Zakochania - ebook

1

Miguela Desverna czy też Deverne’a widziałam po raz ostatni w tym samym czasie, w którym po raz ostatni widziała go również jego żona Luisa, co nie tylko jest osobliwe, ale i pewnie mocno niesprawiedliwe, choćby właśnie dlatego, że była jego żoną, podczas gdy ja tylko nieznajomą, która nigdy z nim nie zamieniła ani słowa. Nawet nie wiedziałam, jak się nazywa, dowiedziałam się, jak już było za późno, gdy w gazecie pojawiło się jego zdjęcie, fotografia zakłutego nożem mężczyzny, w rozchełstanej koszuli, w chwili umierania, o ile już nie umarł w swej własnej i nieobecnej świadomości, która już nigdy się nie uobecniła: pewnie ostatnią rzeczą, z jakiej zdawał sobie sprawę, był domysł, że jest atakowany przez pomyłkę, bez powodu, to znaczy: idiotycznie, na domiar złego, że nie ograniczają się do jednego uderzenia, ale zadają mu cios po ciosie, bez szans na ratunek, chcąc go świadomie skreślić z tego świata i bezzwłocznie zmieść z powierzchni ziemi, w tym miejscu i w tej chwili. A na co za późno, właściwie? Prawdę mówiąc, nie wiem. Bo dopiero wtedy, kiedy ktoś umiera, uderza nas myśl, że nagle jest już za późno na cokolwiek, na wszystko – a tym bardziej żeby na zmarłego czekać – i ograniczamy się do wykreślenia go z ewidencji. Bez wyjątku, łącznie z naszymi najbliższymi, choć przychodzi to nam ze znacznie większym trudem, choć opłakujemy ich, a ich wizerunki mamy przed oczyma, zarówno kiedy chodzimy po mieście, jak i w czterech ścianach domu, i przez długi czas wierzymy, że nie będziemy mogli się przyzwyczaić. Ale od samego początku – już z chwilą ich śmierci – wiemy, że od tej pory już nie mamy co na nich liczyć, nawet w błahostkach, na nic nieznaczący telefon, najgłupsze pytanie („Zostawiłem tam kluczyki do samochodu?”, „O której godzinie dzieci dziś wychodziły?”), na nic. Nic to nic. Tak naprawdę jest to niezrozumiałe, bo oznacza, że mamy całkowitą pewność, a to kłóci się z naszą naturą: że ktoś już nigdy więcej nie przyjdzie, że nic nie powie i nie wykona już żadnego ruchu ani kroku – ani żeby się przybliżyć, ani oddalić – i nie spojrzy na nas, i wzrokiem nie ucieknie. Nie wiem, jak to wytrzymujemy i jak się z tego podnosimy. Nie wiem, jak potrafimy chwilami zapomnieć, kiedy już upłynęło trochę czasu i oddaliło nas od tych, którzy spoczywają w spokoju.

Ale widziałam go często i słyszałam, jak mówił i śmiał się, niemal każdego dnia rano, przez kilka lat, wcześnie, nie za wcześnie, bo zazwyczaj przychodziłam do pracy lekko spóźniona, żeby nie tracić okazji spotkania tej pary, właśnie pary, a nie jego – nie chciałabym być źle zrozumiana – ich obojga, bo oboje mnie uspokajali i sprawiali, że zanim dzień rozpoczął się na dobre, mogłam go już uznać za udany. Stali się czymś niemal obowiązkowym. Nie, to nie jest adekwatne określenie dla czegoś, co sprawia przyjemność i przynosi spokój. Może stali się przesądnym nawykiem, ale nie, też nie: bo to nie było tak, że uważałam, że jeśli nie zjem z nimi śniadania, chcę powiedzieć stolik w stolik, będę miała nieudany dzień; chodziło o to, że zaczynał mi się znacznie gorzej albo bez odpowiedniej dawki optymizmu, jeśli byłam pozbawiona tego widoku ofiarowywanego mi przez nich codziennie, czyli widoku świata uporządkowanego albo – jeśli ktoś woli – w harmonii. Prawda, że widoku tylko niewielkiego fragmentu świata, który dane było oglądać garstce, tak jak to zwykle ma się z każdym fragmentem lub życiem, choćby i najbardziej publicznym czy eksponowanym. Nie lubiłam zamykać się na długie godziny, nie ujrzawszy przedtem mojej pary i nie przyjrzawszy im się, nie to że ukradkiem, choć owszem, dyskretnie, bo ostatnia rzecz, jakiej bym sobie życzyła, to ich skrępowanie czy wręcz przeszkadzanie im. I nie wybaczyłabym sobie, gdybym ich spłoszyła, pomijając już, że i tak to ja byłabym najbardziej poszkodowana. A pokrzepiało mnie oddychanie tym samym powietrzem, poczucie, że jestem częścią ich porannego pejzażu – częścią niepostrzegalną – dopóki nie rozstaną się do następnego, najprawdopodobniej, posiłku, którym pewnie, nierzadko każdego dnia, była kolacja. Ale owego dnia, kiedy i żona, i ja widziałyśmy go po raz ostatni, nie mogli zjeść razem kolacji. Nawet obiadu nie zjedli razem. Żona czekała na niego przy stoliku restauracyjnym dwadzieścia minut, zdziwiona, ale nie przeczuwając niczego złego, póki nie zadzwonił telefon i świat jej się nie zawalił; i już nigdy nań nie czekała.2

Już pierwszego dnia rzuciło mi się w oczy, że są małżeństwem, on blisko pięćdziesiątki, ona kilka lat mniej, nie przekroczyła jeszcze czterdziestki. Najbardziej ujmująca była w nich nieskrywana radość, jaką sprawiało im przebywanie ze sobą. W porze, kiedy nikt do niczego się jeszcze nie nadaje, a tym mniej do stanu radosnej euforii, bez przerwy rozmawiali ze sobą i cieszyli się sobą, i rozbawiali wzajemnie, jakby przed chwilą właśnie się spotkali, ba, poznali nawet, a nie wyszli ze swojego domu, odprowadzili dzieci do szkoły, szykując się przedtem do wyjścia w tym samym czasie – może nawet w tej samej łazience – i jakby wcześniej nie obudzili się w tym samym łóżku, i pierwszą rzeczą, na jakiej spoczęło ich oko, nie była oczywista postać współmałżonka, i tak dzień po dniu, od wielu już lat, bo dzieci, w których towarzystwie parokrotnie zjawili się w kawiarni, miały na oko, osiem lat dziewczynka, chłopczyk zaś ze cztery, zresztą wykapany ojciec.

