemiecki scenariusz do filmu Mazur (Mazurka), który Willi Forst ma wyreżyserować w Niemczech. Minister propagandy Rzeszy, Joseph Goebbels, zakazuje wjazdu Poli do Niemiec, nazywając ją żydowską cyganką. Hitler znosi później ten zakaz, co wywołuje poważne kontrowersje na obu kontynentach. Amerykański przemysł filmowy niesłusznie oskarża Polę o pronazistowskie sympatie i udział w filmach propagandowych.

1935 – Mazur wchodzi na ekrany kin i szybko staje się przebojem. Utwory ze ścieżki dźwiękowej do tego filmu ukazują się w Niemczech na płycie wydanej przez Odéon Records.

1936 – Szefowie wytwórni filmowej MGM Louis B. Mayer i Irving Thalberg, po obejrzeniu filmu Mazur, proponują Negri rolę w Łaskawej ziemi (The Good Earth). Pola jest już jednak związana z niemieckim studiem UFA kontraktem – obejmującym sześć filmów – z którego nie może się wycofać.

1936 – Na ekrany europejskich kin wchodzi film Moskwa–Szanghaj (Moscow–Shanghai), zrealizowany przez UFA, w reżyserii Paula Wegenera, który pojawił się już u boku Poli w filmie Sumurun. Warner Brothers kupuje prawa do dystrybucji Mazura w Ameryce, jednak oryginalna wersja nie zostaje dopuszczona na ekrany; w 1937 roku ukazuje się − skopiowana scena po scenie − nowa wersja filmu z debiutującą aktorką Kay Francis pod tytułem Confession.

1936 − Parlophone w Wielkiej Brytanii wydaje singiel z anglojęzycznymi wersjami piosenek z filmu Mazur. Dwa single w języku niemieckim z muzyką z filmu Moskwa−Szanghaj wydaje Odéon.

1937 − UFA wydaje filmy Tango Notturno i Madame Bovary. Ten ostatni to jedyny niemiecki film Negri z lat trzydziestych, który wchodzi na ekrany Stanów Zjednoczonych. Utwory z Tango Notturno Odéon wydaje w postaci singla. Francuski magazyn „Pour Vous” puszcza w obieg plotkę, że Pola Negri ma romans z Adolfem Hitlerem. Aktorka wytacza pozew przeciwko magazynowi i wygrywa − „Pour Vous” ma zapłacić jej odszkodowanie w wysokości 10 tysięcy franków.

1938 − Na ekrany wchodzą filmy Pobożne kłamstwo (Die Fromme Lüge) oraz Decydująca noc (Die Nacht der Entscheidung). Odéon wydaje singiel z utworami z filmu Decydująca noc.

1941 − Nazistowskie Niemcy zajmują Polskę (1939) i Francję (1940); Pola, chcąc uciec przed zagrożeniem, wsiada w Lizbonie na statek „Excalibur”, który płynie do Stanów Zjednoczonych. Wysiada na Ellis Island.

1942 − Pola jest kandydatką do roli Pilar w Komu bije dzwon (For Whom the Bell Tolls), jednak ostatecznie rola przypada greckiej aktorce Katinie Paxinou. Negri odrzuca propozycję udziału w filmie Claudia, w którym główną rolę zagra Olga Bakłanowa. Pola wyrusza na tournée wspierające sprzedaż obligacji rządowych na poparcie działań wojennych Stanów Zjednoczonych.

1943 − Pola wciela się w rolę wagnerowskiej sopranistki Geni Smetany w komedii Wystrychnąć na dudka (Hi Diddle Diddle), dystrybuowanej przez United Artists. W filmie, wyreżyserowanym przez Andrew Stone’a, wystąpili także Adolphe Menjou, Martha Scott i Dennis O’Keefe. Podczas pracy nad produkcją Negri mieszka w Falcon’s Lair.

1943 – Tournée po Stanach Zjednoczonych, podczas którego Pola śpiewa piosenki z repertuaru opartego na przeboju Paradise.

1944 – Pola zaprzyjaźnia się z Margaret West, którą poznała dziesięć lat wcześ­niej w Nowym Jorku.

1944 – Pola odrzuca szereg ról podobnych do postaci, w którą wcieliła się w Wystrychnąć na dudka. Po kolejnej turze występów wokalnych decyduje się zrezygnować z kariery w show-biznesie. Zamieszkuje z Margaret West, która wspiera ją finansowo.

1948 − Wraca do Europy, aby sprzedać majątek i sprowadzić matkę do Nowego Jorku, a następnie do Los Angeles. Przez wiele lat mieszkają razem w Bel Air, w Santa Monica i w Beverly Hills.

1948 − Billy Wilder proponuje Negri rolę Normy Desmond w filmie Sunset Boulevard u boku Montgomery’ego Cliffa. Pola odrzuca propozycję, ponieważ uznaje, że nie jest to rola odpowiednia dla niej, poza tym scenariusz nie jest jeszcze gotowy. Chce skupić się na życiu rodzinnym i opiece nad matką. Rolę otrzymuje Gloria Swanson.

