Wychowaj szczęśliwe dziecko - ebook

Podziękowania

Podziękowania dla:

• Parentline Plus za zezwolenie na użycie materiałów z kursów Parents Together (Rodzice razem),

• wszystkich rodziców, którzy przez wiele lat tak dużo nas nauczyli, opowiadając swoje historie,

• naszych kolegów i przyjaciół za sugestie i nieoceniony wkład w książkę,

• naszych mężów za wsparcie i pomoc oraz dla dzieci, które na bieżąco komentowały naszą pracę i udzielały trafnych wskazówek,

• wszystkich innych, którzy poświęcili nam swój cenny czas.

Szczególne podziękowania dla Victorii Roddam z Hodder Education za cierpliwość i wsparcie.Wstęp

Poczucie szczęścia zapewnia dziecku silna więź z rodzicami. Dzieci, którym zapewniono bezpieczeństwo i które czują się kochane, otrzymują kapitał niezbędny do budowania dobrych relacji w przyszłości. Badania naukowe dowodzą, że najważniejsze połączenia neuronowe w mózgu związane ze zdrowiem emocjonalnym tworzą się w wyniku doświadczeń w kontaktach z rodzicami i opiekunami w pierwszych latach życia. Choć niektóre cechy temperamentu są dziedziczne, wpływ rodziców na dorastanie dzieci i kształtowanie ich światopoglądu ma kluczowe znaczenie.

Budowanie dobrych relacji z własnymi dziećmi nie jest łatwe, zwłaszcza że sami jako rodzice jesteśmy obciążeni doświadczeniami z własnego dzieciństwa. Naukowcy odkryli, że kluczem do zrozumienia naszych relacji z dziećmi jest to, w jaki sposób postrzegamy swoje młode lata. Uświadomienie sobie tego jest pierwszym krokiem do przełamania negatywnych wzorców z przeszłości. Rodzice dodatkowo muszą sobie radzić w procesie wychowawczym z zagrożeniami, których w ich młodości nie było – np. z wszechobecną reklamą, stałym dostępem do Internetu i związanym z tym kontaktem z rzeczywistością wirtualną, a także ze stresującym systemem nauczania. Zadaniem tej książki jest podpowiedzieć rodzicom, jak radzić sobie z problemami, jak wzmacniać i pogłębiać więzi z dziećmi, a przede wszystkim – jak okazywać miłość każdego dnia.

Poradnik ten powstał na podstawie doświadczeń autorek oraz historii opowiedzianych przez rodziców, z którymi przez wiele lat autorki spotykały się na warsztatach i w grupach wsparcia dla rodziców.

Znajdziesz tu m.in.:

• proste sposoby nawiązywania więzi z dzieckiem,

• omówienie nacisków, jakim poddawani są rodzice,

• klasyfikację czterech stylów rodzicielskich,

• wskazanie zależności między uczuciami, potrzebami a zachowaniem w postaci „fontanny potrzeb”,

• test na określenie temperamentów członków rodziny,

• sposoby okazywania dziecku szacunku i uznania oraz motywowania go do działań.

Poznasz odpowiedzi m.in. na następujące pytania:

• jak dbać o siebie, by być rodzicem pełnym energii?

• jak nauczyć dziecko rozpoznawania własnych uczuć i radzenia sobie z emocjami?

• jak zadawać pytania, by dzieci otwarcie mówiły o swoich problemach?

• jak być jednocześnie stanowczym, skutecznym i kochającym?

• jak prowadzić negocjacje w przypadku sytuacji konfliktowych?

• w jaki sposób i kiedy rozpocząć rozmowy na trudne tematy?

• jak przekazywać niespodziewane informacje wynikające z przypadków losowych (dotyczące śmierci bliskiej osoby, rozpadu rodziny itp.)?

Gdy uda ci się zastosować w praktyce przynajmniej część porad z tej książki, twoje dzieci staną się bardziej:

• skłonne do współpracy,

• otwarte na innych,

• odpowiedzialne i niezależne,

• pewne siebie,

• będą też lepiej potrafiły wyrażać swoje uczucia.