Ten zaś ubierał się z lekko staromodną dystynkcją, nie przekraczając nigdy granicy śmieszności czy anachroniczności. Chcę powiedzieć, że zawsze nosił garnitur, z bezbłędnie dopasowanymi dodatkami, koszule szyte na miarę, drogie i stonowane krawaty, chusteczkę delikatnie wysuniętą z bocznej kieszonki marynarki, spinki, wypolerowane półbuty ze sznurowadłami – czarne lub też z zamszu, ale te jedynie pod koniec wiosny, kiedy ubierał się w jasne garnitury – wypielęgnowane przez manicurzystkę dłonie. A mimo to nie sprawiał wrażenia wytwornego biznesmena czy też picusia-glancusia. Sprawiał raczej wrażenie mężczyzny, któremu wychowanie nie pozwala wychodzić na ulicę w innym ubraniu, przynajmniej w dniu roboczym; garnitury leżały na nim jak ulał i tak naturalnie, jakby został przez ojca wyuczony, że z chwilą osiągnięcia pewnego wieku tak właśnie wypada się nosić, nie oglądając się na kolejne mody, martwe już z nastaniem, i na obecne łachmaniarskie czasy, wobec których jego osoba mogła zachować daleko idącą obojętność. Był tak klasycznie stateczny, że nigdy nie zdarzyło mi się dostrzec w nim choćby najmniejszej oznaki ekstrawagancji: nie chciał uchodzić za oryginała, aczkolwiek w rezultacie za takiego pewnie nieco uchodził, nie tylko wśród bywalców lokalu, w którym zawsze go spotykałam, ale nawet w tym naszym zupełnie abnegackim mieście. Tę oczywistą naturalność uwydatniał jego niewątpliwie kordialny i radosny charakter, co nie znaczy nieokrzesany bezceremonialny poufały nonszalancki grubiański (nie pozwalał sobie na takie traktowanie kelnerów, na przykład, bo zwracał się do nich zawsze per pan, z niespotykanym już szacunkiem, bez zbytniej afektacji): owszem, nie dało się nie zwracać uwagi na jego częste wybuchy śmiechu, dość, a nawet bardzo hałaśliwe, choć niewywołujące rozdrażnienia w żadnym przypadku. Umiał się śmiać, śmiał się gromko, ale szczerze i rozbrajająco, nigdy w odruchu schlebiania komuś czy też aprobująco, ale jakby tak właśnie reagował na wszystko, co rzeczywiście go bawiło, a bawiło go wiele rzeczy, szczodry człowiek, gotów dostrzegać przejawy komizmu w różnych sytuacjach i doceniać żarty, przynajmniej słowne. Być może to żona go tak śmieszyła, prawdę mówiąc, są takie osoby, które bezwiednie doprowadzają nas do śmiechu, wywołują go przede wszystkim dlatego, że sprawiają nam radość już samą swoją obecnością, i to nam wystarczy, by wybuchnąć śmiechem z byle powodu, na sam ich widok chociażby, i z zadowolenia, że jesteśmy w ich towarzystwie, że możemy ich słuchać, nawet jeśli nie mówią nic szczególnego, a nawet jeśli świadomie przeplatają banały z głupstwami, które mimo to odbieramy jako zabawne, wszystkie i bez wyjątku. Oboje zdawali się być dla siebie takimi właśnie osobami: i choć widać było, że są małżeństwem, nie złapałam ich nigdy na geście w najmniejszej mierze przesłodzonym lub zakłamanym czy nawet dokładnie wystudiowanym, jak u niektórych, wieloletnich już par małżeńskich, które nie znają umiaru w publicznym okazywaniu sobie czułości, demonstrowaniu jak bardzo się wciąż kochają, jakby poczytując to sobie za zasługę przydającą im jeszcze większej wartości lub obnosząc się z tym jak z klejnotami przydającymi im większej urody. A u tych dwojga było raczej tak, jakby chcieli się sobie nawzajem wydać sympatyczni i mili zanim ewentualnie zaczną się do siebie zalecać; albo jakby ten wielki szacunek i czułość zaistniały w ich życiu, zanim się pobrali, nawet nim zostali parą, że i tak czy siak by się dobrali – nie przez wzgląd na małżeński obowiązek i nie dla wygody ani z przyzwyczajenia, ani też z jakiegokolwiek poczucia lojalności – jako koledzy, może osoby sobie towarzyszące, przyjaciele, współrozmówcy lub wspólnicy, w przekonaniu, że cokolwiek mogłoby się stać lub nawet się stało, czy też trzeba będzie coś opowiedzieć lub czegoś wysłuchać, z kimś innym będzie to zawsze znacznie mniej interesujące i nie tak zabawne. Bez niej, w jego przypadku, bez niego, w jej przypadku. Była przyjacielska serdeczność i przede wszystkim całkowita pewność.3

Miguel Desvern czy też Deverne obdarzony był miłymi dla oka rysami i męskim, ale zarazem czułym wyrazem twarzy, co czyniło go już z daleka bardzo atrakcyjnym mężczyzną o nieodpartym, bez wątpienia i przy bliższym z nim zetknięciu uroku, czego już tylko mogłam się domyślać. Bardzo możliwe, że zwróciłam uwagę wyłącznie na niego, nie dostrzegając Luisy, albo że to on zmusił mnie, bym również i na nią zwróciła uwagę, o ile bowiem żonę widywałam często bez męża – nierzadko wychodził wcześniej z kawiarni, podczas gdy ona niemal zawsze pozostawała w niej jeszcze, czasem sama, paląc, czasem z jedną albo z dwiema koleżankami z pracy albo szkolnymi matkami, albo z przyjaciółkami, które sporadycznie dołączały do nich w ostatniej chwili, kiedy on już właściwie się żegnał – o tyle nigdy nie udało mi się zobaczyć męża bez towarzyszącej mu żony. W moich oczach nigdy nie istniał sam, zawsze był z żoną (między innymi dlatego nie rozpoznałam go w gazecie, bo na zdjęciu brakowało Luisy). Mimo to dość szybko oboje zaczęli mnie interesować, o ile jest to odpowiednie słowo.