1951 − 12 stycznia Pola Negri otrzymuje w Los Angeles obywatelstwo amerykańskie.

1952 − Pola i Margaret West przekazują pieniądze na budowę drogi krzyżowej w kościele Matki Boskiej Częstochowskiej przy ulicy West Adams w Los Angeles.

1954 − Umiera Eleonora Chałupiec, matka Poli.

1957 − Pola i Margaret West przeprowadzają się do San Antonio w Teksasie i zamieszkują w rezydencji w dzielnicy Olmos Park.

1963 − Umiera Margaret West.

1963 − Pola przerywa emeryturę, by zagrać w powstającym w Londynie filmie Walta Disneya Księżycowe prządki (The Moon-Spinners) wraz z Elim Wallachem i Hayley Mills.

1963 − Negri przeprowadza się z domu Margaret West do trzypokojowego mieszkania w Chateau Dejonge na Broadwayu w San Antonio, gdzie spędzi resztę swojego życia.

1964 − Księżycowe prządki wchodzą na ekrany londyńskich kin. Pola zatrzymuje się w hotelu Dorchester. Na konferencji prasowej pojawia się z gepardem na smyczy, wywołując prawdziwą sensację.

1964 − Negri otrzymuje nagrodę niemieckiego przemysłu filmowego za „długotrwałe wybitne zasługi dla rozwoju niemieckiej kinematografii”.

1968 − Hemis-Film wyróżnia aktorkę nagrodą na festiwalu Hemisfair w San Antonio. Uniwersytet St. Mary organizuje specjalny przegląd filmów z Polą Negri w uznaniu jej zasług dla kultury amerykańskiej.

1968 –1970 − Pola pracuje z Alfredem A. Lewisem w hotelu Plaza w Nowym Jorku nad autobiografią Pola Negri: Pamiętnik gwiazdy (Memoirs of a Star), która ukazuje się w 1970 roku nakładem wydawnictwa Doubleday.

1970 − Pola uczestniczy w zorganizowanym na jej cześć pokazie filmu Bezwstydna kobieta w nowojorskim Muzeum Sztuki Współczesnej (MoMA).

1972 − Pokaz filmu Carmen w muzeum Witte w San Antonio z udziałem Poli Negri.

1973 − Pola otrzymuje tytuł honorowej obywatelki Los Angeles i gwiazdę w Alei Sław w Hollywood za wkład w rozwój przemysłu filmowego. Gwiazda Negri jest wmurowana pod adresem 6933 Hollywood Boulevard.

1975 − Reżyser Vincente Minnelli sprowadza Polę do Los Angeles, aby zaproponować jej rolę hrabiny Sanziani w filmie Kwestia czasu (A Matter of Time). Stan zdrowia Negri nie pozwala jej jednak przyjąć tej roli, którą ostatecznie zagra Ingrid Bergman.

1978 − Pola staje się pierwowzorem dla tytułowej bohaterki filmu Billy’ego Wildera Fedora.

1980 − Negri pojawia się w specjalnym wydaniu magazynu „Life”, dotyczącym losów klasycznych gwiazd filmowych, pn. Co się z nimi stało? (Where Are They Now?). To ostatni prestiżowy artykuł prasowy na jej temat.

1987 − 1 sierpnia Pola Negri umiera w San Antonio w Teksasie w wieku 90 lat. Zostaje pochowana na cmentarzu Calvary we wschodnim Los Angeles obok swojej matki Eleonory. Większość majątku zostawia w spadku uniwersytetom St. Mary i Trinity w Teksasie, łącznie z kilkoma rzadkimi kopiami swoich filmów. Zapisuje też pewną kwotę na ustanowienie stypendium jej imienia.CZĘŚĆ I

Prasowa twórczość Poli Negri

Pierwszą poważniejszą próbę, jaką Negri podjęła w dziedzinie twórczości literackiej, stanowił niewielki tomik, który w 1928 roku ukazał się w języku francuskim pod tytułem La Vie et Le Rêve au Cinema (W kinie życie jest snem). (Jego pełny tekst zawiera część II niniejszej książki.) Ponownie spróbowała sił pisarskich dopiero pod koniec życia, spisując koleje swojego losu w formie autobiografii zatytułowanej Memoirs of a Star (Pamiętnik gwiazdy), która ukazała się na rynku amerykańskim w 1970 roku nakładem wydawnictwa Doubleday. Jednak Negri przez cały czas prowadziła ze swoją widownią i wielbicielami dialog – nie tylko z ekranu czy sceny, ale również za pośrednictwem prasy. Opowieści, które snuła na temat swojego życia, tak osobistego, jak i zawodowego, cieszyły się ogromną popularnością – więc amerykańskie magazyny chętnie drukowały pod jej nazwiskiem szereg artykułów autobiograficznych. Niniejsza część książki zawiera zbiór takich właśnie opublikowanych na łamach prasy historii Poli Negri.