W poradniku położono nacisk na wzmacnianie i pogłębianie więzi, nie zaś na kontrolowanie zachowania dzieci. Dzieci nie są występującymi w cyrku zwierzętami, które należy wytresować. Musimy je wspierać, by wyrosły na ludzi, którzy sami potrafią się dyscyplinować, podejmować właściwe decyzje życiowe, radzić sobie z przeciwnościami, a także być dobrymi przyjaciółmi, partnerami, rodzicami. To niezbędne czynniki warunkujące szczęście. Celem książki jest pomóc tobie i twoim dzieciom w doświadczaniu wspólnego szczęścia.Zanim przystąpisz do lektury

Z naszego doświadczenia nabytego podczas prowadzenia warsztatów dla rodziców wynika, że bardzo ważną rolę w uczeniu się kształtowania nowych, lepszych relacji z dziećmi odgrywa dzielenie się spostrzeżeniami. Po pierwszej sesji rodzice najczęściej z wielką ulgą mówią: „Tak się cieszę, że te problemy nie dotyczą tylko mnie”.

Pisząc tę książkę, chciałyśmy uświadomić czytelnikom, że ich doświadczenia w wychowywaniu dzieci są bardzo podobne. Właśnie z tego powodu zamieściłyśmy tak wiele przykładów z życia, usłyszanych od rodziców. Opowiadanie historii podczas warsztatów dla rodziców pomaga ludziom dzielić się pomysłami i wzajemnie wspierać.

Potraktuj tę książkę jako przewodnik. Rób notatki na marginesach i staraj się mieć ją zawsze pod ręką. Na końcu każdego rozdziału znajdziesz ćwiczenia, które możesz wykonywać razem z dziećmi. Uświadomi ci to, jak ważnym elementem wychowywania jest zabawa.

Gdy uczyłeś się prowadzić samochód, nie wystarczała ci znajomość samego kodeksu drogowego. Potrzebowałeś także wielu godzin praktyki, zanim nauczyłeś się jeździć. Podobnie poczujesz się, czytając tę książkę. Nie musisz się spieszyć. Poradnik został skonstruowany w taki sposób, abyś najpierw nauczył się teorii, a następnie przećwiczył zdobytą wiedzę w praktyce.

Książkę podzieliłyśmy na podrozdziały z wyraźnie zaznaczonymi tytułami, abyś mógł czytać krótkie partie tekstu nawet wtedy, gdy jesteś bardzo zajęty. Nie zawsze to, co próbujesz zrobić, udaje ci się wykonać bez żadnego wysiłku. Dlatego też w poradniku zamieściłyśmy krótkie podsumowania, które mają pomóc w zapamiętaniu nowych metod. Im więcej tych sposobów postępowania wcielisz w życie, tym szybciej przekonasz się, że naprawdę działają, a stosowanie ich będzie ci przychodzić łatwiej.

Gdy zostajesz rodzicem, wstępujesz na pasjonującą ścieżkę, która kryje w sobie mnóstwo tajemnic, a ty stajesz się prawdziwym odkrywcą i badaczem. Jako rodzic masz dużą wiedzę o swoich dzieciach i znasz je znacznie lepiej niż ktokolwiek inny. Masz wiele umiejętności i znasz przydatne metody do zastosowania w relacjach z dziećmi. Chcemy dodać ci pewności siebie w świadomym stosowaniu tych metod, a także poddać kilka nowych pomysłów.

Zanim rozpoczniesz lekturę książki, postaraj się odpowiedzieć na poniższe pytania. Pomogą ci one zrozumieć twoje obecne relacje z dziećmi i nakreślić cele, które chciałbyś osiągnąć.

Co mi się podoba w byciu rodzicem?

Co dla mnie, jako rodzica, jest najtrudniejsze?

Czego chcę nauczyć się z tej książki?

Jesteśmy pewne, że książka ta przyniesie ci dużo radości i pożytku.Rozdział 1. AKCJA – nie REAKCJA

Z tego rozdziału dowiesz się:

• jaka strategia pomaga myśleć jasno w sytuacji stresowej;

• jak rozpoznać własne potrzeby;

• jak dowiedzieć się, co myśli dziecko;

• jakie kroki poczynić w konkretnych sytuacjach.

W porywie chwili

Przykład

„Pomocy! Jestem zestresowana, Mia i Abby bardzo mnie denerwują, a ja wtedy na nie krzyczę. W takich chwilach wszystkie czujemy się źle. Wciąż obiecuję sobie, że następnym razem uda mi się zapanować nad sobą, ale sami wiecie, jak to jest. Gdy dziewczyny biją się albo nie chcą wrócić z placu zabaw do domu, od razu zaczynam krzyczeć. Bardzo chcę rozwiązać ten problem. Co mogę zrobić, by stać się spokojniejszą i uniknąć napadów złości?”