Desvern miał włosy krótko ostrzyżone, gęste, bardzo ciemne, jedynie na skroniach nieco posiwiałe, w tych samych miejscach zresztą jakby skore do skręcania się (gdyby zapuścił sobie baczki, kto wie, czy nie zawinęłyby mu się w niesforne kędziorki). W jego wzroku pełnym zazwyczaj żywego zaciekawienia, łagodności i wesołości pojawiał się, w trakcie słuchania, błysk naiwności, może chłopięcości, spojrzenie kogoś, kogo życie generalnie bawi, lub też kogoś, kto wcale nie ma zamiaru przeżyć je, nie nacieszywszy się tysiącem przezabawności, jakie z sobą niesie, pomimo trudności i wszelkich nieszczęść. Choć tych akurat chyba niewiele doznał, w porównaniu z tymi, jakimi los potrafi doświadczyć mężczyzn, co pewnie pomogło mu w zachowaniu ufnych i wesołych oczu. Były szare i zdawały się chwytać wszystko, tak jakby wszystko dokoła było czymś zupełnie nowym, nawet to, co nakładało im się codziennie jako nieznacząca powtórka, a to kawiarnia w górnej części ulicy Príncipe de Vergara, a to jej kelnerzy, a to moja niema postać. Miał dołek w brodzie. Przypominało mi to rozmowę z filmu, w którym jakaś aktorka pytała Roberta Mitchuma albo Cary Granta, a może Kirka Douglasa, dokładnie nie pamiętam, co robi, żeby się tu ogolić, jednocześnie dotykając mu dołek w brodzie palcem wskazującym. A ja codziennie rano odczuwałam ochotę, żeby wstać od stolika, podejść do stolika Deverne’a i zapytać go o to samo, i dotknąć kciukiem delikatnie jego dołka w brodzie. Zawsze był starannie ogolony, łącznie z dołkiem.

Oboje z kolei zwracali na mnie znacznie mniej uwagi, nieporównywalnie mniej, niż ja im poświęcałam. Śniadanie zamawiali przy ladzie, a gdy już je podano, przenosili się do stolika przy oknie wychodzącym na ulicę. Ja siadałam przy stoliku bardziej w głębi sali. Wiosną i latem wszyscy siadaliśmy na tarasie, a kelnerzy podawali nam zamówienia przez otwarte na wysokości ich kontuaru okno, w rezultacie wszyscy chodziliśmy w tę i we w tę, co umożliwiało większy kontakt wizualny, bo innego nie było. Zdarzyło się, że zarówno Desvern, jak i Luisa wymieniali ze mną spojrzenia, z zaciekawieniem, po prostu, pozbawione jakiejkolwiek intencji, zawsze przelotne. On nigdy na mnie nie spojrzał w sposób bezceremonialny, druzgocący czy triumfujący, to byłby koniec, a i ona nigdy mi nie okazała podejrzliwości, wyższości czy też dezaprobaty, przyjęłabym to z przykrością. I on, i ona wydawali mi się sympatyczni, razem, oboje. Nie patrzyłam na nich z zazdrością, absolutnie, raczej z ulgą, że jednak w życiu rzeczywistym można spotkać ludzi uosabiających w moim mniemaniu idealną parę. I tym bardziej stanowili dla mnie właś nie taką parę, im bardziej wygląd Luisy nie pasował do wyglądu Deverne’a, jeśli chodzi o styl i ubranie. Przy mężczyźnie noszącym się tak elegancko należałoby się spodziewać kobiety o zbliżonych cechach, klasycznie stonowanej, eleganckiej, choć niekoniecznie przewidywalnej, w spódnicach i w butach na wysokim obcasie, najczęściej, w kreacjach od Céline’a na przykład, i w rzucających się w oczy, ale w dobrym guście kolczykach i bransoletach. Tymczasem Luisa ubierała się przede wszystkim na sportowo, od czasu do czasu decydując się na styl ni to odważny, ni to luzacki, trudno mi określić, choć na pewno stonowany. Równa mężowi wzrostem, śniada, miała półdługie kasztanowate włosy, bardzo ciemne, niemal czarne, makijażu tyle co nic. Do spodni – bardzo często dżinsów – wkładała najzwyczajniejszą wiatrówkę i buty albo pantofle na płaskim obcasie; do spódnicy – pantofle na średnim obcasie, bez ekstrawagancji, niewiele różniące się od obuwia używanego przez wiele kobiet w latach pięćdziesiątych, latem zaś lekkie sandały odkrywające małe, jak na jej wzrost, delikatne stopy. Nigdy nie zauważyłam, żeby nosiła biżuterię, za to jej torebki bardziej przypominały torby na zakupy. Sprawiała wrażenie równie co on sympatycznej i wesołej, choć jej śmiech był mniej hałaśliwy; ale równie niepohamowany i może nawet bardziej serdeczny, uwypuklany lśniącymi zębami, przydający jej nieco dziecięcego wyrazu – pewnie śmiała się tak samo od czwartego roku życia, nie mogąc tego śmiechu opanować – a może to przez te zaokrąglające się policzki. Wyglądało to tak, jakby mieli zwyczaj, przed odejściem do pracy, nieco odsapnąć razem, po zakończeniu, specyficznej dla rodzin z małymi dziećmi, porannej kotłowaniny. Odrobinę czasu wyłącznie dla siebie, by nie rozstawać się pośród niszczycielskiego cyklonu i móc porozmawiać ze sobą swobodnie, zastanawiałam się, o czym rozmawiają albo co sobie opowiadają – i dlaczego mają sobie tyle do opowiedzenia, przecież szli razem spać i razem wstawali, i na bieżąco dzielili się swoimi myślami i swoimi przypadkami – z ich rozmów dochodziły tylko strzępy albo pojedyncze słowa. Raz usłyszałam, jak powiedział do niej „księżniczko”.

Życzyłam im jak najlepiej, by tak rzec, jak powieściowym postaciom albo filmowym bohaterom, z którymi utożsamiamy się od pierwszej chwili, przeczuwając, że coś złego im się stanie, że wszystko sprzysięgnie się przeciwko nim, inaczej nie byłoby powieści albo filmu. Ale w rzeczywistym życiu wcale nie musiało się tak zdarzyć i miałam nadzieję, że dane mi będzie widywać ich codziennie rano takimi, jakimi są, i że nie natrafię pewnego dnia na jednostronną albo i obopólną oziębłość, kiedy nikt nie wie, co właściwie powiedzieć i każde tylko niecierpliwie czeka, aż zejdą sobie wreszcie z oczu, z gestem wzajemnej irytacji albo obojętności. Tworzyli króciutki i skromny spektakl, który wprawiał mnie w dobry nastrój przed dotarciem do wydawnictwa, gdzie czekały mnie swary z moim megalomańskim szefem i z upierdliwymi autorami. Gdy Luisa i Desvern znikali na parę dni, zaczynało mi ich brakować i, chcąc nie chcąc, musiałam stawiać czoło moim codziennym obowiązkom ze znacznie ograniczonym zapałem. Czułam, że w pewnej mierze mam wobec nich dług wdzięczności, bo nie zdając sobie z tego zupełnie sprawy, całkowicie bezwiednie, pomagali mi dzień w dzień i pozwalali puszczać wodze fantazji na temat ich życia, w mym mniemaniu pozbawionego najmniejszej choćby skazy, i to tak dalece, iż byłam szczęśliwa, że nie muszę się co do tego upewniać ani niczego pod tym względem sprawdzać, i w ten sposób nie budzić się ze swego przejściowego zauroczenia (ja miałam własne życie i nie było one bez skaz, a z drugiej strony i szczerze mówiąc, o mojej parze zapominałam na amen aż do następnego dnia rano, gdy w autobusie klęłam w żywy kamień na to zrywanie się o świcie, dobija mnie to). Chciałabym zaoferować im coś podobnego, ale szkoda gadać. Nie byłam im potrzebna, przypuszczalnie nikogo nie potrzebowali, ja byłam prawie niewidzialna, przesłonięta ich radością. Parę razy tylko, gdy na odchodnym całował jak zwykle Luisę w usta – a ona nigdy nie czekała biernie na ten pocałunek, nie ruszając się z krzesła, lecz wstawała, by mu go oddać – lekkim ruchem głowy dawał mi znak, niemal skinieniem, wyciągnąwszy przedtem szyję i nieco uniósłszy dłoń, żegnając się z kelnerami, jakbym przynależała do personelu, ale do żeńskiej części. Jego żona, uważna obserwatorka, wykonywała podobny gest, kiedy opuszczałam kawiarnię – zawsze po nim, ale i zawsze przed nią – też dwukrotnie, i w chwilę po tym, jak ów gest wykonał w moją stronę jej mąż. Ale kiedy chciałam odpowiedzieć im skinieniem, jeszcze bardziej nieznacznym, zarówno on, jak i ona oderwali swój wzrok ode mnie i niczego nie zauważyli. Tak szybcy byli albo tak ostrożni.4

Dopóki ich widywałam, nie wiedziałam, kim są i co w życiu robią, choć bez wątpienia miałam do czynienia z ludźmi dobrze sytuowanymi. Może nieprzesadnie bogatymi, ale na pewno zamożnymi. Chcę powiedzieć, że gdyby należeli do tych pierwszych, nie woziliby swoich dzieci osobiście do szkoły, co jak sądzę, robili bezpośrednio przed przerwą śniadaniową w kawiarni, najprawdopodobniej do szkoły Estilo, znajdującej się nieopodal, mimo że sporo jest szkół w tej okolicy, pełnej odrestaurowanych willi w El Viso, czy też pensji, jak je nazywano jeszcze dawniej, sama jako dziecko chodziłam do jednej z nich, przy ulicy Oquen do, całkiem blisko; i nie jedliby, niemal codziennie, śniadania w tym lokalu, w centrum dzielnicy, i nie rozchodziliby się każde do swojej pracy o dziewiątej rano, on nieco przed dziewiątą, ona nieco po dziewiątej, co potwierdzili mi kelnerzy, kiedy zapytałam ich o tę parę, jak również koleżanka z wydawnictwa, z którą nieco później zeszło mi na rozmowę o tym strasznym zdarzeniu i która, mimo że to ja ich znałam, a nie ona, postarała się i dotarła do paru jeszcze faktów, śmiem sądzić, że ludzie wścibscy i podejrzliwi zawsze znajdą sposób, żeby dowiedzieć się tego, czego chcą się dowiedzieć, zwłaszcza jeśli są to rzeczy złe albo w grę wchodzi jeszcze nieszczęście, nawet jeśli ich to nic a nic nie obchodzi.

Pewnego dnia z końcem czerwca nie pojawili się, samo w sobie nic szczególnego, zdarzało się już, przyjęłam, że są w podróży albo mają za dużo na głowie, żeby pozwolić sobie na tę chwilę oddechu, którą potrafili się tak cieszyć. A później z kolei mnie nie było przez tydzień prawie, zostałam bowiem wysłana przez szefa na jakieś idiotyczne targi książki za granicą, w roli rzeczniczki wydawnictwa, a przede wszystkim głupola w jego zastępstwie. Gdy wróciłam, nadal się nie pojawiali. Mijał dzień za dniem i nic, to już mocno mnie zaniepokoiło, i to nie ze względu na nich, ale ze względu na mnie, z powodu utraty mojego porannego dopingu. Przerażająco łatwo jest komuś zniknąć, myślałam. Wystarczy, że człowiek zmienia pracę albo przeprowadza się i nagle tracisz go z oczu, i nie masz o nim wieści, w życiu go już możesz nie spotkać. Wystarczy zmienić mu godziny pracy. Te znajomości z widzenia – jakże są kruche. I kazało mi się to zastanowić przez chwilę, czy nie powinnam była w swoim czasie zamienić jednak z nimi paru słów, zważywszy, że przez pewien okres przydawałam im tyle znaczenia tak pełnego radości. Nie żeby im się naprzykrzać albo żeby im zepsuć te niebiańskie pięć minut sam na sam, czy też aby kontynuować naszą znajomość poza kawiarnią, bo to, rzecz jasna, w ogóle nie wchodziło w grę; a tylko po to, by okazać im swoją sympatię i szacunek i od tej pory życzyć im codziennie miłego dnia, a tym samym poczuć się zarazem zobowiązaną, by ostatecznie się z nimi pożegnać, jeśli pewnego dnia przyszłoby mi się rozstać z wydawnictwem i moja noga już więcej miałaby w tej okolicy nie postać, i niejako w ten sposób przymusić ich, by z kolei oni czuli się zobowiązani do pożegnania, gdyby to im przyszło się przeprowadzić lub zmienić swoje dotychczasowe przyzwyczajenia, w taki sam sposób, w jaki kupcy z naszego osiedla mają w zwyczaju przekazywanie swoim klientom informacji, że z dniem takim to a takim punkt ulega likwidacji lub nastąpi zmiana lokalizacji, czy też tak, jak my sami przekazujemy niemal wszystkim informację, że niebawem zmienimy adres. Uświadamiać sobie przynajmniej, że możemy przestać widywać ludzi, dotąd codziennie widywanych, choćby i z daleka, albo dla zabicia czasu i nawet nie przypatrując się ich twarzom nazbyt dokładnie. Właśnie tak zwykło się robić.