Penny, mama Mii i Abby

„Dobrze wiem, co masz na myśli. Trudno jest być rodzicem. Często jestem bardzo zdenerwowana na Adama – tak niechętnie próbuje nowych rzeczy. Po szkole są świetne zajęcia karate, a on nawet nie chce pójść i zobaczyć, jak wyglądają”.

Celia, mama Grace, Adama i Finlaya

Wielu rodziców – jak Penny – szuka pomocy, gdyż nie radzi sobie z sytuacjami konfliktowymi. W życiu każdego z nas są chwile, gdy czujemy się podobnie, a niestety nie możemy znaleźć rozwiązania.

Rodzice często zajmują się tak wieloma rzeczami, że ciężko jest im trzeźwo spojrzeć na sytuację. Próbują przygotować kolację po męczącym dniu, a w tym samym czasie jedno z dzieci chce z nimi porozmawiać, natomiast pozostałe dwoje walczy ze sobą o pilota do telewizora. W takich chwilach, zamiast zastanowić się i ochłonąć, reagują odruchowo. Łatwo jest powiedzieć coś w porywie chwili, by później tego żałować.

Formuła AKCJA

AKCJA – strategia, którą zamieszczamy na początku rozdziału. Jest to skuteczny sposób, aby zatrzymać się na moment i zastanowić, a nie jedynie automatycznie reagować. „Zatrzymaj się” pozwala na chwilę uspokojenia i użycie najpierw umysłu, a dopiero później głosu i rąk.

Zastosowanie AKCJI pomoże ci zareagować tak, by rozwiązać konfliktową sytuację w sposób konstruktywny.

AKCJA (ang. ACT) oznacza:

A = adult (dorosły) – twoje własne uczucia i potrzeby,

C = child (dziecko) – uczucia i potrzeby twojego dziecka,

T = tools (narzędzia) – umiejętności i pomysły, które możesz wykorzystać, aby uprzyjemnić życie rodzinne.

Trójstopniowy proces, podobnie jak światła uliczne (rys. poniżej), pomoże ci skuteczniej komunikować się z dziećmi. Oto zasada jego działania:

W książce przedstawiono wiele technik, które dzięki strategii AKCJA możesz wykorzystać każdego dnia.

Rys. 1. Formuła AKCJA

Dzieci wpływają na nas na wiele sposobów. Powiedzmy, że właśnie ugotowałeś ulubiony posiłek dla swojej córki, a ona mówi: „Nie lubię spaghetti”. W takiej sytuacji odczuwasz różne, może nawet i skrajne emocje. Zachowanie dziecka spowodowało u ciebie reakcję, którą można streścić w słowach: „Nie czuję się doceniany”. Bardzo prawdopodobne, że odruchowo odpowiesz: „Nie bądź niegrzeczna. Masz szczęście, że w ogóle gotuję dla takiej marudy”. Jednak taka uwaga nie rozwiąże problemu, a w dodatku jeszcze bardziej pogorszy sprawę.

„Rodzic wewnętrzny”

Matki i ojcowie często dostrzegają, że w chwilach stresu reagują w podobny sposób, jak kiedyś ich rodzice. Bez względu na to, jakie masz poglądy na temat wychowywania dzieci, gdy do głosu dochodzą emocje, przestajesz myśleć racjonalnie. W takich sytuacjach przejmuje nad tobą kontrolę „rodzic wewnętrzny”. Jest to tkwiący w twojej podświadomości model relacji rodzic – dziecko, ukształtowany już we wczesnym dzieciństwie. Dopiero gdy uświadamiasz sobie, jak reagujesz, myślisz: „Jakbym słyszała swoją własną matkę” albo „Mój ojciec powiedziałby dokładnie to samo”.

Jak działa AKCJA w praktyce

Zastosowanie AKCJI pomoże ci zatrzymać się i zastanowić dłuższą chwilę, by ogarnąć całą sytuację.

Jak to działa w praktyce? Zilustruje to historia Julii.

Przykład

Julia, mama Anny i Jake’a, poszła do sklepu, aby kupić prezent. Zakupy przedłużały się, ale Jake tym razem był wyjątkowo cierpliwy, więc mama w nagrodę postanowiła zabrać go do działu zabawek. Julia dała mu trochę czasu, by mógł pobawić się na placu zabaw. Jake był bardzo zajęty zabawą, więc gdy Julia wzięła go za rękę, wyrwał się i zaczął się buntować.