W końcu więc zapytałam kelnerów. Odpowiedzieli mi, że o ile im wiadomo, to ta para wyjechała już na wakacje. Zabrzmiało mi to bardziej jak przypuszczenie niż podanie pewnej informacji. Na wakacje było trochę za wcześnie, choć są osoby, które wolą lipiec spędzać poza Madrytem, kiedy upał to czysty ogień, a może Luisa i Deverne należeli do tych, którzy mogą sobie pozwolić na dwumiesięczne wyjazdy, wyglądali na stosunkowo zamożnych i niezależnych (być może ich zarobki zależały od nich samych). I choć przykro mi się zrobiło, że aż do września nie będę mogła się cieszyć swoim drobnym porannym dopingiem, to z drugiej strony uspokoiła mnie świadomość, że to jednak oznacza, iż znów się pojawią i że nie zniknęli z powierzchni mojej ziemi na zawsze.

Pamiętam, że w owych dniach zwrócił moją uwagę nagłówek w gazecie, informujący o zakłuciu nożem madryckiego przedsiębiorcy, i że natychmiast przerzuciłam stronę, nie przeczytawszy tekstu w całości, ze względu na towarzyszące tekstowi zdjęcie: przedstawiało ono mężczyznę leżącego na ziemi, na środku ulicy, na chodniku, bez marynarki, bez krawata i bez koszuli albo z rozpiętą koszulą i z dołem wyciągniętym na zewnątrz spodni, podczas gdy ratownicy z pogotowia usiłowali go reanimować, ratować, w kałuży krwi rozlanej wokół niego, a on w tej białej koszuli, pokrwawionej i upaćkanej, albo tak to sobie wyobraziłam, rzuciwszy tylko okiem na fotografię. Kąt ujęcia nie pozwalał na dokładne przyjrzenie się twarzy, a w każdym razie nie wysilałam się w ogóle, by ją dojrzeć, nienawidzę tej obecnej tendencji mass mediów, żeby nie oszczędzać czytelnikowi lub widzowi najokrutniejszych obrazów – a może to właśnie czytelnicy i widzowie, w masie indywidua jednak szurnięte, domagają się ich; ale nikt nigdy nie prosi o więcej od tego, co już dobrze zna i co już dostał – jakby sam opis już nie wystarczał, bez najmniejszego szacunku dla osoby brutalnie potraktowanej, całkowicie bezbronnej i bezsilnej wobec spojrzeń, na które nigdy by się nie wystawiała, gdyby była świadoma tego, co się dzieje, tak jakby nie pokazała się nieznajomym, a nawet i znajomym w szlafroku czy w piżamie, uznając stan tak daleko idącej abnegacji za gruby nietakt. A w związku z tym, że fotografowanie człowieka martwego lub konającego, a tym bardziej konającego w wyniku zadanej gwałtownie śmierci, wydaje mi się niegodziwością i skrajnym brakiem szacunku dla tego, kto właśnie został ofiarą albo martwym już ciałem – a jeśli jeszcze można go widzieć, to jest tak, jakby nie całkiem umarł albo nie do końca jeszcze należał do przeszłości, i wówczas trzeba go zostawić, by opuścił czas i umarł naprawdę bez świadków, zupełnie tu nie na miejscu, i bez publiczności – nie mam zamiaru uczestniczyć w tych nowych zwyczajach, jakie się nam narzuca, nie chce mi się oglądać tego, do oglądania czego nas się zachęca, prawie przymusza, i do przyłączania moich ciekawskich i przerażonych oczu do setek tysięcy oczu, których głowy pewnie, przyglądając się, myślą bojaźliwie zafascynowane albo z oczywistą ulgą: „To nie ja, tylko ktoś inny, ten, którego mam przed sobą. To nie ja, bo widzę jego twarz i to nie moja twarz. Czytam w gazecie jego nazwisko i to też nie jest moje nazwisko, nie zgadza się, ja się przecież tak nie nazywam. Trafiło na kogo innego, nieźle musiał narozrabiać, w co on się wpakował, jakich długów narobił albo komu tak zalazł za skórę, że w końcu poszatkowali go na amen. Mnie tam nic do tego, wrogów sobie nie robię, ja tam się nie wpieprzam. No dobrze, wpieprzam się, i robię coś nie tak, ale nie przyłapano mnie. Na szczęście trafiło na kogo innego i to nie ja jestem tym trupem, którego się pokazuje i o którym się mówi, to znaczy, że jestem bezpieczniejszy niż wczoraj, wczoraj mi się udało. A tego sierotę za to dorwali”. Nigdy, ale to nigdy nie skojarzyłam tej wiadomości skwitowanej z pełną obojętnością z tym miłym uśmiechniętym mężczyzną, widywanym przeze mnie codziennie w porze śniadaniowej, który wraz ze swoją żoną i zupełnie nie mając o tym pojęcia, w swej bezgranicznej szczodrobliwości dodawał mi otuchy.5

Przez kilka dni, już po powrocie z podróży, ckniło mi się za małżeńską parą, choć byłam pewna, że nie przyjdą. Teraz zjawiałam się w wydawnictwie punktualnie jak rzadko (jadłam śniadanie i już nie miałam żadnego powodu, żeby się ociągać), ale jednak z pewnym tumiwisizmem i znacznie większym zniechęceniem, to zadziwiające, jak źle nasze przyzwyczajenia reagują na zmiany, nawet na te lepsze, ale ta do nich nie należała. Nie chciało mi się jakoś przyłazić do roboty, patrzeć na szefa, jak się puszy, i odbierać męczących telefonów od pisarzy albo przyjmować ich wizyt, nie wiadomo dlaczego przeistoczyło się to w jeden z moich najważniejszych obowiązków, może dlatego, że zwykłam zajmować się naszymi autorami, w odróżnieniu od moich kolegów, którzy po prostu chowali się przed nimi, szczególnie przed tymi najbardziej zadufanymi i wymagającymi z jednej strony, a z drugiej przed największymi marudami i niedojdami, przed tymi, którzy mieszkali sami, przed okropnymi, przed tymi, którzy kokietowali niewiarygodnie, przed tymi, którzy wykręcali nasz numer telefonu na dzień dobry, pod byle pretekstem, pragnąc powiadomić pierwszą osobę, jaka się nawinie, że jeszcze istnieją. Większość z nich to dziwni ludzie. Wstają identycznie, jak się położyli, myśląc o swych wymyślonych sprawach zajmujących im, mimo to, tak dużo czasu. Ci, którzy żyją z literatury i z rzeczy podobnych, a tym samym nie mają stałego zatrudnienia – i zaczyna ich być coraz więcej, w tym biznesie są pieniądze, wbrew temu, co się głosi, przede wszystkim dla wydawców i dystrybutorów – nie ruszają się z domu, a jedyne, co muszą zrobić, to wrócić do komputera albo maszyny do pisania – zdarzają się jeszcze cudacy, którzy cały czas jej używają, a później trzeba takiemu skanować teksty – z niepojętą samodyscypliną: trzeba być trochę nienormalnym, żeby siadać do pracy nad czymś, nad czym nikt siadać nie przymusza. W ten oto sposób już nie byłam w najlepszym humorze i nie miałam już anielskiej cierpliwości, żeby pomóc ubrać się, jak zdarzało mi się to czynić niemal codziennie, pewnemu powieściopisarzowi o nazwisku Cortezo, który dzwonił do mnie pod byle absurdalnym pretekstem, by następnie, „a skoro mam cię już przy telefonie”, zapytać, czy moim zdaniem dobrze dobrał ciuchy, czy łachy, w które się ubrał lub ubrać zamierzał i które mi opisywał:

– Jak sądzisz, czy do tych spodni w drobne prążki i do brązowych mokasynów z frędzelkami, no wiesz, takimi ozdobnymi, pasują skarpetki w romby?

Dawałam sobie już spokój z poinformowaniem go, że nienawidzę skarpetek w romby, spodni w drobne prążki i brązowych mokasynów z frędzelkami, bo przejąłby się tym mocno i rozmowa przedłużyłaby się w nieskończoność.

– Jakiego koloru są romby? – pytałam.

– Brązowe i pomarańczowe. Ale mam również z czerwono-niebieskimi i zielono-beżowymi, i co sądzisz?

– Brązowo-niebieskie będą bardziej pasować do tego, jak jesteś ubrany – odpowiadałam.

– Ale tej kombinacji akurat nie mam. Sądzisz, że powinienem pójść je kupić?

Trochę mi go było żal, choć bardzo mnie irytowało, że pozwala sobie na pytanie o takie rady, jakbym była jego przedwdową lub matką, a facet byłby pełen uwielbienia dla swoich dzieł wychwalanych przez krytykę, choć ja uważałam, że są głupawe. Ale nie chciałam wysyłać go na poszukiwania po całym mieście kolejnych beznadziejnych skarpetek, które i tak niczego by mu nie załatwiły.

– Szkoda fatygi, Cortezo. A może odetniesz niebieskie romby z jednych i brązowe z drugich i je połączysz? Zrób patchwork, jak to się teraz po naszemu mówi. Łatkowe dzieło sztuki.

Trochę czasu mu zeszło, zanim się połapał, że stroję sobie żarty.

– Ale ja nie umiem tego robić. Mario, nawet nie umiem sobie przyszyć guzika, a poza tym to spotkanie mam za półtorej godziny. Ach, no tak. Kpisz sobie ze mnie?

– Ja? Broń Boże. Ale wobec tego lepiej będzie, jeśli sięgniesz po gładkie skarpetki. Jasnoniebieskie, jeśli masz takie, i doradziłabym ci, w takim razie, czarne półbuty – w rezultacie co nieco mu jednak, w miarę możliwości, pomagałam.

Teraz byłam w złym humorze i załatwiałam go jak najszybciej, zbywając niechęcią i fortelami odrobinę perfidnymi: jeśli mówił mi, że wybiera się na przyjęcie do ambasady francuskiej w ciemnoszarym garniturze, bez wahania radziłam mu skarpetki w kolorze zielony Nil, zapewniając go, że to ostatni krzyk ekstrawagancji i że wszyscy będą zadziwieni, co nie do końca mijało się z prawdą.

Trudno mi było również odnosić się z sympatią do innego powieściopisarza, podpisującego swoje książki jako Garay Fontina – właśnie tak, dwa nazwiska bez imienia, pewnie sądził, że to oryginalne i enigmatyczne, ale brzmiało jak nazwisko sędziego piłkarskiego – który uważał, że wydawnictwo powinno rozwiązywać wszelkie trudności i wybawiać go z kłopotów, nawet jeśli nie mają one nic wspólnego z jego książkami. Prosił nas, byśmy przyjechali do niego do domu po płaszcz i zanieśli go do pralni, byśmy wysłali mu komputerowca albo malarzy pokojowych i byśmy znaleźli mu lokum w Tricunamalaja albo w Batticaloa, i przygotowali mu dokładnie jego prywatny wyjazd w tamte strony, wakacje z apodyktyczną żoną, która od czasu do czasu dzwoniła do nas albo osobiście się zjawiała i nie prosiła, tylko rozkazywała. Mój szef bardzo cenił Garaya Fontinę i spełniał wszystkie jego zachcianki, posługując się nami, i to nie tyle z powodu nakładów, które osiągały jego książki, ile ze względu na to, że ten wmówił naszemu szefowi, że jest często zapraszany do Sztokholmu – wiedziałam, przez przypadek, że wszystkie jego wyjazdy do Szwecji były na koszt własny, by intrygować w pustce i pooddychać tamtejszym powietrzem – i że dadzą mu Nobla, choć nikt publicznie o to nie wystąpił ani w Hiszpanii, ani w żadnym innym miejscu. Nawet w jego rodzinnym mieście, jak to się często zdarza. Ale on zachowywał się tak, jakby miał już Nobla w kieszeni, i dawał to do zrozumienia mojemu szefowi i jego pracownikom, a my czerwieniliśmy się, słysząc takie zdania jak: „Donoszą mi moi skandynawscy szpiedzy, że to już w tym roku, góra w przyszłym” albo „Już wyuczyłem się po szwedzku, co wygarnę Karolowi Gustawowi podczas ceremonii. Zetrę go na proch, w życiu nie słyszał czegoś tak okrutnego, na dodatek w swoim ojczystym języku, którego nikt się nie uczy”. „A co takiego, co takiego?”, dopytywał się szef z uprzedzającym podnieceniem. „Przeczytasz to następnego dnia na łamach prasy światowej – odpowiadał ze świętym przekonaniem Garay Fontina. – Nie będzie gazety, która tego nie umieści, a na dodatek będą musieli przetłumaczyć to ze szwedzkiego, nawet nasi tutaj, niezły dowcip, co?”. (Taka bezgraniczna ufność w jeden cel wydawała mi się godna pozazdroszczenia, choćby jedno i drugie: i cel, i ufność, było fikcją). Starałam się zachowywać wobec niego jak najbardziej dyplomatycznie, nie chciałam tracić pracy, ale teraz przychodziło mi to z niewysłowionym trudem, kiedy dzwonił wcześnie ze swoimi nieposkromionymi zachciankami.

– Mario – odezwał się któregoś dnia rano – musicie mi zdobyć parę gramów kokainy, na potrzeby sceny w mojej nowej powieści. Niech mi ktoś jak najszybciej podrzuci to do domu, najpóźniej przed zmierzchem. Chcę zobaczyć jej kolor w świetle dnia, wolałbym uniknąć pomyłki.