„Wyobrażam sobie, co myśleli o nas ludzie stojący obok: «Ona w ogóle nie panuje nad swoim dzieckiem!»”.

Jake krzyczał na cały głos, a Julia próbowała go uspokoić. Zdenerwowany malec zawołał w końcu: „Jesteś wstrętna, nienawidzę cię!”. Julia była bardzo zdenerwowana i już miała wyprowadzić Jake’a ze sklepu, gdy przypomniała sobie metodę AKCJA i zastosowała ją w praktyce.

A = adult (dorosły)

Wzięła głęboki wdech i rozluźniła ramiona. Zatrzymała się na „czerwonym świetle” wystarczająco długo, aby zacząć myśleć bardziej racjonalnie. Zastanowiła się nad swoimi uczuciami i potrzebami. „Zdałam sobie sprawę, jak bardzo czuję się upokorzona pogardliwymi spojrzeniami ludzi”.

C = child (dziecko)

Pamiętając o „żółtym świetle”, postawiła się w sytuacji Jake’a i pomyślała, co on może czuć. Zrozumiała, jak trudno było mu oderwać się od zabawy, która tak bardzo mu się podobała. Małe dzieci przecież w ogóle nie rozumieją pojęcia czasu.

T = tools (narzędzia)

„Zielone światło” – Julia zrozumiała, jak czuli się oboje. Wtedy powiedziała: „Jake, widzę, że świetnie się bawisz, ale martwię się, iż nie zdążymy po Annę. Głupio się czuję, gdy tak krzyczysz w sklepie”.

Te słowa sprawiły cuda. Jake uspokoił się, wzruszył ramionami i wziął Julię za rękę. Ruszyli w kierunku wyjścia. Ponieważ Jake przekonał się, że jego mama rozumie, jak on się czuje, stał się gotowy do współpracy i zrezygnował z walki.

Rodzice są w 100 procentach ważni!

Dzieci są w 100 procentach ważne!

Relacje są w 100 procentach ważne!

Jak się nie zdenerwować

Bardzo trudno jest zachować spokój, gdy jesteśmy zestresowani. W takich momentach myślisz: „Co ja, u diabła, mam teraz zrobić?”. Bardzo skuteczne może okazać się przypomnienie naszej metody. „AKCJA – nie REAKCJA” – takie hasło łatwo jest zapamiętać. Światła sygnalizacji ulicznej są prostym i trafnym skojarzeniem dla metody AKCJA, które można w każdej chwili sobie przypomnieć.

Często bywa tak, że najtrudniejszym momentem w AKCJI jest „zatrzymanie się”. Podpowiemy ci, jak uchwycić ten moment. Zrozumiesz także, co warunkuje takie, a nie inne zachowania dziecka. Uświadomienie sobie tego spowoduje, że będziesz mniej zestresowany.

Warto zastanowić się nad tym, co pomaga ci „zatrzymać się na czerwonym świetle”.

Bardzo pomocna może się okazać rozmowa z kimś, kto także ma dzieci.

Ćwiczenie: Jak włączyć hamulce?

Pomyśl o sytuacjach stresowych. Co pomaga ci „zatrzymać się”, zanim zareagujesz na sytuację? Sporządź listę rzeczy, które pomagają w „zatrzymaniu się” tobie i twojemu rozmówcy.

Oto trzy sposoby, które umożliwiły zatrzymanie się innym rodzicom:

• głęboki oddech,

• policzenie do 10,

• wyjście do innego pokoju.

Nie bądź dla siebie zbyt surowy. Każdy ma prawo do popełniania błędów. Nauka nowych metod kształtowania relacji z dziećmi jest czasochłonna. Bądź pewny, że dzieci dadzą ci wiele okazji do ćwiczenia cierpliwości.

Jak zapamiętać AKCJĘ

AKCJA to temat pojawiający się we wszystkich rozdziałach. Jest to formuła sprawdzona we wszystkich relacjach międzyludzkich. Jeśli masz szacunek zarówno do siebie samego, jak i do innych ludzi, zastanowisz się, zanim zdecydujesz, jak działać. Dlatego właśnie wielu rodziców uważa, że AKCJA działa w odniesieniu do ich matek, ojców, braci, sióstr, kolegów z pracy, partnerów i dzieci.

Dla budowania bliskości i rozwijania empatii między tobą a dziećmi przydatne będzie regularne analizowanie twojego postępowania oraz zachowań dziecka. To pozwoli szybko rozwiązywać problemy w sposób korzystny dla wszystkich. Metoda AKCJA przypomina, że dla dobrej relacji z dzieckiem lepsze jest „zatrzymanie się” niż pozwalanie na to, by emocje brały w nas górę.