– Ależ, panie Garay...

– Garay Fontina, moja droga, ile razy mam ci to powtarzać? Garay tak bez niczego to może się nazywać byle kto, w Kraju Basków, w Meksyku, w Argentynie. Nawet piłkarz.

Tak się przy tym upierał, że pomyślałam nawet, że drugie nazwisko jest wymyślone (przejrzałam kiedyś książkę telefoniczną Madrytu i nie było w niej żadnego Fontiny, znalazłam jedynie jakiegoś Laurence’a Fontinoy, jeszcze bardziej nieprawdopodobne nazwisko, jak z Wichrowych wzgórz), a może i obydwa nazwiska, i w rzeczywistości nazywał się Gómez Gómez albo García García, albo podobnie redundantnie i w jego mniemaniu urągająco. A gdyby to był pseudonim, to w momencie kiedy go obierał, pewnie nie wiedział, że fontina to typ włoskiego sera, nie wiem, krowiego czy koziego, wyrabianego w Val d’Aosta chyba, który przede wszystkim ludzie jedzą w formie topionej. Ale co tam, w końcu są również jakieś orzeszki ziemne nazywające się borgesy, nie sądzę, żeby Borges się tym przejmował.

– Tak, oczywiście, panie Garay Fontina, przepraszam, to taki skrót myślowy. Ale wie pan – nie mogłam sobie tego darować, choć nie to było najważniejsze – jeśli chodzi o kolor, to proszę się nie martwić. Mogę pana zapewnić, że kokaina jest biała zarówno w świetle dziennym, jak i w świetle elektrycznym, to wiedzą prawie wszyscy. W wielu filmach ją pokazują, nie widział pan filmów Tarantino? Albo taki film z Alem Pacino, gdzie sypią ją w pagórki?

– Droga Mario, nie igraj z ogniem – odparł poirytowany. – Żyję na tej plugawej planecie, nawet jeśli na to nie wygląda, kiedy tworzę. Ale bądź łaskawa nie oceniać mnie zbyt nisko, właśnie ty, która nie ograniczasz się do produkowania książek, jak twoja koleżanka Beatriz i tyle innych, ale ponadto je czytasz, i to z polotem.

Takimi komplementami obdarzał mnie od czasu do czasu, sądzę, iż po to, żeby zdobyć moją przychylność: nigdy nie wyraziłam jakiejkolwiek opinii o żadnej z jego powieści, nie za to mi płacono.

– Obawiam się użycia niezbyt precyzyjnych przymiotników. A konkretnie, czy możesz mi uściślić, czy to jest biel mleczna, czy raczej biel wapienna? A tekstura? Czy jest bardziej jak ubita kreda, czy jak cukier? Jak sól czy może jak mąka lub raczej jak talk? Możesz powiedzieć?

Poczułam się wmanewrowana w absurdalną i niebezpieczną dyskusję, zważywszy na wrażliwość znamienitego laureata. Sama się wkopałam.

– Jest jak kokaina, panie Garay Fontina. W obecnych czasach nie ma co jej opisywać, bo kto jej nie próbował, i tak ją widział. Może poza starszymi osobami, które mimo to i tak ją widziały w telewizji tysiące razy.

– Czy podpowiadasz mi, jak mam pisać, Mario? Czy mam wstawiać przymiotniki, czy nie? Co powinienem opisywać, a co jest naskórkowe? Czy udzielasz lekcji Garayowi Fontinie?

– Nie, panie Fontina...

Nie potrafiłam za każdym razem zwracać się doń obydwoma nazwiskami, trwało to wieki, a zestaw nie był zbyt dźwięczny i nie podobał mi się. Pominięcie Garaya nie martwiło go już tak bardzo.

– Jeśli proszę was o dwa gramy koki na dziś, to chyba w jakimś celu. A w takim, że tej nocy będzie jej potrzebować książka, a was chyba interesuje to, żeby powstała nowa książka, nieprawdaż? Więc powinniście zdobyć mi je i przesłać, a nie wdawać się w dyskusję. A może mam porozmawiać osobiście z Eugenim?

Ale teraz to ja się postawiłam, nie bez ryzyka, i palnęłam jakiś katalonizm. Od szefa je łapię, Katalończyka z pochodzenia, który popełnia je co chwila, mimo że mieszka w Madrycie od bardzo dawna. Gdyby żądanie Garaya dotarło do jego uszu, nie zawahałby się wysłać całego wydawnictwa na ulicę w celu zdobycia narkotyku (do złych dzielnic i osiedli, do których taksówkarze nie chcą wjeżdżać), byle spełnić jego zachciankę. Zbyt poważnie traktował swego najbardziej pretensjonalnego autora, to niepojęte, jak ten typ ludzi potrafi wmówić innym swoją rzekomą wartość, to tajemniczy fenomen ogólnoświatowy.

– Za dilerów nas pan ma, panie Fontina? – spytałam. – Żąda pan od nas naruszenia prawa, nie wiem, czy pan to sobie uświadamia. Kokainy nie kupuje się w kioskach, tę wiedzę niewątpliwie pan posiada, ani w barze na rogu. A poza tym na co panu dwa gramy? Czy ma pan pojęcie, ile to jest dwa gramy, ile z tego można zrobić kresek? Jeszcze pan, nie daj Boże, przedawkuje i spowoduje wielką stratę. Dla pańskiej żony i dla literatury. Jeszcze dostanie pan jakiejś zapaści. Albo tak pana wciągnie, że już o niczym innym nie będzie chciał pan słyszeć i pisać też się panu odechce, ludzki wrak bez możliwości podróżowania, nie można przekraczać granic z narkotykami. No i niech pan pomyśli, żegnaj, szwedzka ceremonio, żegnaj, bezceremonialne zruganie Karola Gustawa.

Garay Fontina milczał przez chwilę, jakby rozważał, czy przesadził ze swoim żądaniem, czy jednak nie. Ale sądzę, że najbardziej męczyła go jednak perspektywa sztokholmskich dywanów, na których jego noga może nigdy nie postać.

– No co pani, bez przesady, nie żeby diler od razu – w końcu powiedział. – Wy macie to tylko kupić, a nie sprzedać.

Wykorzystałam jego wahanie, żeby przy okazji wyjaśnić dość istotny szczegół operacji przezeń obmyślonej:

– Aha, a kiedy już panu przekażemy towar? Dostarczamy panu dwa gramy, a pan nam płaci, prawda? I pana zdaniem to nie jest dilerka? Byle glina nie będzie miał wątpliwości.

Nie była to błaha sprawa, bo Garay Fontina raczej nie zwracał nam kosztów pralni, zaliczek za malarzy pokojowych ani zadatku za rezerwację w Batticaloa, w najlepszym razie zwlekał z zapłatą, a mój szef wpadał w panikę i denerwował się, kiedy trzeba było się upomnieć o pieniądze. A teraz tylko brakowałoby nam tego, żebyśmy finansowali nałogi jego najnowszej i niezakończonej jeszcze powieści, a tym samym niezakontraktowanej.

Poczułam, że wahanie jego się pogłębia. Może był do tego stopnia rozwydrzony, że nie uświadamiał sobie przedtem wysokości wydatku. Jak wielu pisarzy był sobkiem, dusigroszem, absolutnie pozbawionym honoru. Kiedy wyjeżdżał w swoje światowe tournée, a raczej na prowincjonalne wieczory autorskie, w hotelach, w których się zatrzymywał, dopuszczał się nieprawdopodobnych szwindli. Żądał zakwaterowania w apartamentach i opłacenia wszystkich kosztów ekstra. Gadano, że ponoć udając się w podróż, brał swoją bieliznę pościelową i brudne ubrania, nie z powodu wymyślnych ekstrawagancji czy dziwnej manii, ale żeby przy okazji uprano mu pościel w hotelu, ubrania, nawet skarpetki, o których stosowność lub nie akurat mnie nie pytał. Pewnie była to tylko plotka – jeździć z takim ciężarem to jednak kłopot nie lada – niemniej zachodziliśmy w głowę, jak to było możliwe, iż kiedyś organizatorzy jego spotkania autorskiego zostali obciążeni nieprawdopodobnym rachunkiem przez pralnię (około tysiąca dwustu euro, jak wieść niosła).

– A orientujesz się, Mario, po ile stoi teraz kokaina?

Nie znałam dokładnej ceny, chyba jakieś sześćdziesiąt euro, ale rozdmuchałam ją nieco, żeby spłoszyć go i odwieść od zamiaru. Jeszcze mógłby dopiąć swego, a tego jednak zaczęłam się poważnie obawiać, i wysłać mnie do Bóg wie jakiej speluny czy meliny.

– Słyszałam, że około osiemdziesięciu euro.

– Cholera. – I zamyślił się. Pewnie skrzętnie rachował. – Tak. Być może masz rację. Może wystarczy mi gram, nawet pół. Można kupić pół grama?

– Nie wiem, panie Garay Fontina. Nie używam. Ale skłonna byłabym powiedzieć, że nie.

Raczej należy go utwierdzać w przekonaniu, że tu nie zaoszczędzi.

– Tak jak nie da się kupić pół flakonu wody kolońskiej, chyba. Ani pół gruszki.

Ledwie zdążyłam wypowiedzieć ostatnie słowa, gdy uderzyła mnie absurdalność porównań.

– Albo pół tubki pasty do zębów.

To wydało mi się odpowiedniejsze. Ale należało mu pomysł całkiem wybić z głowy albo doprowadzić do tego, że kupi sobie narkotyk sam za własne pieniądze, nie zmuszając nas do przestępstwa ani do wyłożenia awansem pieniędzy. Znając go, trudno było wykluczyć, że w wydawnictwie już go więcej nie zobaczymy, a na taką rozrzutność nie było nas stać.

– Przepraszam, że ośmielę się zapytać. Czy potrzebuje jej pan w celu użycia, czy też chce ją pan tylko zobaczyć i jej dotknąć?

– Tego jeszcze nie wiem. To zależy od tego, czego tej nocy zażąda ode mnie książka.

To, że książka może, w nocy czy za dnia, czegoś żądać, i to w sytuacji, kiedy jeszcze jej właściwie nie ma, a ewentualne żądania kieruje do tego, kto ją pisze, zabrzmiało dla mnie komicznie. Uznałam to za licencję poetycką i puściłam mimo uszu.

– No bo proszę pomyśleć, jeśli rzecz ma dotyczyć wyłącznie tego drugiego i chodzi panu o jej opisanie, to już sama nie wiem. Aspiruje pan do uniwersalności, co ja mówię, pan już jest uniwersalny i dzięki temu pańskimi czytelnikami są ludzie w różnym wieku. Chyba nie zależy panu na tym, by młodzi czytelnicy pomyśleli, że odkrywa pan Amerykę, opisując wygląd narkotyku i jego działanie. A w konsekwencji naraziłby się pan na kpiny, jakim cudem się pan jeszcze uchował. Opisywanie kokainy w dzisiejszych czasach to jak opisywanie sygnalizatora świetlnego. Wyobraża pan sobie przymiotniki? Zielone, pomarańczowe, czerwone? Statyczny, wyprostowany, niezmącony, metalowy? Przecież to śmieszne.

– Mówisz o sygnalizatorze świetlnym? Tym ulicznym? – spytał zaniepokojony.

– Jak najbardziej – nie wiedziałam, jakie jeszcze mogą być znaczenia sygnalizatora świetlnego, przynajmniej w języku potocznym.

Przez chwilę milczał.

– Kpiny, powiadasz? Odkrywanie Ameryki? – powtórzył. Zdałam sobie sprawę, że użycie tych słów było jak najbardziej celne, zabolały go.

– Ale tylko jeśli chodzi o ten szczegół, panie Fontina, bez dwóch zdań.

Myśl, że młodzi czytelnicy mogą zakpić sobie z jednej tylko jego linijki, wydawała się dlań nie do zniesienia.

– No dobrze, pozwól, że jeszcze to sobie przemyślę. Nic się nie stanie, jak odłożę to na jutro. Poinformuję cię, co takiego jutro postanowię.

Byłam już pewna, że o niczym mnie nie poinformuje, że da sobie spokój z eksperymentami i idiotycznymi udokumentowaniami, i że już nigdy więcej nie wspomni o tej rozmowie. Pozował na kogoś niekonwencjonalnego i ultranowoczesnego, ale w głębi był jak Zola i wielu innych: stawał na głowie, żeby przeżyć to, co sobie wyobrażał, w efekcie więc wszystko w jego książkach było wymęczone i trąciło sztucznością.

Kiedy odłożyłam słuchawkę, byłam zaskoczona, że zdołałam odprawić z niczym Garaya Fontinę, i to nie konsultując się z moim szefem, sama z siebie. A wszystko dzięki temu, że byłam w podłym nastroju i całkiem zdołowana, i że śniadania bez idealnej pary straciły cały urok, nie było ich, żeby zarażać mnie optymizmem. Ale tej stracie przynajmniej zawdzięczałam jedną korzyść: zdecydowanie obniżył się próg mojej tolerancji dla debilizmu, próżności i głupoty.