Wskazówka

Możesz kupić kolorowe karteczki i samodzielnie przygotować „światła sygnalizacji świetlnej” – np. na lodówce, lustrze, drzwiach czy gdziekolwiek indziej.

Gdy dasz sobie czas na zastanowienie, zareagujesz w odpowiedni sposób i załagodzisz konfliktową sytuację. Rozdział 7 przybliży ci kwestie związane ze złością. Pomoże ci także zrozumieć i przypomnieć sobie, jak te sprawy kształtowały się w twojej rodzinie. Będziesz miał również możliwość przećwiczenia pomocnych strategii działania.

Przykład

„Długo walczyłam ze sobą, by nauczyć się AKCJI. Czasami nie chce mi się myśleć o tym, co czuje moje dziecko. Chcę, żeby robiło, co mu każę, a nie pyskowało. Muszę jednak przyznać, że gdy postawię się w sytuacji Erica i popatrzę na wydarzenia z jego perspektywy, rozumiem go lepiej”.

Ingrid, mama Erica

„Najtrudniej jest mi «zatrzymać się». Ale gdy przypominam sobie «czerwone światło», staram się pomyśleć, zanim coś powiem. Ostatnio bardzo zdenerwowałem się na Hariego, ponieważ wciąż zsuwał się z krzesła. Gdy zatrzymałem się i spokojnie zastanowiłem, zdałem sobie sprawę, że to dla mnie bardzo ważne, abyśmy siedzieli razem przy stole jako rodzina. Potem popatrzyłem na Hariego i uświadomiłem sobie, że jest mu bardzo niewygodnie. Jego podbródek był na poziomie blatu, a nogi zwisały nad ziemią.

Kupiliśmy więc specjalną poduszkę, aby Hari siedział przy stole na odpowiedniej wysokości. Znaleźliśmy także pudełko, które podłożyliśmy mu pod stopy. Żartowaliśmy, że wygląda jak książę siedzący na tronie. Zmiany te sprawiły, że wspólne posiłki stały się przyjemnością dla nas wszystkich”.

Suresh, tata Ashy i Hariego

W wolnej chwili

„Adam mówi”

Jedną z najwspanialszych rzeczy związanych z posiadaniem dzieci jest możliwość kontaktu z nimi podczas zabawy. Wspólne spędzanie czasu, wygłupy to cudowne sposoby, by zrelaksować się i zapomnieć o problemach dorosłego życia.

„Adam mówi” to gra ćwicząca umiejętność słuchania i samokontroli – dwa bardzo ważne elementy AKCJI. Prowadzący grę wydaje polecenie, np.: „Adam mówi – dotknij palców u nóg, podrap się w głowę, skacz dookoła pokoju” lub cokolwiek innego, co przyjdzie mu do głowy. Gdy prowadzący wyda polecenie, ale nie powie przy tym „Adam mówi”, gracz nie może się poruszyć, bo odpadnie z gry. Ostatnia osoba na „placu boju” zostaje kolejnym prowadzącym. Młodszym dzieciom warto dać więcej niż jedną szansę.

Podsumowanie

1. Rodzice często mówią i robią rzeczy bez zastanowienia, pod wpływem emocji, a później tego żałują.

2. Strategia AKCJA jest świetną metodą, która pozwala zastanowić się, w jaki sposób odpowiedzieć swoim dzieciom. Pomaga dobrać odpowiednie słowa, aby były zgodne z zasadą AKCJA – nie REAKCJA:

A = adult (dorosły) – zatrzymaj się i pomyśl, co się dzieje z twojego punktu widzenia, jak się czujesz, czego potrzebujesz, co twoim zdaniem powinno się wydarzyć;

C = child (dziecko) – postaw się w sytuacji dziecka, aby zrozumieć jego uczucia i potrzeby;

T = tools (narzędzia) – wybierz strategię działania. Więcej na ten temat znajdziesz w dalszej części książki.

3. Najważniejszy jest krok numer jeden: zatrzymaj się. Dzięki temu stajesz się świadomy własnych uczuć i myśli.

------------------------------------------------------------------------

Rzeczy, które zaskoczyły mnie w tym rozdziale:

Spisz na kartce kwestie, które w tym rozdziale spodobały ci się szczególnie.

Oto, co zamierzam wypróbować:

------------------------------------------------------------------------